Oliwer Twist/całość
| Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Oliwer Twist | |
| Pochodzenie | Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego | |
| Data wyd. | 1845 | |
| Druk | Breikopf i Hartel | |
| Miejsce wyd. | Lipsk | |
| Tłumacz | Anonimowy | |
| Tytuł orygin. | Oliver Twist | |
| Źródło | skany na Commons | |
| ||
| Indeks stron | ||
Pomiędzy wielu innymi zakładami publicznymi, powszechnymi po wszystkich prawie, czy to mniejszych, czy większych miastach Anglii, znajdują się także i domy robocze. Posiadaniem podobnego domu roboczego szczyciło się także i pewne miasteczko, którego nazwiska z wielu i bardzo ważnych przyczyn wymienić nie mogę, a nieprawdziwego mu nadać nie chcę. W tym tedy pomniku nędzy urodził się na tym padole płaczu i
przypadkowości ów śmiertelnik, którego imie na czele tego rozdziału stoi. Kiedy to nastąpiło, nadmieniać nie myślę; nie sądzę bowiem, aby ta wiadomość wielką wagę dla czytelnika mieć mogła.
Gdy ta dziecina przez lekarza gminy w ten świat cierpień i boleści wprowadzoną została, długo wielka wątpliwość zachodziła, czyli tak długo przynajmniéj pożyje, iżby mu jakie imie nadawać potrzeba. W przeciwnym bowiem razie jak największe podobieństwo było, iżbyśmy żadnych pamiętników o nim nie byli mieli; a gdyby kiedykolwiek jakie były wyszły, w kilku wierszach zawarte, byłyby przynajmniéj tę zasługę nieoszacowaną miały, iżby za wzór zwięzłości i prawdziwości w pisaniu życiorysów dla pismiennictwa wszystkich wieków i narodów uchodzić mogły.
Lubo twierdzić wcale nie myślę, że to jest wypadkiem najszczęśliwszym i najpomyślniejszym dla istoty ludzkiéj, jeżeli się w domu roboczym urodzi, to jednak powiedzieć mogę, że w obecnym szczególnym przypadku, było to najszczęśliwszém wydarzeniem, jakie tylko Oliwera Twista spotkać mogło. Niezmierna bowiem trudność zachodziła, zniewolić go do tego, aby sam na siebie przejął urząd oddychania, — czynność bardzo niemiła, do któréj nas jednak przyroda zmusza, chcąc, abyśmy samodzielnie i swobodnie istnieć mogli; — leżał przytém stękając na kawałku lichego materaca, a los jego tak się między tym i tamtym światem ważył, iż się na chwilę zdawało, że się najpodobniéj na korzyść ostatniego stanowczo przechyli. Gdyby Oliwer był pod ów czas był otoczony troskliwemi babkami i trwożliwemi ciotkami, zręcznemi akuszerkami i głęboko uczonymi a biegłymi lekarzami, byłby się niezawodnie i niezaprzecznie do wieczności przeniósł. Ale że nikogo przy nim nie było, prócz biednéj staréj kobieciny, nieco podchmielonéj niezwykłą ilością piwa, i lekarza obowiązkowego, przez gminę utrzymywanego, Oliwer się bez wszelkiéj przeszkody z przyrodą mógł rozprawić, a ta w końcu upór jego pokonała.
Wypadkiem téj walki było, iż Oliwer po wielu wysileniach kichnął i mieszkańcom roboczego domu nowy ciężar, na gminę nałożony, takim wrzaskiem donośnym ogłaszać począł, jakiego się tylko po chłopcu, tego prawdziwie korzystnego narzędzia, głosu, nie dłużéj jak trzy minut blizko dopiero posiadającego, rozumnie spodziewać można.
Skoro tylko Oliwer dał ten pierwszy znak swobodnego i samodzielnego użycia płuc swoich, kołdra, z różnobarwnych płatków zeszyta, i na żelazném łóżku niedbale porzucona, nagle się ruszyła, a głowa i twarz blada młodéj kobiety zwolna z poduszki się podniosła i głosem słabym dość niezrozumiale te słowa wymówiła:
— Pozwólcie, niech dziecię zobaczę, a potém umrę!
Lekarz siedział obrócony twarzą do ognia na kominku, grzejąc sobie przy nim ręce po kolei, a potém je zacierając; lecz gdy głos młodéj kobiety usłyszał, wstał, zbliżył się do łóżka i rzekł z daleko większą dobrodusznością i uprzejmością, niżby się tego po nim spodziewać można było:
— Nie powinnaś jeszcze myśleć o śmierci, moja kochana!
— Niechże Bóg uchowa, moja lubko! — zawołała dozorczyni, kryjąc śpiesznie do kieszeni wielką flaszkę zieloną, z któréj właśnie w kąciku kilka łyków namiętnie pociągnęła, — niech Bóg uchowa, moja lubko! Jak pożyjesz tak długo, jak ja, Sir, i będziesz miała trzynaścioro dzieci, jak ja, Sir, z których wszystkie pomarły prócz dwojga, będących tutaj przy mnie w domu roboczym, to inaczéj mówić będziesz, moja lubko; niech cię Bóg uchowa! Pomyśl tylko, co to znaczy być matką! Oto jest to jagnie kochane.
To wskazanie obowiązków macierzyństwa nie musiało widocznie zrobić na choréj wielkiego i pożądanego wrażenia, kiedy na to głową tylko wzruszyła i ręce po dziecię wyciągnęła.
Lekarz jej podał syneczka, a ona swoje blade i zimne usta namiętnie do jego czoło przytuliła, potém ręką po czole i oczach przesunęła, wzrokiem osłupiałym
po izbie potoczyła, zadrżała, upadła i — skonała. Wszelkich sposobów użyto, aby ją do siebie przywrócić; nacierano jej ręce, nogi, piersi, skronie; lecz krew w jéj żyłach na wieki zastygła. Mówiono jej o nadziei i pocieszeniu, ....lecz nadziei i pociechy od dawna już dla niéj nie było.
— Już się z nią skończyło, pani Niedopytalska, — ozwał się lekarz nareszcie.
— Biedna kobiecina! to prawda, już skończyła, — odpowiedziała dozorczyni, podnosząc z kołdry korek od butelki zielonéj, któren jej wypadł przy schylaniu się po dziecko, gdy je z rąk trupa odbierała. — Biedna kobiecina!
— Niekoniecznie po mnie posełać, gdyby dziecko w nocy bardzo krzyczało, moja pani Niedopytalska, — rzekł lekarz wdziewając rękawiczki z wielkim namysłem. — Będzie ono zapewne bardzo niespokojne. Dajcie mu trochę papki.
Poczém zasadził kapelusz na głowę, a wychodząc jeszcze raz przy łóżku się zatrzymał i dodał:
— Nie brzydka wcale była z niéj kobieta!..... Czy nie wiesz z kąd przybyła?
— Przywieziono ją tutaj przeszłéj nocy na rozkaz Wójta Gminy, — odpowiedziała staruszka. — Znaleziono ją leżącą na ulicy.... Musiała ona nie małą odbyć podróż, bo trzewiki miała podarte. Lecz z kąd przyszła i dokąd szła, o tém nikt nie wie.
Lekarz nachylił się do nieboszczki i podniósł lewą jéj rękę.
— Stare dzieje! — rzekł potrząsając głową, — nie ma obrączki ślubnéj. Dobra noc!
Szanowny lekarz poszedł sobie na objad, a dozorczyni, posiliwszy się jeszcze trochę z butelki, usiadła przy ogniu na małym stołeczku, i zaczęła dziecię powijać i ubierać.
Jakże pięknym przykładem potęgi ubioru był ten młodziutki Oliwer Twist!.... Zawinięty w prześcieradło, stanowiące dotąd jedyne jego pokrycie, mógł tak dobrze uchodzić za dziecko wielkiego pana, jak i żebraka;...... a najdumniejszy nawet cudzoziemiec nie byłby w stanie rozpoznać i oznaczyć tego stopnia w układzie społeczeńskim, do którego on należał. Lecz gdy obwinięty został w starą, bawełnianą sukienkę, któréj barwa wypłowiała od długiego używania, czyniąc już mało sto razy tę samą usługę, został natychmiast naznaczony piętnem pewnego stanu, i spadł bardzo nisko, — bo aż na stopień wychowanka gminy, — sieroty z domu roboczego, — téj nędznéj, na pół z głodu umierającéj istoty, która w nędzy życie swoje wlokąc, od wszystkich pogardzana i potrącana, od nikogo litości nie doznaje.
Oliwer krzyczał żwawo. Lecz gdyby mógł był wtedy już o tém wiedzieć, że był sierotą, zostającą na łasce Starszyzny Gminy i dozorców domu roboczego, byłby może jeszcze bardziéj krzyczał.
Przez następne ośm do dziewięciu miesięcy, Oliwer Twist był ofiarą systematycznéj zdrady i oszukaństwa; — gdyż go bez piersi karmiono. Władze domu roboczego doniosły w swojém urzędowém sprawozdaniu o wygłodniałym i zatrważającym stanie téj nędznéj sieroty; a zwierzchność Gminy z wszelką powagą i godnością u władz domu roboczego wywiedzieć się kazała, czyli przypadkiem niema takiéj kobiety w ich zakładzie, któraby Oliwerowi Twistowi tego pokarmu i pocieszenia dostarczyć zdołała, jakie mu koniecznie potrzebne było. Na co, po urzędowéj zwłoce, pokornie odpowiedziano, iż podobnéj kobiety w domu roboczym nie było.
W skutek tego zwierzchność Gminy wspaniałomyślnie i miłościwie postanowić raczyła, aby Oliwera wydzierzawiono; czyli innemi słowy, aby oddany został do drugiego zakładu podrzędnego, o trzy mile prawie odległego, w którym już dwudziestu do trzydziestu podobnych jemu zbrodniarzy przeciwko ustawom dla ubogich po podłodze pełzało, nie obciążonych nigdy ani zbyteczném jadłem, ani téż zbytecznym ubiorem. Ci mali złoczyńcy zostawali tam pod opieką macierzyńską pewnéj staruszki, która ich za opłatę tygodniową siedmiu pensów od głowy niezmiernie czule do siebie przyjmowała i ciągle tak troskliwie opatrywała, iż żadne na przeładowanie żołądka nigdy nie zachorowało. Bo téż to i siedm pensów (groszy polskich) tygodniowéj zapłaty od głowy, zwłaszcza przy drożyznie angielskiej, ładna i okrągła sumka! — Za siedm pensów wiele dostać można, — za siedm pensów można nawet czasem i żołądek przeładować, i to niebezpiecznie.
Owa staruszka była to kobieta niepospolitego doświadczenia i rozumu; znała się ona dobrze na tém, co pożyteczném było dla dzieci, lecz téż i o tém jeszcze lepiéj wiedziała, co, kiedy i pod jakiemi warunkami dla niéj saméj najkorzystniejsze być mogło. Ztąd téż, idąc za roztropnością i przebiegłością swoją, większą część owéj tygodniowéj zapłaty jako rządna gospodyni dla siebie oszczędzała, a wzrastające pokolenie Gminy na mniejsze jeszcze porcyje wskazała, jak mu pierwotnie przeznaczone były; przez co, znalazłszy w tak wielkiéj głębi, jeszcze większą głębię, jasno dowiodła, iż niepospolitą gospodynią i filozofką była.
Komuż by nie była znajoma powieść o pewnym wielkim badaczu i praktycznym filozofie, który przez głębokie dociekanie do utworzenia téj bardzo przemyślnéj i pożytecznéj teoryi doszedł, że koń bez jadła żyć może. A ponieważ wszyscy filozofowie praktyczni wszystko zawsze na własną korzyść obrócić umieją i do osobistego zysku przedewszystkiem stosują, dla tego téż i ów filozof swojéj teoryi na własną korzyść poprzód chciał doświadczyć, nimby sposób wyszukał spieniężenia swojego wynalazku, lub przynajmniéj ciągnienia z niego dochodu przez długie lata, uzyskawszy od rządu na to przywilej. Jakoż udało mu się było przyprowadzić swego konia już do tego, że się jedném źdźbłem słomy na dzień mógł obejść. I niezawodnie byłby się z niego tak dziarskiego i ognistego rumaka doczekał, jakiego nikt jeszcze dotąd nie miał, gdyby śmierć jego nie była nastąpiła właśnie na dwadzieścia cztéry godzin przed tém, nim czysto-filozoficzną strawę z powietrza po raz pierwszy miał dostać.
Nieszczęściem dla naszéj praktycznéj filozofki, któréj opiece i staraniom mały Oliwer Twist był poruczony, tenże sam skutek wieńczył ten system jéj rządności i oszczędności; zwykle bowiem się wydarzało, iż téjże tak miłéj dla staruszki chwili, kiedy dziecko sposób wynalazło żyć ile możności jak najmniejszą ilością ile możności jak najlichszéj strawy, z dziesięciu pewnie ośm do dziewięciu jakby na złość umierało, i to albo z zimna lub głodu, albo téż wpadłszy w ogień przez niedbałość, albo téż udusiwszy się jakimkolwiek bądź przypadkiem. Zawsze jednak ta biedna, nędzna istota na tamten świat się przeniosła i do ojców swoich dostała, którzy jej tutaj na tym nie byli wcale znani.
Jeżeli zaś przypadkiem śledztwo ściślejsze jak zazwyczaj nastąpiło z przyczyny niezwykłéj śmiertelności sierót Gminy, które albo przy składaniu łóżek niespostrzeżono, albo téż przez nieostrożność przy praniu bielizny gorącą wodą oparzono, — co się jednak bardzo rzadko wydarzyło, gdyż rządna staruszka jak najusilniéj wszystkiego, co najmniejsze podobieństwo do prania bielizny miało, unikać umiała, — a Sądy przysięgłych sobie coś w głowie ubrdały, i żądały, aby im na ich nudne pytania odpowiadano; albo téż jeżeli lud Gminy w nie swoje rzeczy wtrącać się zaczął, i zaskarżenie swoje z licznemi podpisami do władz wyższych podać zamyślał, wtedy zwykle podobnem nieprzyzwoitościom zaświadczeniem lekarza, lub téż złożeniem przysięgi Woźnego Gminy natychmiast zaradzić umiano; pierwszy bowiem zawsze ciało trupa otwierał i nigdy w niém nic nie znalazł, — co było rzeczywiście jak największą prawdą; — drugi zaś bez pytania wszystko przysięgą swoją stwierdzał, co tylko powagę urzędników zakładu utrzymać mogło, a to nie małém poświęceniem z jego strony było. Prócz tego zbór zwierzchników Gminy czasami także pielgrzymki do owego zakładu odprawiał; zawsze jednak dniem poprzód Woźnego z tém uwiadomieniem wysłał, że przybędzie. Gdy tedy przybyli, zastali wszystko w porządku, dzieci umyte i czysto ubrane, a czegóż więcéj naród od nich mógł żądać?..
Niepodobna się spodziewać, aby takowy sposób wydzierzawienia dzieci miał korzyści nadzwyczajne przynosić. To było téż powodem, że ósma rocznica urodzin Oliwera Twista zastała go chłopcem bladym, chudym, znędzniałym i bardzo szczuplutkim. Lecz przyroda, czyli téż prawa dziedziczność pierś jego za to niepospolicie silnemi płucami uposażyła, które z powodu szczupłéj strawy zakładu wiele miały miejsca do rozszerzenia się i rozrastania. A może téż i tej okoliczności przypisać potrzeba, że Oliwer ósmych urodzin swoich dożył.
Cokolwiek bądź, to jednak pewna, że to była właśnie ósma rocznica jego urodzin, a on ją obchodził w piwnicy na węgle, w dobraném towarzystwie dwóch innych rówienników swoich, którzy się z nim najprzód dla zdrowia pobili, późniéj zaś do piwnicy za tę wielką zbrodnię zamknięci zostali, iż się głodnymi być poważyli, kiedy pani Mann, owa poczciwa gospodyni domu, niespodziewanym widokiem pana Bumble, Woźnego Gminy, przestraszoną została, który się do drzwiczek od bramy ogrodowéj dobijał i je odemknąć usiłował.
— O dla Boga najwyższego! Czy to wy, panie Bumble? — zawołała pani Mann, wychylając głowę przez okienko z przedziwnie udaném uniesieniem radości. — Zosiu, wyprowadź natychmiast Oliwera i jego dwóch towarzyszów z piwnicy i umyj ich spiesznie.... O dalibóg, panie Bumble! jakże się cieszę, że was oglądam, Sir.
Lecz pan Bumble był to mężczyzna otyły i do tego bardzo popędliwy. Zamiast tedy mile i przyjaźnie odpowiedzieć na to przychylne i serdeczne powitanie, wstrząsnął gniewliwie małemi drzwiczkami i uderzył nakoniec nogą w nie z taką siłą, na jaką się tylko noga Woźnego Gminy kiedykolwiek zdobyć mogła.
— O na miłość Boga! — zawołała pani Mann, wypadając ze swojego mieszkania,.... będąc teraz pewną, iż owych trzech chłopców pod ten czas z piwnicy wyprowadzono, ubrano i umyto; — o na miłość Boga! a ja zapomniałam całkiem, że drzwiczki z wewnątrz zamknięte, aby ta kochana dziatwa na ulicę nie wybiegła.... proszę wejść Sir, proszę wejść, proszę....
A każdemu słowu tych zaprosin taki dyg wdzięczny i powabny towarzyszył, żeby nawet serce samego Wójta Gminy był zmiękczył, lecz serca pana Bumble zmiękczyć nie potrafił.
— Czy sądzisz, moja mości pani Mann, — łajał w gniewie pan Bumble, chwyciwszy mocniéj za laskę, — że to jest przyzwoicie i zgodne z winném uszanowaniem dać tak długo czekać za bramą od ogrodu urzędnikowi Gminy, przybywającemu do ciebie w sprawie Gminy, dotyczącéj się sierót Gminy, ha, co? Czyś może o tém zapomniała, moja mości pani Mann, że i ty jesteś w usługach Gminy i płatną od Gminy?
— Wiem o tém, wiem, panie Bumble! Ja poszłam tylko te lube dzieci, które was tak bardzo kochają, o waszém przybyciu, Sir, uwiadomić, — odpowiedziała pani Mann z nadzwyczajną pokorą i uległością.
Pan Bumble nie małe miał rozumienie o potędze swéj wymowności i godności. Pierwszą okazał, a drugą sobie wywalczył. Spuścił tedy trochę z tonu.
— Dobrze już dobrze, moja pani Mann, — odpowiedział Bumble cokolwiek spokojniéj; — być może iż się rzecz tak ma jak mówisz, być może. Proszę iść naprzód, moja pani Mann. Ja tu przychodzę z urzędu i mam pewne polecenie dopełnić.
Pani Mann zaprowadziła Woźnego do małéj izdebki z posadzką cegłą wykładaną, podała mu krzesło i położyła własnoręcznie z uprzejmością nadzwyczajną jego kapelusz trójgraniasty i laskę urzędową przed nim na stoliku. Pan Bumble otarł pot z czoła, którym przechadzka ono pokryła, spojrzał z upodobaniem na swój kapelusz trójgraniasty i uśmiechnął się. Tak jest, on się uśmiechnął. Wszak Woźnemi są tylko ludzie; dla tego się téż i pan Bumble uśmiechnął.
— Gdybyście mi tego za złe nie wzięli, panie Bumble, co wam powiem.... — ozwała się pani Mann z ujmującém przymileniem; — droga trochę daleka, Sir,.... wy o tém sami wiecie, inaczéj bym się wspomnieć nie poważyła;.... możebyście się kapkę czego dla posilenia napili, panie Bumble?
— Ani kapki,.... ani kapki!.... — odpowiedział pan Bumble, posunąwszy prawą ręką poziomo w powietrzu z pewną spokojnością i godnością.
— Ale przecie, — nalegała pani Mann, umiejąc dobrze ocenić i dźwięk głosu, z jakim to odmówienie wyrzeczono, i ruch ręki, który mu towarzyszył. — Tylko małą kapeczkę Sir, wraz z kropelką zimnéj wody i odrobinką cukru.
Pan Bumble krząknął.
— Tylko kapeczkę, — nalegała pani Mann uporczywie.
— Cóż tam masz takiego? — zapytał nareszcie Woźny.
— Coś, co zawsze pod ręką mieć muszę dla dzieci na przypadek, gdyby które z nich zachorowało. Kontuszuwkę, jeżeli przyjąć zechcecie, panie Bumble, — odpowiedziała pani Mann idąc do szafki w kącie stojącéj, z któréj butelkę i flaszkę wyjęła. — Czyściutką kontuszuwkę!
— I ty, moja droga pani Mann, dzieciom wódkę dajesz? — zawołał Bumble z zadziwieniem, śledząc chciwie oczyma nader zajmujące widowisko żarcia się wódki z wodą.
— Bóg widzi, że to czynię, chociaż w tych czasach bardzo droga, — odpowiedziała ta poczciwa gospodyni; — wszak wiecie sami Sir, żebym tego na sercu nie zniosła, gdyby które z tych biedaków cierpieć miało.
— To prawda, to prawda, — potwierdził Bumble; — wiem ja o tém dobrze, iż jesteś kobietą litościwą; prawdziwą matką dla nich, moja pani Mann.
Tutaj pani Mann szklankę przed nim postawiła.
— Przy najbliższéj sposobności zrobię o tém wzmiankę przełożonym Gminy, droga pani Mann.
Tutaj szklankę przysunął do siebie.
— Raz jeszcze powtarzam, żeby nawet rodzona matka tkliwszą dla nich być nie mogła.
Teraz wodę z cukrem i wódką zamieszał.
— Piję,.. piję za zdrowie twoje moja pani Mann!
I za jednym łykiem szklankę odrazu do połowy wychylił.
— A teraz pomówmy o naszych sprawach urzędowych, — ozwał się w końcu Woźny Gminy, dobywając z kieszeni bocznéj skórzanego pularesu. — Znajduje się tutaj chłopiec, któremu na chrzcie imie Oliwer,.. Oliwer Twist dano. Temu się dzisiaj właśnie ośm lat skończyło.
— Niech go Bóg od złego uchowa! — rzekła pani Mann, końcem fartuszka oczy sobie zaogniając.
— Jednak, pomimo wypisaną nagrodę dziesięciu funtów, którą późniéj na dwadzieścia podwyższono,.... pomimo to nadzwyczajne, i śmiało powiedzieć mogę, niesłychane, niepojęte wysilenie Zwierzchności Gminy i Władz domu roboczego, — rzekł Bumble w uniesieniu, — niepodobna było dotąd jeszcze wykryć, kto był jego ojcem, ani téż imienia, godności, i rodu jego matki.
Pani Mann załamała ręce z zadziwienia; po chwili namysłu jednak rzekła:
— Jakimże więc sposobem on jednak ma imie i nazwisko?
Woźny wyprostował się na to pytanie z dumą na krześle i odpowiedział:
— Ja mu to jedno i drugie nadałem!....
— Kto,.. wy panie Bumble?
— Tak jest, ja, pani Mann. Nadajemy naszem sierotom nazwiska w porządku abecadłowym. Na ostatniego przed nim padło z kolei S., nazwałem go tedy Swubble. Ten przypadł na T., Twist się przeto nazywa. Następujący po nim zowie się Unwin, a ostatni Vilkins. Mam ja nazwiska wypisane na wszystkie głoski abecadła od początku aż do końca; a gdy do Z dojdę, to znowu od A zaczynam.
— Jak widzę, to z was prawdziwy uczony, Sir, — rzekła pani Mann.
— Być to może, — odpowiedział Woźny, któremu ta uwaga widocznie mocno pochlebiała, — być może,.. moja pani Mann.
Skończywszy potém wódkę z wodą, dodał:
— Oliwer już jest za stary, aby tutaj mógł dłużéj pozostać; zwierzchność Gminy przeto postanowiła odebrać go napowrót do domu roboczego, a ja tu sam osobiście przyszedłem, aby go wziąść ze sobą;.... bądźże więc tak dobra, moja pani Mann, i każ mi go natychmiast przywołać.
— Ja sama pójdę zaraz po niego, — odpowiedziała pani Mann i w tym celu z izby wyszła.
Pan Bumble nie długo czekać musiał. Albowiem dobrotliwa opiekunka Oliwera, którego pod ten czas o tyle przynajmniéj z grubéj skorupy brudu, twarz i ręce jego pokrywającéj, oczyszczono, o ile to się przez jednokrotne obmycie uczynić dało, niebawem go do izby wprowadziła.
— Ukłoń-że się temu panu, Oliwerze! — rzekła pani Mann do niego.
Oliwer się nizko skłonił; lecz wątpliwość pozostała, czyli Woźnemu na krześle, lub téż jego kapeluszowi trójgraniastemu na stole.
— Czy pójdziesz chętnie ze mną, Oliwerze? — zapytał pan Bamble uroczyście.
Oliwer chciał właśnie odpowiedzieć, żeby z największą ochotą z kimkolwiek bądź poszedł, byle tylko z tego zakładu raz został uwolnionym, gdy podniósłszy oczy w górę, z wejrzeniem pani Mann, stojącéj za krzesłem Woźnego, się spotkał, która, przenikając jego myśli, pięścią z wściekłością mu pogroziła. Zrozumiał on natychmiast to skinienie, gdyż ta pięść za nadto często po sobie wrażenia na jego ciele zostawiała, aby i w jego pamięci niemiłego wrażenia zostawić nie była miała.
— Czy pani także pójdzie ze mną? — zapytał biedny Oliwer.
— Nie, — odparł Woźny; — ale ona cię może czasami odwiedzić, jeźli zechce.
Nie byłać to wprawdzie wielka pociecha dla biednego chłopczyny; lecz jakkolwiek jeszcze młody, tyle jednak rozsądku już posiadał, że natychmiast poznał, iż mu wielki żal udawać wypadało. Jeżeli zaś o to chodziło, aby się rzewnemi zalać łzami, trudność w tém wielka dla nieszczęśliwego chłopczyny nie była, albowiem głód i świeżo odebrane chłosty, silnie mu do tego pomagały. Oliwer tedy jak najszczérzéj się rozpłakał.
Pani Mann, widząc ten dowód dobrego serca chłopczyny, mało sto razy go uściskała, i przyniosła mu kromkę chleba z masłem, z czego Oliwer daleko bardziéj rad był, a drugą dała mu na drogę, ażeby nie wyglądał bardzo wygłodniały, gdy do domu roboczego przybędzie.
Z kromką tedy chleba z masłem w jednéj ręce i małą szarą czapeczką na głowie, tém piętnem każdéj sieroty Gminy, Oliwer w towarzystwie pana Bumble to smutne mieszkanie opuścił, w którém najmniejsze słówko przyjaźne, lub spojrzenie przychylne, pierwszych lat jego dziecieństwa nie rozweseliło. A jednak smutek i boleść serce jego dziecięce opanowała, gdy brama ogrodowa za nim się zamknęła. Jakkolwiek owi towarzysze wspólnéj nędzy, których tutaj zostawiał, byli biedni i mali, byli oni jednak jedynemi przyjaciołami, których dotąd zaznał, a gorzkie uczucie zupełnego opuszczenia i usamotnienia na tym niezmiernym świata obszarze, zajęło po raz pierwszy serce tego chłopczyny.
Pan Bumble szerokim krokiem pośpieszał, a mały Oliwer, uczepiwszy się poły jego złotemi galonami obszytéj sukni, biegł obok niego, zapytując się za każdym ćwierć-milowym słupkiem, czy jeszcze daleko mają? na co pan Bumble zawsze krótko i gniewliwie odpowiadał; gdyż ta czułość chwilowa, którą wódka z wodą w sercu niektórych ludzi wznieca, dotąd już zupełnie wywietrzała, a pan Bumble, uczuciem swéj godności na wskróś przejęty, napowrót się stał Woźnym całą gębą.
Oliwer nawet ćwierć godziny spełna pomiędzy murami domu roboczego jeszcze niezabawił, zostając pod opieką staruszki, której go Woźny powierzył, i drugą kromkę chleba z masłem zaledwie pokonał, kiedy pan Bumble już powrócił i oświadczył mu, że to jest godzina zboru Władz domu roboczego, Wójta i ławników, a posiedzenie ich natychmiast nastąpi.
Oliwer, nie mając jasnego i dokładnego pojęcia, co to jest zbór i ławnicy, przeląkł się na tę wiadomość, zdziwił, i nie wiedział, czy się ma śmiać lub płakać. Nie miał jednak na tyle czasu, by się dobrze nad tém zastanowić, gdyż pan Bumble raz laską w głowę go uderzył, aby go z tego rozmyślania obudzić, a drugi raz w plecy, aby mu pośpiech zalecić. Rozkazawszy mu potém iść za sobą, zaprowadził go do obszernéj, wybielonéj izby, w której ośmiu do dziesięciu Jegomości przy okrągłym stole siedziało, a na czele ich, w krześle poręczowem, nieco nad inne wywyższoném, Jegomość nadzwyczaj otyły z obliczem pełném i rumianém.
— Ukłońże się panom zboru i ławnikom, — napomniał go Woźny.
Oliwer otarł kilka łez, które mu się z ócz potoczyły, i ukłonił się szczęśliwie stołowi.
— Jak się nazywasz chłopcze? — zapytał go nareszcie ów rumiany Jegomość z wysokiego krzesła.
Oliwer tak się przeląkł na widok tylu panów, że na całém ciele drżeć zaczął, a Woźny przytém tak silnie kułakiem nieznacznie z tyłu go uderzył, że się biednemu chłopczynie aż na płacz zebrało; te dwie przyczyny były zaś powodem, że zborowi głosem drżącym i niewyraźnym odpowiedział, z czego wynikło, iż jeden z przytomnych Jegomości, w białej kamizelce, głupim chłopcem go nazwał, co było oczywiście bardzo skutecznym środkiem do uspokojenia Oliwera, oddalenia od niego trwogi i wzniecenia w nim śmiałości i odwagi.
— Chłopcze, — ozwał się powtórnie ów Jegomość z wysokiego krzesła; — posłuchaj mnie! Sądzę, że wiesz, iż jesteś sierotą?
— Cóż to znaczy, Sir? — zapytał biedny Oliwer.
— Ten chłopiec rzeczywiście głupi,.... wiedziałem o tém, — wtrącił Jegomość w białej kamizelce stanowczo.
Jeżeli to prawda, że bywają stworzenia, obdarzone władzą poczucia istót, do tegoż samego rzędu, co i one należących, więc i nasz Jegomość w białej kamizelce był niezaprzecznie uzdolniony do wydania owego sądu i wyroku stanowczego.
— Pst! — napominał Jegomość z wysokiego krzesła. — Spodziewam się przecież, iż o tém wiesz przynajmniéj, że nie masz ani ojca, ani matki, i że cię Gmina na swoje koszta utrzymuje, nieprawdaż?
— Wiem panie! wyjąkał Oliwer, płacząc rzewnie.
— Czego ty płaczesz? — zapytał Jegomość w białej kamizelce. A musiało to być coś bardzo nadzwyczajnego. — Czego on tylko płakać może.
— Spodziewam się, że mówisz przecież pacierz co rano i wieczór, — ozwał się znów inny Jegomość grubym głosem, — i modlisz się za tych, którzy cię żywią, odziewają i pielęgnują, jak na prawego Chrześcijanina przystoi?
— Tak jest, — odpowiedział chłopczyna.
Ten ostatni Jegomość mimowolnie wielką prawdę wyrzekł. Trzeba było na to być Oliwerowi rzeczywiście prawym Chrześcijaninem, i to nadzwyczajnie gorliwym i cnotliwym Chrześcijaninem, aby się za tych modlić, którzy go żywili, pielęgnowali, i staranie o nim mieli. Lecz on tego nie czynił, gdyż go nikt modlić się nie nauczył.
— Kazaliśmy cię tutaj przyprowadzić, aby ci dać wychowanie i rzemiosła pożytecznego cię nauczyć, — rzekł rumiany Jegomość z wysokiego krzesła.
— Zaczniesz przeto od jutra szóstéj godziny z rana kłaki skubać, — dodał Jegomość w białej kamizelce.
Za to połączenie owych dwóch dobrodziejstw w jednej tak prostej czynności skubania kłaków, Oliwer nizkim ukłonem podziękował na skinienie bardzo dobitne Woźnego, który go potém do obszernéj izby zaprowadził, gdzie się ten biedny chłopczyna na łóżku twardém ułożyć musiał, i płaczem w sen ukołysał.
Jaki piękny obraz praw litościwych naszego kraju błogiego!.... Wszak pozwalają zasnąć człowiekowi biednemu,.... jeżeli może!
Biedny Oliwer!.... Kiedy snem błogim ujęty spoczywał, w zupełnej niewiadomości wszystkiego, co się w koło niego działo, ani mu się śniło, że zbór tego jeszcze wieczora postanowienie uchwalił, które wpływ największy na całą jego przyszłość wywrzeć miało. A jednak to w istocie się stało, rzecz zaś cała następnie się miała:
Członkowie tego zboru byli to wszystko ludzie mądrzy, rozważni, głęboko rzeczy biorący. Kiedy więc całą swoją uwagę na dom roboczy zwrócili, na pierwszy rzut oka do razu to dostrzegli, czego by ludzie zwyczajni nigdy nie byli dociekli, to jest: że się tutaj ludziom biednym bardzo podobało! Wszakże ten dom roboczy był miejscem zwyczajném zabawy dla biedaków;... gospodą, w której przez cały rok śniadanie, — objad, — herbatę i wieczerzę mieli,... a nic za to wszystko płacić nie potrzebowali,... niejako rajem ziemskim, gdzie tylko sama zabawa, a żadnej pracy nie było.
— Hola! — zawołał wtedy zbór, potrząsając głową z wielką mądrością, — my właśnie jesteśmy ludzie do tego najstósowniejsi, aby te nadużycia znieść i wszystkie zboczenia na drogę porządku sprowadzić; my temu wszystkiemu złemu w krótce tamę położymy.
W skutek tego zbór w swej mądrości postanowił, ażeby każdemu biedakowi, w tym domu roboczym pomocy szukającemu, do wolnego wyboru zostawiono, — gdyż oni przemocą nikogo do tego zmuszać nie chcieli, broń Boże! — czyli chce powoli umrzeć z głodu w domu roboczym, lub też szybko bez tego domu. W tym celu zawarli ugodę z przedsiębiorcą, dostarczającym wodę do tego zakładu, o dostarczanie codziennie niezmierzonéj ilości wody, a drugą z kupcem zboża i mąki o dostarczanie czasami szczupłéj ilości owsianéj mąki, i wyznaczyli dla ubogich w tym zakładzie zostających trzy razy na dzień cienkiéj polewki owsianéj, dwa razy na tydzień po główce cebuli i co Niedziela po półbułeczki na jednego.
Prócz tego wiele jeszcze nie mniéj mądrych i ludzkich rozporządzeń uchwalono, dotyczących się po większéj części kobiet, które jednak pominąć wolemy. Przez nadzwyczajną dobroć serca, mając wzgląd na koszta znaczne rozwodów sądowych, postanowili także sami o rozwód dla zaślubionych się postarać, i zamiast do tego zniewalać, aby mąż rodzinę swoję utrzymywał,... czego się dotąd sumiennie trzymali, teraz przeciwnie, rodzinę mu odbierali, i człowieka bezżennego na powrót z niego robili.
Czyliby się wielu z różnych stanów społeczeństwa było znalazło, którzyby z tego dobrodziejstwa byli korzystać chcieli, gdyby ono z domem roboczym nie było koniecznie połączone, to się na teraz z wszelką dokładnością powiedzieć nie da. Lecz Władze domu roboczego byli to ludzie przezorni, doświadczeni; wcześnie zatém tej niedogodności zapobiedz i trudności zaradzić umieli. Owe dobrodziejstwo było bowiem z domem roboczym i owsianką niezbędnie połączone, a to ludzi odstręczało.
Przez pierwsze sześć miesięcy po przybyciu Oliwera do domu roboczego trzymano się jak najściśléj i najsurowiéj owego rozporządzenia. Z początku to wznowienie wielkie wydatki za sobą pociągnęło, a to z przyczyny coraz bardziéj wzrastającego rachunku Przedsiębiorcy pogrzebów, i potrzeby koniecznéj ścieśnienia odzieży wszystkich biedaków, na których ta odzież, po kilkutygodniowém użyciu owsianki, bardzo przestrona się stała, i na nich jak wory wisiała; lecz za to ilość mieszkańców domu roboczego znacznie się przerzedziła, a zbór się rozpływał w uniesieniu radości.
Izba, w któréj sierotom jadło rozdawano, była obszerna, murowana; na jednym końcu wisiał kocioł, a przy nim stał kucharz, swoim fartuchem kucharskim opasany i rozdawał dzieciom owsiankę wielką warzechą, przy pomocy dwóch kobiet, umyślnie w tym celu mu przydanych. Każdy chłopiec dostał jednę taką warzechę téj strawy, ale też i nic więcéj,... wyjąwszy jednak wszystkie święta, Niedziele i dnie uroczyste; wtedy bowiem dodawano im jeszcze do téj owsianki cztéry łuty i ćwierć chleba.
Talerzy nigdy myć nie potrzebowano. Chłopcy je bowiem swojemi łyżkami tak długo skrobali, dopokąd nie były na powrót tak czyste i lśniące jak szkło,.... a kiedy już tę całą czynność ukończyli, — co bardzo długo nigdy nie trwało, talerze bowiem nie wiele były większe od łyżek, — biedne dzieci, rzucając takie wygłodniałe spojrzenia na kocioł i ognisko, jakby i te kamienie nawet, z których się składało, pożreć były chciały, oblizywały sobie palce starannie, aby najmniejszéj kropelki nawet na nich nie pozostawić, jeżeliby przypadkiem jaka na nie padła.
Chłopcy zwykle apetyt niepospolity miewają.
Oliwer Twist i jego towarzysze znosili cierpliwie te powolne męki konania z głodu przez całe trzy miesiące. Lecz w końcu tak im głód mocno dopiekać zaczął, że jeden z nich, nieco roślejszy, jakby na jego wiek wypadało, i do podobnego życia wcale nie przyzwyczajony, — gdyż jego ojciec małą garkuchnię utrzymywał, — nie mogąc dłużéj znieść tych cierpień, z tą groźbą przed swoimi towarzyszami się oświadczył, iż téj nocy jeszcze najbliższego swego sąsiada nadkąsi, — a był to właśnie chłopiec bardzo wątły i słabowity, — jeżeli jednego talerza owsianki przynajmniéj tego dnia więcéj nie dostanie. Oczy jego przytém takim ogniem dzikości i żarłoczności pałały, że mu wszyscy natychmiast na słowo uwierzyli.
Złożono tedy radę ogólną i puszczono na losy, który z nich tego jeszcze wieczora po wieczerzy przed kucharza ma wystąpić i od niego więcéj zażądać. Los padł na Oliwera.
Wieczór nadszedł; wszyscy chłopcy na swych miejscach zwyczajnych zasiedli; kucharz stał przy kotle w swym kucharskim ubiorze, a za nim obie pomocnice; rozdzielono owsiankę i zmówiono długi pacierz nad tém krótkiém jadłém. Owsianka znikła w oka mgnieniu, a chłopcy zaczęli szeptać pomiędzy sobą, na Oliwiera mrugać, najbliźsi zaś sąsiedzi łokciem go potrącać.
Prawda że Oliwer był jeszcze wtenczas chłopcem małym, młodziutkim; lecz głód dopiekający przyprowadził go w końcu do rozpaczy i zupełnéj niedbałości o siebie. Wstał tedy od stołu, zbliżył się z talerzem i łyżką w ręku do kucharza, i rzekł sam swoją śmiałością zdziwiony:
— Proszę o więcéj, panie!
Kucharz był to człowiek otyły, krwisty, rumiany; na to żądanie Oliwera jednak zbladł jak chusta. Z przerażenia oparł się o kocioł, i spoglądał osłupiały przez kilka chwil na tego małego buntownika. Pomocnice stały jak wryte z zadziwienia, a resztę chłopców przestrach jakby poraził.
— Co? — wybełkotał przecież nakoniec kucharz głosem słabym.
— Proszę o więcéj, panie, — odpowiedział Oliwer.
Teraz dopiero kucharz się opamiętał, warzechą Oliwera w głowę ugodził, za kołnierz go chwycił i głośno za Woźnym wołać zaczął.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Zbór przełożonych Gminy i Władz domu roboczego zgromadził się właśnie na uroczyste posiedzenie, gdy Bumble w największém pomięszaniu wpadł do izby obradowéj, i zwróciwszy się do Jegomości na wysokiém krześle, odchodząc prawie od siebie, zawołał:
— Panie Limbkins,.... proszę mi wybaczyć, Sir,.... Oliwer Twist żądał więcéj!
Wszyscy struchleli, a zgroza i przerażenie na ich obliczu się malowało. Po chwili jednak ogólne wzburzenie nastąpiło.
— Więcéj!! — zawołał pan Limbkins. — Uspokój się trochę, panie Bumble, i opowiedz nam dokładnie: Czy to się ma znaczyć, że Oliwer żądał więcéj, kiedy już część swoję, z urzędu przeznaczoną, dostał i spożył?
— Tak jest, Sir, — odpowiedział Bumble.
— Ten chłopiec będzie wisiał, — rzekł na to znany nam Jegomość w białej kamizelce. — Ja jestem przekonany, że ten chłopiec będzie wisiał.
Nikt się nie sprzeciwiał temu zdaniu proroczemu Jegomości w białej kamizelce. Nastąpiła żywa i burzliwa narada, po któréj Oliwera do więzienia domowego natychmiast zamknięto. Nazajutrz zaś przybito zewnątrz na bramie obwieszczenie, ofiarujące pięć funtów nagrody każdemu, ktoby chciał zakład od Oliwera uwolnić, biorąc go do siebie. Czyli raczéj, innemi słowy: pięć funtów i Oliwera Twista w dodatku ofiarowano każdemu, czy to mężczyznie czy kobiecie, który chłopca w naukę do jakiegokolwiek bądź zatrudnienia, zarobku lub rzemiosła potrzebował.
Gdy Jegomość w białej kamizelce nazajutrz rano do bramy zapukał i powyższe obwieszczenie na niéj przybite przeczytał, rzekł do siebie z uśmiechem:
— Jeszcze nigdy w mojém życiu o niczém tak mocno przekonany nie byłem, jak teraz o tém, że ten chłopiec będzie wisiał.
Że zaś moim jest zamiarem w dalszym ciągu téj powieści wykazać, czyli ten Jegomość w białej kamizelce w swojém przeczuciu się nie zawiódł, zniszczyłbym więc zaraz z góry całą ciekawość, — jeżeli tylko prawda, że ta powieść jest ciekawa, — gdybym teraz już chciał powiedzieć, czyli pasmo życia Oliwera takim zamachem gwałtownym rzeczywiście przerwane zostało.
Przez cały tydzień prawie po popełnieniu téj wielkiéj i ohydnéj zbrodni, iż głodem do rozpaczy przywiedziony, więcéj owsianki zażądał, Oliwer ciągle w téjże samej ciemnej i ciasnej komórce uwięziony zostawał, do której go zbór w swej mądrości i dobrotliwości ojcowskiej zamknąć kazał.
Zdałoby się na pierwszy rzut oka, że to przypuszczenie rozsądkowi się wcale nie sprzeciwia, iżby Oliwer Twist sławę proroczą owego Jegomości w białéj kamizelce raz na zawsze był mógł ustalić, gdyby cokolwiek przynajmniéj czucia i uszanowania należytego dla jego ducha proroczego posiadając, jeden koniec chustki od nosa do mocnego haka w ścianie był przywiązał, a na drugim sam się powiesił; lecz wykonaniu tego zamiaru jedna okoliczność stała głównie na przeszkodzie, to jest: że zbór chustki od nosa jako rzecz niepotrzebną i zbytkową uznał, i wyraźném rozporządzeniem swojém na walném i uroczystém posiedzeniu należycie i wszechstronnie rozebraném, uchwaloném, podpisem własnoręczném i pieczęcią zatwierdzoném, na wszystkie czasy i pokolenia przyszłe od nosów biednych ludzi je oddalił..... Wyznać jednak potrzeba, iż daleko większą jeszcze przeszkodą była zbytnia młodość i dziecinność tego chłopczyny.
Przez całe dnie łzy gorżkie jedynie wylewał, a gdy noc długa i okropna nadeszła, zakrywał sobie oczy swojemi małemi rączętami, aby ciemności nie widzieć, i do kącika przytulony, zasnąć się starał. Często jednak drżąc ze zgrozy na całém ciele, z przerażeniem ze snu się zrywał i do ściany coraz bardziéj tulił, jakby czuł, że i te ściany zimne, twarde, dla niego były pewną ochroną niejako w tej ciemności i samotności, zewsząd go otaczającej.
Nieprzyjaciele tego systemu niechaj jednak nie sądzą, że Oliwer przez ten cały czas swego samotnego uwięzienia wszelkich dobrodziejstw ruchu, przyjemności w towarzystwie, lub też wszelkich korzyści, z pocieszenia religijnego wynikających, zupełnie był pozbawionym. Co się bowiem ruchu dotycze, była to właśnie pora zimowa, a Oliwer wszelką wolność posiadał, codziennie rano myć się przy studni, na podwórzu zamkniętém, w przytomności pana Bumble, który troskliwy o zdrowie jego, zapobiegając temu, aby biedny chłopczyna bardzo nie zziąbł, częstém użyciem swéj laski urzędowéj zbawienne i wskróś przenikające wstrząśnienie w jego ciele sprawiał.
Oliwerowi podobnież i na towarzystwie nie zbywało;.....co drugi dzień bowiem prowadzono go do jadalni zakładu, w której to swoję zbrodnię wielką popełnił, i chłostano go w oczach wszystkich dzieci dla powszechnego przykładu i przestrogi. Nie chcąc go zaś pozbawić wszelkiego dobrodziejstwa modlitwy i pocieszenia religijnego, wtrącano go codziennie rano do téjże saméj izby jadalnéj, podczas ogólnéj modlitwy porannéj sierót domu roboczego, i pozwolono mu się przysłuchiwać i czerpać pociechy i spokojności serca w modlitwie dzieci, zawierającéj w sobie prośbę osobną do Boga, przez Władzę zakładu umyślnie ułożoną i przydaną, aby je uczynił dobremi, cnotliwemi, posłusznemi i zachował je od grzechu i występku Oliwera Twista, którego w téj modlitwie jako utwór rąk samego szatana, jako chłopca wyłącznie pod opieką władz piekła zostającego, wyraźnie przedstawiono.
Kiedy Oliwer w tak nader przyjemném i pomyślném położeniu zostawał, zdarzyło się pewnego poranku, że pan Gamfield, kominiarz, w smutnych myślach pogrążony, drogą koło domu roboczego wiodącą jechał, dręcząc sobie mózg nadaremnie nad wynalezieniem środków i sposobu zapłacenia czynszu za mieszkanie od dawna już zalegającego, a którego się gospodarz domu właśnie bardzo natarczywie upominał. Lubo pan Gamfield wszelkie źródła swego dochodu w myśli wyczerpał, niepodobna mu było żadną miarą więcéj nad pięć funtów zebrać na całą sumę, którą był winien; w téj tedy rospaczy arytmetycznéj niejako to siebie, to osła w głowę na przemian uderzał, i już wszelką nadzieję wydobycia się z tego położenia przykrego tracił, kiedy dom roboczy mijając, okiem na uwiadomienie, na bramie przybite, przez czysty przypadek rzucił.
— Prrrrr!.... — zawołał Gamfield na osła.
Osieł był właśnie w myślach głębokich pogrążony. Obliczał sobie z pewnością, ile téż głąbiów, czyli jeden lub dwa dostanie, gdy te dwa wory sadzy na miejscu przeznaczenia złoży, któremi jego wózek mały był obładowany. Nie zważał tedy wcale na rozkaz pana i biegł sobie szczęśliwie daléj.
Gamfield wyzionął okropne przekleństwo na wszystkich osłów w ogóle, a szczególnie na ich oczy, i biegnąc za nim, taki raz silny w łeb mu wymierzył, żeby od tego uderzenia czaszka była pęknąć musiała, gdyby to czaszka ośla nie była. Schwyciwszy potém za wodze, tak silnie niemi szarpnął, jakby szczękę chciał był urwać swemu osłowi, i dać mu przez to małe napomnienie, iż nie jest wcale panem swéj woli. Tym sposobem udało się mu go na miejscu wstrzymać. Dopiąwszy raz tego celu, pan Gamfield powtórnie osła w łeb uderzył; to uderzenie miało być tylko upomnieniem dla niego, aby tak długo stał na miejscu, dopókąd jego pan nie powróci. Poczém pan Gamfield śpiesznie do bramy pobiegł, aby obwieszczenie wzwyż wspomnione przeczytać.
Znany nam dobrze Jegomość w białéj kamizelce stał sobie właśnie spokojnie w bramie, z założonemi w tył rękoma, spłodziwszy poprzód kilka głębokich myśli w izbie obradowéj. Będąc świadkiem owéj sprzeczki małéj pomiędzy panem Gamfield i jego osłem, uśmiechnął się radośnie, gdy spostrzegł, że ten obcy do bramy zmierza, aby uwiadomienie przeczytać. Natychmiast się bowiem domyślił, że pan Gamfield był właśnie takim panem, jakiego im dla Oliwera Twista potrzeba było.
Pan Gamfield także się uśmiechnął, skoro uwiadomienie przeczytał; gdyż owe pięć funtów przyobiecane właśnie dla niego wystarczały i z wszelkiego kłopotu wybawić go mogły. Znając przytém dokładnie system żywienia dzieci w domu roboczym, natychmiast pojął, iż ten chłopczyna, którym owe pięć funtów obciążono, był właśnie takim małym i cienkim wisusem, jakiego mu do wycierania teraźniejszych kominów wązkich potrzeba było. Przegłoskował tedy jeszcze raz całe uwiadomienie od góry do dołu, od początku do końca, i zdjąwszy czapkę futrzaną z głowy na znak uszanowania, zagadnął Jegomości w białej kamizelce.
— Czy to w tym zakładzie ten chłopiec się znajduje, którego przełożeni Gminy chcą dać do nauki? — zapytał pan Gamfield.
— Tak jest, mój poczciwcze, — odpowiedział Jegomość w białej kamizelce z uśmiechem łaskawym; — cóż chcesz od niego?
— Jeżeli przełożeni Gminy chcą go dać w naukę do rzemiosła lekkiego i przyjemnego, czém się kominiarstwo zacne poszczycić może, — rzekł Gamfield, — to ja właśnie chłopca do nauki potrzebuję, i gotów jestem wziąść go do siebie.
— Proszę wejść! — rzekł na to Jegomość w białej kamizelce.
Lecz pan Gamfield poprzód do osła swego powrócił, raz jeszcze w łeb go uderzył i za wodze szarpnął, co miało być dla osła napomnieniem, ażeby podczas niebytności swego pana stał spokojnie i z miejsca się nie ruszył;.... poczém dopiero za Jegomością w białej kamizelce do owéj izby się udał, w któréj go Oliwer po raz pierwszy zobaczył.
— To bardzo brudne rzemiosło, — zarzucił pan Limbkins, gdy im Gamfield życzenie swoje przedłożył.
— Zdarzyło się już nieraz, że się chłopcy w kominie podusili, — ozwał się inny.
— To dla tego jedynie, że słomę pierwéj w wodzie zmaczano, nim ją w kominie zapalono, aby chłopców do zejścia na dół zmusić, — objaśnił ich Gamfield. — Słoma zwilżona nie daje wcale ognia, tylko dym wielki; a dymem samym niepodobna chłopców z komina wypędzić. Dym ich tylko usypia, a oni sobie téż tego najbardziéj życzą. Bo to trzeba panom wiedzieć, że niema istót krnąbrniejszych i leniwszych, jak te chłopcy, a niemaż sposobu lepszego i skuteczniejszego do wypędzenia ich z komina, jak rozpalenie dobrego ognia. Sama ludzkość nawet użycie tego środka nam nakazuje, gdyż jeźli który w kominie uwięźgnie, a ogień mu w nogi dopiecze, tak długo się rzuca i nogami wierzga, dopokąd się sam nie uwolni.
To objaśnienie zdawało się wielką radość sprawiać
owemu Jegomości w białej kamizelce; lecz wesołość jego wkrótce jedno wejrzenie pana Limbkins rozproszyło. Zbór przystąpił do wspólnéj narady, która przez pięć minut blisko trwała. Wszyscy jednak tak cicho pomiędzy sobą rozmawiali, że tylko te słowa: „oszczędzić wydatku,“.... „obwieszczenie wytłoczone do wiadomości powszechnéj podane zostanie,“ nieco wyraźniéj słyszeć się dawały, i to dla tego jedynie, że je często z wielką uroczystością powtarzano.
Nakoniec przecież szepty te ustały, a gdy członkowie zboru do swych krzeseł i swéj godności uroczystéj powrócili, pan Limbkins się ozwał:
— Rozważyliśmy dokładnie waszą prośbę i na nią przystać nie możemy.
— Żadną miarą, — potwierdził znany nam Jegomość w białej kamizelce.
— Ani myśleć o tém, — dodali inni członkowie.
Że zaś o panu Gamfield ta krzywdząca wieść chodziła, iż niedawno dwom czy trzem uczniom swoim głowy na śmierć porozbijał, zdawało się mu tedy, że sobie zbór w sposób niepojęty to wbił do głowy, a ta okoliczność niemiła wpływ niekorzystny na ich postanowienie wywarła. Prawda, że postanowienie podobne wbrew wszelkiemu ich zwyczajowi w ułatwieniu podobnych spraw było, lecz, że mu wiele na tém zależało, aby wieści owe na nowo nie odświeżyć, zaczął tedy kręcić czapką w rękach, i zwolna od stołu się oddalać.
— A zatém mi panowie tego chłopca dać nie chcecie? — rzekł Gamfield, do drzwi się zbliżając.
— Nie, — odpowiedział Limbkins; — chyba że przy tak niemiłém zatrudnieniu tyle nagrody żądać nie będziesz, ile obwieszczeniem zapowiedziano.
Oblicze pana Gamfield napowrót się wypogodziło; zbliżył się tedy śpiesznie do stołu i rzekł:
— Ileż więc chcecie dać, panowie? Nie bądźcie za nadto surowi z biednym człowiekiem! Ileż dacie panowie?
— Mnie się zdaje, że trzy funty i dziesięć szylingów wystarczy? — rzekł Limbkins.
— O dziesięć szylingów nawet za wiele; — zarzucił Jegomość w białej kamizelce.
— Ej moi panowie! — błagał Gamfield, — dajcie cztéry funty spełna. Dajcie cztéry funty, a pozbędziecie się go na zawsze i tanio.... Cóż,.... czy zgoda?
— Trzy funty dziesięć szylingów, — powtórzył Limbkins niezachwiany.
— Nie o wiele się rozchodzi,.. ustąpmy z obu stron połowę, moi panowie, — nacierał Gamfield, — niech będzie trzy funty piętnaście szylingów.
— Ani grosza więcéj nie damy, — było odpowiedzią stanowczą pana Limbkins.
— Nie bądźcie tak twardego serca ze mną, moi panowie! — rzekł na to Gamfield wahając się i nie wiedząc co czynić.
— Ba! brednie, mój poczciwcze! czyste brednie, — odparł Jegomość w białej kamizelce. — On i bez naszéj nagrody jest jeszcze tanim dla ciebie. Bierz go, bierz! i nienamyślaj się długo. Jest to chłopiec, jakby umyślnie dla ciebie stworzony. Trzeba, prawda, czasami kija na niego, ale ten mu nic nie szkodzi; jest nawet owszem rzeczą bardzo zbawienną dla niego. Żywność jego wiele cię kosztować nie będzie, gdyż on już od dzieciństwa do skromności w jedzeniu przyzwyczajony ...ha!..ha!..ha!...
Gamfield najprzód okiem podejrzliwém po obliczu wszystkich osób obecnych potoczył; dopiero gdy uśmiech na ustach wszystkich spostrzegł, sam się powoli uśmiechnął.
Nakoniec przecież ugoda pomiędzy nimi stanęła, a panu Bumble natychmiast nakazano, tego jeszcze dnia po południu Oliwera do urzędu miejskiego zaprowadzić i świadectwo, na mocy którego panu Gamfield do nauki miał być oddany, do podpisu i sądowego potwierdzenia przedstawić.
W skutek tego postanowienia biednego Oliwera z więzienia wypuszczono, i kazano mu świeżą wdziać koszulę, co go w niepospolite zadziwienie wprawiło. Zaledwie tego niepojętego i niesłychanego przeobrażenia na sobie dokończył, pan Bumble się zjawił, i własnoręcznie talerz owsianki mu przyniósł wraz niedzielnym dodatkiem chleba, cztery łóty i ćwierć wynoszącym. Oliwer, to widząc, rzewnie płakać zaczął, sądząc nie bez przyczyny, że zbór śmierć jego w jakimś celu szczególnym i niepojętym postanowić musiał, inaczéj by mu nigdy na myśl nie było przyszło, w ten sposób go tuczyć.
— Nie płacz, nie, Oliwerze! ale jedz co ci dają, i bądź za to wdzięcznym, — pocieszał go Bumble z powagą uroczystą; — w krótce nasz zakład opuścisz, Oliwerze, i pójdziesz do nauki.
— Do nauki, Sir? — zapytał chłopczyna, drżąc na całém ciele.
— Tak jest, do nauki, Oliwerze, — potwierdził Bumble. — Nasi panowie litościwi i dobroczynni, którzy się z tobą jak z własnym dzieckiem obchodzą, dla tego że nie masz ni matki ni ojca, chcą cię teraz oddać do nauki;... wysłać cię w świat, abyś wyszedł na człowieka, chociaż to Gminę całe trzy funty i dziesięć szylingów kosztuje!.... trzy funty dziesięć szylingów! tylko pomnij, Oliwerze! siedmdziesiąt szylingów!... sto czterdzieści sixpensów!.... i to wszystko dla sieroty nieznośnéj, któréj nikt cierpieć nie może!
Gdy Bumble przestał, aby po tej uroczystej przemowie na chwilkę odetchnąć, łzy się potoczyły z ócz biednego Oliwera, rzewnie i gorżko szlochającego.
— No, no,.... nie płacz Oliwerze, nie płacz, — rzekł do niego Bumble nieco przyjaźniejszym głosem, biorąc to rozczulenie Oliwera z wielkiém upodobaniem swojém za dowód nieprzezwyciężonego wpływu swéj wymowy; — uspokój się, uspokój, i otrzyj sobie łzy rękawem od kurtki, ażeby ci do owsianki nie padały; to prawdziwie wielkie głupstwo.
I słusznie mówił, gdyż i tak już wody aż za nadto w owsiance było.
Gdy się do urzędu królewskiego udali, pan Bumble zaczął Oliwera po drodze nauczać, że nic innego tam czynić nie potrzebuje, tylko wesoło wyglądać, a gdyby się go panowie urzędnicy pytali, czyli ma ochotę do rzemiosła, śmiało im odpowiedzieć, iż to jest jedyném jego życzeniem. Oliwer przyrzekł, iż wiernie to polecenie wykona, zwłaszcza, gdy pan Bumble mu z daleka dał do zrozumienia, iż ani wyobrażenia o tém nie ma, coby się z nim działo, gdyby przeciwko jednemu lub drugiemu poleceniu wykroczył.
Gdy do urzędu przybyli, zaprowadzono ich do małej izdebki, w której pan Bumble Oliwera samego zostawił, napomniawszy go poprzód, aby siedział spokojnie, dopokąd po niego nie powróci i z sobą go nie weźmie.
Tak więc ten biedny chłopczyna przez pół godziny blizko sam jeden w tym pokoiku zostawał, aż nakoniec pan Bumble drzwi nieco uchylił, głowę swoję, lecz ozdoby trójgraniastego kapelusza pozbawioną, przez nie do izdebki wsunął, i głośno na Oliwera zawołał:
— Chodźże.... chodź, mój drogi Oliwerze! chodź do tych zacnych i godnych panów!
Lecz przytém spojrzenie groźne i przeraźliwe na biednego chłopca rzucił, dodając po cichutku:
— Pamiętaj na to, com ci mówił, ty mały łotrze!
Oliwer, słysząc te dwie, tak sobie wprost przeciwne przemowy pana Bumble, z nie małém zadziwieniem w swej prostocie serca w oczy mu spojrzał. Ale pan Woźny tyle czasu mu nie dozwolił, aby w tej mierze jakie uwagi mógł uczynić, i wprowadził go natychmiast do przyległéj izby radniéj, do której drzwi stały otworem.
Była to izba obszerna o jednym wielkim oknie, w której za biórkiem dwóch panów w podeszłym już wieku, mających głowy upudrowane, na krzesłach wysokich siedziało. Jeden z nich czytał gazetę, a drugi przebiegał za pomocą okularów, w żółwią skorupę oprawnych, kartę pergaminową przed nim leżącą.
Pan Limbkins stał z jednéj strony biórka, a pan Gamfield z twarzą starannie umytą z drugiéj. Kilku napuszonych panów, w wielkich, palonych butach, przechadzało się po izbie i rozmawiało między sobą.
Zdawało się, że ów stary Jegomość w okularach z żółwiej skorupy, znużony zapewnie zbytnią pracą przy czytaniu tego małego zwitku pergaminowego, szczęśliwie i błogo sobie zadrżemał, a chwila milczenia nastąpiła po przybyciu Oliwera do izby, któremu pan Bumble wprost naprzeciw biórka stanąć kazał.
— Oto jest ta sierota, Wasza Godności! — ozwał się Bumble.
Staruszek, czytający gazetę, podniósł oczy, i zwrócił je na Oliwera, któremu się przez chwilę przypatrywał; poczém towarzysza swego za rękaw szarpnął, przez co się tenże obudził.
— A! czy to jest ten chłopiec? — zapytał ocknąwszy się staruszek.
— Tak jest, Wasza Godności, to on! — odpowiedział Bumble. — Ukłońże się temu łaskawemu Jegomości, mój kochany Oliwerze.
Oliwer zebrał wszystkie swoje siły, i jak mógł najlepiéj, tak się ukłonił. Z wielkiém jednak zadziwieniem oczy swoje w mączkę na głowie urzędnika wlepił, zastanawiając się nad tém głęboko, czyli to wszyscy urzędnicy z tą mączką białą na głowie się rodzą i dla tego jedynie są urzędnikami, że tę mączkę na niéj mają?
— Dobrze, dobrze, — odrzekł staruszek; — spodziewam się przecież, że mu się kominiarstwo podoba?
— Przepada za niém, Wasza Godności! — odpowiedział Bumble, uderzywszy przytém nieznacznie Oliwera kułakiem w plecy, niby dla napomnienia, że się czegoś lepszego jeszcze ma spodziewać, gdyby mu przypadkiem na myśl wpadło powiedzieć, iż kominiarstwo zacne nie odpowiada wcale jego życzeniom.
— No i cóż, czy chcesz zostać kominiarzem, mój malcze? — zapytał staruszek Oliwera.
— Gdyby go do jakiego innego rzemiosła oddano, Wasza Godności, toby jeszcze tego samego dnia od swego majstra uciekł, — odpowiedział Bumble z pośpiechem, uprzedzając Oliwera.
— A ten człowiek oto, chce być jego majstrem?...... Jakże, mój panie?... czy będziesz się z nim dobrze obchodził,.... będziesz go żywił przyzwoicie,.... i we wszystkiém ojcowskie o nim miał staranie?..
— Jeżeli powiadam że chcę,.... to i uczynić to myślę, — odpowiedział Gamfield zniecierpliwiony opryskliwie.
— Twój język trochę za nadto uszczypliwy, mój przyjacielu!.... zdajesz się jednak człowiekiem być uczciwym i otwartego serca.
Odparł staruszek urzędnik, zwracając swe okulary na ubiegającego się o nagrodę, na głowę Oliwera nałożoną, w którego twarzy ohydnéj wyraz okrócieństwa wyraźnie był wybity. Lecz urzędnik staruszek był już na pół ciemnym, na pół zdziecinniałym, a tak ani podobna mu było tego dostrzedz i poznać, co światu całemu było jasne i widoczne.
— Mam nadzieję, że nim jestem, Sir, — odrzekł pan Gamfield, spójrzawszy zyzem.
— Nie wątpię o tém wcale, że nim jesteś, mój przyjacielu, — odparł staruszek, utwierdziwszy okulary mocniéj na nosie i szukając oczyma kałamarza.
Była to chwila stanowcza dla losu Oliwera.
Gdyby się kałamarz był na tém miejscu znajdował, na którém według myśli staruszka znajdować się był powinien, byłby natychmiast pióro w nim zamaczał i świadectwo podpisał, a Oliwer byłby bez ratunku wpadł w ręce pana Gamfield. Ale że ten godny urzędnik miał go tuż pod nosem, musiał zatém pierwéj po całém biórku oczyma za nim zbiegać, nim go nareszcie odkrył.
Podczas tego śledztwa spojrzenie jego padło także przypadkiem i po za biórko, i nadybało twarz wylęknioną i zgrozą przejętą Oliwera Twista, który, pomimo wszelkie napominające spojrzenia i potajemne kułakiem uderzenia pana Bumble, na oblicze odrażające swego przyszłego majstra z takim wyrazem widocznym przestrachu i przerażenia spoglądał, że nawet ten urzędnik stary, na pół już ciemny, na pół zdziecinniały, to spostrzedz i poznać musiał.
Staruszek się przeto zatrzymał, pióro na bok odłożył, i przez kilka chwil to na Oliwera, to na pana Limbkins spoglądał, który wesołego i obojętnego udając, z krwią najzimniejszą tabakę sobie zażywał.
— Mój synu, — ozwał się nareszcie staruszek do Oliwera, wychyliwszy się z po za swego biórka.
Oliwer, usłyszawszy ten głos, wzdrygnął się cały... Trzeba mu to jednak wybaczyć, gdyż głos ten był uprzejmy i dobrotliwy, a każdy głos niezwyczajny człowieka łatwo przestraszyć może. Biedny chłopczyna drżał na całém ciele i rzewnie się rozpłakał.
— Mój synu, — powtórzył staruszek, — wyglądasz bardzo strwożony i wylękniony, cóż ci to takiego?
— Odstąp od niego Woźny, i nie zasłaniaj go, — ozwał się drugi urzędnik, czytający gazetę, którą na bok odłożył, i z wyrazem wielkiéj przychylności z po za biórka ku Oliwerowi się nachylił. — Mówże mój synu, mów śmiało, co ci jest, i nie lękaj się niczego.
Oliwer padł na kolana, wyciągnął ręce złożone, i zaczął błagać: iż woli raczéj, aby go do ciemnéj komórki napowrót zamknięto,.... aby go głodem morzono,.... karano,.... bito,.... a nawet i zabito,.... byle go tylko temu groźnemu człowiekowi nieoddawano.
— Otóż mamy! — zawołał pan Bumble, wznosząc w górę swe ręce i oczy z niewypowiedzianą uroczystością. — Wiele już sierót złośliwych i kłamliwych w życiu mojém widziałem, ale tak złośliwéj i kłamliwéj jak Oliwer, jeszcze się mi nigdy widzieć nie zdarzyło.
— Lepiéj milcz! — zgromił Woźnego urzędnik, do którego się Bumble z tą swoją świątobliwą i budującą przemową był zwrócił.
— Za pozwoleniem Waszéj Godności, — rzekł Woźny, niechcąc dać temu wiary, że dobrze słyszał, — czy Wasza Godność do mnie co mówiła?
— Tak jest;.... mówiłem ci, abyś milczał!
Pan Bumble stanął jak wryty z zadziwienia. Rozkazać Woźnemu, aby milczał! wszak to istny bunt moralny!
Staruszek w okularach z żółwiéj skorupy spojrzał na swego towarzysza, a ten ze znaczeniem głową kiwnął. —
— My nie możemy téj ugody podpisać, — rzekł tedy urzędnik i odsunął na bok ów zwitek pergaminowy, który do podpisu mu był przedłożony.
— Spodziewam się przecież, — rzekł pan Limbkins zmięszany, — spodziewam się, że przewielebny Urząd nie zechce na proste, niczém nie poparte oskarżenie prawdziwego dziecka, złego wyobrażenia powziąść o przyzwoitości Zwierżchników Gminy w obchodzeniu się z sierotami domu roboczego!
— Urząd nie jest obowiązany wyjawiać i dawać swego zdania w téj mierze, — odparł drugi Urzędnik cierpko. — Weźcie tego chłopca napowrót do domu roboczego, i obchódźcie się z nim łagodnie, z większą ludzkością. Jak się zdaje, to mu na tém bardzo zbywa.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Tego jeszcze wieczora znany nam Jegomość w białej kamizelce z największą pewnością twierdził, że Oliwera nietylko szubienica czeka, ale że i na miejsce stracenia powleczonym, i tam rozćwiertowanym zostanie.
Woźny zaś głową ciągle tajemniczo potrząsał, i mówił, iż mu życzy, aby się mu dobrze powodziło; na co pan Gamfield zwykle dodawał, iż mu życzy, aby się do niego dostał. To życzenie było jednak wprost życzeniu pana Bumble przeciwne, lubo się zresztą obaj we wszystkiém prawie jak najlepiéj zgadzali.
Nazajutrz rano publiczność napowrót uwiadomiono, że Oliwer Twist jest na wydaniu, a ten, co go do siebie wziąść zechce, pięć funtów nagrody dostanie.
U rodzin znacznych i znakomitych jest to powszechnie przyjętym zwyczajem, że się syna młodszego na morze jako kadeta okrętowego wyseła, jeżeli się dla niego czy to przez zakupienie, czy też przez następstwo, puściznę, lub przydłuższe czekanie, miejsca korzystnego otrzymać nie może.
Zbór tedy, naśladując przykład tak zbawienny, zaczął radzić nad uwolnieniem się od wszelkiego kłopotu wysłaniem Oliwera Twista na morze, na jakim małym, kupieckim okręcie, do byle jakiego portu bardzo niezdrowego, i jednogłośnie na to się zgodził, że miejsca lepszego dla tego chłopca znaleść nie można. Zrobili bowiem tę uwagę, że wielkie było podobieństwo, iż go kapitan okrętu, według swego zwyczaju, albo tak długo codziennie po objedzie chłostać każe, dopókąd go na śmierć nie zachłosta, albo téż drążkiem żelaznym głowę mu rozbije;.... a wszystkim jest wiadomo, że te dwie zabawy są zwykłą i najmilszą rozrywką tych panów.
Czém więcéj tedy zbór nad tém rozmyślał, i ten wzgląd brał na uwagę, tém liczniejsze korzyści w tém postanowieniu upatrywał, tak dalece, iż w końcu do tego wniosku doszedł, że niezwłoczne wysłanie Oliwera na okręt, jedynym i najlepszym sposobem zapewnienia jego losu było.
Wysłano tedy pana Bumble z poleceniem wywiedzenia się najprzód dobrze o wszystkiém, co z tym zamiarem pewną styczność miało, i wyszukania przytém jakiego kapitana okrętu, lub téż jakiéj inny osoby, któraby małego chłopca, sieroty bez rodziny i przyjaciół, do usług potrzebowała, i z sobą na okręt wziąść chciała.
Bumble wracał właśnie z téj wyprawy do domu roboczego, aby zdać sprawę ze swego poselstwa, gdy się tuż pod bramą z panem Sowerberry, przedsiębiorcą pogrzebów tego miasteczka, spotkał.
Pan Sowerberry był to wysoki, barczysty mężczyzna, w czarnym, wytartym surducie, łatanych pończochach bawełnianych téjże saméj barwy, i odpowiednich całemu ubiorowi trzewikach. Oblicze jego nie miało wcale wrodzonéj skłonności do uśmiechu, lubo powszechnie z tego był znany, że wesołość właściwą swego rzemiosła posiadał.
Gdy się do pana Bumble zbliżał, chód jego był lekki, a oblicze wewnętrzną radością jaśniało. Powitawszy Woźnego, uściskał go serdecznie za rękę:
— Wziąłem miarę tych dwóch kobiet, panie Bumble, które ostatniéj nocy umarły, — rzekł przedsiębiorca.
— Jeszcze się majątku z nas dorobisz, panie Sowerberry, — odpowiedział na to Woźny i zatopił głęboko swe dwa palce w tabakierkę pana Sowerberry, bardzo ładny i przemyślny wzorek mały uprzywilejowanéj trumienki przedstawiającą, którą mu tenże uprzejmie podał.
— Jestem przekonany o tém, że się jeszcze majątku dorobisz, panie Sowerberry, — powtórzył Bumble, poklepawszy go z lekka i po przyjacielsku laską swoją urzędową po ramieniu.
— Czy tak myślisz? — odpowiedział na to Przedsiębiorca głosem na pół zaprzeczającym i na pół przypuszczającém prawdopodobieństwo tego wypadku. — Cena przez zbór naznaczona jest za nadto mała, mój p. Bumble.
— Nie mniejsza od trumien, — odpowiedział Woźny, o tyle tylko usta do uśmiechu zmuszając, o ile na to powaga urzędowa zezwalała.
Lecz pana Sowerberry ta uwaga bardziéj rozśmieszyła, jak mu to roztropność nakazywała. Śmiał się tedy długo bez przestanku.
— Prawda,.... prawda,.... panie Bumble, — rzekł nakoniec, — nie można tego zaprzeczyć, że od czasu, jakeście wasz nowy system żywienia ubogich w tym domu roboczym zaprowadzili, trumny trochę węższe i płytsze wypadają, jak dotąd zwykle bywały. Lecz i my przecież jaki taki zysk mieć musimy, panie Bumble. Dobre suche drzewo w tych czasach bardzo rzadkie i drogie, a rączki żelazne wszystkie z Birmingham kanałem sprowadzać muszemy.
— Słuszna prawda! — odpowiedział pan Bumble. — I kura grzebie, aby coś wygrzebała, a zysk uczciwy nikogo nie krzywdzi.
— Rzecz pewna,... rzecz pewna,... — potwierdził Przedsiębiorca, — a ja nie mogę mego zysku ciągnąć z tego lub owego osobno, lecz go muszę z mego całego długiego towaru wydobyć, jak sami wiecie panie Bumble,.... ha! ha! ha!
— Wielka prawda, — odpowiedział Bumble.
— Lubo wyznać muszę szczerze, — prowadził daléj Przedsiębiorca ciąg swoich uwag, które mu Woźny przerwał; — lubo wyznać muszę szczerze, panie Bumble, że nieraz z wielkiemi przeciwnościami walczyć muszę, gdyż właśnie ludzie najsilniejsi i najroślejsi najprędzéj z tego świata schodzą;.... to jest, ja powiadam: że ludzie, którzy do lepszego życia przyzwyczajeni byli, i przez wiele lat podatki płacili, pierwsi umierają, jeżeli w tym domu przytułek znajdą. A proszę mi wierzyć, panie Bumble, że dwa lub trzy cale więcéj na trumnie nad przyjęte obliczenie, zaraz uszczérbek znaczny w zysku nam robi, zwłaszcza, jeżeli człowiek ma w domu żonę, dzieci i na tylnie kółka oglądać się musi.
Sowerberry to wyrzekł ze zwykłém oburzeniem człowieka, który się oszukanym być mniema; a że pan Bumble czuł, iż ta cała sprawa przy bliższém zastanowieniu nie wielki zaszczyt przełożonym Gminy przynosiła, uznał przeto za rzecz najroztropniejszą zmienić przedmiot rozmowy. Mając zaś ciągle Oliwera na myśli i w sercu, przeto téż mowę zaraz na niego zwrócił.
— Ale, ale,... — ozwał się pan Bumble: — Czy nie znasz panie Sowerberry przypadkiem kogo, coby chłopca do nauki lub usług potrzebował?.... co?.... chłopca z roboczego domu? który nam teraz jest ciężarem,.... kamieniem młyńskim u szyi Gminy, mówiąc po prostu. Nie zły to handelek panie Sowerberry,.... wierzajcie mi, że nie zły.
Pan Bumble to mówiąc, wskazał przytém laską swoją urzędową na uwiadomienie na bramie przybite, i potrzykroć mocno nią uderzył w te słowa: pięć funtów, odbite pismem rzymskiém, olbrzymiego rozmiaru.
— Dalibóg, — zawołał Przedsiębiorca, chwytając Woźnego za galonem złotym obszyte wyłogi jego urzędowéj sukni, — właśnie chciałem o tém z wami pomówić, panie Bumble.... Co ja widzę!.... jakie piękne guziki, panie Bumble; jeszczem ich nigdy u was nie widział.
— Prawda, że są ładne nie lada, — odpowiedział Woźny, spoglądając z dumą na te wielkie, świecące guziki, którymi ubiór jego był przystrojony. — Godło na tych guzikach to samo, co i na pieczęci Gminy: miłosierny Samarytanin, pielęgnujący rannego i chorego człowieka. Zbór mi ten ubiór na nowy rok podarował. Jak sobie przypominam, tom go wdział na siebie po raz pierwszy owego dnia, kiedyśmy przytomni byli śledztwu względem owego kupca zubożałego, który pewnéj nocy tu pod bramą umarł.
— Przypominam sobie bardzo dobrze to zdarzenie, — odpowiedział Przedsiębiorca. — Sądy przysięgłych wtedy wyrok wydały: Umarł z zimna i braku pierwszych potrzeb do życia!.... nieprawda?
Pan Bumble kiwnął głową na znak potwierdzenia.
— Jeźli się nie mylę, to nawet Sądy w wyroku swoim dodały, — mówił daléj Przedsiębiorca, — że, gdyby urzędnik dozorujący tego domu był....
— Ot,.... lepiéj bądź cicho,.... i nie powtarzaj takich głupstw; — przerwał mu Woźny w złości. — Gdyby Zbór miał na wszystkie niedorzeczności zważać, które mu Sądy przysięgłych, składające się z ludzi, żadnego wyobrażenia o świecie nie mających, nagadają, toby miał bardzo wiele do czynienia.
— To wielka prawda, — potwierdził Sowerberry z przekąsem, — wielka i święta prawda.
— Przysięgli, — mówił daléj Bumble, chwytając mocniéj za laskę, jak to zwykle czynił, jeżeli w gniew wpadał; — przysięgli są to prostacy, bez wykształcenia, bez wiadomości, i tylko kłócić się lubią.
— Nieinaczéj,.... nieinaczéj, — potwierdził Przedsiębiorca.
— Oni tyle nawet filozofii i znajomości gospodarstwa społeczeńskiego nie posiadają, — zawołał w zapale pan Bumble i strzepnął z pogardą palcami.
— Wielka prawda,.... wielka prawda! — potwierdził Sowerberry.
— Ja nimi pogardzam, — zawołał Woźny, zapyrzony ze złości.
— I ja to samo, — powtórzył Sowerberry.
— Jabym sobie tylko życzył, abyśmy kilku tych
zagorzałych przysięgłych na tydzień lub dwa przynajmniéj do naszego domu dostali, — rzekł Woźny, — a ręczę, żeby ustawy i rozporządzenia naszego Zboru wkrótce ich ducha upokorzyły.
— O niezawodnie, — odpowiedział Przedsiębiorca, i uśmiechnął się zarazem, aby gniew kipiący oburzonego Woźnego Gminy uspokoić.
Bumble zdjął z głowy swój kapelusz trójgraniasty, wyjął z niego chustkę od nosa, obtarł nią czoło z potu, obficie z gniewu po niém ciekącego, zasadził potém kapelusz napowrót na głowę, i zwróciwszy się do Przedsiębiorcy, rzekł do niego z większą nieco spokojnością:
— No i cóż ?.... jakże będzie z chłopcem?
— Jak?.. — odparł Przedsiębiorca, — wszak sami wiecie najlepiéj, panie Bumble, że nie mało podatku na ubogich płacić muszę!....
— Czy tak?.... — mruknął pan Bumble, — nie mało?
— Nieinaczéj, — odpowiedział Przedsiębiorca. — Sądzę przeto, że kiedy tyle na nich płacę, to i prawo mam, tyle na nich zyskać, ile tylko mogę,.... nieprawda panie Bumble?.... dla tego się mi zdaje,.... żebym sam tego chłopca mógł wziąść do siebie.
Pan Bumble nic na to nie odpowiedział, lecz natychmiast pana Sowerberry za rękę chwycił, i z największym pośpiechem do izby radnéj go zaprowadził.
Pan Sowerberry nie długo się ze Zborem umawiał. Ugoda wkrótce pomiędzy nimi stanęła, a w skutek téjże Oliwer tego wieczora jeszcze na próbę do niego miał być oddany;.... co ze względu na sierotę Gminy tyle ma znaczyć, że gdy się majster przekona, iż pracą z chłopca więcéj daleko zysku wydobyć może, jak żywnością w niego włożyć musi, wtedy go jako chłopca do nauki na tyle lat bierze, na ile mu się tylko podoba.
Tego jeszcze wieczora przyprowadzono małego Oliwera przed oblicze Zboru, który mu oświadczył, iż téj nocy jeszcze panu Sowerberry, przedsiębiorcy pogrzebów, jako chłopiec do posługi w sklepie zostanie oddany. Przytém mu zagrożono, aby się nigdy nie poważył pana swego opuścić i do domu roboczego powrócić; inaczéj, gdyby się mu to kiedykolwiek uczynić spodobało, natychmiast na morze wysłanym zostanie, gdzie go albo zabiją, albo też utopią, stósownie do woli i przywidzenia kapitana okrętu.
Lecz Oliwer tak mało czucia na te groźby okazał, iż cały Zbór jednogłośnie oświadczył, że jest chłopcem krnąbrnym i niepoprawnym złoczyńcą. W końcu rozkazano Woźnemu natychmiast go z ich oczów oddalić.
Lubo to nie jest rzeczą wcale zadziwiającą, owszem, najprościejszą nawet, iż Zwierzchnicy Gminy z wszystkich ludzi prawo największe mają natychmiast w gniew i cnotliwe oburzenie wpadać, jeżeli u kogokolwiek najmniejszy brak czucia dostrzegą, w obecnym jednak przypadku słuszności wcale za sobą nie mieli. Cała rzecz bowiem z Oliwerem tak się miała, iż on nie tylko nie mało, lecz owszem za nadto wiele czucia posiadał, i tylko przez złe i nielitościwe obejście się, którego od dzieciństwa, a szczególnie w ostatnich czasach doznawał, prosto do stanu zwierzęcéj niedbałości i otrętwienia zupełnego dążył.
W milczeniu przeto wysłuchał owéj wiadomości o nowém przeznaczeniu swojém, okazując największą obojętność na całą przyszłość swoję; a gdy w końcu zawiniątko do rąk odebrał — które mu bardzo ciężyć nie mogło, wszystko bowiem co w niém było, zmieściło się w paczce z siwego papieru, pół stopy w przecięciu długości, tyleż szerokości, i trzy cale grubości mającéj, — nacisnął czapkę na uszy, i uchwyciwszy się jeszcze raz poły złotemi galonami obszytéj sukni pana Bumble, na nową widownię cierpień pod przewodnictwem tego człowieka zacnego się udał.
Przez długi czas Bumble Oliwera wlókł za sobą, nie dając na niego najmniejszéj baczności lub uwagi, i pośpieszał żywo, z głową dumnie do góry zadartą, jak na Woźnego Gminy przystoi. A że to był dzień właśnie bardzo wietrzny, małego Oliwera ani widać nie było z po za poły wierzchniéj sukni pana Bumble, którą wiatr ciągle rozwiewał, i tym sposobem długą, białą kamizelkę jego i krótkie spodnie bardzo korzystnie rozkrywał.
Jednak, gdy już nie daleko miejsca przeznaczenia byli, pan Bumble uznał za rzecz potrzebną głowę nachylić i na dół spojrzeć, czyli też chłopczyna w takim stanie się znajduje, aby go nowemu panu z zaletą przedstawić można; co też i natychmiast z całą dobrotliwością przychylnego opiekóna uczynił.
— Oliwer! — zawołał na chłopca Woźny.
— Słucham pana, — odpowiedział Oliwer głosem drżącym z bojaźni.
— Usuń czapkę z oczów i wyprostuj głowę, mój chłopcze!
Lubo biedny Oliwer natychmiast wszystko wypełnił, czego od niego zażądano, i grzbietem ręki wolnéj łzy sobie z oczów otarł, łza jednak w nich na nowo zabłysła, gdy oczy do góry podniósł i na swego przewodnika spojrzał. A kiedy Bumble z powagą i surowością na niego okiem rzucił, ta łza po licu jego się potoczyła, a za nią druga, i trzecia i w końcu cały strumień.
Biedny chłopiec wprawdzie wszelkich sił dokładał, aby je wstrzymać i zatamować, lecz nadaremnie. Wysunął tedy i drugą rękę z objęcia pana Bumble, zakrył sobie twarz obiema, i tak szczerze płakać zaczął, że się mu łzy aż z pomiędzy jego szczuplutkich i chudych palców potokiem sączyły.
Na ten widok pan Bumble naraz się zatrzymał, i groźne spojrzenie na chłopca rzuciwszy, zawołał:
— Jeszcze mi się nigdy w mojém życiu takiego chłopca niewdzięcznego i złośliwego, jak ty, Oliwerze, widzieć nie zdarzyło....
— Ach dobry, kochany panie! — odpowiedział szlochając Oliwer, i chwycił Woźnego za rękę, uzbrojoną w ową dobrze nam znaną laskę urzędową; — nie jestem ja niewdzięcznym,.... nie, nie,..... mój drogi, kochany panie;.... ja się będę zawsze dobrze sprawował, doprawdy, doprawdy, że będę..... wszak ja jeszcze tak młodym chłopcem jestem, Sir, a już tak.... tak....
— No i cóż tak? — zapytał Bumble z zadziwieniem.
— Tak opuszczonym, Sir,.... od wszystkich opuszczonym! — zawołała z płaczem i żalem chłopczyna. — Wszyscy mnie nienawidzą. Ach, panie, błagam cię, nie gniewaj się i ty na mnie.
Chłopczyna, to mówiąc, rękę na sercu położył, i z łzami rzewnemi najszczerszéj boleści swojemu towarzyszowi w oczy spojrzał.
Pan Bumble spoglądał przez kilka chwil z zadziwieniem na tego bolejącego i litości żebrającego chłopca, odkrząknął potém kilka razy chrypliwie, mruknął sobie pod nosem, coś nakształt: „ten przeklęty kaszel,“ kazał Oliwerowi otrzyć oczy, i wszelkich sił dokładać, aby zawsze być dobrym i posłusznym; a uchwyciwszy go nakoniec powtórnie za rękę, szedł z nim daléj w milczeniu.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Pan Sowerberry kazał właśnie godła swoje z ulicy
pozdejmować, okienice i drzwi od składu pozamykać, sam zaś zasiadł do biórka, aby przy świetle lichéj, niestósownéj świecy dochód dniowy do księgi obrachunkowéj zaciągnąć, gdy pan Bumble wszedł do składu.
— Witam, witam, panie Bumble! — zawołał Przedsiębiorca, ucinając pisanie w połowie słowa.
— Nie jestem ja sam, panie Sowerberry, nie sam! — odpowiedział Woźny; — przyprowadziłem wam chłopca.
Oliwer się ukłonił.
— A zatém to jest ten chłopiec? — zapytał Przedsiębiorca i wzniósł świecę po nad głowę, aby się Oliwerowi lepiéj mógł przypatrzeć. — Pani Sowerberry, czy nie raczysz do mnie wyjść na chwilkę do sklepu, moja droga?
Pani Sowerberry się niebawem na progu małéj izdebki, w tyle składu leżącéj, pojawiła. Była to kobieta nizkiego wzrostu, szczupła, chuda, zawiędła, z obliczem, w którém złośliwość wyryta była.
— Moja luba, — rzekł pan Sowerberry z wielkiém uszanowaniem, — oto jest ten chłopiec z roboczego domu, o którym ci niedawno mówiłem.
Oliwer powtórnie się ukłonił.
— Na miłość boga! — zawołała żona Przedsiębiorcy, — jakiż to chłopczyna mały!
— Prawda, że jest mały, — odparł Bumble, spojrzawszy przytém z takim wyrazem na Oliwera, jakby
to jego winą było, że nie był roślejszym; — prawda, że jest mały;.... temu zaprzeczyć nie można. Ale on jeszcze podrośnie, moja pani Sowerberry, on z pewnością jeszcze podrośnie.
— O ja wiem bardzo dobrze, że on jeszcze podrośnie, — odpowiedziała Jejmość z przekąsem, — ale na naszym chlebie i jadle. Ja w tém żadnéj oszczędności nie widzę, brać chłopców z roboczego domu do siebie, gdyż więcéj tylko zjedzą, jak cały zarobek ich warta; ale ci mężowie zawsze chcą być mędrszymi, i wszystko lepiéj wiedzieć muszą...... Ruszże się rusz z miejsca, i zejdź na dół po schodach, ty mały kościeniu!
Pani Sowerberry to mówiąc, drzwi małe, boczne, otworzyła, i wepchnęła Oliwera po schodach do komórki ciemnéj, wilgotnéj, stanowiącéj przedsionek do piwnicy, i kuchnią ochrzczonéj, w której dziewczyna brudna, w trzewikach z zadeptanymi napiętkami i pończochach niebieskich, gwałtem pilnéj i wielkiéj naprawy się domagających, siedziała.
— Słyszysz Karolino! — zawołała pani Sowerberry, zeszedłszy tuż za Oliwerem na dół; — daj temu chłopcu to mięso, co się dla psa pozostało. Od rana go jeszcze w domu nie było, to też i jeść nic nie dostanie. Mnie się zdaje, że to zjesz z ochotą, nieprawda chłopcze?
Oliwer, którego oczy się na samo wspomnienie mięsa zaiskrzyły, zaczął drżeć z czystéj chciwości pochłonięcia tego przysmaczku jak najprędzéj, i odpowiedział potwierdzająco na zapytanie. Niebawem też i talerz mięsa z różnymi resztkami i kościami na stole przed nim postawiono.
Byłbym sobie życzył, aby jaki filozof dobrze wykarmiony, w którego żołądku jadło i napój w żółć się zamienia,.... którego krew to lód, a serce to żelazo, mógł był widzieć téj chwili Oliwera, połykającego te przysmaczki mięsa, o które pies nawet nie dbał, i poświadczyć, z jaką żarłocznością okropną, z jaką chciwością wygłodniałego źwierzęcia te kęsy jeden po drugim pochłaniał!....
— No i cóż, — ozwała się żona Przedsiębiorcy, gdy Oliwer wieczerzę swoję skończył, na którą się ze zgrozą wewnętrzną i obawą przed jego przyszłą żarłocznością, patrzyła, — czy masz już dosyć?
Oliwer, nie widząc już nic więcéj takiego przed sobą, coby mu się zjedzenia godném być zdawało, odpowiedział z potwierdzeniem na to zapytanie swéj pani.
— To chodź za mną, — rzekła pani Sowerberry, biorąc z sobą kaganek brudny, smrodliwy, i wracając po schodach na górę. — Łoże twoje pod stołem. Może się boisz spać pomiędzy trumnami?... Czy ty się jednak boisz, lub nie boisz, o to wcale nie chodzi, gdyż dla ciebie innego miejsca niema. Chodź i nie zatrzymuj mię tutaj przez całą noc!
Oliwer nie ociągał się dłużéj i poszedł za swoją nową panią.
Oliwer, w składzie Przedsiębiorcy pogrzebów sam jeden zostawiony, postawił kaganek na warsztacie, i spojrzał w koło siebie ze zgrozą i trwogą, któréjby nie jeden z wiele starszych od niego w podobném położeniu doznał, i ukazać się nie wahał.
Trumna, jeszcze nieskończona, stojąca na czarnych podstawkach na samym środku składu, tak ponuro i pogrzebowo wyglądała, że dreszcz zimny biednego chłopca każdego razu wskróś przejął, ile razy się jego oczy w kierunku tego groźnego przedmiotu zbłąkały; zawsze mu się bowiem zdawało, że jakaś postać okropna i przerażająca, głowę z niéj koniecznie wychylić musi, i w obłąkanie go ze zgrozy wprawi.
Wzdłuż ściany stał długi szereg desek, porządkiem ustawionych, wszystkie w jednym kształcie poprzyżynanych, i przy tém świetle bladém, ponurém, jego kaganka, niby widma szeroko barczyste, ręce w spodniach trzymające, wyglądających. Wieka od trumień, heblowiny, błyszczące goździe, i kawały czarnego sukna, to wszystko leżało rozrzucone na podłodze, a ściana nad biórem przyozdobiona była w obraz, przedstawiający jaskrawemi barwami dwóch pachołków pogrzebowych, w swoim właściwym żałobnym ubiorze, a obok nich karawan, przed wspaniałemi drzwiami jakiegoś pałacu stojący, do którego cztery, czarnymi kirami pokryte konie zaprzężone były.
Skład, w którym Oliwer zamieszkał, był wązki i nizki, a powietrze w nim zdawało się być duszne, zapachem grobowym przesiąknięte. Nawet i łoże owe, pod stołem dla niego przeznaczone, wielkie podobieństwo do trumny miało.
Były to wprawdzie wszystko uczucia niemiłe i przykre dla Oliwera, ale prócz nich jeszcze inne serce jego boleśnie udręczały.
Wszak on sam jeden był w miejscu obcém, a my wszyscy bardzo dobrze o tém wiemy, jak smutnym i nieszczęśliwym by się czuł każdy z nas, choćby nawet najlepszy, gdyby się w podobném położeniu znajdował. Biedny chłopczyna nie miał żadnych przyjaciół, którzyby się o niego byli troskali, lub on się przynajmniéj o nich był mógł troskać.
Jego pamięć nie pieściła żadnego żalu za świeżém rozstaniem, a żadne wspomnienie miłego i drogiego oblicza nie obciążało lubym smutkiem jego serca. A jednak to serce było strapione, i tém życzeniem zatęskniło, gdy się na swoje twarde i wązkie łoże rzucił, aby ono trumną dla niego się stało, i on już spokojnym, wiekuistym snem zdjęty, w grobie na cmentarzu spoczywał, trawa bujna nad jego głowami rosła, a dźwięk dzwonów kościelnych do tego snu wiecznego mu przyśpiewywał.
Nazajutrz rano silne uderzenie we drzwi składu ze snu go przebudziło. To uderzenie powtórzyło się najmniéj dwadzieścia razy z wszelkimi oznakami gniewu i oburzenia, nim się biedny Oliwer ubrać był w stanie. A gdy nakoniec łańcuchy i zapory od drzwi składowych odejmować zaczął, owe nogi zabawę swoję zaprzestały, i głos nieznajomy się odezwał:
— Czemu drzwi nie otwierasz? — zawołał ów głos, należący do tych nóg, co się właśnie z takim hałasem do drzwi dobijały.
— Natychmiast je otworzę, panie, — odpowiedział Oliwer, odjąwszy ostatnią zaporę, i zakręciwszy kluczem w zamku.
— Czy to ty jesteś, chłopcze nowo przybyły? — zapytał głos przez dziurkę od klucza.
— Tak jest, panie! — odpowiedział Oliwer.
— Ile masz lat? — pytał daléj ów głos.
— Dziesięć, panie, — odpowiedział Oliwer.
— No, to dostaniesz cięgi, jak tylko do składu wejdę, — zawołał ów głos, — spuść się na to, ty młody wisusie z roboczego domu!
Ów głos, dawszy Oliwerowi tę pocieszającą obietnicę, zaczął sobie świstać.
Oliwer za nadto często temu ruchowi podlegał, którym go ów prawdziwie krótko, lecz dobitnie się wyrażający głos powitać przyrzekł, aby na chwilę przynajmniéj wątpliwość najmniejszą był miał zachować, iż właściciel tego głosu, ktokolwiek on będzie, w sposób dla siebie najzaszczytniejszy tego słowa danego nie dotrzyma. Ręką drżącą przeto zasuwkę ostatnią odsunął, i drzwi na oścież otworzył.
Przez kilka chwil Oliwer po ulicy to w tę, to w ową stronę spoglądał, w tém mniemaniu, że ów nieznajomy, który przez dziurkę od klucza z nim rozmawiał, po ulicy przejść się musiał, aby się cokolwiek rozegrzać; lecz nikogo nigdzie nie spostrzegł, wyjąwszy otyłego chłopca z domu miłosierdzia, siedzącego na kamieniu wprost naprzeciwko składu, i spożywającego spokojnie kromkę chleba z masłem, którą kozikiem na kawałki wielkości otworu swych ust krajał i potém je z wielką żarłocznością pochłaniał.
— Proszę mi powiedzieć, — ozwał się nakoniec Oliwer, niewidząc nikogo więcéj na ulicy, — czyście to nie wy przed chwilą do drzwi pukali?
— Tak jest,.... ja to pukałem, — odpowiedział ów chłopiec.
— Czy sobie może trumny życzycie, Sir? — zapytał Oliwer prostodusznie.
Na to pytanie ów chłopiec z domu miłosierdzia groźnie na Oliwera spojrzał i odpowiedział, iż on sam w krótce dla siebie trumny potrzebować będzie, jeżeli sobie takie żarty ze swoim przełożonym pozwala.
— Jak widzę, to nie wiesz, kto ja jestem, chłopcze z roboczego domu, ha? — zawołał chłopiec z domu miłosierdzia, podniósłszy się z nadzwyczajną godnością z kamienia, na którym siedział.
— Nie, panie! — odpowiedział Oliwer.
— Ja jestem pan Noa Claypole, — rzekł na to ów chłopiec z domu miłosierdzia, — a ty jesteś moim podwładnym. Pootwieraj okiennice i pozawieszaj godła, ty chłopcze przemierzły!
Pan Noa Claypole, to wyrzekłszy, biednego Oliwera najprzód silnie kułakiem w plecy uderzył, a potém z wielką godnością do składu wszedł, co mu wielką powagę u niego zjednać miało, lubo to jest rzeczą bardzo trudną dla chłopca nizkiego, z łbem wielkim, małemi oczyma, twarzą głupkowatą w jakimkolwiek położeniu swego życia poważnie wyglądać, zwłaszcza, jeżeli się z tymi wdziękami osobistymi nos czerwony i spodnie skórzane, żółte, połączą.
Gdy Oliwer okiennice pozdejmował i szybę już nawet przez swoje gorliwe natężenie wybił, aby je podnieść i na małe podwórze w domu zanieść, gdzie je przez cały dzień przechowywano, pan Noa dopiero wtedy do niego się zbliżył, i pocieszywszy go tém miłem zapewnieniem: że coś oberwie, tak dalece się poniżył, iż mu w pomoc przyjść raczył.
Nie zadługo też pan Sowerberry się zjawił, a w kilka chwil po nim i jego droga małżonka, pani Sowerberry, w składzie się pokazała; poczém Oliwer, oberwawszy coś za stłuczoną szybą, jak mu to Noa przepowiedział, za tym chłopcem do kuchni na śniadanie się udał.
— Siadaj bliżéj przy ogniu, Noa, — rzekła Karolina. — Schowałam dla ciebie kawałek szynki z pańskiego śniadania. Oliwerze, zamknij drzwi za panem Noa, i weź sobie to, co tam leży na pokrywie od dzieżki, Oto jest twoja herbata, weź ją sobie tam na skrzynię i wypij ją, tylko żywo, bo cię wnet na górze w składzie potrzebować będą. Słyszałeś?
— Słyszałeś, chłopcze z roboczego domu? — powtórzył Noa Claypole.
— Oj ty niepoczciwy Noa! — rzekła Karolina, — jaki z ciebie człowiek dziwny! dla czegóż temu chłopcu nie dasz pokoju?
— Jemu dać pokój! — odparł Noa. — Czyliż mu cały świat nie daje pokoju?.... Wszakże go jego własny ojciec i matka odstąpili i pokój mu dają; wszyscy krewni go opuścili i pokój mu dają. No i cóż, Karolino, czy nie dobrze? ha! ha! ha!
— Oj ty dziwaku, ty! — odpowiedziała Karolina, i na całe gardło się rozśmiała.
Ten śmiech i Noa podzielał, a oboje potém z gniewem i złością na biednego Oliwera spoglądali, który, drżąc z zimna, w najodleglejszym kącie kuchni na skrzyni siedział, i najlichsze kęsy jadła, naumyślnie dla niego wybrane, spożywał.
Noa był chłopcem z domu miłosierdzia, lecz nie sierotą z domu roboczego.
On nie był dzieckiem przypadku, albowiem swój rodowód aż do swoich rodziców, niedaleko nawet mieszkających, wyprowadzić zdołał. Jego matka była praczką, a ojciec żołnierzem, pijakiem, uwolnionym z wojska z jedną nogą drewnianą, i dwudziestu jeden fenikami dziennego żołdu, prócz małego jeszcze ułamku.
Chłopcy z sąsiedztwa już od dawna za zwyczaj sobie wzięli Noego, właściwym ubiorem chłopca z domu miłosierdzia napiętnowanego, różnemi hańbiącemi przezwiskami, jak n. p. chłopiec w skórzanych spodniach, chłopiec z domu miłosierdzia, i t. d. na ulicy prześladować, a Noa to wszystko cierpliwie i pokornie znosić musiał. Lecz teraz, kiedy los sierotę bez imienia pod rękę mu poddał, na któréj się najostatniejszy nawet z ludzi mógł mścić bezkarnie, więc też i on na niéj swoje cierpienia hojnie chciał powetować.
Ta okoliczność podaje nam przedmiot do rozmyślania bardzo zajmujący.
Pokazuje nam, jaką rzeczą piękną jest ludzkie serce, i jak bezstronnie przyroda te same przymioty i zalety miłe i przyjemne tak w lordzie najświetniejszym, jak i w chłopcu najnędzniejszym z domu miłosierdzia rozwinęła.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Oliwer już więcéj jak cztery tygodnie w domu Przedsiębiorcy pogrzebów zostawał, gdy pan Sowerberry, schroniwszy się do swéj tylniéj izdebki z godną swoją połowicą na wieczerzę, po wielu pokornych i błagających spojrzeniach na swoję żonę nakoniec rzec się ośmielił:
— Kochana żono....
Chciał jeszcze coś więcéj powiedzieć, lecz ta kochana żona, takie szczególne, nieprzyjemne wejrzenie na niego rzuciła, że natychmiast uciął.
— No i cóż takiego? — zapytała żona opryskliwie.
— Nic, moja kochana żono, nic, wcale nic, — odpowiedział pan Sowerberry pokornie.
— Jakież z ciebie głupie źwierze! — zawołała pani Sowerberry wzgardliwie.
— Nie ze wszystkiém, moja kochana żono, nie ze wszystkiém, — odparł pan Sowerberry z pokorą. — Sądziłem, że mię zechcesz wysłuchać, moja droga. Ja ci tylko chciałem powiedzieć...
— Ja zaś tego wcale słyszeć nie chcę, coś mi chciał powiedzieć, — przerwała mu jego kochana żona. — Ja nie jestem niczém, a zatém się mię nieradź wcale; bardzo cię o to proszę. Ja się niechcę wcale w twoje tajemnice wciskać.
Gdy to pani Sowerberry wyrzekła, śmiech kurczowy, histeryczny, ją pochwycił, który bardzo złe skutki za sobą mógł pociągnąć.
— Ależ moja kochana żono, — rzekł Sowerberry, — ja się tylko chciałem o twoje zdanie zapytać....
— Nie, nie, ja niechcę, żebyś się mnie o moje zdanie pytał, — odpowiedziała pani Sowerberry z udaną skromnością, — spytaj się lepiéj kogo innego.
Poczém ów śmiech kurczowy na nowo wybuchnął i pana Sowerberry mocno przeraził.
Ten śmiech jest środkiem bardzo powszechnym, w małżeństwie zwykle używanym, i najczęściéj bardzo skutecznym. I w tym przypadku także to sprawił, iż pan Sowerberry za łaskę największą sobie uprosił pozwolenie powiedzenia tego, co pani Sowerberry z upragnieniem słyszeć chciała.
Po krótkiéj tedy sprzeczce, nie więcéj jak trzy ćwierci godziny trwającéj, pan Sowerberry sobie w końcu pozwolenie jak najuprzejmiejsze wyjednał.
— Chciałem tylko z tobą o tym chłopcu małym, o Oliwerze Twiście pomówić, moja droga, — rzekł pan Sowerberry. — Jak się mi zdaje, ten chłopiec mile i dobrze wygląda, moja kochana żono.
— Jakżeż niema dobrze wyglądać, kiedy je za czterech, — odrzekła pani Sowerberry opryskliwie.
— Jakiś wyraz smutku bardzo zajmujący w jego twarzy się przebija, — mówił daléj Przedsiębiorca, — który jej wiele powabności nadaje. Ja sądzę, żeby z niego był pachołek pogrzebowy bardzo przyzwoity, moja kochana!
Pani Sowerberry spojrzała na swego męża z wyrazem niemałego zadziwienia. Pan Sowerberry to spostrzegł, i niedając żonie czasu do zrobienia najmniejszéj uwagi, mówił daléj:
— Ja nie mówię, aby go używać jako pachołka do prowadzenia pogrzebów zwyczajnych ludzi dorosłych, moja kochana, tylko do pogrzebów dzieci. Taki pachołek odpowiedni byłoby to coś nowego i mocno by się podobało. Ja wiem, żeby to wielkie wrażenie zrobiło.
Pani Sowerberry, mająca wiele smaku w urządzaniu pogrzebów, mocno była uderzona nowością tego pomysłu. Żeby jednak godności swojej była ubliżyła, gdyby w tych okolicznościach zasługę tego pomysłu była mu przyznała, zapytała się go jedynie z większą daleko jak zwykle cierpkością, dla czego ta myśl pierwéj do głowy mu nie przyszła?
Pan Sowerberry zaś wziął to pytanie słusznie za tajne potwierdzenie swego zamiaru i postanowił szczerze Oliwera jak najprędzéj w tajemnice swego rzemiosła poświęcić. W tym celu nakazał mu, zawsze być gotowym, ażeby swojemu panu przy najpierwszéj sposobności mógł towarzyszyć, gdyby mu usługi jego były potrzebne.
Téj sposobności długo czekać nie potrzebowano, gdyż zaraz nazajutrz, w półtoréj godziny blisko po śniadaniu, pan Bumble wpadł do składu, laskę swoję urzędową oparł o biórko, wydobył z kieszeni swój pulares skórżany, wyjął z niego małą kartkę i podał ją panu Sowerberry.
— Aha! — zawołał Przedsiębiorca, spoglądając na tę kartkę z radością, — zamówienie na trumnę i pogrzeb, nieprawdaż?
— Najprzód na trumnę, a potém na pogrzeb na koszta Gminy....
Odpowiedział Bumble, chowając na powrót do kieszeni swój pulares skórzany, co do grubości bardzo do niego podobny.
— Bajton! — zawołał Przedsiębiorca, spoglądając to na kartkę, to na pana Bumble na przemian. — Jeszczem tego nazwiska nigdy nie słyszał.
Bumble wstrząsnął głową i odpowiedział:
— Jest to naród uparty, panie Sowerberry, bardzo uparty; a pyszny aż strach, Sir!
— Pyszny? doprawdy! — zawołał Sowerberry z szyderskim uśmiechem. — Ejże, i to bardzo?
— Aż do znudzenia, — odpowiedział Woźny; — aż do odrazy, panie Sowerberry.
— To prawda, to prawda! — potwierdził Przedsiębiorca, aby Woźnego uspokoić.
— Nie słyszeliśmy jeszcze nigdy o nim, dopiero wczoraj wieczór, — rzekł Woźny, — i bylibyśmy go może nigdy nie poznali, gdyby się kobieta, mieszkająca wraz z nim w jednym domu i litością tknięta, do Przełożonych Gminy nie była udała, aby lekarza Gminy przysłano do kobiety bardzo choréj u niego. Lekarz był właśnie przy objedzie; ale jego pomocnik, człowiek młody bardzo uczony, posłał jej natychmiast lekarstwo we flaszce od czernidła.
— A to co się nazywa pomoc śpieszna! — zawołał z uśmiechem Przedsiębiorca.
— Śpieszna, i bardzo śpieszna, nieinaczéj! — odrzekł Woźny. — Lecz jakiż tego był skutek? jaka niewdzięczność tych buntowników Sir? Wystaw sobie, panie Sowerberry, iż mąż téj kobiety choréj to lekarstwo na powrót odesłał i kazał powiedzieć, że ono dla jego żony jest niestósowne, ona go przeto zażywać nie będzie! Takie dobre, mocne i pomocne lekarstwo, które przed tygodniem dopiero dwóm robotnikom z Irlandyi i węglarzowi jednemu z najpomyślniejszym skutkiem zadano! to się ludziom poseła bezpłatnie,.... we flaszce od czernidła,.... i oni odsełają ono na powrót, i każą powiedzieć, że go zażywać nie będzie, wystaw sobie Sir!
Ta niewdzięczność niesłychana w całej swojej okropności panu Bumbie przed oczyma stanąć musiała, gdyż silnie laską swoją o biórko stuknął i z oburzenia się zapyrzył.
— To prawda, — ozwał się Przedsiębiorca, — iż jeszcze nigdy....nie....sły....szałem....
— Nigdyś jeszcze nie słyszał, Sir? — wyzionął Woźny, — nie tylko ty, ale nikt jeszcze w świecie tego niesłyszał! ale otóż i kobieta umarła, a my ją teraz pochować muszemy. Oto jest kartka na pogrzeb, ....czém się prędzéj stanie, tém lepiéj.
To wyrzekłszy, pan Bumble w zapale zbytniéj gorliwości urzędowéj swój kapelusz trójgraniasty krzywo na głowę zasadził, i śpiesznie ze sklepu wypadł.
— Tam do licha! tak był zagniewany, że się nawet i o ciebie spytać zapomniał, Oliwerze! — zauważył pan Sowerberry, spoglądając za Woźnym, biegnącym szybko ulicą.
— To prawda, panie!
Odpowiedział Oliwer, który się podczas téj rozmowy troskliwie przed jego wzrokiem ukrywał, a nawet i teraz jeszcze, na samo wspomnienie dźwięku jego głosu cały drżał z przestrachu.
Oliwer niepotrzebował jednak wcale widoku pana Bumble unikać, gdyż ten urzędnik, na którego umysł przepowiednia Jegomości w białej kamizelce nadzwyczajne wrażenie zrobiła, mocno sobie postanowił o niego się wcale nie dopytywać, dopokąd Oliwer, zostający dotąd jeszcze dopiero na próbie u Przedsiębiorcy, na całe siedm lat mu zupełnie i prawnie oddanym nie zostanie, a tak i niebezpieczeństwo całkiem nie przeminie, aby kiedykolwiek do domu roboczego na powrót się mógł dostać.
— Niechże i tak będzie, — ozwał się pan Sowerberry, szukając swego kapelusza, — czém prędzéj się tego kłopotu zbędziemy, tém lepiéj. Noa, daj tymczasem pozór na sklep, a ty Oliwerze weź czapkę, i chodź ze mną.
Oliwer natychmiast usłuchał i poszedł za swoim panem, towarzysząc mu w jego zatrudnieniu rzemiosłowém.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Domy po obu stronach ulicy były wprawdzie wysokie, obszerne, lecz bardzo już stare, i przez lud najuboższy zamieszkane, o czém by ich powierzchowność zaniedbana i spustoszałość zupełna natychmiast każdego przekonała, gdyby nawet o téj prawdzie nie świadczył widok kilku nędznie i plugawie wyglądających kobiet i mężczyzn, którzy się z założonemi rękoma i przezornością niezwykłą przypadkiem po ulicy błąkali.
Wielka część tych budynków miała na przodzie sklepy; lecz te sklepy wszystkie stały spustoszałe, niezajęte i zamknięte. Zaledwie że piątra wyższe były zajęte i zamieszkane.
Było też i bardzo wiele takich domów, które dla swojéj starości i zbytniego spustoszenia, niebezpieczeństwem zawalenia się grożąc, belkami, jednym końcem na ulicy głęboko w ziemię wpuszczonemi, a drugim pod ściany mocno pobitemi, popodpierane i tym sposobem od zupełnego upadku uchronione zostały. Lecz i w tych, jak się zdawało, jacyś ludzie biedni, innego przytułku nie mający, schronienie na noc obrać sobie musieli, albowiem bardzo wiele desek, zastępujących miejsce drzwi i okien, z miejsc właściwych wysuniętych było w celu zrobienia otworu, przez który by się istota ludzka przecisnął mogła.
Ścieki i kanały stały zatamowane i brudem smrodliwym zapełnione. Nawet i szczury, tu i owdzie zdechłe leżące i gnijące, tak okropnie wyglądały, jakby z głodu były poginęły.
U drzwi otwartych pewnego domu, przed którym się Oliwer i jego pan zatrzymali, nie było ani młotka, ani dzwonka. Przedsiębiorca, idąc tedy omackiem przez tę sień ciemną z największą ostrożnością, i poleciwszy Oliwerowi, aby się go mocno trzymał i niczego nie bał, wpiął się nakoniec po ciemnych schodach do góry na pierwsze piętro i utknął o drzwi, do których natychmiast zapukał.
Te drzwi mu otworzyła dziewczyna młodziutka, trzynaście do czternastu lat mieć mogąca. Lecz Przedsiębiorca poznał natychmiast z tego, co w tym pokoju spostrzegł, iż to było właśnie to mieszkanie, do którego rzemiosło go powoływało. Wszedł tedy do izby, a Oliwer za nim.
W téj izbie nie było nigdzie ognia, lubo jakiś człowiek, zapewnie ze zwyczaju, nad zimnym i próżnym kominkiem skulony siedział. I staruszka jakaś przysunęła sobie stołeczek nizki do tego zimnego ogniska i usiadła na nim.
Na drugim końcu izby tuliło się kilkoro łachmanami pokrytych dzieci do siebie w kąciku, a we framudze wązkiéj, umieszczonéj w murze wprost naprzeciw drzwi wchodowych, leżało coś na ziemi, starém prześcieradłem pokrytego.
Oliwer, rzuciwszy okiem w to miejsce, wzdrygnął się cały i przysunął mimowolnie do swego pana, poczuł bowiem, iż to zwłoki ludzkie na ziemi prześcieradłem pokryte leżały.
Ów człowiek przy kominku wyglądał na twarzy blady i wynędzniały; włos na głowie i brodzie miał siwy, a oczy krwią zabiegłe. Oblicze staruszki zaś było już zmarszczkami pokryte, dwa zęby ostatnie z ust jéj sterczały i po za dolnią wargę zachodziły; oczy miała siwe i przenikliwe.
Oliwer się lękał spojrzeć na nią lub jéj towarzysza. Zdawali się mu bowiem oboje bardzo podobni do tych szczurów, które na ulicy pozdychane widział.
— Niechaj się nikt do niéj zbliżyć nie waży, — zawołał ów człowiek, i zerwał się od kominka groźnie, widząc, że Przedsiębiorca do trupa zmierza. — Precz od niéj, precz,..... zdaleka,..... mówię ci!..... jeżeli życia stracić nie chcesz.
— Ot, bajesz baje mój poczciwy człowieku, i nic więcéj! — odparł Przedsiębiorca, przyzwyczajony do nędzy w każdéj postaci; — to czyste duby!
— Ja ci zaś powiadam, — zawołał ów człowiek, ściskając pięści, tupnąwszy nogą o ziemię z wściekłością; — ja ci zaś powiadam, że ja nie chcę, aby ją pochowano. Ona w ziemi leżeć nie może. Tamby jéj robaki spokoju nie dały, a ona i tak już tutaj na tym świecie spokoju nie miała.
Przedsiębiorca nie odpowiedział ani słowa na tę mowę szaloną tego człowieka, lecz dobywszy miary z kieszeni, ukląkł na chwilę koło trupa.
— O tak! — zawołał wtedy ów człowiek rozpłakawszy się rzewnie, i rzucił się na kolana u nóg zmarłéj kobiety; — klękajcie, klękajcie wszyscy,..... klękajcie i otoczcie ją w koło, i słuchajcie tego pilnie, co wam powiem. Ja wam mówię, że ona z głodu umarła. Nie wiedziałem o tém dopotąd że ona jest słaba, dopokąd gorączki nie dostała, a kości jéj przez skórę świecić nie zaczęły!..... Nie mieliśmy ani ognia, ani światła, a ona umrzeć musiała w ciemności;... o tak, w ciemności!...... Nie mogła nawet zobaczyć oblicza swych dzieci, lubośmy dobrze słyszeli, że ich po imieniu wołała. Dla niéj to żebrałem na ulicy, a oni mnie do więzienia wtrącili. Gdy mię z więzienia wypuszczono, ona już konała; a krew wszystka lodem się mi w żyłach ścięła, gdym się o tém dowiedział, że jéj z głodu umrzeć dano...... O, przysięgam na Boga, który to wszystko widział,...... że jéj z głodu umrzeć dali!......
I z rozpaczy za włosy się chwycił, z wrzaskiem przeraźliwym na ziemię wywrócił, i z pieniącemi usty, oczyma w słup postawionemi, po niéj się tarzać zaczął.
Dzieci tém wszystkiém przerażone, gorżko się rozpłakały, lecz staruszka, która dotąd tak cicho siedziała, jakby ją to wcale nic nie obchodziło, co się koło niéj działo, albo téż tego wcale nie słyszała, groźbami je natychmiast uspokoiła, a odwiązawszy opinkę z szyi owemu człowiekowi, teraz spokojnie w otrętwieniu na ziemi leżącemu, zbliżyła się do Przedsiębiorcy.
— To moja córka, — ozwała się staruszka, wskazując skinieniem głowy na zmarłą i mówiąc z wzrokiem obłąkanym, groźniejszym jeszcze od samego trupa. — Miły Boże!...... jakże to dziwnie i zabawnie, że ja, com jéj przecież życie dała, i już wtedy kobietą zamężnią była, jeszcze dotąd żyję i jestem przy zdrowiu, a ona tu leży tak zimna i skostniała...... Miły Boże!...... jeżeli o tém pomyślę,...... to mi się bardzo zabawnie wydaje,...... bardzo zabawnie!
Gdy ta nieszczęśliwa istota tak sobie mrucząc, groźnie uśmiechając, z takiém przerażającém zadziwieniem nad tém się zastanawiała, Przedsiębiorca tymczasem do odejścia się zabierał.
— Poczekajno!...... poczekaj! — zawołała wtedy staruszka, szepcąc głośno. — Kiedyż ją pochowacie, czy dzisiaj rano,..... czy jutro,..... czy téż w nocy? Trzeba mi o tém wiedzieć,.... bo jak wiecie, przecież za nią na cmentarz pójść muszę. A przyślijcie mi płaszcz wielki,..... a tylko ciepły,..... bo wielkie zimno. Powinnibyśmy dostać wina i ciastek, nim ztąd wyruszemy!... ale to nic nie szkodzi,.... przyślijcie nam tylko chleba,..... choćby tylko bochenek chleba i kubek wody. Cóż, czy chleba dostaniemy, mój kochany panie?
Zawołała płaczliwie, chwytając Przedsiębiorcę za połę od surduta, gdy się ten coraz bardziéj ku drzwiom posuwał.
— Dostaniecie,..... dostaniecie, — odpowiedział Sowerberry, — dostaniecie wszystkiego, czego pragniecie.
Przedsiębiorca uwolnił się oraz od staréj kobiety, i ciągnąc Oliwera za sobą, wybiegł śpiesznie z tego domu.
Nazajutrz, — a rodzinę pocieszono tymczasem w smutku i strapieniu pół bochenkiem chleba i kawałkiem sera, co jéj pan Bumble sam zaniósł, — gdy Oliwer i jego pan do tego mieszkania nędzy przyśli, zastali tam już pana Bumble, który w towarzystwie czterech ludzi z roboczego domu, mających nieść trumnę, przybył. —
Łachmany męża i staruszki pokryto starym czarnym płaszczem, prostą białą trumnę zbito goździami, a owi czteréj ludzie z roboczego domu wzięli ją na barki i wynieśli na ulicę.
— Weźże teraz nogi na plecy i pośpieszaj co żywo, moja matko, — szepnął Sowerberry staruszcze do ucha. — Już późno, a niewypada, aby ksiądz miał długo na nas czekać.... Daléj, żwawo naprzód, moi ludzie!...... i pośpieszajcie tak żywo, jak tylko możecie. —
Na ten rozkaz ludzie, niosący trumnę, biegli co żywo ze swoim lekkim ciężarem, a staruszka i mąż w żałobie trzymali się ich tak blizko, jak tylko mogli. Pan Sowerberry i Bumble szli krokiem sporym naprzód, a Oliwer, nie mający tak długich nóg, jak jego pan, biegł ciągle tak prędko jak tylko mógł obok nich.
Nie było jednak wcale żadnéj potrzeby tak prędko z trumną pośpieszać, jak pan Sowerberry nakazał, gdyż kiedy na cmentarz przybyli, i trumnę w kąt najodleglejszy zanieśli, tam, gdzie tylko pokrzywy rosły, i tych wszystkich grzebano, których Gmina na swoje koszta chować kazała, księdza jeszcze nie zastali, a kościelny, siedzący sobie w sakrystyi przy dobrym ogniu, z tém zdaniem się odezwał, iż według jego mniemania księdza przed godziną, a może jeszcze i późniéj, spodziewać się nie można.
Złożono tedy trumnę na brzegu grobu, a staruszka i mąż w żałobie oczekiwali z największą cierpliwością jego przybycia, stojąc przez cały czas na drobnym, zimnym deszczu właśnie padającym, w towarzystwie kilku chłopców obszarpanych, którzy, widowiskiem pogrzebu na cmentarz zwabieni, nudząc się i zatrudnienia innego nie mając, pomiędzy nagrobkami w krycie tymczasem się bawili, a gdy się im w końcu i to sprzykrzyło, dla odmiany przez trumnę skakać zaczęli. Sowerberry zaś i Bumble, będąc osobistymi przyjacielami kościelnego, zasiedli sobie z nim przy ogniu, i czytali gazety.
Już więcéj jak godzina minęła, nim pan Bumble, Sowerberry i kościelny nakoniec z zakrystyi wypadli, i śpiesznie do grobu przybiegli. Tuż za nimi pokazał się ksiądz, wdziewający komżę na siebie przez drogę.
Pan Bumble skarał kilku chłopców swą laską urzędową, jedynie dla utrzymania pozoru i powagi swojéj, a przewielebny Ojciec, przeczytawszy z modlitw pogrzebowych tyle, ile w przeciągu czterech minut przez zęby mógł przecedzić, oddał komżę kościelnemu i oddalił się śpieszniéj jeszcze, jak przybył.
— Daléjże, Billu! — rzekł Sowerberry do grabarza, — zarzuć grób!
Na to nie trzeba było wielkiego trudu, albowiem grób był tak płytki, iż trumna przynajmniéj o pół stopy nad powierżchnię ziemi sterczała.
Grabarz zasypał grób ziemią, udeptał ją nogami, założył rydel na barki, i oddalił się wraz z ulicznikami, którzy się z żalem na to skarżyli, że się wszystko tak prędko odbyło.
— Chodźże i ty, mój poczciwcze, chodź! — rzekł Bumble, uderzając po ramieniu człowieka w żałobie; — gdyż cmentarz natychmiast zamkną.
Ów człowiek, który się od czasu, gdy na cmentarz przybył i nad grobem stanął, jeszcze ani na krok z miejsca swego nie był ruszył, wzdrygnął się cały, podniósł głowę, spojrzał wzrokiem osłupiałym na osobę, która do niego przemówiła, postąpił kilka kroków i padł na ziemię.
Staruszka obłąkana za nadto była zajęta swemi żalami na utratę płaszcza, który jéj Sowerberry odebrać kazał, aby mogła była na owego człowieka baczność dawać i przyjść mu w pomoc; oblano go tedy dzbankiem zimnéj wody, a gdy nakoniec po téj kąpieli do siebie przyszedł, wyprowadzono go z cmentarza, któren natychmiast zamknięto; poczém się wszyscy, każdy w swoję stronę, rozeszli.
— No i cóż Oliwerze, — spytał go pan Sowerberry, gdy do domu wracali, — jakżeż ci się to wszystko podobało?
— Dziękuję panu, — odpowiedział Oliwer z niemałém wahaniem się, — nie bardzo, panie.
— Przyzwyczaisz ty się z czasem do tego wszystkiego, mój chłopcze! — odrzekł na to Sowerberry; — a jak się raz przyzwyczaisz, to ci się to wszystko niczém zdawać nie będzie.
Oliwer sobie w duszy pomyślał, ile téż czasu pan Sowerberry potrzebował, aby się do tego wszystkiego przyzwyczaić; lecz, zastanowiwszy się bliżéj i pomiarkowawszy, iż lepiéj będzie, o to go się wcale nie pytać, wracał w milczeniu ze swoim panem do domu, rozmyślając nad wszystkiém co widział i słyszał.
Czas próby nakoniec przeminął, a Oliwer pozostał jako chłopiec w nauce u pana Sowerberry.
Była to właśnie pora roku bardzo niezdrowa. Mówiąc po kupiecku: trumny właśnie bardzo dobrze odchodziły, a Oliwer, w przeciągu kilku tygodni bardzo wielkiego doświadczenia w rzemiośle swojém nabrał.
Powodzenie pomyślne owego nader bystrego pomysłu pana Sowerberry najśmielsze nawet nadzieje jego przewyższyło. Najstarsi mieszkańcy miasteczka nie pamiętali takiego roku, w którymby kur tak mocno był panował, lub tak śmiertelnym był dla dzieci; a mały Oliwer, z kapeluszem na głowie, przyozdobionym w czarne wstęgi aż po kolana sięgające, nie małą ilość tych smutnych pogrzebowych pochodów z niewypowiedzianém podziwieniem i rozczuleniem wszystkich matek miasteczka, prowadzić musiał.
Że zaś Oliwer swojemu panu i przy wielu innych nie mniéj smutnych pochodach pogrzebowych towarzyszył, a to w celu, aby téj otrętwiałości uczucia i téj władzy nad nerwami swojemi nabrał, która dla ukończonego Przedsiębiorcy pogrzebów koniecznie jest potrzebną; miał przeto bardzo wiele sposobności uważania i dostrzeżenia téj pięknéj i wzniosłéj uległości człowieka dla woli Boga, i téj mocy ducha, z jaką wiele osób cierpienia swoje i straty ponosi.
Jeżeli kto do pana Sowerberry przybył zamówić pogrzeb dla jakiego pana, lub pani bogatéj i staréj, otoczonéj wielką ilością siostrzeńców, bratanków, wnuków i t. d., których w przeciągu całéj choroby owéj lubéj staruszki nic w smutku pocieszyć nie zdołało, i to tak dalece, iż żadne swego smutku przed światem ukryć nie zdołało,.... znachodziły ich zwykle wtedy właśnie, kiedy pora najpomyślniejsza na okazanie tego smutku była,..... bardzo wesołych, ucieszonych, rozmawiających pomiędzy sobą radośnie i żartobliwie, jakby się nic takiego nie było wydarzyło, coby ich serca żalem i smutkiem napełnić było mogło.
Mężowie znosili także utratę żon swoich z wielką i bohaterską spokojnością; a żony, przywdziewając suknię żałobną za swoim mężem, zamiast coby ją w smutku i żalu serca nosić miały, o tém jedynie dzień i noc przemyśliwały i mózg sobie dręczyły, jakby się w téj sukni ile możności najponętniéj i najpowabniéj wydać. Często i tę uwagę także robiono, iż mężczyzni i kobiety, rozpływające się w łzach i rozpaczy przez cały przeciąg pogrzebowego obrzędu, za powrotem swoim do domu natychmiast się opamiętali, a nawet i zupełną spokojność zwykle pierwéj odzyskali, nim jeszcze herbatę po pogrzebie na stół dano, i uczta się skończyła. —
Ten widok cały był rzeczywiście bardzo pocieszający, a Oliwer się mu téż z wielkiém zadziwieniem i podziwieniem przypatrywał.
Czyli przykład tych wszystkich ludzi dobrych i Oliwera Twista także uległością, pokorą i obojętnością natchnął, tego z ufnością i pewnością wszelką potwierdzić nie myślę, lubo jestem jego życia pisarzem; o tém jednak z największém przekonaniem powiedzieć mogę, iż on przez kilka miesięcy wszelkie prześladowania i pokrzywdzenia siebie z największą cierpliwością od Noy-Claypole znosił, który się tém większą zawziętością nad nim mścił, iż zazdrość największa sercem jego miotała. Noa bowiem tego strawić nic mógł, iż Oliwer, ten chłopiec niedawno przybyły, na godność pachołka pogrzebowego z laską długą, czarną w ręku, i kapeluszem z długiemi, czarnemi wstęgami na głowie, posunięty został, a on, chłopiec wiekiem i godnością starszy, zawsze przy swojéj czapce futrzanéj i fartuchu skórzanym zostawać musiał.
Karolina się także z Oliwerem nie najlepiéj obchodziła, widząc że Noa to czyni, a pani Sowerberry najzawziętszą nieprzyjaciółką jego dla tego jedynie się stała, że mu pan Sowerberry przychylnym się być zdawał. A tak Oliwer, pomiędzy temi trzema osobami z jednéj, i nawałnością pogrzebów z drugiéj strony, nie doznawał większéj przyjemności, jak owe prosie głodne, które przez zapomnienie na gorącym ruszcie żelaznym w browarze zamknięto.
Tutaj przychodzimy do wydarzenia bardzo ważnego w Oliwera życiu. Muszę bowiem nadmienić wypadek, na pierwszy rzut oka bardzo mało znaczący, który jednak pośrednio największą zmianę w jego widokach i całéj jego przyszłości spowodował.
Pewnego dnia Oliwer i Noa zeszli się do kuchni o zwykłéj porze objadowéj, aby się tam uraczyć lichym kęsem skopowego mięsa, — to jest, półtora funta dla obu z końca najgorszego, bo z karku; — a że Karolinę właśnie téj chwili na górę odwołano, musieli zatém czas niejaki na to jadło czekać, którego jednak Noa Claypole, będąc właśnie głodnym, a przeto i złośliwszym, według swego zdania lepiéj użyć nie mógł, jak na ustawiczne draźnienie i wyszydzenie młodego chłopca.
Noa, zabierając się tedy do téj niewinnéj zabawy, nogi swoje na stole rozłożył i Oliwera to za włosy targać, to za uszy szczypać zaczął. Poczém zdanie swoje Oliwerowi o nim oświadczył, mówiąc mu, że jest nikczemnym lizunem, i oraz to gorące życzenie, iż niczego tak mocno nie pragnie, jak tego szczęścia być świadkiem naocznym jego powieszenia, gdy ten koniec życia pożądany go spotka. Nakoniec przeszedł do innych podobnych drobnostek uszczypliwych i dotkliwych, na jakie się tylko tak złośliwy chłopiec z domu miłosierdzia mógł zdobyć.
Lecz gdy żaden z tych złośliwych ciosów pożądanego skutku za sobą nie pociągnął, i Oliwera do płaczu nie pobudził, Noa, chcąc tego zamiaru koniecznie dopiąć, postanowił daleko większy dowcip jeszcze rozwinąć i przeszedł w tym celu, — co się ludziom z daleko większą sławą od Noego zdarza, jeżeli bardzo dowcipnymi być pragną, — do osobistości.
— Chłopcze z roboczego domu, — ozwał się Noa, — jak się ma twoja matka?
— Ona już umarła, — odpowiedział Oliwer, — dla tego nie wspominaj mi nic o niéj.
Gdy Oliwer to mówił, płomienie na jego lica wystąpiły; zaczął mocniéj oddychać, a pewne drgania dziwnie nosem i ustami jego wykrzywiać poczęły, z których Noa wnosił, iż to są przepowiednie blizkiego i gwałtownego wybuchu płaczu.
W tém przekonaniu postanowił przeto cios swój pierwszy poprawić.
— Na cóż ona umarła, chłopcze z roboczego domu? — zapytał Noa.
— Umarła z bólu i żalu, jak mi jedna z dozorczyń starych powiedziała, — odpowiedział Oliwer, nie tak dla tego, aby Noemu dać odpowiedź, jak raczéj z mimowolnego popędu serca. — O, wiem ja dobrze, jak to być musi, jeżeli serce komu z bólu i żalu pęknie!
— Tralala! głupstwa!.... dobrze jéj tak chłopcze z roboczego domu! — zawołał Noa.
Lecz gdy spostrzegł łzy, po licach chłopca się toczące, dodał:
— Czegóż się mazgaisz, chłopcze z roboczego domu?.... Cóż cię do płaczu pobudza?
— Nie myśl, że ty! — odpowiedział Oliwer, łzy śpiesznie ocierając.
— Nie ja, nie? che! — zawołał Noa szydersko. —
— Nie, nie ty, nie! — odpowiedział Oliwer opryskliwie. — A teraz już dosyć tego; żebyś mi ani słowa więcéj o niéj nie mówił! Ja tego niechcęǃ
— Niechcesz! — odparł Noa; — patrzaj go!.... on niechce!.... Jesteś zuchwałym, chłopcze z roboczego domu!..... A twoja matka,..... to była prawdziwa szlampa,.... ha, ha, ha!....
Noa przytém z ruchem bardzo wyraźnym i znaczącym głową kiwnął, i nosem swoim czerwonym tak mocno skrzywił, jak mu to działalność muszkuł przy téj sposobności uczynić pozwoliła.
— Ty wiesz chłopcze z roboczego domu, — mówił daléj Noa, milczeniem Oliwera ośmielony, z wyrazem najobraźliwszego szyderstwa i udanéj litości w mowie, dobierając przytém wyrazów, któremi by mu najbardziéj mógł dopiec; — ty wiesz chłopcze z roboczego domu, iż temu już teraz zaradzić niepodobna. Wreszcie, tybyś to samo nie mógł był temu wtedy zaradzić; mnie to bardzo boli,.... my cię nawet wszyscy bardzo żałujemy,...... ale raz się musisz i o tém dowiedzieć, chłopcze z roboczego domu, że twoja matka była prawdziwą szlarką.
— Cóż ty pod tém rozumiesz? — zawołał Oliwer, spoglądając na niego z gniewem.
— Co pod tém rozumiem?..... nic więcéj tylko to, że twoja matka była prawdziwą szlarką, chłopcze z roboczego domu! — odpowiedział Noa spokojnie; — a to dla niéj daleko lepiéj, że tak wcześnie umarła; inaczéj, byłaby albo ciężko pracować musiała w domu poprawy, albo by ją téż byli na wytransportowanie, a może i na powieszenie skazali, co jeszcze najpodobniejszém było z wszystkiego.
Oliwer, zapłoniwszy się jak ogień z wściekłości, zerwał się nagle z ławki, wywrócił stół i stołek, chwycił Noego za gardło, wstrząsł nim z taką mocą, że mu aż zęby zadzwoniły, i wytężywszy wszystkie swoje siły, jedném uderzeniem w kark na ziemię go powalił.
Jeszcze przed chwilą Oliwer był najspokojniejszém, najłagodniejszém, najpokorniejszém w świecie stworzeniem, jakie tylko przez srogie obejście z człowieka stać się może. Lecz nakoniec i jego serce oburzenie i wściekłość owładnęła, a krew w żyłach mu zakipiała na tę z niewagę okrutną, którą matce jego zmarłéj zadano.
Z piersią mocno dyszącą, okiem płomieniącém, postacią całą zmienioną i wyprężoną, stał rozjuszony nad tym nikczemnym dręczycielem swoim, u nóg jego się wyjącym, i gnębił go z taką śmiałością i odwagą, jakiéj dotąd jeszcze nigdy nie okazał.
— Gwałtuǃ... zabije mnie! — wołał Noa z przestrachem. — Karolino! pani! Oliwer mnie chce zabić!... ratunku!... Oliwer oszalał! gwałtu! pomocy! Karolino!...
Na ten krzyk Noego Karolina głośnym wrzaskiem, a pani Sowerberry jeszcze głośniejszym odpowiedziała. Pierwsza wpadła natychmiast drzwiami bocznemi do kuchni, a druga się tymczasem spokojnie na schodach zatrzymała, i dopotąd na tém stanowisku raz zajętém czekała, dopokąd się dostatecznie nie przekonała, iż to się troskliwości o zachowanie swego życia wcale nie sprzeciwia, jeżeli do nich zejdzie.
— O ty drabie mały! — zawołała Karolina, chwyciwszy Oliwera za kark z całéj swojéj siły, wyrównywającéj prawie sile mężczyzny miernéj mocy, dobrze wyćwiczonego. — O ty nie-wdzię-czniku, ty roz-bój-ni-ku, nie-pocz-ci-wy chłopcze!
I za każdą zgłoską Oliwera pięścią w kark uderzyła, towarzysząc każdemu uderzeniu wezwaniem miłości Boga!
Pięść Karoliny nienależała wcale do najlekszych; lecz jakby na uskromienie złości Oliwera jeszcze nie wystarczała, pani Sowerberry sama do kuchni wpadła, jedną ręką trzymać go pomogła, a drugą tymczasem paznokciami twarz mu obrabiała. Noa, widząc ten stan pomyślny rzeczy, zerwał się z ziemi, i zaczął z tyłu bić przeciwnika.
To ćwiczenie sił było za nadto żywe i gwałtowne, aby długo trwać było mogło.
Gdy się nakoniec wszystko troje już zmęczyli, i sił im zabrakło, aby go dłużéj bić i mścić się nad nim, zawleczono Oliwera zbitego, zakrwawionego, lubo odwagi wcale niepozbawionego do piwnicy na węgle i tam go zamknięto.
Po dopełnieniu tak bohaterskiego czynu pani Sowerberry na krzesło się rzuciła i rzewnie rozpłakała:
— Wielki boże!... ona umrze! — zawołała Karolina. —Przynieś no wody drogi Noa, a tylko żywo!.... śpiesz się!
— Ach Karolino! — zawołała pani Sowerberry tak głośno, jak jej tego brak powietrza i obfitość wody dozwoliła, którą Noa na kark jéj i głowę wylał. — Ach Karolino, jakżeż gorące dzięki powinniśmy złożyć panu Bogu, że nas ten mały rozbójnik wszystkich w łóżku nie wymordował!
— To prawda, pani, to prawda! — odpowiedziała Karolina. — Spodziewam się, że to będzie nauczką dla naszego pana, aby takich haniebnych niewdzięczników, którzy się już na to porodzili, by ludzi rozbijać i mordować, drugi raz do domu nie sprowadzał. Biedny Noa! omal że go ten złoczyńca mały już nie zabił, gdym go od niego obroniła....
— Biedny chłopczyna! — powtórzyła pani Sowerberry, spoglądając z litością na tego chłopca z domu miłosierdzia.
Noa, któremu Oliwer szczytem swéj głowy zaledwie po guzik najwyższy od kamizelki sięgał, widząc iż się te niewiasty tak mocno nad nim litują, zaczął sobie ręką trzeć oczy i nakoniec przecież kilka łez z nich wycisnął.
— Cóż teraz poczniemy? — zawołała pani Sowerberry. — Mego męża niema w domu,.... żadnego męża niema w domu,.... a on te drzwi najdaléj za dziesięć minut wysadzi.
Zdawało się jakby Oliwer tę przepowiednię swéj pani chciał był sprawdzić, albowiem ustawicznie z siłą niepospolitą do drzwi dębowych od piwnicy się dobijał.
— Bożeż mój boże!.... Mnie się zdaje pani, — ozwała się Karolina, — że najlepiéj będzie po policyję posłać....
— Albo po wojsko, — wtrącił Claypole.
— Nie, nie, — odpowiedziała pani Sowerberry, przypomniawszy sobie dawnego przyjaciela Oliwera. — Noa! pobiegnij natychmiast do pana Bumble, i proś go, aby natychmiast do nas przyszedł, i ani chwili się nie ociągał. Nieszukaj czapki,.... tylko biegaj z gołą głową,.... a żywo!.... Na oko podbite możesz tymczasem nóż zimny przyłożyć,.... to ci nabrzmienie rozpędzi!
Noa ani słowa na to nie odpowiedział, lecz natychmiast rozkaz swéj pani z jak największym pośpiechem wykonał; a ludzie, którzy go na ulicy spotkali, mocno się dziwili, widząc chłopca z domu miłosierdzia, biegnącego bez opamiętania przez ulicę, bez czapki na głowie, a nożem na oku.
Noa Claypole biegł cwałem największym przez ulicę, i nie zatrzymał się ani razu, aby odetchnąć, dopiero gdy do bramy domu roboczego dobiegł. Odpocząwszy tutaj na chwilę, aby sił nabrać do szlochania, znaczną ilość łez nazbierać i twarz do udanego przestrachu ułożyć, zapukał głośno do bramy, i przed owym staruszkiem biednym, który mu drzwi otworzył, z takim wyrazem przerażenia w obliczu stanął, że nawet i ten starowina, który w najszczęśliwych i najpomyślniejszych chwilach swego życia, nic prócz żałośnych twarzy koło siebie niewidział, z zadziwieniem na niego spojrzał.
— Cóż ci to takiego? czego żądasz mój chłopcze? — zapytał staruszek z domu roboczego.
— Pana Bumble! pana Bumbie!
Zawołał Noa z tak dobrze udaną zgrozą i przestrachem, i tak głośno i trwożliwie, iż to nie tylko uszów pana Bumble, będącego przypadkiem w pobliżu, doszło, ale i tak mocno go przeraziło, iż z głową odkrytą, bez swego trójgraniastego kapelusza, na podwórze wypadł;.... co było wydarzeniem bardzo nadzwyczajném i dziwném, dowodzącém, że i Woźny Gminy, nagłém i silném wrażeniem poruszony, władzę nad sobą na chwilę utracić i o godności swojéj oraz zapomnieć może.
— Ach, panie Bumble! panie Bumble! — zawołał Noa. — Oliwer,.... panie,.... Oliwer!....
— Oliwer?.... no i cóż?,.... cóż?.... — przerwał mu Bumble, a promień radości zabłysł w jego oczach świecących. — Przecież nie uciekł!.... czy może uciekł?.... co Noa?
— Nie, nie, nie uciekł panie!.... ale dostał pomięszania zmysłów, — odpowiedział Noa. — Chciał mnie zabić, zamordować, panie!.... a potém chciał, zamordować Karolinę i naszą panię. Ach, ileż my trwogi nie ucierpieli, ile strachu nie doznali, panie!....
To wyrzekłszy Noa, zaczął się wić, i kurczyć, i kręcić jak wąż, chcąc przez to panu Bumble dać do zrozumienia, iż przez ten nagły i gwałtowny napad szaleństwa Oliwera on najbardziéj uszkodzony i pokrzywdzony został, i w skutek tego tak wielkich boleści tèj chwili doznaje.
Gdy Noa spostrzegł, iż ta wiadomość, którą przyniósł, pana Bumble zupełnie przeraziła, chciał to wrażenie powiększyć głośniejszym jeszcze jękiem i żałośniejszemi skargami na te rany okropne, które poniósł; a dostrzegłszy znanego nam Jegomości w białej kamizelce, przez podwórze właśnie przechodzącego, te żale jego i jęki do najwyższego stopnia doszły; wnosił bowiem bardzo słusznie, iż przez to najłatwiéj uwagę owego Jegomości na siebie ściągnie i oburzenie większe w nim wzbudzi.
Ta nadzieja go nie omyliła, a uwaga owego Jegomości rzeczywiście na niego się natychmiast zwróciła; gdyż zaledwie trzy kroki uszedł, z markotnością się zatrzymał, ku nim obrócił i pana Bumble zapytał: dla czego ten chłopiec tak jęczy, a pan Bumble się nad nim nie zlituje i tego pocieszenia mu nie udzieli, które zwykle cały ten szereg żałośnych jęków mimowolnie przerywa i kończy.
— Jest to biedny chłopiec w robocie u rzemieślnika poczciwego, Sir — odpowiedział Bumble, — którego mały Oliwer Twist omal że nie zabił;.... tak jest Sir, nawet już prawie zabił!....
— Na Boga! — zawołał Jegomość w białej kamizelce, przybliżając się do nich. — Wiedziałem o tém! Od samego początku miałem jakieś przeczucie, że ten chłopiec krnąbrny i zuchwały kiedyś będzie wisiał.
— I służącą chciał zamordować, — dodał pan Bumble, blady jak chusta.
— I panią!.... — wtrącił Noa Claypole.
— I pana to samo, nieprawda Noa? — dodał Bumble.
— Nie, tego nie, gdyż go wtenczas w domu niebyło; inaczéj by go był także chciał zamordować, — odpowiedział Noa. — Przynajmniéj powiedział żeby to był uczynił.
— Czy doprawdy?.... mówisz, mój chłopcze, że on powiedział, iżby to był uczynił? — spytał Jegomość w białej kamizelce.
— Tak jest panie! — odpowiedział Noa; — a pani posłała mniej tutaj i kazała się mi dowiedzieć, czy pan Bumble nie będzie miał na tyle czasu, aby do nas przyjść natychmiast i jego ukarać, gdyż naszego pana niema w domu.
— Dobrze, mój chłopcze, dobrze!....
Odpowiedział na to Jegomość w białej kamizelce, uśmiechając się dobrotliwie i głaszcząc Noego po głowie, który przynajmniéj o trzy cale był wyższy od niego.
— Ty jesteś chłopcem dobrym, — mówił daléj; — bardzo uczciwym chłopcem.... Oto masz fenika!.... Bumble! idź z nim natychmiast do domu pana Sowerberry, tylko nie zapomnij twojéj laski!.... Idź i zobacz, co się tam dzieje i co uczynić potrzeba. A szczególnie wcale go nie żałuj Bumble!
— O, tego ja nieuczynię, Sir!
Odpowiedział Woźny, i przyrządził sobie sznureczek z pętelkami u grubszego końca swéj laski urzędowéj, aby nią przy wydzieleniu kary lepiéj mógł władać.
— Powiedz także panu Sowerberry, ażeby chłopca wcale nie żałował, gdyż on z nim bez cięgów i basów nic nie wskóra!.... — dodał Jegomość w białej kamizelce.
— Już ja się o to postaram Sir!
Odpowiedział Bumble i zasadziwszy trójgraniasty kapelusz na głowę, a laskę urzędową wziąwszy w rękę, jak najśpieszniéj za Noą Claypole do domu Przedsiębiorcy się udał.
Tutaj się położenie rzeczy dotąd wcale nie zmieniło; pan Sowerberry bowiem jeszcze nie był do domu powrócił, a Oliwer w swoich usiłowaniach niepospolitych wyważenia drzwi dębowych od piwnicy nie przestawał.
Według opowiadania pani Sowerberry i Karoliny wściekłość jego tak wielką być musiała, iż pan Bumble za rzecz najroztropniejszą uznał wejść z nim pierwéj w układy, nimby mu drzwi otworzył.
W tym celu najprzód w nie nogą, niby na wstęp uderzył, a potém, przytknąwszy usta do dziurki od zamku, poważnie i groźnie zawołał:
— Oliwer!
— Puszczajcie mnie z tąd! — ozwał się Oliwer z wewnątrz.
— Czy poznajesz ty ten głos, Oliwer? — zapytał powtórnie Bumble.
— Poznaję, — odpowiedział Oliwer.
— I nie boisz się go?.... nie drżysz ze strachu, gdy do ciebie mówię? — zapytał znów Bumble.
— Nie, — odpowiedział Oliwer śmiało.
Ta odpowiedź, tak niepodobna do téj, jakiéj się pan Bumble od niego usłyszeć spodziewał, i pospolicie otrzymywać był przyzwyczajony, w niemałe zdziwienie i osłupienie go wprawiła. Z przerażeniem odskoczył od dziurki od klucza, wyprostował się, jak tylko mógł najdumniéj, i okiem osłupiałém po wszystkich trzech osobach, koło niego stojących, potoczył.
— Teraz się sam przekonać możesz, panie Bumble, iż musi być szalony! — ozwała się nakoniec pani Sowerberry. — Gdyby miał zdrowy rozum, czyliżby się na taką odpowiedź poważył?
— Nie szaleństwo to, nie, moja pani! — zawołał Bumble po małéj chwili głębokiego zastanowienia; — to mięso!
— Co? — zapytała pani Sowerberry zdziwiona.
— Mięso, moja pani, mięso! — powtórzył Bumble z powagą i oburzeniem. — Pasłaś go za nadto, moja pani!.... Dodałaś mu przez to za nadto wiele śmiałości i odwagi, moja pani, która wcale nieprzystoi na ludzi tak nikczemnych jak on, i tak nizkiego stanu, jak on,.. co ci nasz Zbór, wszystko ludzie wielkiego doświadczenia i rozumu, moja pani, jak najjaśniéj dowieść i okazać mogą.... Na cóż się bowiem przyda człowiekowi biednemu odwaga i śmiałość?.... Dla niego to już jest rzeczą dostateczną, jeżeli się go przy życiu utrzyma!.... Gdybyś temu chłopcu ciągle owsiankę była dawała, moja pani Sowerberry, toby się to wszystko było nie stało!
— Miły Boże! — zawołała pani Sowerberry, wzniósłszy swe oczy pobożnie ku powale kuchni; — otóż to są skutki, jeżeli człowiek dobre serce posiada.
To serce dobre pani Sowerberry ze względu na Oliwera na tém zależało, iż go raczono obficie wszystkiemi najgorszemi resztkami i okrawkami potraw, których już nikt w gębę wziąść nie chciał. Wiele przeto łagodności i pokory było w tém jéj dobrowolném poddaniu się pod tak ciężkie oskarżenie pana Bumble, na które, słuszność jéj oddając, ani myślą, ani wolą, ani też uczynkiem sobie nie zasłużyła.
— Według mego zdania, — rzekł Bumble, gdy pani Sowerberry przecież nareszcie oczy swoje przed siebie na dół spuściła, — niema, tylko jeden jeszcze sposób, jakby sobie z nim odtąd postąpić; to jest: zostawić go przez dzień lub dwa jeszcze w piwnicy, a potém go przez cały czas nauki owsianką jedynie karmić. Ten chłopiec pochodzi z krwi bardzo zepsutéj i burzliwéj, moja pani Sowerberry! Jak mi nasz lekarz i stara dozorczyni powiedziała, to jego matkę w takich mękach i boleściach do domu roboczego przyniesiono, żeby każda inna kobieta uczciwa tygodniem pierwéj na tamten świat się była wybrała!...
Gdy Bumble do tego miejsca w swej mowie doszedł, Oliwer, już z tego, co dotąd słyszał sprawiedliwie wnosić mogący, iż nie jedna jeszcze przymówka podobna, a może i gorsza, do jego matki nastąpi, we drzwi nogami z taką siłą bić zaczął, iż przez ten hałas ani słowa więcéj z dalszéj mowy pana Bumble nie można było zrozumieć.
Tymczasem i pan Sowerberry do domu powrócił i na to wszystko nadszedł; a gdy mu zbrodnię Oliwera opowiedziano, lubo z takimi dodatkami i przesadami, jakie kobiety obie za najstósowniejsze uznały do pobudzenia jego gniewu, on drzwi od piwnicy natychmiast otworzył i swego krnąbrnego i zapalczywego chłopca za kołnierz z niéj wyciągnął.
Przez te plagi, które Oliwer biedny ponieść musiał, odzież na nim podarto i poszarpano; jego twarz cała była zbita, podrapana i zakrwawiona, a włosy nad czołem rozczochrane, w nieładzie. Pomimo to rumieniec gniewu i oburzenia na poniesioną zniewagę.... pokrzywdzenie, niespełz wcale z jego lica, a gdy go z więzienia wypuszczono, zmarszczył groźnie czoło na Noego i spoglądał na wszystkich śmiało, bez wszelkiéj trwogi.
— Śliczny z ciebie chłopiec, jak widzę, — rzekł Sowerberry do Oliwera, wstrząsnął nim mocno i silny policzek mu wymierzył.
— On szkalował moję matkę, — odpowiedział Oliwer.
— No i cóż z tego, choćby to był uczynił, ty niewdzięczny drabie mały! — zawołała pani Sowerberry. — Ona na to zasłużyła, co o niéj powiedział, a nawet i na coś gorszego jeszcze...
— Ona na to nie zasłużyła! — odparł Oliwer śmiało.
— Ona na to zasłużyła, mówię! — zawołała pani Sowerberry zapyrzona.
— To kłamstwo! — odpowiedział Oliwer.
Pani Sowerberry rozpłakała się rzewnie.
Ten strumień łez, który się z ócz pani Sowerberry potoczył, żadnego wyboru jéj mężowi nie zostawił.
Ktokolwiek doświadczenie najmniejsze w téj mierze posiada, łatwo sobie wyobrazić może, iżby wtedy Przedsiębiorca, według wszelkiego podobieństwa tylu przykładami sprzeczki małżeńskiéj poprzednio już stwierdzonego, został był zwierzęciem, mężem srogim, istotą nieludzką, cieniem mężczyzny, i wielu innemi jeszcze niemniéj miłemi i ładnemi stworzeniami, których wyliczenie jednak granice tego rozdziału przechodzi, gdyby się choćby na chwilę Oliwera jak najsurowiéj ukarać był wahał.
Musimy jednak tę słuszność mu oddać i wyznać, iż jak daleko władza jego się rozciągała, — a okres jéj nie był bardzo wielki, — zawsze z ojcowską dobrocią z tym chłopcem się obchodził,.... czy to ze względu na własne korzyści, czy też dla tego, że mu żona jego niesprzyjała,.... tego téj chwili rozstrzygnąć trudno.
Ów potok łez żadnego jednak wybiegu mu niezostawił; a to było powodem, iż biednego Oliwera tak srogo skarał, że nawet pani Sowerberry sama z tego była rada, a laska urzędowa pana Bumble swych usług więcéj już pełnić niepotrzebowała.
Na resztę tego dnia zamknięto Oliwera do komórki w tyle kuchni leżącéj, w towarzystwie pumpy na wodę i kawałka suchego chleba; a gdy nakoniec noc nadeszła, pani Sowerberry, wyzionąwszy poprzód już pode drzwiami bardzo wiele uwag, na pochwałę matki Oliwera wcale niewyglądających, głowę do komórki wścibiła i kazała mu udać się na spoczynek do owéj izby okropnéj, w któréj zwykle na swém lichém łożu sypiał; co też i natychmiast śród śmiechu szyderczego i złośliwych przycinków Karoliny i Noego uczynił.
Lecz gdy się nakoniec do warsztatu Przedsiębiorcy
dostał i tam sam jeden pośród samotności tego mieszkania pozostał, wtedy się dopiero cały tem uczuciom oddał, które jak się spodziewać można, takie srogie i niesprawiedliwe ukaranie w sercu tego dziecka jeszcze prawdziwego rozbudzić musiało.
Dotąd słuchał z pogardą wszystkich szyderstw, i
znosił cierpliwie wszelkie bicia i pokrzywdzenia, nie
uroniwszy ani jednéj łezki, albowiem w sercu swojém czuł ową dumę, któraby najmniejszy okrzyk boleści natychmiast była w nim stłumiła, gdyby go nawet na rożnie byli piekli.
Lecz teraz, gdy go nikt ani widzieć, ani słyszeć
nie mógł, teraz się rzucił na kolana i zakrywszy twarz rękoma, zalał się łzami, które nam Bog dla uczczenia naszego serca zseła, i to tak rzewnemi i gorącemi, jakich jeszcze żaden chłopiec przed nim w tak młodym wieku niewylewał.
Oliwer zostawał przez długi czas w téj postawie nieporuszony.
Światło na kaganku już dogorywało, gdy się nakoniec z ziemi podniósł; poczém, obejrzawszy się w koło ostrożnie, i przysłuchawszy z wielką uwagą, czyli jakiego szmeru nie usłyszy, po cichutku zapory od drzwi odsunął i na ulicę wyjrzał.
Była to noc ciemna i zimna. Oliwerowi się zdawało iż téj nocy gwiazdy bardziéj od ziemi są oddalone, jak kiedyindziéj. Wiatru najmniejszego nie było, a owe cienie olbrzymie, które drzewa na ziemię rzucały, wyglądały ponure i nieruchome, niby posągi grobowe.
Oliwer drzwi po cichutku na powrót zamknął, i zawiązawszy do chustki przy gasnącém świetle kaganka te kilka sztuk odzieży, które posiadał, usiadł sobie na ławce, oczekując świtu.
Gdy się pierwsze promienia świtającego poranku przez szpary od okienic do jego warsztatu przedarły, Oliwer wstał i drzwi na nowo otworzył.... Jedno jeszcze spojrzenie tkliwe w koło siebie,.... jedna chwila wahania!.... już je zamknął za sobą,.... i na ulicy stanął....
Zrazu spojrzał trwożliwie na wszystkie strony, niewiedząc wcale, w którą stronę ma uciekać. Przypomniawszy sobie jednak, iż wozy z miasta wyjeżdżające zwykle pod górę się brały, i on się tą samą drogą puścił, a doszedłszy do ścieszki przez pola prowadzącéj, o któréj wiedział, iż w tymże samym kierunku, co i gościeniec bity wiedzie, nią się udał, i krokiem sporym pośpieszał.
Niebawem jednak Oliwer tę dróżynę poznał, i przypomniał sobie, iż to była ta sama ścieszka, którą niegdyś w towarzystwie pana Bumble po raz pierwszy ku domowi roboczemu zmierzał, gdy tenże po niego do pani Mann przybył, u któréj na wydzierżawieniu pod ów czas zostawał, aby go na tę widownię cierpień i nędzy sprowadzić;.... a ta ścieżka toż koło domu pani Mann prowadziła.
Gdy mu ta okoliczność na myśl wpadła, zaczął sobą trwożyć, serce mu mocniéj biło z obawy, nawet się już wrócić postanowił.
Lecz tak wielki kawał drogi tą ścieżką już uszedł, iżby sobie wiele czasu był zbawił, gdyby się był chciał na gościeniec wrócić. Nareszcie i to mu na myśl przyszło, iż to była pora dnia bardzo wcześna; niemiał się przeto tak bardzo czego obawiać, aby go spostrzeżono i poznano. Nabrał tedy odwagi, i szedł śmiało daléj.
Nakoniec i do zakładu pani Mann doszedł.
Tutaj jednak wcale na to niewyglądało, ażeby który z jego licznych mieszkańców o tak wcześnéj porze już był na nogach. Oliwer się przeto zatrzymał i do ogrodu spojrzał.
W ogrodzie spostrzegł jednego chłopczynę, zajętego plewieniem małéj grządeczki.
Gdy Oliwer przy płocie się zatrzymał, ten chłopczyna się właśnie obrócił, twarz swoję bladą do góry podniósł, i oblicze znane jednego z dawniejszych towarzyszy tego zakładu mu pokazał. Oliwer się mocno tém uradował, iż tego chłopczynę raz jeszcze zobaczył, nim się z tych stron na zawsze oddalił;.... gdyż lubo ów chłopiec był o wiele młodszym od niego, był on jednak zawsze najlepszym jego przyjacielem i towarzyszem łóżka;.... a wiele, bardzo wiele razy się zdarzało, że ich obu spólnie obito, głodzono, lub do więzienia domowego zamykano.
— Słuchaj Dik! — zawołał Oliwer,.... a ów chłopczyna tymczasem do płotu przybiegł i przez szparę rękę mu podał. — Czy wstał jeszcze ktoś więcéj?
— Nikt prócz mnie! — odpowiedział chłopczyna.
— Nie mówże więc nikomu, żeś mię widział, — rzekł Oliwer; — ja uciekam w świat. Biją mię tylko wszędzie i źle się ze mną obchodzą. Ja też postanowiłem szczęścia w świecie poszukać, chociaż jeszcze nie wiem, gdzie się udam. Ale, jakże blado wyglądasz?
— Słyszałem dobrze, jak lekarz mówił, iż wkrótce umrę, — odpowiedział chłopczyna z dziwnym uśmiechem. — Jestem bardzo rad, że cię widzę, drogi Oliwerze, jednak, niezatrzymuj się ze mną długo i uciekaj!
— Dobrze, dobrze, zaraz się oddalę! Chciałem się tylko z tobą pożegnać! — odpowiedział Oliwer. — My się jeszcze kiedyś zobaczymy Diku,.... ja wiem że się zobaczemy, a ty będziesz wtedy zdrowo i ładnie wyglądał.
— Tego się spodziewam, ale nie pierwéj, aż po śmierci dopiero, — odpowiedział chłopczyna. — Ja wiem, iż doktor prawdę mówi, gdyż się mi zawsze śni tylko o niebie, o aniołach, i o miłych, przyjacielskich twarzach, których na jawie nigdy nie widzę. Pocałuj mnie, — dodał chłopczyna, wspiąwszy się na płot nizki, i objąwszy swemi drobnemi rączętami Oliwera serdecznie za szyję. — Bywaj zdrów kochany Oliwerze; niech cię Bóg prowadzi i błogosławi, bywaj zdrów!
To błogosławieństwo wyszło wprawdzie z ust dziecięcych, lecz Oliwer po raz pierwszy dopiero tego niewypowiedzianie błogiego i rzewnego uczucia doznał, jakiém błogosławieństwo człowieka przejmuje, zwłaszcza iż po raz pierwszy dopiero w jego życiu błogosławieństwa Niebios na niego wezwano. To było też powodem, iż pośród najsroższych walk i cierpień swego życia o niém nigdy nie zapomniał.
Oliwer opuścił nakoniec ogród i doszedł wkrótce do gościeńca, do którego ta ścieszka go doprowadziła.
Mogła być właśnie ósma godzina z rana; a lubo już przynajmniéj o milę od miasta się był oddalił, biegł jednak ciągle, kryjąc się od czasu do czasu po za płoty z obawy by go nie ścigano, dogoniono i schwytano. Nakoniec usiadł znurzony koło południa w cieniu milowego kamienia i po raz pierwszy nad tém rozmyślać zaczął, w którą stronę się mu najlepiéj będzie puścić, by znaleść przytułek, pracę i życie.
Na kamieniu, pod którym był usiadł, wielkiemi głoskami stało napisane, iż z tąd jeszcze siedmdziesiąt mil (dziesięć mil polskich) do Londynu.
Nazwisko tego miasta nowy szereg myśli w duszy Oliwera pobudziło. Londyn,.... to wielkie,.... bardzo wielkie miasto,.... gdzieby go nikt a nikt,.... nawet pan Bumble sam nie mógł znaleść!.... Nieraz on już słyszał starych ludzi w domu roboczym opowiadających, iż żaden chłopiec, który cokolwiek tylko bystrości umysłu i dowcipu posiada, w Londynie żebrać nie potrzebuje, i że w tém mieście ogromném tyle i takich sposobów jest do życia, o jakich ludzie na wsi urodzeni i wychowani ani wyobrażenia nie mają.
Pomyślał sobie tedy, iż to było właśnie miejsce najdogodniejsze dla biednego od wszystkich opuszczonego chłopca, któremuby z głodu na ulicy umrzeć wypadało, gdyby mu nikt w pomoc nie przyszedł.
Ta myśl tak się mu spodobała, iż się natychmiast żywo na nogi zerwał i pełen ufności w dalszą drogę puścił.
Już odległość od Londynu go rozłączającą, o całe cztery mile na nowo zmniejszył, nim mu na myśl wpadło zastanowić się nad tém, jak długo iść będzie musiał, nim do tego miejsca swego przeznaczenia zajdzie. Ta uwaga zmusiła go także do zastanowienia się większego nad sobą samym; zwolnił przeto swego kroku i zaczął nad tém rozmyślać, jakie środki do dostania się do Londynu posiada.
Miał on wprawdzie w swém zawiniątku kawał suchego chleba, jedną koszulę, i dwie par pończóch;.... prócz tego i jednego fenika jeszcze w kieszeni, — którego mu pan Sowerberry pewnego razu podarował, kiedy się lepiéj jak za zwyczaj, na pogrzebie popisał.
— Biała koszula, — pomyślał sobie Oliwer, — jest to rzecz bardzo wygodna,.... prawdziwie;.... i dwie pary pończoch pocerowanych nie są rzeczą zbyteczną, podobnie jak i fenik,.... i to prawda;.... lecz to wszystko jest jeszcze bardzo lichym pomocnikiem do odbycia sześćdziesięciu pięciu mil, i to jeszcze w zimowéj porze!
Lubo umysł Oliwera, podobnie jak i wielu innych ludzi, bardzo był skorym i czynnym w wytykaniu mu wszelkich trudności, nie był jednak wcale zdolnym do wskazania mu środków, jakim sposobem je przezwyciężyć i usunąć. Namyśliwszy się przeto czas niemały nad tą ważną rzeczą, przełożył zawiniątko z jednego ramienia na drugie i szedł sobie daléj.
Oliwer tego dnia dwadzieścia mil blizko uszedł, nie posiliwszy się przez tę całą drogę niczém inném, tylko tym kawałkiem suchego chleba, który wziął ze sobą i kilkoma łykami wody, które sobie u drzwi jednego domu, nad drogą leżącego, wyżebrał.
Gdy noc nadeszła, udał się na łąkę i umieściwszy pod styrtą siana, postanowił pod nią aż do rana przespać. Z początku strach go pobierał, gdyż wiatr burzliwy wył smutnie i uganiał po tym niezmierzonym niw i pól obszarze, a on wyziębły, wygłodniały, dotkliwiéj jak kiedykolwiek tego przykrego uczucia doznawał, iż na tym świecie samotnie, od wszystkich opuszczony stoi. Będąc jednak podróżą mocno znużony, zasnął wkrótce i zapomniał o swojéj nędzy.
Gdy się Oliwer nazajutrz obudził, uczuł, iż wskróś przeziąbł, i cały od zimna skośniał; przytém jeszcze taki wielki głód mu dokuczać zaczął, iż w pierwszéj zaraz wiosce, przez którą przechodził, fenika swego na bółkę małą chleba zamienić był zmuszony.
Tego dnia już zaledwie mil dwanaście do wieczora uszedł, gdyż nogi odparzone mu popuchły, a on tak mocno był zdrożony, iż się pod nim chwiały. Noc druga, podobnie jak pierwsza, w czystém polu przepędzona, niebardzo go także pokrzepiła, a gdy nazajutrz rano w dalszą drogę się wybierał, zaledwie tyle miał mocy, że się krokiem chwiejącym daléj powlec zdołał.
Pewnego razu Oliwer, widząc, że powóz pocztowy nadjeżdża, zatrzymał się u stopy dość wysokiego wzgórza, i zaczął podróżnych, na wierzchu siedzących, o pomoc błagać. Lecz mało pomiędzy nimi takich znalazł, którzyby uwagę swoję na niego byli zwrócili, a i ci mu jeszcze powiedzieli, żeby cierpliwym był, dopokąd się na szczyt góry niedostaną, i nie zobaczą, jak daleko za pół fenika biedz potrafi.
Biedny Oliwer biegł tedy koło wozu tak długo, jak tylko mógł; lecz to długo trwać nie mogło, gdyż jego wysilenie było za nadto wielkie, a jego nogi bardzo poranione.
Gdy to owi podróżni zobaczyli, natychmiast swoje półfeniki do kieszeni pochowali, i oświadczyli, iż z niego mały pies leniwy, który na żadną pomoc i litość nie zasługuje; a powóz tymczasem daléj pogonił i tylko chmurę pyłu za sobą pozostawił.
W bardzo wielu wioskach były wielkie tablice przybite z tém ostrzeżeniem, iż ktokolwiek się w tym okręgu żebrać ośmieli, zostanie natychmiast do domu poprawy oddany, a ta groźba Oliwera tak mocnym strachem zwykle nabawiła, iż wszelkich sił swoich dobywał, aby to miejsce jak najśpieszniéj opuścić.
W innych wioskach stawał u drzwi gospodnich, i ze smutkiem na ludzi tamtędy przechodzących spoglądał; lecz i to postępowanie jego zwykle ten skutek za sobą pociągnęło, iż gospodyni tego domu gospodniego któremukolwiek ze swoich parobków, bezczynnie po wszystkich kątach gospody się włóczących, natychmiast surowo nakazała, tego chłopca ze swego stanowiska spędzić, mając go w podejrzeniu, iż po to tylko stoi, aby dogodną sposobność upatrzyć i coś z domu ukraść.
Jeżeli zaś Oliwer kiedy u drzwi wieśniaka się zatrzymał, żebrząc o jałmużnę, zdarzało się zwykle w dziewięciu razach na dziesięć, iż mu wypuszczeniem psów na niego zagrożono, jeżeli się natychmiast nieoddali; a jeżeli kiedykolwiek do jakiego kramu zajrzał, zwykle rozmowę o Woźnym usłyszał, co mu natychmiast serce do ust wpędziło; bardzo często rzecz jedyna, którą przez całe dnie prawie miał w ustach[1].
I w istocie, gdyby się jakiś ksiądz dobroduszny i jakaś staruszka dobrotliwa nad nim nie była zlitowała, cierpienia Oliwera byłyby się z pewnością w ten sam sposób skończyły, jak i cierpienia jego matki; czyli inaczéj powiedziawszy: byłby niezawodnie umarł z głodu na królewskim gościeńcu. Ale ów ksiądz wsparł go kawałkiem chleba i sera, a owa staruszka zacna, mająca podobno w świecie jakiegoś wnuczka, który się zapewnie na morzu z okrętem rozbił, i w skutek tego boso, głodno i chłodno po świecie włóczyć musiał, miała także litość i nad nim, biedną sierotą, i dała mu tyle,.... ile tylko dać mogła,.... a nawet i więcéj,.... albowiem z taką dobrotliwością i przychylnością w mowie,.... i tak miłemi łzami litości i współczucia w oku, iż te głębiéj w serce jego się wcisnęły, jak wszystkie cierpienia, które kiedykolwiek poniósł.
Siódmego dnia rano po ucieczce swojéj z miejsca urodzenia, Oliwer szedł zwolna, chromając, przez miasteczko Barnet. Okienice były jeszcze wszędzie pozamykane, ulice puste, żywa dusza z zaduchu i ciemności sypialni na jasność dnia jeszcze nie wyszła. Słońce zeszło w całéj swojéj świętnéj piękności; lecz te świetne promienie słońca posłużyły chłopcu jedynie do przekonania się o własnéj nędzy i zupełném opuszczeniu, gdy pyłem okryty, nogi mając ranne, popuchnięte, na zimnym kamiennym progu jakiegoś domu sobie spoczął.
Pomału zaczęto sklepy i okienice otwierać, a mieszkańcy miasta to w tę, to w owę stronę po ulicy się przechodzić. Wielu, spostrzegłszy Oliwera, przed nim się zatrzymało i z ciekawością jemu na chwilę przypatrywało, lub też idąc daléj, za nim się oglądało, lecz żaden z nich tyle litości w sercu nie miał, i téj pracy sobie nie zadał, aby się go zapytać zkąd przychodzi i dokąd idzie? On zaś nie miał odwagi żebrać, siedział przeto smutny i strapiony.
Oliwer spoczywał tak przez długi czas na tym stopniu kamiennym, zastanawiając się niemało nad ilością nadzwyczajną szynkowni w Barnet, — w tém miasteczku bowiem w co trzecim domu prawie jest czy to większa, czy mniejsza szynkownia, — spoglądając smutnie na powozy przejeżdżające, i dziwiąc się w duchu nad tém, iż ludzie w nich w kilku godzinach tę samą przestrzeń drogi z największą wygodą odbyć mogą, na którą on cały tydzień odwagi i trudów potrzebował.
Z tego rozmyślania obudziło go nagle spostrzeżenie, iż jakiś młody człowiek, który przed chwilą dopiero z największą obojętnością i niedbałością mimo niego przeszedł, niebawem powrócił, i z drugiéj strony ulicy z uwagą i ciekawością na niego spoglądał.
Zrazu Oliwer na to żadnéj baczności niedawał; lecz gdy ten chłopiec postawy swojéj niezmieniał, i przez długi czas okiem śledczém i badawczem się mu przypatrywał, Oliwer w końcu głowę do góry podniósł i wzrok swój na niego zwrócił.
Ów młody człowiek to widząc, przeszedł przez ulicę, i zbliżywszy się do Oliwera, rzekł:
— Jak się masz, mój chłopcze?
Nieznajomy młodzieniec, który Oliwera w ten sposób zagadnął, był w tymże samym wieku prawie co i on; lecz w obliczu jego taka przebiegłość przebijała, jak się Oliwerowi jeszcze nigdy widzieć nie zdarzyło. Zresztą miał on nos zadarty, czoło płaskie, nizkie, twarz pospolitą, a przy tém tak był brudny i niechlujny, żeby trudno były pary do niego znaleść. Jednak ruch cały i układ dorosłego mężczyzny posiadał. Kapelusz tak lekko na głowie miał zasadzony, że mu co chwila spadnięciem groził,.... co by też z największą pewnością było nastąpiło, gdyby właściciel kapelusza również co chwila zręcznym rzutem głowy na miejscu go nie był utrzymał.
Na sobie miał surdut długi aż po kostki prawie, o rękawach, aż po łokieć blizko zawiniętych, widocznie w tym celu, aby ręce mógł mieć wolne i do kieszeni od swych szerokich spodni je włożyć, gdzie ich też rzeczywiście ustawicznie trzymał. Zresztą taki z niego chłopiec był nadęty i napuszony, jaki tylko kiedykolwiek, cztery stóp i sześć cali, a może i mniéj jeszcze mając, w półbócikach blicherowskich po ulicy kroczył.
— Jakże się masz, mój chłopcze? — zapytał Oliwera ten nieznajomy i zabawny młodzieniec.
— Jestem głodny i znurzony, — odpowiedział Oliwer; a łzy mu w oczach się zakręciły, gdy to wyrzekł. — Przychodzę z bardzo daleka;... szedłem cały tydzień.
— Szedłeś cały tydzień! — powtórzył ów młodzieniec nieznajomy. — A, rozumiem.... na rozkaz dziubosza, nieprawda? .... Spodziewam się przecież, — dodał spostrzegłszy Oliwera zadziwienie, — że wiesz co to znaczy dziubosz, mój zacny przyjacielu?
Oliwer mu na to bardzo skromnie odpowiedział, iż w istocie słyszał, że tego słowa przy opisywaniu ptaków używano.
— Na moje oczy, jakiż to z ciebie zieleniak! — zawołał ów nieznajomy. — Wiedz o tém, że dziubosz oznacza sędziego; a jeźli się mówi, iż na rozkaz dziubosza idziesz, to nie ma wcale znaczyć, że idziesz prosto drogą i ciągle naprzód, ale ciągle do góry, nie schodząc nigdy na dół. A byłeś ty kiedy w młynie?
— W jakim młynie? — zapytał Oliwer zdumiały.
— W jakim młynie!.... no w młynie,....[2] w młynie tak mało miejsca zajmującym, że się nawet w dzbanku kamiennym[3] zmieścić może, i zwykle w tedy najlepiéj idzie, kiedy wiatr jest słaby, a ludzi mało, gdyż jeźli wiatr jest mocny, robotnika im dostać bardzo trudno.... Lecz teraz chodź ze mną, — dodał ów młody człowiek, — tobie bardzo wiele brakuje, a trzeba, żebyś to miał, czego ci brakuje.... Prawda że i u mnie flota niebardzo wielka, gdyż nie mam więcéj w kieszeni jak półtora szylinga, ale to nic nieszkodzi;.... dobędę ją i tych i zapłacę za ciebie. Wstańże więc, wstań, i stań na twoich piszczałkach! Daléj! ruszże się z miejsca, żywo!
Nieznajomy młodzieniec, pomógłszy Oliwerowi na nogi się podnieść, zaprowadził go do pobliskiego kramu, w którym spory kawał szynki i mały bochenek chleba, cztery fenikowca, jak się sam wyraził, kupił. Ażeby się zaś szynka przez drogę niezawalała, i pyłem na ulicy niezapruszyła, użył na to bardzo przemyślnego wybiegu. Wykroił bowiem w chlebie dziurę, wyjął ośródkę i wsadził szynkę na jéj miejsce; potém chleb wziął pod pachę, udał się wraz z Oliwerem do lichéj karczminy, i poprowadził go przez wspólną izbę szynkowną, do osobnéj izdebki w tyle.
Tutaj postawiono przed Oliwerem kufel piwa z rozporządzenia tajemniczego przewodnika, a on się rzucił na niego z chciwością łakomą za pozwoleniem swego przyjaciela, i szczerze się oddał téj rozkoszy, od dawna już niedoznanéj, iż się dowolnie mógł najeść i napić. Jego przyjaciel nieznajomy i zabawny spoglądał tymczasem z wielką uwagą na niego.
— Chcesz zatém iść do Londynu? — spytał Oliwera nareszcie ów młodzieniec tajemniczy, widząc, że się raz przecie już nasycił.
— Tak jest.
— A maszże tam jakie miejsce pewne!
— Nie!...
— A pieniędzy, czy masz?
— Nie mam także.
Tajemniczy młodzieniec wzruszył na to ramionami, poświstał sobie, i obie ręce tak głęboko do kieszeni w spodniach wsunął, jak dalece tego zawinięte rękawy dozwalały.
— A ty czy mieszkasz w Londynie? — zapytał na odwrót Oliwer.
— Mieszkam, jeżeli jestem w domu, — odpowiedział młodzieniec tajemniczy. — Zapewnie tam będziesz potrzebował noclegu... co?....
— To prawda! — odpowiedział Oliwer. — Od czasu, jakem miejsce mego urodzenia opuścił, jeszczem ani razu pod dachem nie spał.
— Niech cię o nocleg głowa nie boli, — Odrzekł na to tajemniczy młodzieniec. — I ja także myślę na wieczór być w Londynie, i znam pewnego zacnego staruszka, który cię zadarmo przenocuje, i ani się spyta o zapłatę, jeżeli cię tylko ktoś znajomy do niego zaprowadzi. A może on mnie nie zna!... o nie, nie, prawdziwie,... o, on mnie nie zna.
Ów tajemniczy młodzieniec przytém tak się roześmiał, jakby chciał był przez to wyjaśnić, iż jego mowa cała, a szczególnie ustęp ostatni téjże, całkiem był ironiczny; poczém swego piwa dokończył.
To niespodziewane przyrzeczenie noclegu zanadto było ponętne, aby go Oliwier nie miał był przyjąć z ochotą, zwłaszcza, iż mu to zapewnienie towarzyszyło, że ów staruszek, o którym była mowa, bardzo często już podobne usługi czyniąc, i jego w krótkim czasie w jakim domu uczciwym i porządnym będzie mógł umieścić. To ich wkrótce do poufniejszéj nieco rozmowy doprowadziło, z któréj się Oliwer dowiedział, iż przyjaciel jego nowy Jakub Dawkins się nazywa, i szczególnym jest oblubieńcem wzwyż wspomnionego staruszka.
Powierzchowność pana Dawkins nie świadczyła wprawdzie o zbyteczném przywiązaniu wspomnionego staruszka do niego, a zatém i do wszystkich tych, co pod jego wyłączną opieką zostawali, ale że ten młodzieniec był w swéj mowie bardzo rozwiozłym i Oliwerowi nadto jeszcze wyznał, iż pod nazwiskiem: Smyk przebiegły pomiędzy najzaufańszemi przyjaciołami swoimi jest znany, Oliwer przeto z wszystkiego wnosił, iż z niego chłopiec rozrzutny być musi, a zatém i nauki jego dobroczyńcy prędko z głowy mu wietrzeją.
W tém mniemaniu szczerze sobie postanowił, dobrém zawsze zachowaniem i prowadzeniem łaski i względy owego starego Jegomości jak najstaranniéj sobie skarbić, a nawet i zaszczytu dalszego obcowania z panem Dawkins się wyrzec, jeżeliby się późniéj przekonał, że ten zacny młodzieniec żadną miarą się poprawić nieda, czego się nawet już teraz obawiał.
Ponieważ Jakub Dawkins jasno zdanie swoje oświadczył, iż sobie przed wieczorem do Londynu wejść nie życzy, jedynasta godzina w nocy już zatém wybiła, kiedy do rogatki w Islington doszli. Minąwszy potém dom gospodni pod Aniołem, zwrócili się na ulicę ś. Jana, z tamtąd weszli na uliczkę wązką, na plac teatru Sadler Wall prowadzącą; z tego placu udali się na ulicę Exmouth-Street, przebiegli potém przez ulicę Coppicerow, daléj przez małą sień przechodnią koło domu roboczego, a potém przez owę część miasta klassyczą, Hockley in-the-Hole (Hoklej w jamie) zwaną,.... nakoniec puścili się ulicą; mały Saffron-hill, daléj ulicą Wielki Saffron-hill, na któréj Smyk kroku swego przyśpieszył, i Oliwerowi nakazał, aby się go dobrze trzymał.
Lubo uwaga Oliwera głównie na to zwrócona była, aby przewodnikowi swemu kroku dotrzymać i z oczów go nie zgubić, nieomieszkał jednak tu i owdzie na ulicę, którą właśnie biegli, okiem rzucić, i to spostrzeżenie zrobił, że jeszcze nigdy w swojém życiu miejsca lichszego, nędzniejszego i plugawszego nie widział.
Była to wązka i błotnista ulica, a powietrze w niéj różnemi zgniłemi wyziewami zarażone. Byłoć tam wprawdzie wiele sklepików i kramów, lecz całym ich zasobem i bogactwem zdawały się być tylko roje dzieci, które, pomimo tę późną godzinę w nocy po wszystkich kątach koło drzwi domów się snuły, lub też po domach samych wrzeszczały.
Śród tego przytułku nędzy i niedoli powszechnéj szynkownie kwitnąć się jedynie zdawały, a po tych się uwijał i hałasił najniższy motłoch pospólstwa.
Pokryte chodniki i uliczki tajne, przechodnie, prowadziły z głównéj ulicy do różnych gromad domów na uboczy, tu i ówdzie rozrzuconych; po nich walali się dosłownie w błocie pijani mężczyźni i kobiety, a z wielu tych ulic krytych, tajemnych, wysuwali się, ostrożnie koło siebie spoglądając, ludzie nie najlepszego pozoru, którzy widocznie nienajlepsze zamiary mieć musieli.
Ta uwaga takie wrażenie na Oliwera zrobiła, iż właśnie nad tém rozmyślać zaczął, czyliby to nie było lepiéj dla niego uciec, gdy go téj chwili przewodnik, doszedłszy do podnóża małego pagórka, za rękę chwycił, drzwi w pobliżu Field-lane śpiesznie otworzył, i wtrąciwszy Oliwera do sieni, natychmiast je za sobą zamknął.
— Kto tam? — zawołał głos z dołu się wydobywający, jako odpowiedź na świśnięcie właściwe Smyka.
— Plummy i Slum! — odpowiedział Smyk.
Te słowa musiały być hasłem umówioném, jak się zdawało, albowiem wkrótce mdławe światło lichéj świecy na przeciwnym końcu sieni na ścianie się odbiło, a oblicze mężczyzny nad poręczą starych schodów, do kuchni wiodących, się pojawiło.
— Jak widzę to was dwóch? — zapytał ów nieznajomy, odsunąwszy cokolwiek świecę od siebie, i zasłoniwszy ją ręką od oczów. — Cóż to za jeden ten drugi?
— Zieleniak, — odpowiedział Jakub Dawkins, popchnąwszy Oliwera naprzód.
— Zkądże przychodzi?
— Z daleka.... Czy Fagin w domu?
— W domu! Właśnie szmaty przebiera... Chodźcie.
Natychmiast świeca znikła, a z nią i oblicze nieznajomego.
Oliwer, wyciągnąwszy jedną rękę przed siebie, a drugą mocno swego towarzysza się trzymając, wpiął się na koniec z wielką trudnością po schodach ciemnych i spruchniałych do góry, po których jednak przewodnik jego, pomimo ciemność w sieni panującą, biegł szybko i bezpiecznie, co było jasném dowodem, iż z niemi jak najlepiéj był obznajomiony.
Nakoniec otworzył drzwi do izby i wciągnął do niéj Oliwera za sobą.
Powała i ściany téj izby były już zupełnie czarne z dymu i starości. Niedaleko kominka stał jodłowy stół, na nim świeca łojowa, w szyjkę od butelki z piwa zatknięta, kilka kubków cynowych, chleb, masło i talerz. Na panewce, będącéj na ogniu, któréj rączka sznurkiem do kapy od komina przymocowana była, smarzyło się kilka kiełbas, a przed kominkiem stał z długim widelcem w ręku, stary i suchy Żyd, którego oczy nieprzyjemne i twarz odrażającą, gęsty włos rudawy ocieniał.
Ten żyd, w brudnym, zatłuszczonym kaftanie flanelowym, z szyją obnarzoną, zdawał się to panwi na ogniu, to wiszadła mnóstwem jedwabnych chustek od nosa najrozmaitszych zarzuconego, troskliwie strzedz i pilnować. Kilka sieników ze starych podartych worów leżało na ziemi jeden przy drugim rozścielonych, a koło stołu siedziało kilku młodych ludzi, niewiele od przebiegłego Smyka wiekiem starszych, ćmiących sobie z długich glinianych fajek i popijających wódkę, niby ludzie dorośli.
Gdy Jakub Dawkins kilka słów Żydowi do ucha szepnął, owi młodzi ludzie natychmiast od stołu się zerwali, i koło swego nowo przybyłego towarzysza zbiegli, a potém do Oliwera się obróciwszy, zęby do niego szczerzyć zaczęli, podobnie jak i sam Żyd, trzymający ów wielki widelec w ręku.
— Panie Fagin, — rzekł Jakub Dawkins, — oto jest mój przyjaciel, Oliwer Twist.
Żyd twarz do uśmiechu wykrzywił, zęby wyszczerzył, i skłoniwszy się Oliwerowi niziutko, ścisnął go za rękę i rzekł: „iż się spodziewa zasłużyć na zaszczyt jego bliższéj znajomości.“
Po dopełnieniu tych wszystkich wstępowych grzeczności owi młodzi ludzie Oliwera w koło obstąpili, i serdecznie go za obie ręce ściskać zaczęli; najszczerzéj i najskwapliwiéj zaś ten, co mu jego małe zawiniątko z rąk odebrał. Drugi z nich, chcąc mu przez swoję nadzwyczajną troskliwość zbytniego trudu ulżyć, chwycił za jego czapkę, aby ją powiesić; inny zaś był tak grzeczny, iż swoje ręce do jego kieszeni wsunął, ażeby Oliwer, udając się na spoczynek, i będąc już i tak mocno znużony, wypróżnieniem się ich kłopotać nie potrzebował.
Ci młodzi ludzie byliby swoję uprzejmość daléj jeszcze może posunęli, gdyby ów stary Żyd hojnym upominkiem swego wielkiego widelca ich grzbiety nie był udarował, i przeto téj ich zbytecznéj grzeczności poskromił.
— Panie Oliwer!..... bardzo radzi jesteśmy,..... żeśmy cię poznali, — ozwał się w końcu Żyd do niego. — Smyku, zestawno kiełbasy z ognia i przynieś dla pana Oliwera beczułkę do kominka, aby miał na czém usiąść.... A!....! spoglądasz na chustki od nosa, co? nieprawdaż mój drogi, że ich mamy podostatkiem,... nieprawdaż?... Wyjąłem je właśnie do prania!... ha! ha! ha!
Ostatniemu ustępowi téj mowy wtórzył śmiech głośny wszystkich obecnych i pełnych nadziei wychowanków wesołego staruszka, a pośród tego śmiechu zasiędziono do stołu.
I Oliwer część swoję z wieczerzy dostał, a Żyd przyrządziwszy mu potém mięszaninę z wódki i ciepłéj wody, upomniał go, ażeby ją natychmiast wypił, gdyż on téj szklanki i dla drugich potrzebuje.
Oliwer uczynił zadość temu życzeniu. Niebawem jednak w oczach się mu ćmić zaczęło, stracił przytomność, i tyle tylko czuł, iż go powoli na jednym z sienników na ziemi rozścielonych położono, na którym też natychmiast głęboko zasnął.
Nazajutrz rano słońce już wysoko na niebie stało, i późno w dzień było, gdy się Oliwer nakoniec ze swego długiego i głębokiego snu przebudził. W izbie już nikogo nie było, prócz samego Żyda starego, który stojąc przy kominku, sam kawę na śniadanie gotował, i poświstując sobie pod nosem, blaszaną łyżką ciągle w naczyniu mieszał. Czasem jednak zawieszał tę czynność swoję, aby ucho nadstawić i pilnie się przysłuchać, czyli jakiego szmeru w sieni od ulicy nie usłyszy; poczém jak się zdawało, dostatecznie w téj mierze zaspokojony, na nowo jął mięszać i świstać.
Lubo się Oliwer ze snu już był wybił, jednak zupełnie jeszcze do przytomności przyjść niezdołał.
Między snem i zupełném ocknięciem się człowieka jest jeszcze pewien stan pośredni, w którym się człowiekowi, mającemu oczy na pół tylko przymknięte, i będącemu oraz na pół temu wszystkiemu przytomnym, co się koło niego dzieje, daleko więcéj w pięciu minutach naśni, jak kiedyindziéj przez pięć nocy, mając oczy zupełnie zamknięte, a zmysły w więzach otrętwienia ujęte. W podobnéj chwili człowiek tyle znajomości o tém nabiera, co jego duch czyni, że słabe przynajmniéj pojęcie powziąść jest w sianie o jego potędze, o jego wzniesieniu nad ziemię, i pogardliwém przełamaniu wszelkich zapor przestrzeni i czasu, jeżeli od ciężaru i więzów swego ustawicznego towarzysza: ciała, oswobodzony się uczuje.
Oliwer się właśnie w témże samém położeniu znajdował.
On widział dobrze Żyda przed sobą, lubo miał oczy na pół zamknięte, słyszał wyraźnie jego świstanie ciche, rozpoznawał dokładnie hałas, pochodzący z tarcia łyżką blaszaną po panwi, a jednak te same zmysły były równocześnie i umysłowo zajęte czynném obcowaniem z wszystkiemi prawie osobami, które kiedykolwiek w swojém życiu zaznał.
Gdy się kawa ugotowała, Żyd zdjął naczynie z trójnoga, i stojąc przez kilka chwil w niepewności, rozmyślając niby nad tém, co ma teraz począć, obrócił się nagle, spojrzał na Oliwera, i zawołał na niego po imieniu.
Oliwer nic nieodpowiedział i pozór śpiącego ciągle zachowywał.
Żyd uspokojony w téj mierze zupełnie, zbliżył się do drzwi na palcach, zamknął je na zasówkę po cichutku i dobył potém z jakiéjś kryjówki w podłodze, jak się Oliwerowi zdawało, małéj skrzyneczki, którą na stole postawił.
Gdy wieko otworzył i w nią spojrzał, oczy się mu z radości zaiskrzyły. Przysunąwszy sobie potém stare krzesło do stołu, usiadł na nim, i wyjął ze skrzyneczki śliczny zegarek złoty, dyjamentami połyskujący.
— Aha! — zawołał Żyd, stuliwszy ramiona aż po uszy, i twarz swoję do śmiechu ohydnego wykrzywił. — Zręczne psy!.... zręczne psy!.... Wytrwałe do ostatniego.... Żaden z nich ani pisnął,.... żaden nie wydał téj osoby, u któréj przebywali,... żaden z nich nie zdradził starego Fagina!.... I cóżby mu z tego było przyszło,.... choćby to był uczynił?.... Wszakżeby żaden z nich przez to guza u swego stryczka nie był rozwiązał, ani też śmierć swoję choćby na chwilę opóźnił!... Tęgie z nich chłopcy!.... tęgie chłopcy!....
Pośród tych i tém podobnych wykrzyknięć,.... cicho pod nosem wyrzeczonych, Żyd zegarek na powrót do skrzyneczki włożył, dobywając z niej jeden po drugim, najmniéj półtuzina podobnych zegarków i przypatrując się im z niewypowiedzianém upodobaniem. Po zegarkach nastąpiły różne i rozmaite pierścionki, śpinki, naramienniki i różne inne klejnoty, a to wszystko roboty najpiękniejszéj i najdroższymi i najkosztowniejszymi kamieniami wysadzane, o których istnieniu Oliwer przedtém ani wyobrażenia nie miał, i nigdy jeszcze w swojém życiu ich nazwisk nie słyszał.
Żyd ukrywszy te wszystkie klejnoty na powrót w swojéj skrzyneczce, wyjął z niéj coś tak małego, coś tak drobnego, że się na jego dłoni ukryć mogło. Musiał być na tém jakiś napis bardzo drobny i nieczytelny, gdyż Żyd ten przedmiot poziomo na stole położył i osłoniwszy go z jednéj strony ręką od światła, przypatrywał się mu długo i uważnie. Nakoniec, jakby już zupełnie był zwiątpił o pomyślnym skutku swych usiłowań, włożył go na powrót do skrzyneczki, i oparłszy się o plecy swego krzesła, mruknął sobie pod nosem.
— Jakżeż to jest rzeczą piękną ta kara śmierci!.... Zmarły niczego już żałować nie może.... Zmarły się z niczém już niewygada!.... A jakżeż ona jest rzeczą zbawienną i pomyślną dla naszego przekupu?.... pięciu ich szeregiem powieszono,.... a żaden z nich ani nie stchórzył, ani się też na zdobycz nie złakomił!
Gdy to Żyd wyrzekł, z sobą samym rozmawiając, oczy jego ciemne, przenikliwe, dotąd nieruchomie w jedno miejsce wlepione, nagle w inną stronę się zwróciły, i przypadkiem na Oliwera padły, który wzrok swój w Żyda utopiwszy, z niemą ciekawością się mu przyglądał,... a lubo czas poznania trwał tylko chwilę, — czas najkrótszy, jaki pomyśleć można, — i ta chwila już była dostateczna do przekonania starca, że go śledzono.
Zatrzasnął tedy natychmiast wieko od skrzyneczki z wielkim hałasem i schwyciwszy w rękę nóż od chleba na stole leżący, zerwał się ze stołka i rzucił z wściekłością na Oliwera. Widać było jednak po nim wyraźnie, iż trwoga nadzwyczajna sercem jego miotała, gdyż Oliwer, lubo sam był mocno przestraszony, łatwo jednak mógł dostrzedz, że nóż starcowi drżał w ręce.
— Co to jest? — zawołał Żyd! — czego ty mnie śledzisz?.... Dla czego nie śpisz?.... Cóżeś widział?.... Mów chłopcze!.... tylko żywo!..... tylko żywo!..... tu idzie o twoje życie!
— Nie mogłem dłużéj spać, dobry panie! — odpowiedział Oliwer pokornie. — Bardzo mnie to boli, jeżelim wam w czém przeszkodził, Sir.
— A może ty już od godziny nie śpisz, i mnie ciągle śledzisz?
Zapytał Żyd, rzucając na Oliwera groźne spojrzenie.
— Nie, nie,.... proszę mi wierzyć, Sir,.... dalibóg! — odpowiedział Oliwer.
— Czy tylko prawdę mówisz?
Zawołał Żyd, spoglądając na niego z większą jeszcze wściekłością jak dotąd, i zbliżając się groźnie do niego.
— Na moję uczciwość, mówię prawdę, Sir!.... Dalibóg Sir, — odpowiedział Oliwer błagając; — widzi bóg, że się dopiero przed chwilą przebudziłem, Sir. —
— Dobrze już dobrze, mój chłopcze!
Odpowiedział na to Żyd, zmieniając nagle swoje postępowanie i przybierając swój układ zwykły. Przez chwilę jeszcze w palcach nożem się bawił, nim go na powrót na stół położył, chcąc przez to Oliwera w tę myśl wprowadzić, iż go żartem jedynie czczego przestrachu chciał nabawić.
— Wiedziałem ja o tém dobrze mój synu, wiedziałem, — mówił Żyd daléj; — i chciałem cię tylko cokolwiek zastraszyć!.... Ale z ciebie jednak chłopiec odważny,.... tak, tak!.... ha! ha! ha!.... śmiały z ciebie chłopiec Oliwerze, nie ma co mówić.
Żyd przytém z uciechą ręce zacierał, lubo ciągle z niespokojnością, w oku na skrzyneczkę spoglądał.
— Czyś te piękne rzeczy widział, Oliwerze?.... co mój drogi? — zapytał Żyd kładąc po chwili rękę na jego ramieniu.
— Widziałem panie, — odpowiedział Oliwer.
— Ach! — zawołał Żyd, zbladłszy jak chusta. — To.... to jest moją własnością, Oliwerze,.... jedyną.... i całą własnością moją!.... to wszystko, co sobie na moje stare lata zachowałem.... Ludzie mię mają za skąpca, Oliwerze!.... tak, nazywają mię tylko skąpcem, i nic więcéj!...
Oliwer sobie pomyślał, iż ten staruszek prawdziwym skąpcem być musi, kiedy w tak brudném, nędzném miejscu mieszka, posiadając tyle zegarów; zastanowiwszy się jednak nad tém, iż przez swoję szczodrobliwość dla Smyka i jego drugich towarzyszów, wiele na nich wydawać musi, spojrzał z uszanowaniem na Żyda i zapylał go pokornie, czyli teraz wstać i ubierać się może? —
— Zapewnie że możesz mój drogi, zapewnie! — odpowiedział starzec. — Oto patrz! tam w kącie przy drzwiach stoi dzbanek z wodą. Pójdźże sobie po niego, a ja ci tymczasem miednicę do mycia podam, mój drogi!
Oliwer wstał, przeszedł przez izbę i schylił się na chwilkę, aby dzbanek z ziemi podjąć. Gdy się potém podniósł i głowę zwrócił, już skrzynki nie było.
Zaledwie się Oliwer umył, i stósownie do polecenia Żyda, wodę brudną z miednicy przez okno wylał, Smyk wrócił w towarzystwie prawdziwie na gacha wyglądającego młodzieńca, którego on już wczoraj wieczór palącego fajkę zastał, a którego mu teraz z wszelką uroczystością jako: pana Karola Bates przedstawiono.
Wszyscy czteréj zasiedli potém razem do śniadania, składającego się z kawy i kilku ciepłych bułek z szynką, które Smyk w kapeluszu swém przyniósł.
— No i cóż? — ozwał się nakoniec Żyd do Smyka, spoglądając z ukosa na Oliwera; — spodziewam się przecież, żeście dzisiaj rano pilni byli w pracy?
— I to bardzo pilni, — podpowiedział Smyk.
— Jak bobry, — dodał Karolek Bates.
— Dobre, poczciwe z was chłopcy!.... bardzo poczciwe, — pochwalił ich Żyd. — Cóżeś ty przyniósł Smyku?
— Kilka pularesów, — odpowiedział młodzieniec.
— Czy wyłożone? — zapytał Żyd drżąc z chciwości.
— I to suto!
Odpowiedział Smyk, wyjmując z kieszeni dwa pularesy, jeden zielony, a drugi czerwony.
— Nie tak jeszcze, jakby być powinny, — odparł Żyd, zbadawszy je wewnątrz starannie, — ale zawsze dobrze i ładnie zrobione.... Zręczny z ciebie robotnik, nieprawda Oliwerze?
— W istocie bardzo zręczny, Sir, — potwierdził Oliwer prostodusznie.
Pan Bates, to słysząc, głośnym parsknął śmiechem z wielkiém zadziwieniem Oliwera, nie mogącego tego pojąć, ażeby się z czegoś podobnego, jak jego odpowiedź, śmiać można.
— A cóżeś ty przyniósł, mój drogi? — zapytał Fagin Karola Bates.
— Kilka szmat tylko! — odpowiedział Bates, dobywając kilka chustek od nosa z kieszeni.
— Bardzo dobrze, — odpowiedział Żyd, i obejrzawszy je wszystkie troskliwie, dodał: — Dobre, bardzo dobre, tylko niedobrze naznaczone. Karolku, te znaczki trzeba będzie wypruć,.... a tego ja Oliwera nauczę. Czybyś się chciał tego nauczyć Oliwerze, co?
— Bardzo chętnie, Sir, jeżeli wam to przyjemność zrobi, — odpowiedział Oliwer.
— A może byś ty się i tego chciał nauczyć, jak chustki tak ładnie robić, jak Karolek Bates,.... co mój drogi? — zapytał Żyd.
— Z największą chęcią, jeżeli mię tego nauczyć zechcecie, Sir, — odpowiedział Oliwer.
Pan Karolek Bates tak coś nadzwyczajnie śmiesznego i pociesznego w téj odpowiedzi Oliwera sobie upatrzył, iż powtórnie na całe gardło się roześmiał. Lecz ten śmiech przy piciu kawy omal że go o śmierć przedwczesną przez zakrztuszenie nie przyprawił, gdyż mu przez to kilka kropli kawy do krztani zabiegło.
— Ale bo też z niego taki czyżyk zielony!
Zawołał nakoniec Bates, przyszedłszy do siebie, chcąc się tą uwagą w oczach towarzystwa za niegrzeczność, którą popełnił, usprawiedliwić.
Smyk na to nic niepowiedział, lecz Oliwera po głowie pogłaskał, włosy mu z czoła i z oczów odgarnął i rzekł: iż jest o tém szczerze przekonanym, że się Oliwer z czasem poprawi. Lecz Żyd, który go ciągle miał na oku, i spostrzegł, iż rumieniec na jego lica występuje, chciał na coś innego zwrócić rozmowę i zapytał ich, czyli dzisiaj rano wiele luda przy wieższaniu było?
To pytanie jeszcze bardziéj zadziwienie Oliwera pomnożyło, zwłaszcza, gdy się z odpowiedzi chłopców okazało, iż i oni przy téj uroczystości byli obecni. Oliwer zaś z podziwienia nie mógł przyjść do siebie i pojąć, czyli to jest podobieństwem, aby w tak krótkim czasie tyle zrobić można?
Gdy po śniadaniu ze stołu sprzątnięto, żartobliwy staruszek i jego dwaj ucznie, zaczęli się bawić w grę dziwną i pocieszną, która się w następujący sposób odbywała:
Staruszek żartobliwy włożył tabakierkę do jednéj kieszeni w spodniach, pulares do drugiéj, do kieszeni w kamizelce złoty zegarek z łańcuszkiem złotym, który na szyi zawiesił, koszulę spiął szpilką z fałszywemi dyjamentami, potém surdut zapiął, okulary i chustkę od nosa do bocznéj kieszeni wsadził, i z laską w ręku po izbie tam i nazad przechadzać się zaczął, naśladując dokładnie układ i ruch staruszka, jakich o każdéj dnia porze po ulicy się błąkających spotkać można. To się przy kominku, to przy drzwiach zatrzymał, głowę to w tę, to w owę stronę wykręcił, wykrzywił, wyciągnął, jak ci ludzie zwykle czynią, którzy z wielką ciekawością przez okna lub drzwi do sklepów zaglądają.
Czasami jednak z wielką przezornością koło siebie na wszystkie strony się obglądał, jakby się złodziei obawiał, i po kieszeniach bardzo często macał, aby się przekonać, czyli z nich co nie zginęło, a to wszystko czynił ten staruszek żartobliwy z taką śmiesznością, lubo przytém z taką prawdą, że się Oliwer śmiał serdecznie, aż mu oczy łzami zabiegły.
Przez ten czas cały owi dwaj młodzi ludzie szli krok w krok za nim ciągle, a jeźli się kiedy obrócił, tak zręcznie za każdą razą w bok uskoczyć umieli, że niepodobna było ich poruszeń wyśledzić. Nakoniec mu Smyk przypadkiem na nogę nadeptał, czyli też o but jego zawadził, a Karolek Bates tymczasem z tyłu o niego utknął, i téjże saméj chwili oba mu z niesłychaną zręcznością tabakierkę, pulares, zegarek z łańcuszkiem, a nawet i okulary z kieszeni wyjęli. Jeżeli zaś Żyd rękę którego w kieszeni poczuł, zaczął zaraz na niego krzyczeć, a cała zabawa na nowo się rozpoczynała.
Tę zabawę, dość długo trwającą, przerwało przybycie dwóch dziewcząt, przychodzących z odwiedzinami do owych dwóch młodzieńców; jedna z nich nazywała się Betty, a druga Nancy. Obie miały włos ładny, bujny, lubo bardzo niedbale, nieporządnie w tyle głowy związany i zawinięty; na nogach zaś brudne i zabłocone pończochy i trzewiki. Prawda, że tych dziewcząt pięknościami nie można było nazwać, lecz rumieńce dość żywe pokrywały ich lica, a postać cała zdrowiem i siłą życia tchnęła. Będąc przytém w obejściu się dość przyjemne i niewymuszone, uchodziły w oczach Oliwera za dziewczęta powabne i porządne, jakiemi też i bez wątpienia były.
Ich odwiedziny trwały dość długo. Przyniesiono wódki, i to z powodu, że jedna z tych dziewcząt na zaziębienie żołądka się skarżyła, a rozmowa cała nabrała toku poufnego i przyjacielskiego.
Nakoniec jednak Karolek Bates swoje zdanie objawił, iżby czas już było nogi wziąźć na plecy;.... czego wprawdzie Oliwer natychmiast nie zrozumiał, lecz się domyślał, iż to tyle miało znaczyć, co: wyjść; ten domysł go niezawiódł, gdyż w istocie Smyk, Karolek i obie panny niebawem się zabrali i razem wyszli, wziąwszy poprzód od żartobliwego staruszka pieniędzy na zabawę, których im tenże dał z wielką ochotą.
— No i cóż, mój luby, — zapytał Fagin, — czyliż nie mają szczęśliwego życia? Patrzaj! teraz sobie na cały dzień wyszli na rozrywkę!
— Czy już dzisiaj nic więcéj robić nie będą? — rzekł Oliwer.
— Nie, — odpowiedział Żyd. — Chyba żeby im coś niespodziewanie pod rękę wpadło, do czego by się wziąść mogli..... A że takiéj sposobności nieopuszczą, o tém możesz być przekonany, mój luby.
Po chwili Żyd się ozwał, wlepiwszy w Oliwera swe oczy płowe, i uderzając przytém łopatką od ognia w ognisko, aby swéj mowie tém większéj ważności dodać.
— Weź sobie ich za przykład, mój luby, weź sobie ich za przykład, — powtórzył, — rób wszystko, co ci każą, i słuchaj ich we wszystkiém, a szczególnie Smyka, mój luby, szczególnie Smyka! Z niego kiedyś będzie człowiek bardzo wielki, a on i ciebie także tak wysoko doprowadzi, jeżeli sobie go za wzór weźmiesz. Czy mi chustka z kieszeni wisi, mój luby, co?
Zapytał w końcu Żyd, zatrzymawszy się nagle przed Oliwerem.
— Wisi Sir, — odpowiedział tenże.
— Sprobójże też, mój luby, czyli mi jéj nie będziesz mógł z kieszeni wyciągnąć tak lekko i nieznacznie, abym twéj ręki wcale nie poczuł, tak jakeś to dziś rano u Smyka i Karolka widział podczas naszéj zabawy.
Oliwer przytrzymał sobie jedną ręką spód kieszeni, jak to u Smyka widział, a drugą leciuchno chustkę z niéj wyjął.
— Czy ją masz? — zapytał Żyd.
— Oto jest Sir, — odpowiedział Oliwer i podał mu chustkę.
— Zręczny z ciebie chłopiec, mój luby, bardzo zręczny! — rzekł na to żartobliwy staruszek, poklepawszy radośnie Oliwera po głowie, — jeszczem nigdy tak zręcznego i pojętnego nie widział. Oto masz szylinga! Jeżeli tak daléj postępować będziesz, to z ciebie jeszcze kiedyś człowiek największy swego wieku będzie. A teraz chodź! pokażę ci jak masz znaczki z chustek wyprówać.
Oliwer się mocno zdziwił, nie mogąc tego żadną miarą pojąć, jaki związek staruszka kieszenie, z których się mu chustkę nieznacznie wyciągnąć udało, z nadzieją zostania kiedyś wielkim człowiekiem mieć mogą;.... sądząc jednak iż Żyd jako człowiek wiekiem o wiele starszy od niego, lepiéj te rzeczy rozumieć musi, poszedł spokojnie za nim, usiadł do stolika, i wkrótce się zupełnie w swojém nowém zatrudnieniu zatopił.
Oliwer przez długi czas ani na krok z domu się nie ruszył, będąc ciągle zajęty wyprówaniem znaczków z chustek, których wielką ilość tymczasem do domu przyniesiono;.... czasami miewał także czynny udział w owéj grze, którąśmy poprzednio opisali, a w którą się Żyd i jego dwaj wychowanki codziennie rano bawili. Nakoniec zaczął tęsknić za świeżém powietrzem, i przy każdéj sposobności staruszka błagał, ażeby mu pozwolił wyjść z domu z owemi dwoma towarzyszami i pomódz im w ich pracy.
Oliwer tém bardziej tego pozwolenia i okazania swéj gorliwości pragnął, ile że kilka razy się już przekonał o sumienności i surowości zasad żartobliwego staruszka.
Jeżeli bowiem kiedykolwiek Smyk lub Karolek Bates z gołemi rękami na wieczór do domu powrócili, on ich natychmiast surowo karcił, przyganiał im mocno zdrożność próżniackiego i gnuśnego życia i zalecał im konieczność pracy, wysełając ich spać bez wieczerzy. Pewnego razu tak dalece nawet w swéj gorliwości i swym zapale się posunął, że ich obu ze schodów strącił, co się Oliwerowi jednak gorliwością cokolwiek przesadzoną w upomnieniu ich do cnoty być zdawało.
Pewnego rana Oliwer raz przecież nakoniec to pozwolenie otrzymał, o które już tak długo i usilnie błagał.
Od kilku dni już ani chustek, ani też żadnego innego wyrobu nie przynoszono, a obiady przez to bardzo skromnie i skąpo wypadały. Ta okoliczność była może powodem, iż się staruszek żartobliwy nakoniec dał skłonić do udzielenia Oliwerowi swego pozwolenia. Czy to był jednak powód prawdziwy, lub nie, dość, że Oliwerowi powiedział, iż może wyjść na świat, i wspólnéj opiece Smyka i Karolka Bates go powierzył.
Ci trzéj chłopcy wyszli tedy na miasto. Smyk jak zwykle, w swoim długim surducie o rękawach aż po łokcie zawiniętych, i kapeluszu na samym czubku głowy;.... Karolek Bates idąc poważnie, trzymając ręce w kieszeniach od spodni,.... a Oliwer w środku pomiędzy nimi, niezmiernie ciekawy, gdzie go też ci dwaj towarzysze najprzód zawiodą, i jakiéj gałęzi rzemiosła nauczać będą.
Idąc przez ulice, szli jednak krokiem tak powolnym, leniwym, że się Oliwer mocno zdziwił, i nakoniec na tę myśl wpadł, iż to nie było wcale ich zamiarem, aby się udać na robotę, ale staruszka oszukać i po mieście się wałęsać.
Prócz tego zachowanie się obu towarzyszy było bardzo rażące. Smyk miał bowiem ten brzydki zwyczaj zrywać czapki małym chłopcom z głowy, i je daleko na ulicę rzucać; Karolek Bates zaś zdawał się mieć bardzo szerokie pojęcie o własności, kradł bowiem wszędzie gdzie tylko mógł, jabłka lub inne owoce z kup i koszów przekupek, i chował wszystko do kieszeni, taką objętość nadzwyczajną mających, że się pod jego ubiorem we wszystkich kierunkach ukryte być zdawały.
To wszystko było rzeczą tak brzydką i nieprzyzwoitą w oczach Oliwera, że im właśnie chciał oświadczyć, iż jeźli tego czynić nie zaprzestaną, on pierwszą lepszą drogą do domu powrócić woli, gdy myśli jego zmianą bardzo tajemniczą w postępowaniu Smyka nagle inny kierunek wzięły.
Zaledwie bowiem z ciasnéj uliczki niedaleko rynku
Clarkinwell, — przez jakieś szczególne przekręcenie wyrazów: The green (trawnik) zwanego, — wyszli, Smyk się nagle zatrzymał, i kładąc palec na ustach, swych towarzyszy również wstrzymał, zalecając im największą ostrożność i przezorność.
— Cóż to takiego? — zapytał Oliwer.
— Pst! — odpowiedział Smyk. — Czy widzisz tego staruszka oto, koło księgarni?
— Tego starego pana przy drodze? — zapytał Oliwer. — Tego widzę!
— Ten będzie dobry! — rzekł Smyk.
— Kęs niebardzo lichy! — potwierdził Karolek Bates.
Oliwer z wielkiém zadziwieniem to na jednego, to na drugiego spoglądał, lecz żadnego zapytania zrobić nie śmiał, gdyż obaj chłopcy zwolna na drugą stronę ulicy przeszli, i nieznacznie tuż za owym staruszkiem
stanęli, który ich uwagę na siebie był zwrócił.
Oliwer także kilka kroków za nimi poszedł, nie wiedząc jednak, czyli ma iść daléj, lub też się wrócić, stanął, spoglądając na nich w niemém osłupieniu.
Ów staruszek z głową upudrowaną i złotemi okularami, wyglądał na osobę poważną i czcigodną; w surducie zielonym o czarnym, aksamitnym kołnierzu, spodniach białych, z grubą laską z tureckiéj trzciny pod pachą, stał koło księgarni i czytał w książce, którą od księgarza do przejrzenia pożyczył, tak pilnie, jakby w swojém krześle wygodném u siebie w domu siedział.
Być może, iż ten staruszek sam był rzeczywiście w tém mniemaniu, gdyż się tak mocno w swojém czytaniu zatopił, iż ani kramu z książkami, ani ulicy, ani tych chłopców, słowem nic, prócz téj swojéj książki jedynie nie widział, którą sobie zapewnie zaraz na ulicy od deski do deski przeczytać postanowić musiał, bo ciągle kartę za kartą porządkiem przewracał, a skończywszy jedną stronę na dole zaraz następną z góry z największém zajęciem i pilnością czytać zaczynał.
Lecz jakżeż wielkie zadziwienie i zgroza Oliwera przejęła, gdy stojąc o kilka kroków od owego staruszka oddalony, wytrzeszczywszy oczy szeroko, spostrzegł, iż Smyk rękę do kieszeni staruszka czytającego wsunął, chustkę z niéj wyciągnął, Karolkowi ją szybko podał, a potém się natychmiast z nim jak najśpieszniéj oddalił i koło rogu ulicy znikł mu z oczu.
W oka mgnieniu cała tajemnica z chustkami, zegarkami, klejnotami i Żydem Oliwerowi się wyjaśniła, i przez myśl mu przebiegła. Chwilę stał na miejscu jak wryty, a krew wszystka ze zgrozy tak żywo mu po żyłach krążyła, że się mu zdawało, iż się cała w żar zamieniła. Nakoniec, przestraszony, zmięszany, niewiedząc nawet co czyni, tak śpiesznie uciekać zaczął, jakby jego nogi ziemi niedotykały.
To wszystko i minuty nawet nie trwało; a téj chwili właśnie, kiedy Oliwer ucieczką się ratował, ów staruszek, sięgnąwszy do kieszeni po chustkę, spostrzegł się że jéj niema, żywo przeto na ulicę obrócił, a widząc chłopca z tak szybkim pędem się oddalającego, natychmiast z tego i to słusznie wnosił, że to on mu chustkę skraść musiał; wołając tedy z całéj siły: Łapajcie złodzieja! z książką w ręku za nim pogonił.
Staruszek ten nie był jednak osobą jedyną, która za Oliwerem biegła i wołała.
Smyk i Karolek Bates, niechcąc szybką ucieczką i pędzeniem ulicą zwrócić na siebie uwagi publiczności, schronili się rozsądnie do pierwszéj lepszéj bramy, którą zaraz na zakręcie ulicy spostrzegli. Zaledwie jednak ów hałas i krzyk usłyszeli i Oliwera uciekającego zobaczyli, domyśleli się natychmiast, jak rzeczy stoją i nieomieszkając korzystać z téj pomyślnéj okoliczności, zaczęli wołać i krzyczeć: Łapajcie złodzieja, łapajcie złodzieja! i połączyli się zręcznie z goniącymi za nim dobrymi obywatelami.
Lubo filozofowie znakomici Oliwera wychowali, nie był on wcale obeznany z tą ich piękną zasadą: iż zachowanie samego siebie jest pierwszém prawem przyrody. Gdyby o tém był wiedział, byłaby go może nie tak wielka trwoga i zadziwienie ogarnęło, słysząc swych dwóch towarzyszy za sobą wołających. Lecz że na to wcale przysposobionym nie był, strach i przerażenie coraz to większe go przejmowało; biegł tedy szybko jak wiatr, a za nim ów stary jegomość i jego dwaj towarzysze, krzycząc i wołając:
— Łapajcie złodzieja! łapajcie złodzieja.
— Łapajcie złodzieja!... łapajcie złodzieja!
W tych słowach leży jakaś moc czarowna! Przekupca porzuca swój kram, woźnica swój wóz, rzeźnik swoje niecki, piekarz swoje dzierze, mleczarz swój dzban, drążnik swój ciężar, kamieniarz swoje narzędzie, dziecko swoję piłkę, uczeń swoje książki, a wszystko bieży bez ładu, bez porządku, jeden ubiegając drugiego, cisnąc się, tłocząc, tłumiąc, wrzeszcząc, krzycząc, potrącając, uderzając o przechodzących przy zwrocie koło ulicy, pobudzając psów do szczekania, zadziwiając pospólstwo, a rynki, ulice, podwórza, powtarzają i wracają odgłos tych słów:
— Łapajcie złodzieja!.... łapajcie złodzieja!
Wołanie to powtarza tysiąc głosów, a tłum się za każdym zakrętem ulicy pomnaża. Oto pędzą, brodząc po błocie, kłapiąc po bruku, drzwi i okna po domach się otwierają, a lud z nich wypada coraz daléj tłum cisnąc,.... publiczność bawiąca się opuszcza błazna w najpiękniejszym figlu jego, i łącząc się z goniącym tłumem pomnaża go i większéj mocy jeszcze nadaje temu
wrzaskowi.
— Łapajcie złodzieja!.... łapajcie złodzieja!
— Łapajcie złodzieja!.. łapajcie złodzieja!... Żądza
kogoś gonić człowiekowi jest wrodzona. Biedny chłopczyna zadyszany, wysilony, tchu pozbawiony, z trwogą w spojrzeniu, zgrozą w oku któremu pot gęstemi kroplami z czoła ciecze, wszystkich sił dobywa, aby prześladowcom swoim uciec; lecz czém bardziéj się za każdym krokiem do niego zbliżają, tém głośniejszym wrzaskiem jego siły opadające witają, krzyczą i wołają z radością:
— Łapajcie złodzieja!.... chwytajcie złodzieja!...
Chwytajcie go na miłość Boga! miejcie litość i łapajcie go!
Nakoniec zostaje schwytany!
Zręcznie uderzony i oto leży powalony na ziemi, a tłum się ciśnie chciwie do niego, i każdy nowo przybyły trąca, popycha, dobija się, aby tylko zobaczyć złodzieja.
— Ustąpcie!
— Dozwólcież mu przecież odetchnąć, niech do siebie przyjdzie.
— Głupstwo!.... niezasłużył na to....
— Gdzie jest stary jegomość!
— Oto idzie!....
— Miejsca dla tego jegomości.
— Czy to ten chłopiec Sir?
— Tak jest!
Oliwer leżał powalony na ziemię, zakrwawiony, zabłocony, pyłem okryty i spoglądał dziko z trwogi i przerażenia na ten tłum otaczających go twarzy. Gdy owego staruszka przemocą prawie do koła biednego chłopczynę najbliżéj otaczających prześladowców wciśnięto, wepchnięto i odpowiedź na nim wymuszono:
— Tak jest, — odezwał się litościwie dobroduszny
starowina; — boje się, że to on!
— Boi się! — mruknął tłum pomiędzy sobą. — Widać że ma dobre serce.
— Biedny chłopczyna! — zawołał staruszek; — jakże się uszkodził!
— Nie,.... to ja to uczyniłem Sir! — odparł silny,
krępy, barczysty wyrobnik, wysunąwszy się z tłumu; — ja to uderzyłem go pięścią w pysk i zatrzymałem go Sir!
Wyrobnik sięgnął przytém ręką do kapelusza, uchylił go cokolwiek z ohydnym uśmiechem, oczekując na pewne za swój trud wynagrodzenia.
Lecz staruszek z wstrętem na niego spojrzał i na około się z trwogą obejrzał, rozmyślając, czy nie lepiéj ztąd uciekać;.... coby też może i rzeczywiście był uczynił, i przez to powód do drugiéj gonitwy był dał, gdyby téj chwili żandarm, — który zwykle w podobnych przypadkach najpóźniéj się jawi, — przez tłum się nie był przecisnął i Oliwera za kołnierz chwycił.
— Wstań! — zawołał żandarm rubasznie.
— Ach panie!..... to nie ja!..... doprawdy,..... doprawdy,.... to nie ja!.... to inni dwaj chłopy! — błagał Oliwer, i rączęta swoje z rozpaczą złożył, spoglądając naokoło siebie, — oni tu muszą jeszcze nawet być gdzieś niedaleko.
— Ale gdzież tam, ich tu już nie ma!....
Odpowiedział na to żandarm.... On to przez szyderstwo jedynie chciał powiedzieć, lecz w istocie prawdę wyrzekł, albowiem Smyk i Karolek Bates skwapliwie się byli oddalili, upatrzywszy sobie do tego chwilę pomyślną.
— Wstań!.... wstań! — powtórzył żandarm.
— Proszę mu tylko nic złego nie robić! — ozwał się staruszek litościwie.
— Już ja mu nic złego nie zrobię!.... — odpowiedział żandarm i tak go na dowód silnie za kołnierz schwycił, że mu go omal nie obdarł. — Chodź no chodź, urwiszu!.... znam ja ciebie ptaszku! to ci teraz na sucho nic ujdzie!.... Czy staniesz ty raz na nogach, ty drabie mały!
Oliwer się zaledwie na nogach mógł utrzymać; jednak wszystkich sił swoich dobył, aby się podnieść, a żandarm go natychmiast za kołnierz ulicą powlókł.
Staruszek udał się także za niemi, a mnóstwo ludu im towarzyszyło, o parę kroków Oliwera ciągle uprzedzało, i w oczy mu nieustannie zaglądało. Uliczniki nie posiadali się z radości, krzyczeli, wrzeszczeli, a śród tego wrzasku tłum cały daléj się posuwał.
Zbrodnia ta popełnioną została w okręgu miasta, a nawet i bardzo bliskiém sąsiedztwie sławnego policyjnego urzędu. Tłum cały przeto niedługo się mógł tém widowiskiem cieszyć; przeprowadziwszy bowiem Oliwera przez parę ulic tylko i plac zwany: Multon-hill, musiał go opuścić koło domu o nizkiéj bramie, przez którą go przeprowadziwszy na błotniste podwórze zawiedziono, a z tamtąd do siedziby sprawiedliwości, brudnéj izby na tyle.
Idąc najsamprzód przez podwórze małe, brukowane, spotkali na niém człowieka z długą brodą i pękiem kluczy w ręku.
— Cóż tam nowego? — zapytał ów człowiek niedbale. —
— Młody złodziéj! — odpowiedział żandarm Oliwera wiodący.
— Czy to pana okradziono? — spytał z kolei ów człowiek z kluczami w ręku staruszka.
— Tak jest,.... mnie! — odpowiedział stary jegomość, — lubo z pewnością powiedzieć nie mogę, czyli to jest rzeczywiście ten chłopiec, który mi skradł chustkę.... Ja.... jabym wolał nieposzukiwać daléj méj straty.
— To nic niepomoże;.... teraz się pan musisz przed komisarzem stawić, — odpowiedział ów człowiek z kluczami. — To długo niepotrwa. Najdaléj za parę minut będziesz pan wolny.... No, ruszaj naprzód, ty mały wisielcze!
To było zaproszeniem dla Oliwera, ażeby wszedł do małéj ciasnéj komórki, którą mu dozorca podczas swéj mowy otworzył. Tutaj mu kieszenie staranie przetrząśnięto, a gdy w nich nic nieznaleziono, zostawiono go samego w komórce i drzwi za nim zamknięto.
Ta komórka była tak co do kształtu, jak i wysokości do jamy piwnicznéj bardzo podobna; w tém się jedynie od niéj różniła, że nawet tak jasną nie była.
Prócz tego największa nieczystość w niéj panowała, gdyż to był właśnie Poniedziałek, a od Soboty wieczora najmniéj sześciu pijanych w niéj przesiedziało. Ale to jeszcze nic, a przynajmniéj za nic się uważa w porównaniu z tém, co się po więzieniach dzieje, do których zamykają ludzi o przestępstwa oskarżonych, ale nieprzekonanych jeszcze.
Do tych bowiem zamykają co noc prawie mężczyzn i kobiety razem za najmniejsze przewinienia,.... a te kurdygardy tak są brudne, że w porównaniu z niemi więzienia w Newgate, gdzie zbrodniarzy największych, winowajców już osądzonych, a często i na śmierć skazanych osadzają, prawdziwymi są pałacami.
Ktoby temu niechciał dać wiary, niechże sam oba
porówna.
Staruszek sam niemniéj od Oliwera smutnie wyglądał, gdy się klucz w zamku obrócił i zasówka zasunęła; z westchnieniem spojrzał na książkę, która przyczyną niewinną tego wszystkiego była.
— Ten chłopiec coś takiego w twarzy swojéj posiada, co mnie za serce chwyta i mimowolnie do niego pociąga!
Przemówił do siebie staruszek, odchodząc ode drzwi zwolna, i uderzył się w zamyśleniu książką lekko po brodzie.
— Miałżeby on być niewinnym?.... Wprawdzie na takiego wygląda!.... bądź co bądź, — dodał staruszek, zatrzymawszy się nagle, wznosząc oczy ku niebu, — ale raz już na Boga! to spojrzenie gdzieś widziałem.
Pomyślawszy o tém przez chwilę, zwrócił się ciągle w dumaniach swoich pogrążony, do przedpokoju urzędowéj izby, którego okna na podwórze wychodziły i usiadłszy tutaj w kącie, wywołał przed oko swéj duszy cały obszar twarzy, które całun ponury grobu od wielu lat już pokrywał.
— Nie! — zawołał nakoniec, — to musi być czyste przywidzenie.
Jeszcze raz się w myśli wszystkiem twarzom dobrze przypatrzył.
Jeszcze raz je wszystkie przed oczy wywołał, a serce jego wielkiéj doznało przykrości, gdy mu je przyszło całunem grobowym na powrót pokryć, pod którym tak długo już spoczywały.
Były to twarze przyjaciół, i nieprzyjaciół, i wiele innych jeszcze osób, całkiem mu prawie nieznajomych, teraz jednak natrętnie z tłumu na niego spoglądających. Były tam oblicza młodych i kwitnących dziewcząt, będących teraz już staremi kobietami; były też i takie, które grób na okropne trofei zwycięztwa śmierci zamienił, które jednak myśl człowieka, silniejsza od niéj, w dawną ich świeżość i piękność uroczą przybrała, ogniem życia ich oczy zapaliła, uśmiech na usta ich wywabiła, wywołała ich duszę promieniącą świetnie z po za téj maski z gliny;... lśniące pięknością z tamtéj strony
grobu, zmienione jedynie dla tego, aby nabrać téj piękności, a pokryte ziemią, aby się stać światłem, i miłym, ponętnym promieniem swojém na ścieżce do nieba świecić.
Lecz staruszek żadnéj twarzy przypomnieć sobie niezdołał, z którąby rysy twarzy Oliwera najmniejsze podobieństwo miały; z westchnieniem tedy pożegnał owe wspomnienia, które w swéj duszy wywołał, a posiadając na szczęście swoję pamięć bardzo płochą, wkrótce się całkiem w czytaniu swéj książki zatopił, i o świecie całym zapomniał.
Z tego zapomnienia przebudziło go niebawem uderzenie lekkie w ramię i zaproszenie owego dozorcy więzienia z pękiem kluczy w ręku, aby się za nim do izby urzędowéj udał. Staruszek śpiesznie książkę zamknął, i natychmiast przed oblicze dumne i dworujące sławnego pana Fang zaprowadzony został.
Izba urzędowa miała okna wychodzące na ulicę, i ściany taflowane. Na jednym końcu siedział pan Fang za szrankami przy swojém biórku, a koło drzwi było ogrodzenie do klatki ciasnéj podobne, do którego biednego Oliwera wepchnięto, drżącego na całém ciele z przestrachu i przerażenia na okropność tego widowiska.
Pan Fang był to mężczyzna średniego wzrostu, z włosem niebardzo bujnym na głowie; lecz i ten, co go jeszcze miał, rósł jedynie z tyłu i dołem po obu stronach głowy. W obliczu przebijała surowość i nadzwyczajna nadętość. Jeżeli w istocie nie miał swyczaju pić więcéj, jak tylko tyle, ile mu do zdrowia służyło, więc mógł śmiało wytoczyć sprawę przeciwko zaskarżeniu, w téj mierze na jego twarzy wyrytemu, a z pewnością byłby ją wygrał i przyznanie hojnego wynagrodzenia
u sądu pozyskał.
Staruszek zbliżył się z uszanowaniem do biórka urzędnika, pokłonił mu grzecznie i łącząc mowę z uczynkiem, rzekł:
— Oto jest moja karta, Sir. —
Poczém o parę kroków się cofnął, powtórnie grzecznie i przyzwoicie ukłonił i cierpliwie śledztwa i wywodu urzędowego oczekiwał.
Przypadkiem jednak się zdarzyło, iż pan Fang téj chwili był zajęty czytaniem artykułu w Gazecie Porannéj, w któréj ostatnie rozsądzenia jego surowo były rozebrane, a on po raz trzysta pięć dziesięty niebardzo korzystnie szczegółowéj i troskliwéj pamięci ministra spraw wewnętrznych polecony. Mocno się tedy rozgniewał i z okropnym gniewem koło siebie okiem potoczył.
— Kto Aćpan jesteś! — zapytał pan Fang rubasznie.
Staruszek wskazał z zadziwieniem na podaną kartę.
— Holla! Woźny! Żandarmeryja! — zawołał pan Fang, odrzucając z pogardą na bok i kartę i gazety, — co to jest za człowiek?
— Sir, ja się nazywam Brownlow! — Odparł staruszek głosem, jakim zwykle ludzie grzeczni mówią. — Proszę, mi pozwolić, Sir, zapytać się o nazwę urzędnika, który obrazę i obelgę człowiekowi uczciwemu bez wszelkiéj przyczyny i powodu w obec prawa wyrządza!
Pan Brownlow przytém w koło po izbie urzędowéj okiem potoczył, szukając osoby, któraby mu tę przysługę uczynić była gotowa, o którą prosił.
— Woźny! — zawołał pan Fang, przerzucając papiery swoje na inne miejsce; — o co ten człowiek oskarżony?
— Ten pan nie jest wcale oskarżonym, Wasza Godności, — odpowiedział Woźny. — Owszem, on zaniósł skargę przeciwko temu chłopcu, Wasza Godności!
Jego Godność bardzo dobrze o tém wiedziała; ale ten postępek był obelgą, któréj się bezkarnie mógł dopuścić.
— Zanosi skargę przeciwko temu chłopcu?
Zapytał Fang, mierząc ze wzgardą pana Brownlow od stóp do głowy.
— Niechaj poprzód przysięgę złoży!
— Nim przysięgę złożę, musze pierwéj słowko powiedzieć, — odparł pan Brownlow; — a to jest, żebym nigdy nie był wierzył, gdybym tego sam był niedoświadczył, aby....
— Proszę milczeć, sir! — zawołał Fang piorunująco.
— Ja nie chcę milczeć! — odpalił staruszek rozgniewany.
— Milcz natychmiast, albo cię z izby urzędowéj wyprowadzić każę, sir! — zawołał Fang. — To jakiś
człowiek bezczelny i bezwstydny! Jak śmiesz tak zuchwale do urzędnika przemawiać?
— Co? — zawołał staruszek zapłoniwszy się.
— Odebrać przysięgę temu człowiekowi! — zawołał Fang na pisarza. — Ani słowa od niego słyszeć nie chcę, dopokąd przysięgi nie złoży!
Oburzenie pana Brownlow doszło do najwyższego stopnia; pomnąc jednak na to, iżby tém może biednemu Oliwerowi mógł zaszkodzić, gdyby się nie poskromił, stłumił w sobie gniew i poszedł złożyć przysięgę.
— A teraz, — zapytał Fang, — o co ten chłopiec jest oskarżony? Co masz przeciwko niemu, sir?
— Stałem koło księgarni... — zaczął mówić pan Brownlow.
— Milczeć! — zawołał Fang — Żandarmeryja! gdzie jest żandarm?... Odebrać od niego przysięgę!... A teraz, żandarm! jak to było?
Żandarm opowiedział z przyzwoitą uniżnością i pokorą, jak skargi wysłuchał, jak przetrząsł Oliwera kieszenie i nic u niego nieznalazł, i jak to wszystko było co wie o téj całéj sprawie.
— Czy są świadkowie? — zapytał Fang.
— Niema żadnych, Wasza Godności, — odpowiedział żandarm.
Pan Fang milczał przez kilka chwil, nakoniec się zwrócił do skarżącego i rzekł do niego z nadzwyczajną
złością:
— Czyż powiesz raz Sir, co masz przeciwko temu chłopcu, lub nie?.... Złożyłeś przecież przysięgę. Jeżeli tak będziesz stał i nic niemówił, to cię skaram za lekceważenie sobie urzędu, mój panie! tak jest, ja to uczynię Sir, przysięgam na....
Na co lub na kogo?.... niewiadomo, albowiem pisarz i dozorca więzienia rozkaszleli się natychmiast bardzo mocno, a pierwszy upuścił nawet książkę na podłogę, co było najgłówniejszą przeszkodą, iż owego zaklęcia niemożna było.... przypadkiem.... usłyszeć....
Po wielu przerwach i poniesionych obelgach, udało się nakoniec panu Brownlow cały wypadek dokładnie wyłożyć, a robiąc w końcu uwagę, iż w pierwszej chwili swego uniesienia zaczął biedz za tym chłopcem dla tego jedynie, że go widział śpiesznie uciekającego, oświadczył przytém swoję nadzieję, iż urząd, przekonawszy się sam, że on nie jest złodziejem, lubo może ze złodziejami w związku zostaje, tak łagodnie sobie w wymierzeniu kary postąpić zechce, jak dalece to ze sprawiedliwością się da pogodzić.
— On się już i tak potłukł i nadwerężył, — zakończył staruszek swoję mowę, — a ja się obawiam, — dodał z litością, spoglądając na Oliwera siedzącego w klatce, — ja się rzeczywiście obawiam, iż on już teraz w omdlenie wpada.
— A prawda! — zawołał Fang z szyderczym uśmiechem. — Chodź no tu!.... Tylko nie udawaj,.... ty mały wisielcze!.... to ci nic nie pomoże.... Jak się nazywasz?
Oliwer chciał odpowiedzieć, lecz ani słówka wymówić nie zdołał, tak go za gardło ścisnęło.... Zbladł tylko jak trup,... w oczach mu się zaćmiło, a pokój cały z nim się w koło kręcić zaczął.
— Jak się nazywasz, ty chłopcze zuchwały? — zagrzmiał pan Fang. — Żandarm, jak się nazywa?
To pytanie zwrócone było do staruszka z tłustą twarzą, w białej kamizelce w paski, stojącego tuż koło szranek.
Żandarm się do Oliwera nachylił, i powtórzył to pytanie; lecz spostrzegłszy, że ten nie jest wcale zdolnym do zrozumienia tego, o co się go pyta, i wiedząc o tém z doświadczenia, iż jeźli nie odpowie, urzędnika jeszcze bardziéj na siebie rozgniewa i wyrok jego zaostrzy, powiedział pierwsze lepsze nazwisko, jakie mu na myśl wpadło.
— Mówi, że się nazywa Tomasz White, Wasza Godności, — odpowiedział dobroduszny łapacz złodziei.
— Czy niechce odpowiadać?... niechce odpowiadać? — gniewał się Fang. — Bardzo dobrze!... bardzo dobrze!... Gdzie mieszka?
— Gdzie może, — odpowiedział żandarm, udając że odpowiedź Oliwera powtarza.
— Czy ma rodziców? — pytał daléj Fang.
— Mówi że mu już w dziecieństwe umarli, Wasza Godności, — odpowiedział Żandarm, dając śmiało odpowiedź zwykłą w podobnych wypadkach.
Téj chwili Oliwer podniósł głowę, powiódł na około okiem błagającém, i po cichu z tą prośbą się odezwał, aby mu trochę wody zimnéj dano.
— Głupstwo!.... oszukaństwo! — zawołał Fang; — czy ty myślisz, że nas uwieść potrafisz?
— Zdaje się mi, że on nie na żarty mdleje! — odważył się odeprzeć Żandarm.
— Znam ja to lepiéj! — zgromił go pan Fang.
— Miej litość nad nim, dobry człowieku, i wspieraj go, — ozwał się pan Brownlow do Żandarma, wyciągając rękę mimowolnie, — on rzeczywiście mdleje i pada....
— Precz od niego, Żandarm! — zagrzmiał Fang gniewliwie, — niechaj pada, jeźli się mu tak podoba.
Oliwer korzystał z tego dobrotliwego zezwolenia, i upadł zemdlały na ziemię. Wszyscy obecni w izbie na siebie wzajem spojrzeli; żaden się jednak ruszyć nie ośmielił.
— Wiedziałem, iż udaje! — zawołał Fang, jakoby to było dowodem niezbitym téj prawdy. — Niechaj sobie leży,... wkrótce mu się to sprzykrzy!
— Jakżeż sobie w tej sprawie postąpiemy, Sir? — zapytał pisarz głośno.
— Bardzo krótko! — odpowiedział pan Fang. — Skazany na trzy miesiące ciężkiéj pracy!... Ustąpić z izby urzędowéj!
W tym celu drzwi na oścież otworzono, a kilku ludzi natychmiast się pojawiło, by chłopca omdlałego wyprowadzić i do więzienia zawlec. Wtém mężczyzna w podeszłym już wieku, skromnie w czarnym surducie ubrany, i godnie, lubo dość ubogo wyglądający, śpiesznie wpadł do izby, i do szranków natychmiast przypadł.
— Stójcie!... stójcie!... niewyprowadzajcie go!... na miłość Boga, stójcie!... wstrzymajcie się na chwilę! — zawołał nowoprzybyły bez tchu prawie.
Lubo urzędnik na podobnéj posadzie najwyższą i najdowolniejszą władzę nad wolnością, dobrém mieniem, godnością, a nawet i życiem prawie poddanych Jego Król. Mości, a szczególnie ludzi biednych dzierzy;.... lubo za tymi wałami schroniony, dziwak największy codziennie rzeczy wyrabiać może, któreby aniołów samych do łez krwawych pobudziły, świat by jednak ani słowa się o tém nigdy nie dowiedział, gdyby pośrednictwa dzienników niebyło.
Pan Fang przeto niemało się oburzył, widząc takiego gościa niepożądanego i w takim gorszącym nieładzie do urzędu wpadającego.
— Co to jest?... co to ma znaczyć? Wyrzucić tego człowieka!.... Precz ztąd wszyscy!.... Ustąpić z sądowéj izby!.... — wołał grzmiąco pan Fang.
— Ja zaś chcę mówić!.... — odparł nowo przybyły; — ja się niedam wyrzucić!.... ja byłem świadkiem naocznym wszystkiego... Ja jestem właścicielem księgarni... Żądam aby mię przysięgi wysłuchano. Ja się niedam wyrzucić!... Panie Fang, musisz mię wysłuchać... Nie możesz mi tego odmówić, Sir!
Żądanie tego człowieka było bardzo słuszne. Jego wzięcie się zapowiadało odwagę i stałość, a wypadek cały był za nadto ważny, aby go tak lekko był mógł zbyć.
— Wysłuchać go przysięgi! — mruknął Fang z gniewem. — A teraz cóż nam masz do powiedzenia, Sir!
— Oto rzecz następującą! — odpowiedział księgarz. — Widziałem trzech chłopców, tego więźnia tutaj i dwóch innych jeszcze, błąkających się po drugiéj stronie ulicy właśnie wtedy, kiedy ten jegomość oto koło mojéj księgarni stojąc, czytał. Złodziejstwo na nim popełnili tamci dwaj chłopcy;... widziałem to dobrze przez okno. Widziałem także i to, iż ten chłopiec niém był zdziwiony i przestraszony.
Zacny księgarz, przyszedłszy tymczasem cokolwiek bardziéj do siebie, opowiedział rzecz całą zwięźléj i dokładniéj z wszystkimi szczegółami, temu złodziejstwu towarzyszącymi.
— Dla czegóżeś pierwéj nieprzyszedł tego świadectwa złożyć, Sir? — zapytał Fang po chwili milczenia.
— Niemiałem pod ręką nikogo, kogobym mógłbył przez ten czas w sklepie na mojém miejscu zostawić, — odparł księgarz. — Wszyscy pobiegli gonić złodzieja. Najmniéj dziesięć minut wyszło, nim mi się kogoś schwycić udało, coby mi tymczasem sklepu mógł przypilnować; lecz potém natychmiast co tchu tutaj
przybiegłem.
— Oskarżyciel czytał, nieprawda? —
Spytał Fang po niejakiéj chwili milczenia.
— Tak jest, — odpowiedział księgarz, — w tej samej książce, którą jeszcze w ręku trzyma.
— Tę samą książkę? — zawołał Fang; — a czy ją zapłacił?
— Nie,.... niezapłacił, — odpowiedział księgarz z uśmiechem.
— Kochany panie!.... na śmierć o tém zapomniałem, — zawołał roztargniony zawsze staruszek z otwartością.
— I podobna osoba waży się zanosić skargę przeciwko biednemu chłopcu? — zawołał Fang z śmieszném udaniem ludzkości. — Jak uważam, toś pod bardzo podejrzanemi i nienajzaszczytniejszemi dla ciebie okolicznościami wszedł w posiadanie téj książki, Sir!.... i podziękuj Bogu, że właściciel przeciwko tobie ze skargą nie występuje! Niechaj ci to na przyszłość za naukę posłuży, mój człowieku, inaczéj ci prawo będzie dosięgnąć umiało; wypuścić chłopca!.... Ustąpić natychmiast z izby sądowéj!
— Ha! na Boga! — zawołał Brownlow, wybuchając nakoniec gniewem, którego już dłużéj w sobie pohamować nie mógł. — Ja mu tego tak na sucho nie przepuszczę.
— Wydalić ludzi z sądowéj izby! — wrzasnął pan Fang. — Czy Żandarmeryja słyszała?.... Wydalić ludzi z urzędowéj izby!
Usłuchano rozkazu i wyprowadzono z izby pana Brownlow, pałającego największém oburzeniem, trzymającego pod jedną pachą książkę, a pod drugą swą trzcinę.
Wyszedłszy na podwórze w krótce się uspokoił.
Mały Oliwer Twist leżał na ziemi rozciągnięty z
obnażonemi piersiami, mając twarz i głowę zimną wodą zlaną.
— Biedny chłopczyna!.... biedny chłopczyna! — zawołał pan Brownlow, nachyliwszy się do niego. — Czy tu niema kogo, coby mi natychmiast powóz przyprowadził?
Niebawem i powóz przyprowadzono, przeniesiono do niego Oliwera z największą troskliwością i złożono go na jedném siedzeniu, a Brownlow sam usiadł na drugiém.
— Czy mogę i ja panu towarzyszyć? — zapytał księgarz, wejrzawszy do powozu.
— Bardzo chętnie, mój dobry przyjacielu! — odrzekł pan Brownlow śpiesznie. — Zapomniałem na ciebie zupełnie, mój drogi panie. Mam jeszcze przy sobie twoję książkę nieszczęsną...... Proszę wsiąść, proszę, niemożemy się długo bawić.
Księgarz wsiadł do powozu, a ten z nimi natychmiast pogonił.
Powóz się potoczył przez górę Pleasant, przejechał ulicę Exmouth-Street, a przebiegając tę samą drogę prawie, którą Oliwer po raz pierwszy w towarzystwie Smyka do Londynu przybył, minął Anioła i Islington, i zatrzymał się nakoniec w pobliżu przedmieścia Pentonville koło ładnego domku, przy ulicy bardzo spokojnéj i cienistéj.
Skoro tylko przybyli, przyrządzono natychmiast łoże, na które pan Brownlow Oliwera z największą ostrożnością i troskliwością położyć kazał, a tu go pielęgnowano z taką pieczołowitością i przychylnością niewypowiedzianą, jaką by tylko w domu rodzicielskim mógł był znaleść.
Lecz Oliwer długo, bardzo długo był nieczułym na wszelką dobroć swych nowych przyjaciół. Słońce zeszło i zaszło, i znów zeszło i zaszło, i wiele dni jeszcze tym
sposobem wschodziło i zachodziło, a Oliwer leżał ciągle bez pamięci na swém łożu bolesném, usychając z palącéj go i trawiącéj gorączki, która, niby kwas najsilniejszy, w żelazo najtwardsze się wżerający, dla tego jedynie
pali i trawi, by zniszczyć i pożreć.
Robak nawet z taką szybkością i pewnością ciała zmarłego nie stoczy, jak ta powoli trawiąca gorączka téj pracy na żywém dokonać jest w stanie.
Wybladły, wynędzniały, wątły, obudził się nakoniec ze swego snu, jak się mu zdawało, długiego i ciężkiego.
Podniósłszy się cokolwiek na swojém łóżku, głowę podparł ręką drżącą i trwożliwém okiem na około potoczył.
— Gdzież ja to jestem?... jakimże sposobem ja się tutaj dostałem?.... — szepnął nakoniec z cicha. — To nie moje miejsce, na którém zwykle sypiałem!
Chorobą znękany i na siłach zwątlony, wyrzekł to głosem słabym, cichym;... a jednak go usłyszeć musiano, gdyż się natychmiast w jego głowach zasłona od łóżka ruszyła, a kobieta w podeszłym już wieku, skromnie i czysto ubrana, śpiesznie z krzesła przy łóżku stojącego podniesła, na którym dotąd siedziała i dziergała.
— Cyt, cyt, mój synu!.... bądź cicho, — ozwała się staruszka łagodnie. — Musisz się jeszcze bardzo spokojnie zachować; inaczéj by ci się pogorszyć mogło, a byłeś bardzo chory!.... o tak!.... bardzo, bardzo chory!.... Połóż się, połóż na powrót, mój drogi synu!.... to ci lepiéj będzie!
To mówiąc staruszka zwolna i troskliwie głowę Oliwera na powrót na poduszkę złożyła, i odgarnąwszy mu włosy z czoła, z taką przychylnością serdeczną i miłą w oczy mu spojrzała, że biedny chłopczyna mimowolnie, uczuciem serca wiedziony, ręką swą wychudłą rękę swéj dozorczyni ujął, i szyję sobie nią otoczył.
— Miły Boże! — zawołała staruszka z łzami w oczach, — jakiż to luby i wdzięczny chłopczyna! Biedna sierota!.... Jakich że to uczuć matka jego by była doznała, gdyby tak jak ja przy nim siedzieć i na niego się patrzeć mogła!
— A może też ona i patrzy na mnie! — szepnął Oliwer cichutko, złożywszy ręce na piersi; — może ona przy mnie siedziała, droga pani, bo się mi wszystko zdaje, żem ją tutaj przy sobie widział.
— To ci się tylko w gorączce przywidzieć musiało, mój drogi synu, — odpowiedziała staruszka łagodnie.
— Zapewnie, że to jeno w gorączce być musiało, — rzekł na to Oliwer zamyślony, — gdyż do nieba jest bardzo daleko, a tam oni są za nadto szczęśliwi, by chcieli zejść na ziemię i stanąć przy łóżku biednego chłopca; inaczéjby się i w niebie samym była nademną litować musiała, wiedząc, że jestem chory, gdyż i ona sama bardzo była chora, nim umarła.... Ale ona z pewnością mnie widzieć nie może, — dodał Oliwer po małéj chwili, — bo gdyby była widziała, jak mnie bito, byłaby się tém mocno zmartwiła, a jéj oblicze zawsze pogodą i szczęściem jaśniało, gdym śnił o niéj.
Staruszka nic na to nieodpowiedziała, lecz otarłszy
najprzód z łez swoje oczy, a potém okulary na kołdrze leżące, niby część jedną i konieczną jéj oblicza stanowiące, poszła po napój chłodzący dla Oliwera, a przyniósłszy mu go, pogłaskała chłopczynę po twarzy i napomniała go mile, aby leżał cicho i spokojnie, gdyżby mu się pogorszyć mogło.
Oliwer spoczywał tedy bardzo cicho i spokojnie w części dla tego, aby się niesprzeciwić téj staruszcze godnéj, przyjemnéj, z taką troskliwością koło niego chodzącéj, w części zaś prawdę powiedziawszy dla tego, że te kilka słów przed chwilą wyrzeczonych, zupełnie go wysiliło i wszelkiéj władzy pozbawiło.
Zasnął sobie tedy wkrótce, snem lekkim i błogim ujęty, z którego światło świecy do łóżka zbliżonéj dopiero go przebudziło, a gdy oczy otworzył, ukazało mu oraz oblicze jakiegoś jegomości, trzymającego w jednéj ręce duży, głośno idący zegarek, a w drugiéj jego rękę, u któréj pulsu badał, i po chwili ścisłego dociekania ten wyrok wydał, iż się Oliwer ma lepiéj!
— Masz się już o wiele lepiéj, nieprawdaż? — rzekł lekarz stanowczo.
— Tak jest, dziękuję panu, — odpowiedział Oliwer.
— Wiedziałem o tém, — odparł lekarz; — czy ci się nie chce jeść, mój synu? — pytał daléj.
— Nie, niechce Sir, — odpowiedział Oliwer.
— Hm!.... — mruknął lekarz. — Ja wiem, że ci się jeść nie chce. Jemu się jeść niechce, moja pani Bedwin, — dodał lekarz z podziwieniem w oku nad swą własną mądrością.
Pani Bedwin pochyliła głowę z wielkiém uszanowaniem, chcąc przez to niby wyrazić, iż bardzo dobrze wie o tém, że pan doktor jest bardzo mądrym człowiekiem, a pan doktor nie zdawał się mieć również innego pojęcia o sobie.
— Zapewnie ci się jeszcze chce spać, mój synu, nieprawdaż? — spytał doktor.
— Nie Sir, — odpowiedział Oliwer.
— Nie! — powtórzył doktor z wyrazem prawdziwego zadowolenia, — wiedziałem o tém..... Nie jest spiący moja pani Bedwin.... Ale pragnienia niemasz?
— Owszem, mam bardzo wielkie pragnienie Sir! — odpowiedział Oliwer.
— Jak się tego spodziewałem, kochana pani Bedwin, jak się tego spodziewałem, — odparł lekarz z dumą. — Nie ma nic dziwnego, że jest bardzo spragniony, prawdziwie, nic dziwnego! Jest to rzecz bardzo prosta. Możesz mu dać trochę herbaty moja pani Bedwin, a do niéj kawałek sucharu,.... tylko nie wiele,.... i to bez masła. — Nie trzymaj go zbyt ciepło, moja pani Bedwin,.... ale i na to uważać proszę, aby mu zbyt zimno niebyło;.... czy będziesz o tém pamiętała, moja pani Bedwin?
Staruszka dygnęła; pan doktor skosztowawszy chłodzącego napoju, wyraził swoje zadowolenie i odszedł, a gdy po schodach na dół schodził, buty mu tak skrzypiały, jakby on należał do osób najważniejszych w świecie.
Oliwer zasnął wkrótce po odejściu lekarza; a gdy się powtórnie przebudził, mogło już być koło północy. Godna pani Bedwin go wtedy czule pożegnała, odeszła na spoczynek, rzekłszy mu: dobra noc! i poleciła go troskliwéj pieczy otyłéj kobiety w podeszłym już wieku, która właśnie nadeszła, przyniósłszy z sobą w małém zawiniątku, małą książeczkę do modlitwy i wielki czepek nocny.
Umieściwszy czepek na głowie, a książeczkę na stole, rzekła do Oliwera, że przyszła téj nocy przy nim czuwać. W tym celu przysunęła sobie krzesło poręczowe do ognia, i zaczęła pomału ziewać, oczy mrużyć, chwiać się i kołysać na wszystkie strony z głową na piersi pochyloną, i na przemian to się zrywać, to znów zasypiać, to znów budzić, trzeć nos i oczy, dopokąd w końcu na dobre nie zasnęła i przeraźliwie chrapać nie zaczęła.
Noc tymczasem powoli przeminęła.
Z początku Oliwer niespał przez czas niejaki, i leżał spokojnie licząc te małe kręgi cieniu, które lampa nocna, daszkiem ocieniona, przez światło swoje na stropie tworzyła, lub też śledząc na przemian okiem znużoném rysunek zawikłany malowidła na ścianie.
W pokoju panowała ciemność i cichość ponura, prawdziwie uroczysta; a gdy ta myśl chłopcu przez głowę przebiegła, iż śmierć przez kilka dni i nocy nad nim krążyła, i dotąd jeszcze może z całą zgrozą i okropnością swéj obecności straszliwéj łoża jego nieopuściła , ukrył głowę swoję w pościeli, i gorąco do Boga modlić się zaczął.
Nakoniec sen głęboki i spokojny, wpływ najzbawienniejszy po tylu cierpieniach niedawno poniesionych na niego wywrzeć mogący, znużone powieki jego powoli skleił i oczy osłonił, a spokój i błogość go owionęła, z któréj by go grzechem wyrwać było..... Gdyby śmierć była snem takim, któżby sobie życzył oczy na powrót otworzyć i przebudzić się do wszelkich mąk i cierpień tego życia,.... do wszelkich trosk teraźniejszości, obawy na przyszłość, a co gorsze jeszcze od tego wszystkiego, do wszystkich smutnych i dręczących wspomnień przeszłości.
Słońce już od kilku godzin na wschodniém niebie jaśniało, gdy Oliwer nakoniec oczy otworzył, a przebudziwszy się uczuł, że się ma o wiele lepiéj, że mu jest błogo i miło. Przesilenie choroby szczęśliwie minęło, a on należał na powrót do świata.
Za trzy dni przyszedł już tak dalece do sił, iż w krześle, wygodnie poduszkami wyścieloném, mógł usiedzieć; lecz że jeszcze za nadto był słabym, aby się o swojéj mocy na nogach utrzymał, pani Bedwin kazała go przeto zanieść na dół do swojéj izdebki, którą jako gospodyni domu zajmowała, posadziła go tuż przy kominku, sama zaś naprzeciw niego usiadła, i z szczeréj radości, że już tak daleko przynajmniéj do zdrowia przyszedł, serdecznie i rzewnie się rozpłakała.
— Nie zważaj na to, mój drogi synu, — przemówiła nakoniec zacna staruszka, — ja miewam często podobne napady płaczu. Oto już wszystko przeminęło, a mnie teraz lepiéj.
— Pani jesteś bardzo,...... bardzo dobrą dla mnie, — ozwał się Oliwer.
— Dobrze już, dobrze!... nie troskaj się o to wcale,
mój kochany synu! — odpowiedziała poczciwa gospodyni; — to się niezgadza wcale z twoim rosołem, a już dawno czas, żebyś się go napił, gdyż doktor powiedział, że pan Brownlow cię dzisiaj rano może odwiedzi. Musimy przeto wyglądać jak najlepiéj, a to
dla tego, iż czém lepiéj wyglądać będziemy, tém większą radość mu sprawiemy.
To wyrzekłszy zacna staruszka zajęła się natychmiast sama zagrzaniem w rondelku małym talerza dobrego rosołu, którymby snadnie i obficie trzystu pięć dziesięciu ubogich z domu roboczego nakarmić można było, gdyby go należycie wodą rozpuszczono.
— Czy lubisz obrazy, mój drogi synu?
Zapytała staruszka, widząc że Oliwer wzrok swój w obrazie, wprost naprzeciw jego krzesła na ścianie wiszącym, utkwił.
— Niewiem dobrze, droga pani, — odpowiedział Oliwer, niespuszczając oka z obrazu. — Tak ich mało w mojém życiu widziałem, że tego powiedzieć nieumiem.. Jakże ładne i miłe oblicze ta pani ma na obrazie.
— A! — zawołała gospodyni; — malarze zwykle kobietom pochlebiają, i ładniejsze je malują, jak są w istocie, inaczéj by się im żadna malować nie dała, moje dziecko!.... Ten co wynalazł machinę do zdejmowania obrazów z osób żyjących, powinien był o tém dobrze wiedzieć, że nigdy wielkiego powodzenia nie będzie miała, gdyż jest trochę za nadto wierna i uczciwa,.... tak jest: trochę.... — dodała godna staruszka, śmiejąc się serdecznie ze swego własnego dowcipu.
— Czy to jest obraz jakiéj pani żyjącéj? — zapytał Oliwer.
— Tak jest! — odpowiedziała staruszka, odwróciwszy na chwilę oczy od rosołu; — to portret!
— A czyj, droga pani? — zapytał Oliwer skwapliwie.
— Prawdziwie, że niewiem, drogi synu, — odpowiedziała gospodyni wesoło. — Zdaje się mi, że ani ja, ani ty nieznamy wcale téj osoby, któréj to jest portret. Jak widzę to ci się bardzo podoba, mój drogi synu?
— Bo on taki ładny!.... taki piękny! — odpowiedział Oliwer.
— Ty się go przecież nie lękasz?
Zawołała staruszka, spostrzegłszy z zadziwieniem,
iż chłopczyna z pewną trwogą na niego spoglądał.
— O nie, nie! — odparł skwapliwie Oliwer; — lecz w jéj oczach taki smutek rzewny się przebija, a mnie się zdaje, że one ciągle na mnie są zwrócone. Moje serce tak bije, — dodał Oliwer ciszéj, — jakby ona była żywa i mówić chciała do mnie, tylko niemogła!
— Wielki Boże! — zawołała staruszka, zrywając się nagle z krzesła; — to są mowy dziwne, mój synu! Jesteś jeszcze jak widać, bardzo osłabiony i draźliwy po twojéj słabości. Pozwól mi twoje krzesło na drugą stronę obrócić, abyś tego obrazu nie miał więcéj na oczach. Tak, — dodała staruszka, uskuteczniwszy
swój zamysł, — teraz go już więcéj nie będziesz mógł widzieć.
Lecz Oliwer tak wyraźnie ten obraz swéj wyobraźni mógł widzieć, jakby swego położenia niebył wcale zmienił; pomyślał sobie jednak, iż lepiéj zrobi, staruszcze o tém nic wcale nie mówić, by téj godnéj i dobrodusznéj kobieciny, tak starannie i troskliwie koło niego chodzącéj, nie zmartwić. Uśmiechnął się tedy mile, gdy na niego spojrzała, a pani Bedwin, rada że mu teraz wygodniéj będzie, posoliła rosół i wdrobiła do niego sucharu z całą ruchliwością skrzętną i poważną, towarzyszącą zwykle podobnemu zatrudnieniu.
Oliwer rosół bardzo prędko spożył, i zaledwie łyżkę ostatnią połknął, gdy się lekkie pukanie do drzwi słyszeć dało.
— Proszę wejść! — zawołała staruszka.
Pan Brownlow wszedł do izby.
Gdy ten zacny i godny staruszek wszedł do izby, pogoda i wesołość największa na jego obliczu jaśniała; lecz zaledwie okulary z ócz swoich na czoło zesunął i ręce w tył założył, aby się Oliwerowi wygodniéj i lepiéj przypatrzyć, wiele zmian rozmaitych i dziwnych, niby chmurek lotnych, po jego obliczu przebiegło i ono zmieniło.
Oliwer jeszcze nie przyszedł do siebie po chorobie, i wynędzniały, zwątlony, wszystkich sił swoich dobył, aby się z uszanowania dla swego dobroczyńcy z krzesła podnieść; to natężenie przechodziło jednak siły jego, gdyż się żadną miarą na nogach utrzymać nie mógł, i za każdą razą podniósłszy się cokolwiek, natychmiast na krzesło na powrót opadał.
To bezskuteczne wysilenie Oliwera było więc powodem, jeżeli już prawdę wyznać musimy, iż serce pana Brownlow, lubo z pewnością tak wielkie było, jak serce sześciu starców zwyczajnych z uczuciami ludzkiemi, przez jakąś siłę hydrauliczną, któréj dla braku dostatecznych w tej mierze wiadomości tłómaczyć się nie ośmielamy, łez podostatkiem w oczy jego wpędziło.
— Biedny chłopiec!.... biedny chłopiec!
Zawołał nakoniec pan Brownlow odkaszlując.
— Mam coś chrypkę dzisiaj rano, moja pani Bedwin! musiałem się gdzieś zaziębić.
— Niech Bóg zachowa, Sir! — odpowiedziała pani Bedwin. — Wszystko, coś pan dzisiaj wziął na siebie, było dobrze wysuszone i ciepłe, Sir.
— Wiem o tém, wiém, kochana pani Bedwin, — odparł pan Brownlow. — Mnie się zdaje, że mi przedwczoraj przy objedzie mokrą serwetę do stołu dano;... ale to nic nieszkodzi. Jakżeż się masz, mój drogi synu!
Dodał pan Brownlow, zwróciwszy mowę do Oliwera.
— Bardzo dobrze Sir, — odpowiedział Oliwer, — i składam najgorętsze dzięki moje Sir, za jego dobroć dla mnie.
— Dobry chłopiec, — rzekł pan Brownlow poważnie. — Czyś mu dała co jeść, pani Bedwin?... jakiéj poleweczki, co?
— Właśnie co zjadł talerz ładnego i czystego rosołu, Sir.
Odparła pani Bedwin podnosząc się z krzesła, z wielkim naciskiem na to słowo rosół, aby przez to dać poznać, że między polewką i rosołem dobrze zrobionym niema żadnego związku, ani powinowactwa.
— Hm! — rzekł pan Brownlow, wzruszywszy lekko ramionami, — parę kieliszków porteru byłyby go daleko więcéj pokrzepiły,.... nie prawda Tom White? co?
— Ja się nazywam Oliwer, Sir!
Odparł mały inwalida z wielkiém zadziwieniem.
— Oliwer, — rzekł pan Brownlow, — Oliwer? a daléj jak? Oliwer White, czy tak?
— Nie, Sir.... Twist!... Oliwer Twist!
— Dziwne nazwisko! — zawołał pan Brownlow. — Dla czegóżeś kazał powiedzieć sędziemu, że się nazywasz White?
— Ja mu tego niekazałem powiedzieć, Sir, — odparł Oliwer zdziwiony.
To twierdzenie tak do kłamstwa było podobne, że pan Brownlow sam na Oliwera surowo spojrzał; lecz tyle szczerości leżało w każdym z wydatnych i wyrazu pełnych rysów jego oblicza, że niepodobna było kłamstwo mu zadać jego i słowom nie uwierzyć.
— W tém musi być jakaś pomyłka, — rzekł pan Brownlow.
I lubo żadnego już powodu nie miał w Oliwera tak ostro się wpatrywać, dawna myśl o nadzwyczajném podobieństwie tego chłopca do osoby, niegdyś do jego znajomych ściślejszych należącéj, tak go silnie opanowała, że od Oliwera oka swego odwrócić nie zdołał.
— Spodziewam się, że się pan na mnie nie gniewa?
Ozwał się nakoniec Oliwer, podnosząc swoje oczy
błagające ku niemu.
— Nie, nie, — odpowiedział godny staruszek. — Wielki boże! co to jest?.... Pani Bedwin!... chciej no się przypatrzeć!
To wyrzekłszy, wskazał oraz szybkiém skinieniem głowy na obraz nad Oliwerem na ścianie wiszący, a potém na jego oblicze.
Był to rzeczywiście pierwotwór żyjący do owego obrazu;.... te same oczy,.... ta sama głowa,.... te same
usta,.... każden rys prawie był ten sam. Wyraz jego twarzy tak był przez chwilę dokładny i podobny, że rys najmniejszy z dokładnością, którą by doskonałą nazwać można było, z niéj na obraz przelany się być zdawał.
Oliwer nie dowiedział się o przyczynie tego nagłego wykrzyknięcia pana Brownlow; za nadto bowiem chorobą osłabiony, aby mógł znieść długo wzrok bystry i badawczy staruszka, w końcu zemdlał.
Smyk i jego nader dowcipny przyjaciel Karolek Bates, łącząc swe głosy z goniącymi za Oliwerem gorliwemi o dobro publiczne obywatelami, — któréj to gonitwy oni obaj powodem byli przez swoję żądzę niepohamowną, przywłaszczenia sobie nieprawnego własności pana Brownlow, jak to nie dawno w jednym z poprzedzających rozdziałów jasno i z wielką dokładnością opisane zostało, — działali w tej mierze, — o czém już pierwéj wspomnieć mieliśmy sposobność, — z bardzo chwalebnego i przyzwoitego względu na siebie samych; a że wolność każdego z poddanych jest pierwszą rzeczą, którą się każdy Anglik prawdziwy słusznie chlubi, nie potrzebuję przeto nadmieniać o tém nawet czytelnikowi, że ten czyn by ich w poważaniu każdego, kraj swój szczerze kochającego Anglika w tymże samym stopniu podnieść powinien, w jakim ten wielki dowód ich dążenia do zachowania własnego bezpieczeństwa, dąży również do zasilenia i potwierdzenia tego małego kodeksu praw, o których pewien mądry i głęboko uczony filozof powiedział, iż są jedynymi bodźcami wszelkich czynności i działań przyrody.
Ów filozof wspomniony ograniczył w swéj mądrości działanie téj poczciwéj kobiety na zasady i teoryje, a rozwodząc się szeroko z wielkiemi i pięknemi pochwałami na jéj wygórowaną mądrość i uczoność, odmówił jej wszelki wzgląd na najmniejsze nawet wzruszenie serca, lub szlachetny popęd i uczucie, jako czynności nie godne kobiety, powszechnie i jednogłośnie za kobietę wcale żadnéj z tych licznych przywar i
słabości drobiazgowych, jéj płci właściwych, nieposiadającą uznanéj.
Gdyby mi jeszcze jakiegokolwiek dowodu potrzeba było do wyjaśnienia, iż to godne zachowanie się owych dwóch młodych ludzi ściśle filozoficzném było, mógłbym go natychmiast znaleść w tym wypadku, — wymienionym już w jednym z przeszłych rozdziałów, — iż skoro tylko uwaga powszechna na Oliwera stale się zwróciła, oni natychmiast ścigających opuścili, i drogą jak najkrótszą do domu jak najśpieszniéj wracali; a lubo wcale twierdzić nie myślę, iż to postępowanie skrócenia sobie drogi do jakiegokolwiek wielkiego celu, jest godne mędrców uczonych i znakomitych, i owszem utrzymuję, że ci do tego przeciwnie dążą, aby tę drogę przydłużyć różnymi szerokiemi wywodami i objaśnieniami do rzeczy mało należącymi i wykrętami podobnymi do tych, którym pijani, ulegając pod ciężarem za nadto wielkiego napływu myśli, tak łatwo się oddawać zwykli, to jednak powiedzieć zamierzam i wyraźnie wypowiadam, że jest zwyczajem niezmienném wszystkich owych filozofów wielkich, swoje teoryje wykładających, nadzwyczajny rozum i naukę rozwijać w zabezpieczeniu się z góry już przeciwko wszelkim możliwym przypadkom, według ich zdania niemile im na zawadzie stanąć mogącym.
Tym samym postępując torem można, chcąc większe prawo odzyskać, mniejszą niesłuszność popełnić, i wszelkich środków choćby najgorszych użyć, jeżeli tylko cel, do którego się dąży, usprawiedliwić je zdoła; gdyż wielkość prawa czyli słuszności, i wielkość bezprawia czyli niesłuszności, lub różnica między oboma, filozofom samym do rozstrzygnięcia zupełnie zostawiona, i według ich własnego, jasnego, przenikliwego i bezstronnego całkiem poglądu i sądu o ich własnéj sprawie, oznaczona i zawyrokowana bywa.
Nie potrzeba nadmieniać, że owi dwaj chłopcy przez wiele bardzo zawiłych uliczek wązkich i przechodnich sieni z największą szybkością przebiegli, nim za rzecz roztropną uznali pod nizką i ciemną bramą na chwilkę się zatrzymać. Tutaj sobie tak długo odpoczywali, dopokąd do tchu nie przyszli i mówić nie mogli. Lecz gdy nakoniec do siebie przyszli i wolniéj oddychać mogli, Karolek Bates nie zdołał się dłużéj oprzeć gwałtownemu uniesieniu wesołości i uciechy, i parsknąwszy śmiechem głośnym, nieskończonym, rzucił się na małe schodki i tarzał po nich w swém zachwyceniu i radośném upojeniu.
— Czegóż ty się śmiejesz! — zapytał Smyk.
— Ha! ha! ha! — odpowiedział Karolek Bates.
— Czy stulisz ty pysk, szaleńcze? — zawołał Smyk, potoczywszy okiem śledczém na około z wielką przezornością. — Czy ty chcesz, aby nas schwytano, głupcze?
— Kiedy się wstrzymać ani sposób! — odparł Karolek; — na moje oczy, że trudno, niepodobna się mi wstrzymać od śmiechu!...... Jeszcze go widzę, jak zmykał, jak zmykał, jak koło rogów ulic zawracał, i o każden słupek uderzał; jednak biegł i biegł ciągle jak strzała,.... jakby i on był z żelaza, tak jak owe słupki; a ja mając chustkę w kieszeni biegłem za nim;.... o na moje oczy!
Wyobraźnia żywa pana Karolka Bates przedstawiała mu to całe widowisko tak żywemi barwami, że jak tylko w swém opowiadaniu do tego miejsca przyszedł, zaczął się na nowo po schodkach tarzać, i głośniéj jeszcze śmiać jak poprzód.
— Co tylko Fagin na to powie?
Zapytał Smyk, oczekując pomyślnéj chwili do zadania mu tego pytania tak długo, dopokąd brak tchu niejakiéj przerwy w tym pustym śmiechu przyjaciela nie zrobił.
— Co? — powtórzył Karolek Bates.
— Tak jest, co? — rzekł Smyk.
— Cóż by miał na to powiedzieć?
Odpowiedział Karolek, a śmiech mu nagle na ustach zamarł, uwaga Smyka albowiem wielkie wrażenie na niego zrobiła.
— Tak jest,.... cóż ma na to powiedzieć?
Dawkins poświstał sobie przez chwilę, a potém, zdjąwszy kapelusz, poskrobał się w głowę i cokolwiek nią pokiwał.
— Cóż ty myślisz? — zapytał Karólek.
— Tralala, lirum larum, kirum karum, wszak on
tego sam chciał!
Zaśpiewał Smyk z lekkim uśmiechem szyderskim na swéj przebiegłéj twarzy.
To niejako wprawdzie tłómaczyło, ale nie zadawalniało. I Karolek Bates tego samego musiał być zdania, gdyż na nowo zapytał:
— Cóż myślisz, co?
Smyk mu nic na to nie odpowiedział, lecz zasadziwszy kapelusz napowrót na głowę, podkasawszy poły swego długiego surduta, przycisnął język do lica i mlasnął nim kilka razy o wierzchnią część nosa w sposób znany i bardzo dobitny, a obróciwszy się na pięcie, puścił daléj ulicą.
Karolek Bates szedł za nim w smutnych myślach pogrążony.
Odgłos stąpania po wschodach skrzypiących w kilka chwil po owém wydarzeniu i poprzedzającéj rozmowie obu przyjaciół, zbudził z zamyślenia znanego nam starego Żyda, siedzącego przy ogniu z kiełbasą i kawałkiem chleba w lewéj ręce, kozikiem w prawéj, a dzbankiem blaszanym na trójnogu. Szelmoski uśmiech przebiegł po jego licu bladém, gdy się obrócił, i rzuciwszy śledcze spojrzenie z pod gęstych, rudych brwi swoich, ucho do drzwi przyłożył i uważnie nadsłuchiwał.
— Cóż to się znaczy? — mruknął Żyd nieco zmięszany; — tylko ich dwóch! a gdzież trzeci? przecież ich żadna nieprzyjemność nie spotkała?
Stąpania coraz bardziéj się zbliżały; doszły już do
przedpokoju, drzwi się wkrótce ostrożnie otworzyły, a Smyk i Karolek Bates wszedłszy przez nie, starannie je za sobą zamknęli.
— Gdzie jest Oliwer? — zawołał Żyd z wściekłością, zerwawszy się do nich z groźném wejrzeniem, — gdzie jest chłopiec?
Obaj złodzieje młodzi tak dziwnie na swego nauczyciela spojrzeli, jakby gniew jego niezwyczajną trwogą ich nabawił; potém z niespokojnością na siebie okiem rzucili, lecz na jego pytanie nic nie odpowiedzieli.
— Co się z chłopcem stało? — zawołał Żyd, uchwyciwszy mocno Smyka za kołnierz, trzęsąc nim i miotając okropne przekleństwa. — Mów, albo cię zaduszę!
Na obliczu Fagina taka srogość się przytém malowała, że Karolek Bates, kierujący się zawsze tą nader roztropną zasadą, iż lepiéj zawsze na każden przypadek być gotowym i mieć się na ostrożności, i teraz za rzecz nie bardzo do prawdy niepodobną uznał, żeby po zaduszeniu jego przyjaciela i na niego koléj przyjść mogła. Padł tedy na kolana i wydał głośny, przeciągły, wytrwały ryk, stanowiący środek między rykiem byka i huczeniem tuby morskiéj.
— Czy powiesz ty raz, gdzieście go podzieli?
Zagrzmiał Żyd powtórnie, wstrząsnąwszy oraz Smykiem tak gwałtownie, że ten wielkim cudem jedynie w swoim przestronym surducie się utrzymał.
— No.... i cóż wielkiego!.... schwycili go i koniec!.... — odpowiedział nakoniec Smyk kwaśno. — Ot, puszczajcie mnie!
To wyrzekłszy, tak się zręcznie rzucił, że do razu ze swojego wielkiego i przestronego surduta wyleciał; poczém natychmiast do kominka poskoczył, za owe wielkie grabki chwycił i niemi cios tak silny w kamizelkę żartobliwego staruszka wymierzył, że, gdyby nim dobrze był ugodził, byłby z jego brzucha daleko więcéj wesołości wypuścił, jak dwa lub trzy miesiące wynagrodzić zdołały.
Żyd, spostrzegłszy to niebezpieczeństwo groźne, uskoczył w bok z daleko większą zwinnością, jak się tego po człowieku tak pozornie nędznym spodziewać było można, i chwycił za kubek cynowy, chcąc z nim głowę napastnika zapoznać. Lecz Karolek Bates zwrócił w téj chwili swoim rykiem rzeczywiście okropnym uwagę jego na siebie, a to było powodem, że Żyd nagie swój cel zmienił, i kubkiem w tego młodego człowieka ugodził.
— Co się tu dzieje do kroćset tysięcy piekielnych
piorunów?! — zagrzmiał gniewliwie gruby głos. — Kto to na mnie rzucił? Szczęście dla niego że to piwo a nie dzbanek mię ugodził, inaczéj bym go był i ja tak ugodził, żeby mu oczy były kołem stanęły...... Powinienem się był zaraz domyśleć, żeby prócz takiego piekielnego, bogatego, zdzierczego, złodziejskiego Żyda nikomu innemu na myśl nie było przyszło, czém inném jak wodą na ludzi rzucać; a nawet
i wodą nie, jeżeliby towarzystwa dostarczania wody rzecznéj każde ćwierć roku dobrze nie oszukał.... Cóż to takiego, Fagin? Niech mię djabli wezmą, jeżeli na mojéj chustce będą plamy z piwa!.... Na tu, nikczemne zwierze, czego się kryjesz za drzwiami, może się wstydzisz twojego pana? co? Na tu!....
Człowiek, który takim głosem grzmiącym przemawiał, był to mężczyzna nizki, krępy, pięćdziesiąt lat blizko mający, w czarnym surducie manszestrowym, zabłoconych spodniach sukiennych, ciżmach sznurowanych i szarych bawełnianych pończochach, otaczających parę nóg żylastych i kościstych z tęgiemi łytkami, — nóg, którem w podobném ubraniu zawsze na czémś zbywa, jeżeli kajdany ich nie zdobią.
Na głowie miał kapelusz bronzowy, a na szyi brudną chustkę, któréj długiemi rozpuszczonemi końcami podczas owéj przemowy piwo sobie ocierał z twarzy, objawiającéj po skończeniu téj pracy obszerność i brzydotę niepospolitą i trzechdniowy zarost brody; para groźnych oczu lśniła ponuro w swych jamach, a jedno z nich objawiało różnobarwne ślady świeżego podbicia. —
— Na tu,.... czy przyjdziesz ty raz?
Zagrzmiał ten nadzwyczaj przyjemnie wyglądający
złoczyńca.
Na to zaproszenie wbiegł do izby biały pudel angielski, z długim krętym włosem, pyskiem podrapanym i poranionym.
— Dla czegoś nie przyszedł zaraz? — zawołał ów
przybylec. — Czyś już tak spyszniał, że się nawet twojego pana wobec tak dobranego towarzystwa wstydzisz, co?.... Leżeć!
Temu rozkazowi towarzyszyło zarazem takie uderzenie nogą, że pies całą przestrzeń izby z jednego końca na drugi powietrzem przebył. Jak się jednak zdawało, musiał on do tego już być przyzwyczajony, gdyż ani mruknął, lecz się natychmiast w kąciku spokojniuteńko przytulił, i mrużąc swe złośliwe, złowrogie oczy mało dwadzieścia razy przez minutę, sam jeden całéj izby bacznie strzedz się zdawał.
— Cóż to takiego? Czego tak znieważasz i bijesz tych chłopców, ty skąpy, chciwy, łakomy, nienasycony stary złodzieju? — zawołał nowo-przybyły, siadając sam rozważnie na stołku. — Dziwię się tylko, że cię jeszcze dotąd nie zabili. Chciałbym być na ich miejscu. Niech no bym ja był twoim uczniem, to bym to dawno już był uczynił!.... Lecz nie,.... nie!.... gdyż by mi ani grosza nikt za ciebie dać nie chciał,.... bobyś nikomu na nic się nie zdał, chyba żeby cię kto chciał jako osobliwość brzydoty w szklane naczynie włożyć i za pieniądze pokazywać;.... przypuszczając, że tak wielkie butle w hutach robią.
— Cicho, cicho, panie Sikes, — przerwał Żyd drżąco, — nie mówcie tak głośno.
— Nie panuj mnie tak bardzo, — odpowiedział Sikes; — ty zawsze masz coś złego na myśli, jeżeli od tego zaczynasz. Znasz moje imie, nazywaj że mnie po imieniu. Ja mu nie zrobię wstydu, gdy czas na mnie przyjdzie.
— Dobrze już, dobrze! uspokój się tylko Billu! uspokój! — odpowiedział Żyd z nadzwyczajną pokorą. — Nie jesteś coś dzisiaj widać w dobrym sosie.
— Może i nie, odpowiedział Bill Sikes; — ale jak uważam, to i ty nie w lepszym; chyba, że tego nawet i za taką szkodę nie uważasz, rzucać pełnym kubkiem piwa na ludzi, jak zdradzać i....
— Czy masz ty rozum?
Zawołał Żyd, chwytając Billa za rękaw, i wskazując
skinieniem na chłopców.
Sikes i bez tego ostrzeżenia zamilkł, i tylko na migi guz pod lewém uchem pokazał i głowę przytém na prawe ramię przewiesił; — znak, któren jak się zdawało, Żyd bardzo dobrze zrozumiał. — Po chwili zażądał kieliszek wódki w mowie złodziejskiéj, w któréj całą rozmowę swoję prowadzili, lubo my jéj tutaj nie używamy.
— Tylko nie wléj do niéj trucizny, — napomniał Sikes, kładąc kapelusz na stół.
On to żartem powiedział; lecz gdyby mówca był mógł w téj chwili to piekielne i złowieszcze spojrzenie uwidzieć, które Żyd, obracając się do szafy z ukosa na niego rzucił, gryząc się w zbladłe wargi swoje, byłby może pomiarkował, iż nietylko ta przestroga zupełnie niepotrzebną nie była, ale i życzenie posiadania mocy zakierowania zręcznością i przemysłem destillatora według swego własnego upodobania, do niemiłych i
niepożądanych sercu staruszka nie należało.
Połknąwszy pare kieliszków wódki, Sikes tak daleko się poniżył, że i na przytomnych chłopców uwagę swoję zwrócić raczył, a ta grzeczność dała powód do rozmowy, w któréj przyczynę, sposób i wszystkie okoliczności, schwytaniu Oliwera towarzyszące, dokładnie opisano, z tymi jednak dodatkami, zmianami i poprawkami, jakich Smyk w tym stanie rzeczy użyć, za rzecz najstósowniejszą uznał.
— Ja się tylko boję, — ozwał się Żyd, — żeby się z czémś nie wygadał, coby nam wiele kłopotu narobić mogło.
— Nie bardzo o to trudno, — wtrącił Sikes z uśmiechem złośliwym; — strzeż się zatém Faginie!
— A ja się boję, moi kochani, — odparł Żyd, mówiąc, jakby poprzedniéj uwagi Billa nie był wcale słyszał, i spoglądając ostro na młodych chłopców podczas téj mowy, — że jeźli się z nami ta zabawa zakończy, to się i z wielu innymi jeszcze skończy; a gdyby się to stało, toby dla ciebie jeszcze gorzéj wypaść mogło, jak dla mnie, mój drogi.
Sikes się zerwał i z gniewem do Żyda obrócił, ale
ten stulił ramiona aż po uszy, i stał nieruchomy z oczyma niezmiennie w przeciwną ścianę wlepionemi.
Po téj przemowie długie nastąpiło milczenie.
Każdy członek tego zacnego towarzystwa zdawał się być w swoich własnych myślach pogrążony, nie wyjmując nawet pudla, któren z pewną złośliwością złowieszczą wargi sobie lizał, i głębokiém rozmyślaniem, zapewnie układaniem napadu na łytki pierwszego lepszego mężczyzny lub kobiety, których za pierwszém wyjściem z domu najprzód na ulicy zdybie, zajętym się być zdawał.
— Musimy koniecznie kogoś wynaleść, coby poszedł na policyję i dowiedział się, co się z nim stało?
Przerwał Sikes pierwszy ogólne milczenie, lecz
daleko ciszéj, jak dotąd zwykle mówił.
Żyd kiwnął głową na znak potwierdzenia.
— Jeżeli nikogo nie wydał i osądzonym został, nie mamy się teraz niczego obawiać, dopokąd go z więzienia nie uwolnią, — mówił daléj Sikes, — a wtedy staranie o niego musimy wziąść na siebie. Trzeba kogo wynaleść, żeby po niego poszedł.
Żyd głową powtórnie kiwnął.
Rozstropność téj porady za nadto widoczną była, aby ogólnéj pochwały pozyskać nie miała; jedna tylko rzecz na nieszczęście stała jéj przyjęciu i uskutecznieniu na zawadzie, to jest: że tak Smyk, jak i Karolek Bates, jak Fagin, jak i nakoniec sam Bill Sikes, wszyscy nadzwyczajną i nieprzezwyciężoną odrazę do zbliżenia się zbytecznego z jakiéjkolwiek bądź przyczyny i pod jakimkolwiek bądź pozorem do siedziby policyjnego urzędu mieli.
Jak długo w tém nieprzyjemném położeniu niepewności zostawali i na siebie okiem badawczém wzajem spoglądali, z pewnością oznaczyć nie sposób. Nie jest téż to rzeczą tak bardzo ważną dla nas, abyśmy się domysłami w téj mierze trudnić mieli, gdyż nagłe zjawienie się owych dziewcząt obu, które Oliwer już raz, lubo w inném zupełnie położeniu rzeczy, w tym domu widział, więcéj życia całéj rozmowie nadało.
— A to się przedziwnie zdarza! — zawołał Żyd. — Betsy nam pójdzie;...... nie prawda, że pójdziesz Betsy?
— Gdzież to mam iść? — zapytała dziewczyna.
— Tylko na policyją, moja luba! — odpowiedział Żyd z przymileniem.
Nie można powiedzieć, aby ta dziewczyna była Żydowi wręcz stanowczo oświadczyła, że iść nie chce; ona tylko objawiła swoję chęć i życzenie najświętsze, aby jéj w razie, gdyby to żądanie przyjęła, ostatnie błogosławieństwo dano; przez co w sposób grzeczny i zręczny właściwe pytanie obeszła, i dowiodła, iż posiada właśnie owę dobroć serca wrodzoną, nie dozwalającą nikomu, choćby najgorszéj nawet istocie, odmówieniem wprost wyrzeczonym i niezłomnym przykrego ciosu zadać.
Żyda trwoga wielka ogarnęła; z niespokojnością
odwrócił się od téj dziewczyny bardzo pstro, aby nie powiedzieć, pysznie, w czerwoną sukienkę, zielone buciki i żółte papiloty ubranéj, do jéj towarzyszki nieco skromniejszéj.
— Nancy, moja droga Nancy, — rzekł Żyd schlebiając, — cóż ty na to mówisz?
— Że i ja tego nie uczynię, nie zadawaj sobie przeto nadaremnie pracy panie Fagin, — odpowiedziała Nancy.
— Cóż to ma znaczyć? — zapytał Sikes, spojrzawszy na nią surowo.
— To co mówię, Bill, — odpowiedziała dziewczyna odważnie.
— Ty właśnie na to jesteś najlepsza, — rzekł Sikes, — nikt cię tutaj nie zna.
— Mnie téż właśnie o to chodzi, aby mię nikt nie poznał, — odparła Nancy z tą samą odwagą. — Dla tego téż iść nie chcę, Bill!
— Fagin, ona pójdzie! — rzekł Sikes.
— Fagin ona nie pójdzie, — wykrzyknęła Nancy.
— Pójdzie! pójdzie! — odparł Sikes.
I Sikes prawdę powiedział. Groźby, objetnice i przekupstwo na przemian użyte, skłoniło nakoniec tę dziewczynę do wykonania tego zamiaru. Zresztą powody, uniewinniające jéj przyjaciółkę, do niéj się wcale nie stósowały i żadną przeszkodą dla niéj nie były. Sprowadziła się bowiem dopiero niedawno z przedmieścia bardzo odległego, z przeciwnego końca Londynu prawie, w sąsiedztwo części miasta Fild-lane; nie
miała przeto przyczyny obawiać się, aby ją który z licznych znajomych tutaj spotkał i poznał.
Panna Nancy, zgodziwszy się w końcu na żądanie ogólne, opasała tedy czysty, biały fartuszek, pokryła słomianym kapeluszem swe żółto zawinięte kędziory, — a tego wszystkiego dostarczył jéj Żyd ze swego nieprzebranego składu, — i wybierała się do wyjścia na zwiady.
— Chwilę tylko jeszcze, moja kochana Nancy, — rzekł Żyd, przynosząc mały koszyczek. — Weź to do ręki, będziesz z tém wyglądała, jak jaka zacna mieszczanka, albo służąca, moja luba.
— Daj jéj jeszcze klucz od bramy do drugiéj ręki, Fagin, — dodał Sikes, — to jéj nada lepszego i porządniejszego pozoru.
— Prawda, prawda, mój drogi, — rzekł Żyd, wieszając jéj u palca od prawéj ręki wielki klucz od bramy. — Prawdziwie, ładnie, bardzo ładnie teraz wygląda, — dodał Żyd, zacierając ręce z radości.
— O mój braciszku, mój luby, biedny, kochany, niewinny, drogi braciszku mały! — zawołała Nancy, wylewając łzy i załamując ręce z koszyczkiem i kluczem od bramy, niby w rozpaczy. — Cóż się z tobą
stało? Gdzieżeś się podział? dokądże cię zaprowadzili? O miejcie litość panowie, i powiedzcie mi, co się z tym chłopcem stało? kochani, drodzy panowie!
Miss Nancy, wyrzekłszy to wszystko z niewypowiedzianą radością słuchaczy głosem płaczliwym i narzekającym, zamilkła nakoniec, skinęła głową, pokłoniła się wszystkim z uśmiechem i znikła.
— Co to za dziewczyna! to prawdziwy skarb, nie dziewczyna, moi kochani!
Zawołał Żyd po jéj odejściu, potoczywszy okiem po swoich młodych przyjacielach i wstrząsąwszy poważnie głową, chcąc im przez to niby dać napomnienie milczące, żeby sobie z niéj przykład brali.
— Ona swojéj płci zaszczyt robi, — dodał Sikes, nalewając sobie pełny kielich i uderzając o stół swoją pięścią olbrzymią. — Za jéj zdrowie! oby jéj wszyscy podobni byli!
Kiedy podobne pochwały i cześć pannie Nancy oddawano, ona sobie szła tymczasem drogą najkrótszą do policyjnego urzędu, dokąd, pomimo trwogę swoję nadzwyczajną, którą łatwo tém wytłómaczyć było można, iż sama jedna, bez wszelkiéj ochrony przez ulice iść musiała, całkiem zdrowa i bez wszelkiego przypadku doszła.
Wszedłszy przez drzwi boczne, zapukała śmiało do jednéj z komórek więzienia i słuchała. Nikt się w niéj nie ruszył; poszła tedy do drzwi drugich, zapukała i znów się przysłuchiwała. Ale że i tu wszystko cicho było, zawołała tedy:
— Oliwer! drogi, kochany Oliwer, — zawołała najsłodszym głosem; — Oliwer, czy mię nie słyszysz?
Lecz w téj komórce nie było nikogo, prócz biednego bosego złoczyńcy, schwytanego na podwórzu jakiegoś domu, grającego na flecie; którego, — ta zbrodnia bowiem przeciwko społeczeństwu dalszych dowodów nie wymagała, gdyż go na uczynku gorącym schwytano, — pan Fang przeto bardzo słusznie na miesiąc więzienia do domu poprawy skazał, z tą właściwą i pocieszającą uwagą, że kiedy tak wielki zapas tchu posiada, korzystniéj go będzie mógł spożyć w młynie stępowym, jak na instrumencie muzycznym.
Więzień nic na wołanie Nancy nie odpowiedział; szczerze albowiem żałował swego fletu, którego mu na korzyść państwa zabrano, a Nancy udała się do drzwi następnych i do nich zapukała:
— Kto tam? — zawołał głos cienki i słaby.
— Czy tu nie ma małego chłopczyka? — zapytała Nancy, westchnąwszy poprzód głęboko.
— Nie, niema, — odpowiedział ów głos, — niech go Bóg od tego uchowa!
Był to włóczęga sześćdziesiąt pięć lat blizko mający, którego za to jedynie uwięziono, że nie grał na flecie; czyli inaczéj powiedziawszy, że chodził po ulicy i niczém się nie trudnił, czémby sobie mógł był na życie zarobić. W więzieniu przyległém siedział znów inny, którego przeciwnie za to uwięziono, że bez pozwolenia rządowego panwie roznosił; a zatém czémś się trudnił, czémby sobie na życie mógł zarobić, lecz z uszczerbkiem dochodów skarbowych.
Ale że żaden z tych zbrodniarzy na imie Oliwera się nie odezwał, lub téż o nim nic nie wiedział, Nancy udała się tedy wprost do dozórcy w białéj kamizelce w paski, i z płaczem i żałością najrzewniejszą, zręczném użyciem w porę klucza od bramy i koszyczka do większéj jeszcze litości pobudzającą, zapytała go o swego kochanego braciszka małego.
— Nie ma go tutaj! — rzekł staruszek.
— Gdzież tedy jest, mój Boże! gdzie jest? — Nancy z płaczem i rozpaczą zawołała.
— Gdzie? ów pan go wziął z sobą, — odpowiedział dozórca.
— Jaki pan?.... Litościwe nieba!.... jaki pan? — zawołała Nancy.
W odpowiedzi na te pytania z rozpaczą zadane, staruszek téj zasmuconéj i strwożonéj siostrze opowiedział, że Oliwer zasłabł był w izbie sądowéj, że go jednak późniéj uwolniono w skutek świadectwa pewnego jegomości, który zaświadczył, iż nie on, lecz innych dwóch chłopców złodziejstwo popełniło, i że go
zaskarżyciel omdlałego i bez przytomności do swego mieszkania zabrał, o którém jednak nic więcéj nie wie, tylko tyle, iż gdzieś w okolicy Pentonville leży, dosłyszał bowiem przypadkiem, że ów jegomość, dając rozkaz woźnicy, dokąd ma jechać, to nazwisko wymienił.
W stanie okropnym trwogi i niespokojności ta dziewczyna rozpaczająca ku drzwiom się potoczyła; lecz zaledwie te się za nią zamknęły, zamieniła natychmiast swój chwiejący się chód na krok ile możności najszybszy i powróciła najkrętszemi i najzawilszemi drogami, jakie tylko wymyśleć mogła, do mieszkania Żyda.
Zaledwie Bill Sikes usłyszał o skutku téj wyprawy, świsnął natychmiast na swego białego pudla i zasadziwszy kapelusz na głowę, wyszedł, nie dopełniwszy nawet zwykłéj grzeczności, i niepożegnawszy się wcale z towarzystwem.
— My się muszemy koniecznie dowiedzieć, moi kochani, gdzie, on jest, muszemy go odszukać! — zawołał nakoniec Żyd, nadzwyczajną niespokojnością miotany. — Karolku, nie rób nic, tylko się włócz po mieście tak długo, dopokąd jakiéj wiadomości o nim do domu nie przyniesiesz. Nancy, moja droga Nancy, ja go mieć muszę napowrót; tobie, tak tobie, moja luba i Smykowi najwięcéj ze wszystkich ufam. Poczekajno, poczekaj! — dodał Żyd, wysuwając drżącą ręką wysuwkę, — oto macie pieniędzy. Dziś na noc będę musiał to mieszkanie zamknąć; wy przecież wiecie, gdzie mię będziecie mogli znaleść. Nie czekajcie tylko długo.... nie zatrzymujcie się tutaj już ani chwili więcéj, moi kochani....
To mówiąc, wypchnął ich prawie za drzwi, zamknąwszy je starannie za nimi na klucz i zasówkę, wyjął z kryjówki ów kufereczek, któren niegdyś Oliwer mimo wolę jego zobaczył, i zabrał się natychmiast do ukrycia zegarów i klejnotów pod swoją odzieżą.
Zapukanie do drzwi przeszkodziło mu w tém zatrudnieniu.
— Kto tam? — zawołał z przenikliwym wrzaskiem trwogi.
— Ja, — dał się słyszeć głos Smyka, przez dziurkę od klucza.
— Cóż tam nowego? — zapytał Żyd z niecierpliwością.
— Nancy się pyta, czy go do tamtego drugiego miejsca zaprowadzić w przypadku, — zapytał Smyk ostróżnie.
— Tak jest, — odpowiedział Żyd, — gdziekolwiek go znajdziecie, schwytajcie go natychmiast; — znajdźcie go tylko pierwéj, znajdźcie, to rzecz najgłówniejsza; o reszcie już ja sam pomyślę, nie bójcie się!
Chłopiec mruknął coś niezrozumiałego na znak odpowiedzi i porozumienia, i zbiegł po schodach za swoimi towarzyszami.
— Dotąd jeszcze nic nie wygadał, — mruknął Żyd, zabrawszy się na nowo do swego zatrudnienia. — Jeżeliby nas chciał zdradzić swoim nowym przyjaciołom, będziemy my wiedzieli zatkać mu gębę.
Gdy Oliwer nakoniec do siebie przyszedł z tego omdlenia, w które go wykrzyknięcie pana Brownlow wprawiło, strzeżono się jak najstaranniéj tak ze strony tego staruszka, jak i ze strony pani Bedwin zrobić najmniejszą wzmiankę o obrazie owym w rozmowie następującéj, nie mającéj żadnego związku z Oliwera życiem lub widokami, i mówiono jedynie o rzeczach, które go bez wszelkiego wzburzenia zabawić mogły.
Oliwer był jeszcze za nadto słaby, aby był mógł na śniadanie się udać, lecz gdy nazajutrz zeszedł do izby gospodyni, natychmiast chciwe spojrzenie rzucił na ścianę w nadziei, że się będzie mógł przypatrzyć owéj pięknéj pani na obrazie. Lecz oczekiwania jego zostały zawiedzione, gdyż obrazu już nie było.
— A! — zawołała gospodyni, spostrzegając kierunek, w którym się Oliwera oczy zwróciły. — Jak widzisz już go nie ma.
— Widzę to pani, — odpowiedział Oliwer z westchnieniem. — Dla czegóż go ztąd wyniesiono?
— Kazałam go z tąd wynieść moje dziecko, dla tego, że pan Brownlow powiedział, iż ten obraz przykre wrażenie na ciebie robić się zdaje, a musisz wiedzieć, żeby to twojemu rychłemu wyzdrowieniu przeszkodzić mogło — odpowiedziała gospodyni.
— O prawdziwie pani, on mi najmniejszéj przykrości nie robił, — odparł Oliwer. — Ja się chętnie na niego patrzyłem; ja go tak lubiłem!
— Dobrze, dobrze! — rzekła gospodyni dzisiaj bardzo wesoła, — jak przyjdziesz do zdrowia i będziesz się miał tak dobrze, jak niegdyś, mój kochany synu! to się ów obraz znowu na swoje dawne miejsce powiesi. Ja ci to przyrzekam, a teraz pomówmy o czém inném.
Oliwer w ówczas ani słowa więcéj o tym obrazie dowiedzieć się nie mógł, a że owa staruszka tak troskliwie i starannie go w słabości pielęgnowała i tak przychylną dla niego była, postanowił sobie przeto nie myśleć już więcéj o nim i przysłuchiwał się z wielką uwagą jéj powieściom o ładnéj i przyjemnéj córce, którą za przystojnego i przyjemnego męża wydała i na wsi teraz mieszka, i o synu będącym teraz pisarzem u pewnego kupca z Zachodnich Indyj, który przytém tak dobrym jest synem i co trzy miesiące tak czułe listy pisuje, że jéj oczy zawsze łzami się zaleją, gdy sobie tylko na niego wspomni.
Gdy ta dobroduszna gospodyni szereg licznych i pięknych przymiotów swego syna i córki ukończyła, a nawet i o zasługach rzadkich swego męża, tak dobrego i kochanego jakich rzadko, który, — panie świeć nad jego duszą! dopiero przed dwudziestu sześciu laty na łono wieczności się przeniósł, obszerną wzmiankę uczynić nie zapomniała, — nadszedł właśnie czas do dania herbaty, a po herbacie zaczęła staruszka uczyć Oliwera gry w karty, Cribbage zwanéj, któréj się on tak prędko uczył, jak prędko ona go nauczać była zdolna, w którą to grę z wszelkiém zajęciem i powagą tak długo się bawili, dopokąd dla chorego czas nie nadszedł wypić ciepłego wina z wodą i kawałkiem sucharu i nakoniec na spoczynek się udać.
Te chwile, które ze swojéj słabości do zdrowia przychodząc w tym domu przepędził, należały do najszczęśliwszych chwil w życiu Oliwera.
Wszystko co go otaczało, było tak spokojne, tak czyste i schludne; każdy z nim tak uprzejmie i przyjaźnie się obchodził, że po owym hałasie i wrzawie piekielnéj, śród któréj poprzód żyć był zmuszony, cały ten pobyt teraźniejszy niebem się mu wydawał.
Zaledwie tyle sił odzyskał, że się mógł ubrać i
przechodzić, pan Brownlow sprawił mu zupełnie nowy ubiór, nową czapkę i parę nowych trzewików. Gdy Oliwerowi powiedziano, że z sukniami swoimi staremi zrobić może co się mu podoba, podarował je natychmiast służącéj, która go dotąd podczas słabości z nadzwyczajną pieczołowitością pielęgnowała i powiedział jéj, że je może jakiemu Żydowi sprzedać i pieniądze za nie wziąść dla siebie.
Ona też rzeczywiście to uczyniła, a gdy Oliwer przez okno wyjrzał i zobaczył, jak je Żyd zwinął, do sakwy schował i z niemi się oddalił, ucieszył się mocno, sądząc że się ich teraz już z pewnością na zawsze pozbył, i podobieństwa nawet nie było, aby je kiedy na powrót miał na sobie nosić. Mówiąc prawdę, były też to prawdziwe gałgany, gdyż Oliwer nigdy dotąd nowego ubioru nie miał.
Pewnego wieczora, w tydzień może po owém zdarzeniu z obrazem, gdy Oliwer siedział i swobodnie z panią Bedwin rozmawiał, pan Brownlow przysłał służącą do nich i kazał powiedzieć, ażeby Oliwer Twist do niego przyszedł na małą chwilkę, jeżeli już tak dalece do sił przyszedł.
— Wielki boże! umyjże prędko ręce i pozwól, niech ci włosy uczeszę, mój drogi, — zawołała pani Bedwin. — Wielki boże! żebyśmy były wiedziały, iż on zechce z tobą pomówić, byłybyśmy ci dały świeży kołnierzyk i ubrały jak małego panicza.
Oliwer uczynił to, co mu staruszka nakazała; a lubo ta dobroduszna kobieta bardzo narzekała, że nawet tyle czasu nie miała, aby mu świeży kołnierzyk uprasować i fałdy od niego ukarbować, wyglądał on jednak pomimo brak owego ważnego stroju tak ładnie i przyzwoicie, że pani Bedwin zmierzywszy go okiem od stóp do głowy w uniesieniu swego upodobania radośnie wyrzekła: iż w istocie nie wie, czyliby mogła była większą zmianę ku dobremu w jego powierzchowności zdziałać, gdyby nawet rzeczywiście daleko więcéj czasu jak teraz była miała.
Oliwer, któremu to podchlebne zdanie pani Bedwin niemało odwagi dodało, zapukał do drzwi od pokoju pana Brownlow, a gdy ten na to odpowiedział, aby wszedł, on to natychmiast uczynił i zastał go w małym tylnym pokoju, książkami zapełnionym, o jedném oknie, na mały, ale ładny ogródeczek wychodzącém. Pod oknem stał stół, a przy stole siedział pan Brownlow i czytał.
Jak tylko Oliwera zobaczył, odsunął od siebie książkę, kazał mu do stołu bliżéj przystąpić i przy sobie usiąść. Oliwer usłuchał, dziwiąc się jednak, zkąd się tak wielka ilość ludzi znajdzie, aby te wszystkie książki przeczytać byli w stanie, które bez wątpienia dla tego jedynie napisano, aby świat oświecić i mędrszym onego uczynić — a temu się jeszcze po dziś dzień ludzie od Oliwera daleko doświadczeńsi, całe swoje życie dziwią.
— Nie prawda mój synu, że tu jest wiele książek?
Ozwał się pan Brownlow, spostrzegłszy ciekawość Oliwera, z jaką się szafom, pełnym książek i od dołu do góry ściany pokrywającym, przypatrywał.
— Prawda, że bardzo wiele Sir, — odpowiedział Oliwer, — jeszczem ich nigdy tyle nic widział.
— Będziesz je wszystkie czytał, skoro tylko do zdrowia zupełnie przyjdziesz, mój synu! — odrzekł łagodnie i mile staruszek, — a to ci się lepiéj będzie podobało, jak się li tylko ich okładkom przypatrywać... lubo bardzo często książki się znajdują, których okładziny największą są ozdobą, i podobać się mogą.
— Zapewnie to muszą być owe książki grube i wielkie, Sir! —
Rzekł na to Oliwer, wskazując przytém na kilka grubych foliałów, z okładzinami grubo złotem wyłożonemi.
— Nie koniecznie te, — odpowiedział staruszek, uderzając Oliwera lekko po głowie i uśmiechając się zarazem; — są jeszcze i inne, niemniéj nudne, lubo nie tak wielkie. Czy nie chciałbyś i ty być autorem i pisać książki, co?
— Zdaje się mi, żebym je wolał czytać, — odpowiedział Oliwer.
— Jakto? a zatém byś nie chciał być pisarzem? — zapytał staruszek.
Oliwer się namyślał przez chwilę i rzekł nakoniec, iż się mu zdaje, że to jest daleko lepiéj być księgarzem; na co się pan Brownlow serdecznie roześmiał i oświadczył, że Oliwer bardzo dobrą uwagę zrobił, czém się Oliwer mocno ucieszył, lubo wcale niepojmował, w czém ta dobroć téj uwagi leżała.
— Dobrze, dobrze, mój synu! — rzekł nakoniec ów jegomość, uspokoiwszy się nieco, — nie obawiaj się niczego; ja niepragnę zrobić z ciebie autora, dopokąd jeszcze inne uczciwe rzemiosła mamy, których się uczyć można, lub też cegielnie, w których na robocie nie brak, a robotnika potrzeba.
— Dziękuje, Sir!
Rzekł na to Oliwer; a powaga, z jaką to podziękowanie wyrzekł, na nowo starego jegomości do śmiechu pobudziła; wspomniał nawet w swéj wesołości coś o dziwnym wewnętrznym popędzie, któren Oliwer posiada, czego ten jednak wcale nie rozumiał, a zatém i żadnéj ważności do tego nie przywięzywał.
— A teraz, — rzekł pan Brownlow z taką uprzejmością i przychylnością w mowie, lecz zarazem i taką powagą, jak go Oliwer nigdy jeszcze mówiącego nie słyszał; — abyś z wielką uwagą tego wysłuchał co ci mam powiedzieć. Chcę bowiem pomówić z tobą bez wszelkiéj ogródki, a to dla tego, iż sądzę, że jesteś zdolnym do zrozumienia mię tak dobrze, jak każden inny człowiek dorosły.
— Ach, błagam cię, Sir! niechciéj mi tego powiedzieć, że mię z domu twojego oddalić zamyślasz, — zawołał Oliwer, którego ta uroczysta powaga, z jaką staruszek do niego przemówił, niewypowiedzianéj trwogi i niespokojności nabawiła; — nie wypędzaj mnie ze swojego domu na powrót na ulicę, abym się na nowo po niéj miał błąkać! Zostaw mnie u siebie jako sługę. O nie odsełaj mnie na powrót w to miejsce okropne i zgubne, z któregom się dostał do ciebie. Miéj litość nad biednym chłopcem, Sir, błagam cię o to!
— Mój kochany synu! — rzekł na to staruszek rozczulony zapałem Oliwera niespodziewanéj prośby, — nie masz żadnéj przyczyny tego się obawiać, abym cię miał opuścić, chyba żebyś mi sam dał powód do tego.
— Ja tego nigdy, nigdy nie uczynię Sir, — odrzekł Oliwer.
— I ja się tego nie spodziewam, — odpowiedział staruszek. — I ja nie myślę, abyś to kiedykolwiek miał uczynić. Często już w prawdzie ludzie mię zdradzili, którym dobrodziejstwa świadczyłem, ale ja sobie mocno postanowiłem zaufać ci; z tego powodu daleko bardziéj tobą się zajmuję, jak sobie to samemu nawet wytłómaczyć jestem w stanie. Osoby które niegdyś były przedmiotem najtkliwszéj miłości mojéj leżą teraz już w grobie, a lubo radość wszelka i szczęście mego życia wraz z nimi jest pochowane, moje serce jeszcze nie strętwiało, i skorupą twardą się nie otoczyło, broniącą przystępu najpiękniejszem uczuciom człowieka do niego. Wypadki uczyniły ono jedynie smutném, silniejszém, i uczynić nawet musiały jak sądzę, gdyż one przyrodę naszą wzmacniać i oczyszczać powinny.
Staruszek wyrzekł to głosem cichym, mówiąc raczéj do siebie samego, jak do swego towarzysza, i milczał potém przez chwilę, a Oliwer siedział tymczasem cichutko i oddechać nawet głośno nie śmiał.
— Tak, tak, mój kochany synu! — dodał staruszek nakoniec przyjemniejszym jeszcze głosem, — ja ci to powiedziałem jedynie dla tego, że masz jeszcze młode serce, a wiedząc, iż tak wiele cierpień, strat i dolegliwości w tém życiu poniosłem, będziesz się może bardziéj strzegł wszystkiego, coby mnie urazić mogło. Mówisz, że jesteś sierotą, bez przyjacioł i podpory w świecie; potwierdzają to poniekąd i wszystkie poszukiwania, które w téj mierze zrobić kazałem. Opowiedzże mi całe twoje życie, zkąd przychodzisz, gdzieś się wychował i jakim sposobem wpadłeś w ręce tych ludzi, pomiędzy któremi cię znalazłem. Mów tylko prawdę; a jeźli się przekonam, żeś żadnéj zbrodni niepopełnił, nie zostaniesz bez przyjaciela, dopokąd tylko żyć będę.
Oliwer przez kilka chwil z rzewnego płaczu i słowa wyrzec niezdołał, a gdy już przyszedł do siebie i opowiadanie swego życia rozpocząć chciał, jak przez pierwsze ośm lat swego życia „wydzierżawionym“, potém do domu roboczego przez pana Bumble zaprowadzonym został, dało się słyszeć jakieś szczególne i niecierpliwe pukanie do drzwi od ulicy, a służąca śpiesznie po schodach wbiegła, i pana Grimwig zapowiedziała.
— Czy idzie na górę? — zapytał pan Brownlow.
— Tak jest panie, — odpowiedziała sługa. — Pytał się, czy nie mamy bułek na maśle w domu, a gdym mu powiedziała, że są, oznajmił, że przychodzi na herbatę.
Pan Brownlow się uśmiechnął, i obróciwszy do Oliwera powiedział mu, ze pan Grimwig jest jego dawnym przyjacielem, i lubo w swojém obejściu nieco jest rubasznym i opryskliwym, Oliwer na to wcale zważać nie powinien, gdyż on takie uczciwe i godne serce natomiast posiada, że jego znajomość największą radość mu sprawia.
W téj chwili wszedł do pokoju, spierając się na lasce grubéj, mężczyzna w podeszłym już wieku, wzrostu wysokiego, chromający nieco na jedną nogę, w niebieskim surducie, białéj kamizelce w paski, spodniach nankiwowych z kamaszami i białym kapeluszem z szerokiemi kresami, zielono podbitemi. Wązka zakładka koszuli wyglądała niby półkoszulek z po za kamizelki, z pod któréj długi, stalowy łańcuszek od zegarka z kluczykiem na końcu, na spodnie opadał. Na szyi miał chustkę białą, któréj końce zawiązane były na guz wielkości pomarańczy; — niepodobna jednak opisać téj rozmaitości w kierunku i kształcie tych fałdów i zmarszczek, któremi twarz jego poorana, a rysy pokurczone były. Miał przytém zwyczaj głowę podczas mówienia w jedną stronę przekrzywiać, a oczy zarazem w przeciwnym kierunku zwracać, co widzącemu go papugę natychmiast gwałtem przypominało.
Skoro tylko wszedł do izby, zaraz w téjże postawie stanął, i wyjąwszy z kieszeni kawałeczek pomarańczowéj skóreczki, z gniewem i zrzędnością zawołał:
— Przypatrz się no, czy widzisz? Nie jestże to rzeczą dziwną i nadzwyczajną, że nogą w domu żadnym stąpić nie mogę, abym natychmiast gdziekolwiek bądź na schodach choćby najmniejszego kawałeczka téj przeklętéj skórki pomarańczowéj nie nadybał? Przez skórę pomarańczową jużem raz ochromiał i jestem przekonany, że skórka pomarańczowa będzie jeszcze kiedyś przyczyną mojéj śmierci, inaczéj sam połknę moją głowę!....
Było to zwykłém zaklęciem pana Grimwig, którém każde zapewnienie swoje stwierdzał i popierał, u niego jednak tém dziwniejszém i szczególniejszém, że, gdyby nawet dla dowodu jedynie przypuścić można możliwość doprowadzenia wydoskonaleń w umiejętności do tego stopnia, iżby ktoś mógł zjeść własną swoję głowę, jeżliby miał do tego ochotę, — głowa pana Grimwig tak wielką nadzwyczajnie objętość miała, iż trudno było, aby najchciwszy nawet żarłok mógł się był nadzieją pieścić spożycia jéj od jednego razu, gdyby go nawet uwolniono od tego grubego pokładu pudru, który nakształt skorupy ją pokrywał.
— Tak jest, prędzéj połknę moję głowę, Sir! — powtórzył Grimwig, uderzając laską o podłogę. — Holla a to co? — dodał, spostrzegłszy Oliwera i o parę kroków wstecz się cofnął.
— To jest ów młody Oliwer Twist, o którymeśmy już rozmawiali, — rzekł pan Brownlow.
Oliwer się ukłonił.
— Spodziewam się, że przecież nie chcesz powiedzieć, iż to jest ten sam chłopiec, co miał gorączkę? — rzekł pan Grimwig, i jeszcze o jeden krok daléj od niego się cofnął. — Poczekaj no chwilkę i nie mów nic — dodał, mówiąc przerywanie; a wszelka obawa gorączki przed tém odkryciem zniknęła, które uczynił; — oto jest chłopiec, który miał pomarańczę. Jeżeli to nie jest ten sam chłopiec Sir, który miał pomarańczę i ten kawałek skórki na schodach porzucił, to połknę moję głowę i jego na dodatek.
— Nie, nie, on nie miał żadnéj pomarańczy, — odparł pan Brownlow z uśmiechem. — Chodź no chodź, połóż twój kapelusz i przemów do mojego młodego przyjaciela.
— To mnie do ostatniego gniewa, Sir, — zawołał ów burzliwy i drażliwy stary jegomość, zdejmując rękawiczki. — Zawsze musi na naszéj ulicy mniéj lub więcéj skórek pomarańczowych leżeć, a ja wiem z pewnością, że to chłopiec golarza z rogu ulicy je tam rzuca. Przeszłéj nocy jakaś kobieta na kawałku téj skórki utknęła i na parkan mój upadła. Widziałem wyraźnie, jak swój wzrok natychmiast zwróciła ku jego przeklętéj lampie czerwonéj z namalowaną świecą. — Nie chodź do niego, — wołałem na nią z okna; — to rozbójnik... kładący łapki na ludzi! — Tak, nie inaczéj. A może nim nie jest....?
I laską oraz w gniewie o ziemię stuknął. Przyjaciele jego dobrze jednak ten ruch rozumieli, i wiedzieli, iż ma zastąpić jego zwykłe zaklęcie, jeżeli go słowami nie wyraził. Poczém, zatrzymując laskę w ręku, usiadł, otworzył lornetkę wiszącą na szerokiéj wstędze, i patrząc przez nię wziął Oliwera na oko, który widząc, że jest przedmiotem jego wyłącznéj uwagi, mocno się zaczerwienił, i powtórnie mu ukłonił.
— A zatém to jest ów chłopiec, czy tak? — zapytał pan Grimwig nakoniec.
— Tak, to jest ów chłopiec.
Odpowiedział pan Brownlow, skinąwszy uprzejmie głową na Oliwera.
— Jak się masz chłopcze? — ozwał się pan Grimwig.
— O wiele lepiéj, Sir, — odpowiedział Oliwer.
Pan Brownlow, obawiając się, żeby jego przyjaciel dziwaczny coś nieprzyjemnego Oliwerowi nie powiedział, kazał temu zejść na dół do pani Bedwin i powiedzieć jej, że już czas na herbatę mija, a Oliwer, któremu całe wzięcie się gościa zupełnie do smaku nie przypadło, bardzo z tego był rad, że sobie mógł odejść.
— Nieprawda, że przyjemny z niego chłopczyna? — zapytał pan Brownlow.
— Niewiem, — odrzekł Grimwig opryskliwie.
— Niewiesz?
— Nie, nie wiem. Ja nigdy żadnéj różnicy między chłopcami nie widziałem. Znam tylko dwa rodzaje chłopców, chłopców bladych i rumianych.
— Do którychże Oliwer należy?
— Do bladych. Znam ja przyjaciela, mającego syna z rumieńcami na twarzy; mówią że to ma być ładny chłopiec z głową okrągłą, rumieńcami na licu, i świecącemi oczyma;.... ja zaś utrzymuję, że to jest chłopak obrzydliwy z ciałem i członkami nabrzmiałemi, wszystkie szwy u jego niebieskiéj odzieży rozpierającemi;... przytém głos majtka i żarłoczność wilka. Znam ja dobrze tego bękarta.
— Ależ mój drogi, — zarzucił pan Brownlow, — ten opis nie stosuje się wcale do naszego młodego przyjaciela Oliwera Twista, a zatém gniewu twego pobudzać nie powinien.
— Prawda, że nie, — odparł na to pan Grimwig, — ale on gorsze jeszcze daleko przymioty mieć może od tamtego.
Na to pan Brownlow zniecierpliwiony krząknął tylko, co się panu Grimwig wielką radość sprawiać zdawało.
— Mówię, że jeszcze daleko gorsze przymioty mieć może, — powtórzył pan Grimwig. — Albowiem z kądże on przychodzi? Cóż on jest za jeden? Czémże jest? Że miał gorączkę.... cóż to dowodzi? Gorączka nie jest ludziom dobrym jedynie właściwą:... i źli ludzie często bardzo gorączkę miewają.... może myślisz, że nie? Znałem ja pewnego człowieka, którego późniéj w Jamajce za zabicie swego pana powieszono, a lubo miał gorączkę na sześć zawodów, nie polecono go jednak wcale miłosierdziu tak litościwego obejścia się z nim. Szaleństwo i nic więcéj!
Cała przyczyna tego przeczenia była ta, że pan Grimwig, lubo bardzo chętnie się na to zgadzał, iż Oliwera zewnętrzność i ułożenie było bardzo ujmujące, i nadzwyczaj przyjemne, we wszystkiém jednak swemu przyjacielowi przeciwić się lubiał, a dzisiaj właśnie znalezieniem skóreczki pomarańczowéj w gniew wprowadzony, w sercu postanowił, nikomu w świecie nie przyznać prawa do dawania mu przepisu, czyli jakiego chłopca za dobrego chce uznać lub nie, i zaraz z początku sobie mocno przedsięwziął, swojemu przyjacielowi we wszystkiém się sprzeciwić.
Gdy pan Brownlow wyznał, że na żadne z jego pytań zadawalniającéj odpowiedzi dać nie może, i najmocniejsze postanowienie swoje oświadczył odroczenia wszelkiego śledztwa względem przeszłości Oliwera aż do chwili, w któréj ten chłopiec na tyle sił mieć będzie, iż mu te poszukiwania szkodzić nie będą mogły, pan Grimwig na to złośliwie się uśmiechnął i zapytał z szyderskim uśmiechem, czyli gospodyni ma zwyczaj liczenia swych łyżek wieczorem, gdyż, jeżeli łyżki jednéj lub dwóch do jutra rana nie straci, to on nic nie powie, ale.... etcetera.
Pan Brownlow, lubo sam za człowieka nieco popędliwego zwykle uchodził, znając dziwactwa swego przyjaciela, te wszystkie przycinki wesoło i bez gniewu od niego przyjął; a gdy pan Grimwig przy herbacie swoje największe zadowolenie z bułek na maśle oświadczyć jeszcze raczył, wszystko szło jak najlepiéj, a Oliwer, należący to samo do ich towarzystwa, zaczął daleko swobodniéj oddechać, jak mu było dotąd podobném w przytomności owego opryskliwego i gderającego ciągle jegomości.
— Kiedyż się tedy zabierasz do wysłuchania całego, prawdziwego, szczerego i szczegółowego opisu życia i przygód Oliwera Twista? —
Zapytał pan Grimwig pana Brownlow na zakończenie herbaty, i wytaczając to pytanie, zézem na Oliwera spojrzał.
— Jutro rano, odpowiedział pan Brownlow. — Życzyłbym sobie, abyśmy wtedy sami tylko być mogli. Przyjdź że zatém jutro rano do mnie, mój synu kochany, o dziesiątéj godzinie.
— Dobrze, Sir, — odpowiedział Oliwer.
Ta odpowiedź jednak wyrzeczona była z pewną niepewnością i wahaniem się, ponieważ badawcze spojrzenie, które pan Grimwig w nim utkwił, Oliwera nieco pomięszało.
— Ja ci powiadam, — szepnął Grimwig w ucho panu Brownlow, — że on jutro rano nie przyjdzie. Widziałem, jak się wahał. On cię w pole wywiedzie, wierzaj mi mój przyjacielu.
— Ja zaś przysięgam, że nie, — odparł pan Brownlow, gorąco się za nim ujmując.
— Jeżeli nie.... to... — zawołał Grimwig i stuknął przytém laską o ziemię.
— Ja życiem mojém ręczę za rzetelność tego chłopca, — odparł pan Brownlow, uderzając pięścią o stół.
— A ja głową moją za jego obłudę, — odpowiedział na to pan Grimwig, uderzając także o stół.
— Zobaczymy! — zawołał pan Brownlow, tłumiąc swoje oburzenie.
— Zobaczymy! — odpowiedział pan Grimwig z wyzywającym uśmiechem, — zobaczymy!
Los zrządził, że pani Bedwin weszła w tej chwili, przynosząc kilka książek, które pan Brownlow tego rana był zakupił u tego samego księgarza, który już raz w téj powieści występował, i położywszy je na stole, do wyjścia z pokoju się zabierała.
— Proszę mi zatrzymać na chwilkę tego chłopca, co te książki przyniósł, moja pani Bedwin, — rzekł pan Brownlow, — ma coś wziąść na powrót ze sobą.
— Już odszedł Sir, — odpowiedziała pani Bedwin.
— Każ go zawołać, — odrzekł pan Brownlow, — i to koniecznie. Księgarz jest to człowiek biedny, a książki jeszcze nie zapłacone. Jest tu nawet kilka książek u mnie, które ma na powrót wziąść z sobą.
Drzwi od ulicy stały otworem. Oliwer tedy pobiegł w jednę stronę, służąca w drugą, a pani Bedwin stanęła sama na progu i za chłopcem wołała; lecz chłopiec jak przepadł; nigdzie ani śladu jego nie było; oboje tedy, Oliwer i dziewczyna wrócili z tém doniesieniem, że go nigdzie zobaczyć nie mogli.
— Bóg widzi, że mi to jest bardzo przykro, — zawołał pan Brownlow; — szczególnie dla tego, żem mu jeszcze dzisiaj te książki na powrót chciał odesłać.
— Poślij Oliwera do niego, — rzekł pan Grimwig z szyderczym uśmiechem, — ten mu je odda z pewnością, ja wiem.
— O, proszę mi pozwolić Sir, ja tę książki zaniesę, — wtrącił Oliwer, — ja się prędko zwinę.
Pan Brownlow chciał właśnie powiedzieć, że Oliwer żadnym sposobem z domu się oddalić nie może, lecz kaszel złośliwy pana Grimwig skłonił go do dania swego zezwolenia jedynie dla tego, aby mu przez pilne i dokładne dopełnienie tego zlecenia dowieść, że niesłusznie biednego Oliwera o podstęp posądza.
— Dobrze, pójdziesz mój synu, — odpowiedział przeto staruszek. — Książki leżą na krześle koło mego stołu. Przynieś mi je tutaj.
Oliwer rad, że się będzie mógł przysłużyć swojemu dobroczyńcy, pobiegł żywo po książki, przyniósł je pod pachą z wielką skrzętnością i czekał z czapką w ręku na polecenie, które mu dać miano.
— Powiesz, — rzekł pan Brownlow, spojrzawszy śmiało na pana Grimwig. — Powiesz, że przynosisz te książki na powrót i przychodzisz mu zapłacić te cztery funty i dziesięć szylingów, które mu jeszcze winien jestem. Oto jest banknot na pięć funtów, przyniesiesz mi tedy jeszcze dziesięć szylingów na powrót, które ci wyda.
— Za dziesięć minut wrócę, Sir!
Odpowiedział Oliwer usłużnie, a włożywszy banknot do kieszonki od spencerka, i umieściwszy książki troskliwie pod pachą, skłonił się wszystkim z uszanowaniem i wyszedł z pokoju.
Pani Bedwin odprowadziła go aż do drzwi od ulicy, rozpowiadając mu najbliższą drogę, którędy ma iść, i nazwisko księgarza, i nazwisko ulicy, i to wszystko tak długo, dopokąd jéj Oliwer nie powiedział, że ją dobrze zrozumiał i spamiętał; nakoniec, udzieliwszy mu jeszcze tysiąc przestróg, jak się ma pilnować, aby się nie zaziębił, poczciwa i troskliwa staruszka mu pozwoliła się oddalić.
— Niech go bóg strzeże! — rzekła, spoglądając za nim. — Boli mnie to jednakowo, że go z oka spuścić muszę.
W tej chwili Oliwer się wesoło obejrzał, i kiwnął głową na znak pożegnania, nim znikł zupełnie za rogiem ulicy. Stara kobiecina oddała mu z uśmiechem jego pozdrowienie i zamknąwszy drzwi od ulicy, powróciła z sercem ściśnioném do swéj izby.
— Zobaczysz, że za dwadzieścia minut najdaléj powróci, — rzekł pan Brownlow, dobywając swego zegarka i kładąc go na stół przed siebie. — Tymczasem się zmierzchnie.
— I ty nie na żart masz nadzieję, że on powróci? — zapytał pan Grimwig.
— A ty nie? — odparł z uśmiechem pan Brownlow.
Duch sprzeczności, zburzony bardziéj jeszcze uśmiechem ufności pełném przyjaciela, tém mocniéj się w piersi pana Grimwig téj chwili odezwał.
— Nie! — zawołał uderzając pięścią o stół. — Nie, ...ja nie!.... Ten chłopiec ma nowy ubiór na sobie, kilka kosztownych książek pod pachą i banknot na pięć funtów w kieszeni, wróci przeto do swoich dawnych przyjaciół, złodziei, i wyśmieje się z ciebie. Jeżeli ten chłopiec dzisiaj do tego domu wróci, Sir, to ja połknę moję głowę!....
To wyrzekłszy, pan Grimwig swoje krzesło jeszcze bliżéj do stołu przysunął i obaj przyjaciele siedzieli w niemém oczekiwaniu z zegarkiem na stole między sobą.
Tutaj uwaga następna nam się nasuwa, okazująca ważność całą, którą zwykle do naszego sądu przywięzujemy i dumę, z jaką najnierozmyślniejsze sądy w prędkości wydajemy, a ta jest, że lubo pan Grimwig nie był złym i nieludzkim człowiekiem i wielkiéj nawet przykrości by doznawał, gdyby jego przyjaciela oszukano lub w pole wywiedziono, téj chwili jednak najszczerszém i najgorętszém pałał życzeniem, ażeby Oliwer Twist rzeczywiście nie powrócił. Ileż to i jakie sprzeczności nie leżą w człowieku!
Już się tak mocno zciemniło, że zaledwie liczby na zegarku rozeznać można było, a obaj staruszkowie nie przestawali uporczywie siedzieć w milczeniu i niemém oczekiwaniu z zegarkiem na stole pomiędzy sobą.
W ciemnéj izbie szynkownéj karczmy najpospolitszéj, leżącéj w najbrudniejszéj części miasta, Little Saffran-Hile zwanéj,... w miejscu ciemném i posępném, gdzie przez cały dzień w zimie gaz się po ulicach świeci, dokąd w lecie promień słońca nigdy się przecisnąć nie zdoła, — siedział przy wielkim kubku cynowym i małym kieliszku, mocnym zapachem wódki napełnionym, głęboko zamyślony mężczyzna w manszestrowym surducie, sukiennych spodniach, ciżemkach i kamaszach, któregoby przy tém ciemném świetle nawet każdy ajent policyjny, choćby ze złodziejami bardzo mało był obeznany, natychmiast poznał, i za pana Wilhelma Sikes wziąść ani chwili się nie wahał.
U nóg jego leżał znany nam pies jego biało-włosy i czerwono-oki, zajęty na przemian to spoglądaniem na swego pana oboma oczyma naraz, to lizaniem wielkiéj, świeżéj rany z jednéj strony swego pyska, będącéj według wszelkiego pozoru skutkiem walki niedawnéj.
— Leż cicho, psie przeklęty!.... leż cicho!
Zawołał Sikes, przerywając nagle panujące milczenie.
Nie wiedzieć, czy jego zamyślenie było tak głębokie, że mruganie psa mu je przerwać mogło, lub też jego uczucia przez to rozmyślanie tak mocno wzburzone były, że jakiejś ulgi uderzeniem nogą źwierzęcia spokojnego wymagały, to bowiem dotąd jeszcze nie jest rozstrzygnięte. Jakakolwiek bądź jednak przyczyna tego była, dość że skutkiem jéj było uderzenie nogą i przekleństwo na psa wyzionięte.
Psy nieposiadają w ogóle zwyczaju mścić na własnych panach krzywd od nich poniesionych; lecz pies Wilhelma Sikes, mając pełno błędów wspólnych swojemu panu, chorując może przytém właśnie téj chwili na zbyteczność i silność uczucia poniesionéj krzywdy, nie ucieszył się wcale tym znakiem przywiązania, lecz wbił natychmiast kły swoje w ciżemek pana Billa, i szarpnąwszy nim silnie kilka razy, głucho zawarczał, i pod ławkę się ukrył, przez co unikł wszelkiego zetknięcia się z cynowym kubkiem, którym Sikes w jego łeb godził.
— Czy chcesz.... co,.... czy chcesz?
Wołał Sikes, chwyciwszy w jednę rękę łopatkę od węgli, a w drugiéj otwierając ostrożnie nóż składany, którego wraz z kieszeni dobył.
— Chodź no tu, chodź do mnie, ty piekielniku! chodź tu zaraz, czy słyszysz?
Zapewnie że pies go dobrze słyszeć musiał, gdyż pan Sikes wrzeszczał na niego z całéj siły swego wrzaskliwego głosu; mając jednak wielką i nieprzezwyciężoną odrazę do wystawienia się na niebezpieczeństwo stracenia życia przez poderżnięcie gardła, został w témże samém miejscu, dokąd się schronił; warczał tylko mocniéj jak poprzód, i chwycił zarazem łopatkę za jeden koniec, wbijając w nię swe kły, niby źwierze dzikie i drapieżne.
Ten opór do większéj jeszcze wściekłości Billa Sikes doprowadził; rozjuszony albowiem padł na kolana, i zaciekléj jeszcze na psa nacierać zaczął. Pies tak przyparty, to w prawo, to w lewo skakał, warczał, kły szczerzył i niemi chwytał, a Bill łopatką szturkał i wyklinał, bił i przekleństwami miotał.... Ta walka cała doszła już do najwyższego stopnia niebezpieczeństwa dla jednego lub drugiego, gdy się nagle drzwi otworzyły, i pies przez nie wypadł, zostawiając Billa Sikes w izbie z łopatką od węgli w jednéj, a nożem w drugiéj ręce.
Stare przysłowie mówi, że do każdéj walki dwóch przeciwników potrzeba. Sikes, pozbawiony obecności psa, przeniósł gniew swój i zemstę na nowo przybyłego.
— Jakiego tysiąc djabłów stajesz miedzy mną i moim psem? — zawołał Sikes z groźnym ruchem.
— Nie wiedziałem o niczém, mój drogi przyjacielu, nie wiedziałem o niczém, — odpowiedział Fagin pokornie,... gdyż to on właśnie był tym nowo-przybyłym.
— Nie wiedziałeś o niczém, ty złodzieju zdradziecki, — gniewał się Sikes; — czyś nie słyszał hałasu?
— Bynajmniéj, jakem żyw, mój drogi Billu! — odpowiedział Żyd.
— Prawda, prawda, że ty teraz nic nie słyszysz, — odrzekł Bill z szyderskim uśmiechem, — wychodzisz i przychodzisz zawsze tak cicho, że nikt nie wie kiedy wyjdziesz, lub kiedy przyjdziesz. Byłbym ci życzył, żebyś był na miejscu tego psa przed chwilą.
— A to dla czego? — zapytał Żyd z wymuszonym uśmiechem.
— Dla czego? Oto dla tego, że rząd, mający wielkie staranie o zachowanie życia człowiekowi takiemu, jak ty, lubo ani połowy tyle nie jesteś wart co ten pies, pozwala każdemu zabić psa, jeźli się mu podoba, — odpowiedział Sikes, zamknąwszy nóż z bardzo wiele znaczącém spojrzeniem na Żyda; — oto dla tego!
Żyd, zacierając ręce, usiadł przy stole i udał, że się śmieje z tego żartu swego przyjaciela..... lubo, prawdę mówiąc, źle mu się na sercu przy tém zrobiło.
— Śmiéj się tylko, śmiéj Żydzie, — rzekł Sikes, kładąc łopatkę na swoje miejsce i ze wzgardą na Żyda spoglądając; — śmiéj się, śmiéj! Tyś nie miał nigdy dla mnie uśmiechu, chyba że ci kaptur groził. Ale teraz ja cię mam w mojém ręku, Fagin, i niech mię djabli wezmą, jeżeli cię tak łatwo wypuszczę. Jeżeli ja będę iść musiał, to i ty pójdziesz, strzeżże się mię tedy bardzo!
— Dobrze, dobrze, mój drogi, — odpowiedział Żyd, — wiem ja dobrze o tém wszystkiém, wiem!.... my... my... my mamy wspólną korzyść Bill,.. tak, wspólną korzyść....
— Hm! — mruknął Sikes, zważywszy, że korzyść była raczéj na stronie Żyda, jak na jego. — Niech i tak będzie! Cóżeś mi przyszedł powiedzieć?
— Wszystko przeszło bezpiecznie przez tygiel, — odpowiedział Fagin, — oto twoja część. Jest tu więcéj, jakby na ciebie właściwie wypadało, mój drogi; ale ja wiem, że ty mi to w innéj okoliczności wynagrodzisz, i....
— Dajże, daj nakoniec to bzdurstwo, — zawołał
rozbójnik zniecierpliwiony. — Gdzież jest? dawaj!
— Zaraz, zaraz Bill! jeno chwilkę poczekaj, jeno
chwilkę! — odpowiedział Żyd łagodząc go. — Oto jest ....nienaruszone.
To mówiąc, wyjął oraz z zanadrza starą bawełnianą chustkę i rozwiązawszy guz wielki u jednego końca, wyjął małą paczkę z szarego papieru, którą mu Sikes śpiesznie wydarł, otworzył, i dukaty w niej będące liczyć począł.
— Czy to wszystko? — zapytał Sikes.
— Wszystko! — odpowiedział Żyd.
— Czyś tylko przez drogę nie otworzył tego papieru i jednego albo dwóch z nich nie połknął? — zapytał Sikes podejrzliwie — Ot nie udawaj obrażonego, wszakżeś to już nie raz uczynił! Pociągnij lepiéj za sznurek!
Te słowa, czystą angielszczyzną wyrzeczone, zawierały w obie rozkaz zadzwonienia na posługacza. Na ten znak pojawił się Żyd, młodszy wprawdzie od Fagina, lecz nie mniéj szkaradnego i odrażającego pozoru.
Bill Sikes wskazał tylko skinieniem głowy próżny
kubek, a Żyd, zrozumiawszy dokładnie, o co rzecz chodzi, natychmiast go z pośpiechem napełnił, wymieniwszy jednak poprzód wiele znaczące spojrzenie z Faginem, który oczy swoje podniósłszy na chwilę, jakby tego pytania milczącego się spodziewał, głową skinął w odpowiedzi tak lekko i nieznacznie, że tego poruszenia trzecia osoba żadną miarą dostrzedz nie mogła.
I Sikes tego niespostrzegł; albowiem téj chwili właśnie zajęty był sznurowaniem sobie ciżemka, którego mu pies rozerwał; miał przeto głowę pochyloną. Być może, iżby się Sikes nie bardzo był ucieszył, gdyby tę nieznaczną zamianę znaków był spostrzegł; ta myśl byłaby mu przynajmniéj do głowy może przyszła, iż ta okoliczność nie wiele dobrego mu rokuje.
— Czy tu jest kto u ciebie, Barney?
Zapytał Fagin głośno, — gdyż Sikes głowę podniósł i na niego patrzał, — nie podnosząc oczów swych z ziemi.
— Ani żywéj duszy.
Odpowiedział Barney, którego głos i słowa, czy one z serca pochodziły lub nie, zawsze przez nos drogę sobie torowały.
— Niema nikogo?
Zapytał Fagin z zadziwieniem, które zapewnie Barneyowi za skazówkę posłużyć miało, iż mu prawdę, jeżeli chce, powiedzieć wolno.
— Nie ma nikogo, prócz panny Dadsy! — odpowiedział Barney.
— Nancy! — zawołał Sikes. — Kto, ona? Niech oczy stracę, jeżeli ja téj dziewczyny, dla jéj roztropności wrodzonéj nie lubię.
— Żądała pieczeni i piwa, — odpowiedział Barney.
— Przyślij ją tutaj do nas, — rzekł Sikes, kończąc kieliszek wódki, — przyślij ją natychmiast.
Barney spojrzał bojaźliwie na Fagina, oczekując niby od niego zezwolenia na to, ale Żyd milczał i oczów swych z ziemi nie podnosił. Barney tedy wyszedł i wrócił natychmiast z Nancy, ubraną ciągle jeszcze w słomiany kapelusz i fartuszek, z koszyczkiem w jednym, a kluczem od bramy w drugim ręku.
— Czyś go wytropiła, Nancy? — zapytał Sikes, podając jej kieliszek.
— Jestem na jego tropie, Bill! — odpowiedziała Nancy, i kielich wychyliła; — nie małom się już za tém nabiegała. Ten chłopczyna był chory i zamknięty w izbie....
— O droga, kochana Nancy! — zawołał Fagin, podnosząc oczy.
Czyli to wykrzyknięcie, czyli raczéj szczególne
zmarszczenie rudych brwi Żyda, i oczy jego głębokie, na pół przymknięte, rzeczywiście znakiem dla Nancy zrozumiałym i ostrzegającym były, że się nieostrożnie wiele mówić zabiera, nie jest wcale dla nas rzeczą wielkiéj wagi. Nas tylko wydarzenia rzeczywiste jedynie obchodzić mogą, a takiém wydarzeniem było, że Nancy nagle mowę ucięła, i uśmiechnąwszy się mile i przyjemnie do pana Sikes, rozmowę na co innego zwróciła.
Za dziesięć minut blizko Fagina kaszel mocny pochwycił, co gdy Nancy usłyszała, szalem troskliwie się okryła, i oświadczyła, żeby czas już był odejść. Pan Sikes, pomiarkowawszy się, że i jemu większa część drogi wspólnie z nią wypada, oświadczył także życzenie swoje towarzyszenia jéj; poczém oboje wyszli. Pies zaś, spostrzegłszy, że jego pan mu znikł z oczu, wyszedł ze swojej kryjówki na podwórzu, i pośpieszył za nimi w niejakiéj odległości.
Żyd wychylił głowę przez drzwi z izby, którą Sikes dopiero co opuścił, spojrzał za nim, gdy przechodził przez ciemną sionkę, pogroził mu pięścią, wyzionął na niego okropne przekleństwo po cichu, potém z groźném i szyderskim uśmiechem usiadł na powrót do stołu i w krótce z czołem zasępioném w czytanie zajmujących stronnic gazety Hue-and-Cry[4] się zatopił.
Oliwer Twist, idąc tymczasem swoją drogą do księgarni, ani tego przeczuwał, że się tak blisko owego żartobliwego Żyda znajduje. Gdy wszedł w Clerkinwell, zwrócił się przypadkiem w małą, boczną uliczkę, przez którą go jednak droga nie prowadziła; lecz że pomyłkę swoję dopiero wtedy odkrył, gdy do połowy ulicy już doszedł, i do tego wiedział, że i ta uliczka do tego samego celu, do którego dążył, prowadziła, nie uważał tego wcale za rzecz konieczną wracać się taki znaczny kawał drogi, i szedł sobie daléj wesoło i żwawo z książkami pod pachą.
Szedł prosto drogą, i rozmyślał właśnie nad tém błogiém i wesołém życiem, jakie obecnie wiódł od niejakiego czasu,.... ile by dał za to, gdyby w tej chwili mógł widzieć małego Dika, który zapewnie zbity i wygłodniały, gorżkiemi łzami się może zalewa, gdy go nagle głos dziewczyny przestraszył, wołającéj głośno:
— O mój luby i drogi braciszku mały!
Chciał się właśnie do niéj obrócić i śmiało jéj zapytać, co to ma znaczyć, lecz téj chwili uczuł, że go ktoś z tyłu za szyję objął i zatrzymał.
— Puszczaj mnie! — zawołał Oliwer, chcąc się wyrwać. — Puszczaj! Kto to jest! Kto mnie zatrzymuje?
Jedyną odpowiedzią na te pytanie jego było głośne narzekanie i żal téj młodéj kobiety, która go w uściśnięciu trzymała, i koszyczek mały na jednéj, a klucz duży w drugiej ręce niosła.
— O mój drogi braciszku! przecież cię raz znalazłam! Ach Oliwerze! jakiż to chłopiec z ciebie niedobry!.... tyle przykrości mi swoim zimnym i nieczułym powitaniem robić. Chodź do domu, mój drogi, chodź do domu! Ach! przecież cię znalazłam! dzięki ci, dzięki, wielkie nieba, że go przecież znalazłam!
Śród tych żalów i wykrzyknięć bez związku dziewczyna się powtórnie żałośnie rozpłakała i tak zręcznie jęczeć i żale swoje rozwodzić umiała, że kilka kobiet, nadszedłszy na to, chłopca od rzeźnika z włosem na głowie od tłustości świecącym, który również przypatrywać się przyszedł, zapytały, czyli on nie myśli, żeby lepiéj zrobił, gdyby śpiesznie po lekarza pobiegł. Na co tenże chłopiec od rzeźnika, będąc jak się zdawało trochę leniwym, odpowiedział: że nie!
— O nie, nie, nie zważajcie na to wcale! to nic nie znaczy! — zawołała dziewczyna, chwytając Oliwera za rękę; — już mi jest lepiéj!...... Chodźże natychmiast do domu, ty niedobry chłopcze, chodź!
— O cóż to tu idzie! — zapytała jakaś stara kobieta z grona.
— Ach, moja dobra matko! — odpowiedziała dziewczyna; — już miesiąc temu może, jak ten chłopiec uciekł od swoich rodziców, ludzi ciężko pracujących i uczciwych, połączył się ze złodziejami i ludźmi niegodziwemi, i o trochę przez to matki na śmierć nie zagryzł.
— O ten drab mały! — zawołała jedna z kobiet.
— A pójdziesz ty do domu, ty mały rabusiu? — rzekła druga.
— Ja nie jestem jéj bratem, — odparł Oliwer z wielką trwogą. — Ja jéj wcale nie znam!...... Ja nie mam żadnéj siostry, ani ojca, lub matki. Ja jestem sierotą i mieszkam koło Pentonville.
— O, jakiż to chłopiec z niego już zepsuty i zatwiardziały! — zawołała dziewczyna.
— A to co, wszak to Nancy!
Zawołał Oliwer, zobaczywszy ją dopiero teraz z twarzy, i z niewypowiedzianém zadziwieniem w tył się cofnął.
— Widzicie sami, że mię poznał! — zawołała Nancy, prosząc otaczających ją o pomoc. — Ja sobie sama rady z nim nie dam. O pomóżcie mi zaprowadzić go do domu, moi ludzie poczciwi! inaczéj rodzice umrą ze zgryzoty o niego, a mnie serce pęknie.
— Cóż to tu jest, do pioruna? — zawołał mężczyzna, wypadając śpiesznie z poblizkiéj gospody z białym psem przy sobie; — młody Oliwer! Chodź do domu do twojéj biednéj matki, ty łotrze mały, chodź prosto do domu!
— Ja was nie znam! Ja z wami nie pójdę! Gwałtu! ratujcie! pomocy! ratunku!
Wołał Oliwer, usiłując wydrzeć się z rąk silnych Billa.
— Ratunku! — powtórzył Bill. — Dobrze, ja cię poratuję, ty bękarcie mały? Co to za książki? Zapewnieś je gdzie ukradł komu! Dawaj je tutaj.
To wyrzekłszy, Sikes wydarł mu książki z ręki i uderzył go niemi mocno w głowę.
— Dobrze mu tak ! —
Zawołał jeden z widzów, przypatrujących się temu z okna.
— To jedyny sposób rozumu go nauczyć, — odezwał się drugi.
— Niezawodnie! —
Potwierdził jakiś cieśla ospały, rzucając pochwalające spojrzenie na widzów w oknie.
— To mu pomoże! — ozwały się dwie kobiety.
— A jeźli chcesz mieć więcéj, oto masz! — zawołał Sikes, uderzając go jeszcze raz i chwytając Oliwera za kołnierz. — Teraz chodź, niepoczciwy chłopcze! Na tu psie! strzeż się go, chłopcze, strzeż się go!
Biedny chłopczyna, jeszcze słaby po ostatniéj chorobie swojéj, ogłuszony biciem i niespodziewanym napadem, przerażony złośliwym warczeniem psa i okrucieństwem jego pana, pokonany nakoniec przekonaniem otaczających go ludzi, że on jest w istocie tym złym i niepoczciwym synem, za jakiego go udano, cóż miał począć, jak sobie poradzić?
Już było ciemno, sąsiedztwo na ulicy zdawało się nienajlepsze, zniskąd pomocy spodziewać się nie mógł, wszelki opór przeto był niepodobny. W oka mgnieniu zaciągniono go w błędnik uliczek ciemnych i krętych, i zmuszono do biegu tak szybkiego, że wszelkie wołanie, którymby mógł był uwagę ludzi na siebie ściągnąć i pomoc otrzymać, stało się przez to niezrozumiałe i niepodobne. Wreszcie, było to rzeczą bardzo obojętną téj chwili, czyli by go mógł był ktoś zrozumieć lub nie, gdyż nikogo w pobliżu nie było, coby mu był mógł na jego wołanie o ratunek w pomoc pośpieszyć.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Już lampy gazowe zaświecono; pani Bedwin z trwogą nadzwyczajną w otwartych drzwiach domu na Oliwera czekała; służąca już mało dwadzieścia razy na ulicę wybiegała, i do połowy prawie podchodziła, aby zobaczyć, czyli gdzie Oliwera wracającego nie spostrzeże; a obaj starzy panowie siedzieli uporczywie w ciemnym pokojku, i mając zegarek na stole pomiędzy sobą, na jego powrót cierpliwie czekali.
Przeszedłszy bardzo wiele ulic, uliczek, przechodnich sieni, dostali się nakoniec na plac otwarty, obszerny, zarzucony cały rozmaitemi ogrodzeniami, słupkami i innemi oznakami targowicy na bydło.
Sikes, przyszedłszy w tę okolicę, zwolnił kroku, gdyż dziewczyna dłużéj mu nastarczyć nie mogła, i zadyszana, znurzona, zaledwie się wlekła. Zwróciwszy się tedy do Oliwera, rozkazał mu rubasznie rękę pannie Nancy podać i dać się jej prowadzić.
— Czy słyszysz?
Zgromił go Sikes, widząc że się Oliwer ociąga i naokoło spogląda.
Znajdowali się właśnie w ciemnym zakątku, odległym, nieuczęszczanym, gdyż ani śladu widać nie było, aby jaka ludzka istota tędy kiedykolwiek przechodziła. Oliwer tedy natychmiast poznał, iż wszelki opór na nic by się mu nie przydał. Podał przeto dziewczynie rękę z uległością, która ją natychmiast uchwyciła.
— Podaj mi drugą! — ozwał się Sikes powtórnie, i chwycił chłopca za drugą jeszcze wolną rękę. — Wolaku!.... natu!
Pies spojrzał do góry i zawarczał.
— Pilnuj dobrze! — zawołał Sikes, chwytając Oliwera drugą ręką za gardło, wyzionąwszy oraz okropne przekleństwo; — a jeżeli słówko najmniejsze piśnie, albo się sprzeciwiać będzie, to go chwyć natychmiast!.... Czyś zrozumiał?
Pies zawarczał powtórnie, i liżąc swe wargi z takim wyrazem na Oliwera spojrzał, jakoby natychmiast, bez wszelkiéj niepotrzebnéj przewłoki, kły swoje w gardle jego zatopić pragnął.
— Niech mię djabli wezmą, jeżeli ten pies nie jest tak skorym do tego, jak Chrześcianin najuczciwszy!
Zawołał Sikes, spoglądając na psa z uśmiechem radosnéj i dzikiéj zachęty.
— Terazże wiesz, mój paniczu, co cię oczekuje... Krzyczże sobie zatém, krzycz, tak głośno, jak ci się tylko żywnie podoba, jeżeli do tego masz ochotę. Pies ci tę zabawkę w krótce przerwie. Daléj naprzód! ty niedołęgo!
Pudel zachwiał ogonem na pochwałę téj niezwykłéj łagodności swego pana, zawarczał jeszcze raz, niby dla napomnienia i przestrzeżenia Oliwera i puścił się drogą przodem.
Gdy się to działo, znajdowali się właśnie w części miasta Smithfield zwanéj, lubo dla Oliwera rzeczą zupełnie obojętną było, czy to Smithfield lub Grosvenon-Square, albowiem ani jednego, ani drugiego nie znał.
Noc była ciemna i mglista. Światełka z licznych kramów pochodzące, zaledwie się przedrzeć zdołały przez tę mgłę grubą, coraz to gęstszą, dachy, ulice, pokrywającą kirem, czyniącym to miejsce jeszcze okropniejszém w oczach Oliwera i powiększającém jeszcze bardziéj jego trwogę śmiertelną.
Zaledwie kilka kroków uszli, usłyszeli odgłos posępny godziny bijącego zegaru.
Za pierwszém jego uderzeniem obaj przewodnicy Oliwera się wstrzymali i swe głowy w tę stronę zwrócili, z któréj ten odgłos do nich dolatywał.
— Ósma godzina, Billu!
Ozwała się Nancy, gdy zegar bić przestał.
— Kiego djabła mi o tém wspominasz!...... czy ty myślisz, że i ja godziny niesłyszałem tak dobrze, jak i ty,.... co? — zawołał Sikes gniewliwie.
— Ja tylko ciekawa, czy i oni słyszeć mogą? — odpowiedziała dziewczyna.
— Niezawodnie, że mogą, — mruknął Sikes. — Było to właśnie podczas jarmarku, kiedy mnie schwytano i wsadzono, a na całéj targowicy ani jednéj trąbki niebyło, któréjbym hałasu nie słyszał. Lecz gdy noc nadeszła, to przeklęte zamczysko tak mi się ciche i smutne wydało po tym zgiełku, wrzasku i ruchu dniowym na mieście, że mię z rozpaczy nieraz chętka brała, głowe sobie o mur roztrzaskać.
— Biedne chłopcy! — zawołała Nancy, stojąc zwrócona w tę stronę, w któréj odgłos zegaru słyszała.
— Ach Billu!.... tak piękne chłopaki!
— O prawda! wy kobiety zawsze tylko jedno macie na myśli! — odparł Sikes opryskliwie. — Piękne chłopaki?.... Ani wspominać o nich niewarto, gdyż oni jakby już nie żyli.
Zdawało się, iż Sikes tą uwagą się sam pocieszyć i nagły wybuch zazdrości w sobie stłumić pragnie; ścisnąwszy potém Oliwera mocniéj za rękę, nakazał mu, ażeby żwawo szedł daléj za nim.
— Chwilkę tylko jeszcze poczekaj! — rzekła dziewczyna. — Owego wieczora, kiedy ciebie o ósméj godzinie rano nazajutrz wieszać miano, bałam się tędy przechodzić i błąkałam się, krążyłam koło tego miejsca tak długo, ażem nakoniec wysilona, znużona na ziemię padła; śnieg już ziemię pokrywał, a ja nawet chustki nie miałam na szyi.
— I na cóż się mi to wszystko przydało? — odparł Sikes, nieposiadając najmniejszego uczucia romansowego. — Jeżeliś się na piłkę i dwadzieścia łokci przynajmniéj dobrego, mocnego sznura zdobyć nie mogła, to mi tam djabli byli do tego, czyliś ty się tędy błąkała, lub nie. Ot, chodź lepiéj, nierozprawiaj i kazań mi niegadaj!
Dziewczyna się roześmiała, chustką lepiéj otuliła, i niewyrzekłszy ani słowa, natychmiast w dalszą drogę puściła. Lecz Oliwer czuł, iż jéj ręka drżała, a spojrzawszy jéj w oczy, gdy koło lampy przechodzili, spostrzegł, iż nadzwyczajnie zbladła.
Takiemi tedy drogami i uliczkami brudnemi, ciasnemi, mało zwiedzanemi, szli więcéj jak półgodziny, mało kogo napotykając. Lecz i ci ludzie, których napotykali, z samego już wejrzenia na takichże samych złoczyńców wyglądali, i do tego samego stopnia towarzystwa , co i Sikes, należeć się zdawali.
Nakoniec doszli do uliczki wązkiéj, plugawéj, błotnistéj, zapełnionéj mnóstwem kramów, lecz zamkniętych i niezamieszkanych. Pies naprzód pogonił, jakby już o tém dobrze wiedział, iż Oliwera więcéj strzedz niepotrzebuje, i zatrzymał się nareście podedrzwiami kramu, zupełnie zamkniętego, pozornie wcale nawet niezamieszkanego, gdyż cały dom tak był spustoszały, że się tu i owdzie już walił, i co chwila jego zupełnego runięcia w gruzy obawiać się wypadało; nade drzwiami zaś była tabliczka przybita z napisem: że ten dom jest do wynajęcia, lecz tak zapruszonym i nieczytelnym, że się zdawało, iż ona tu już od wielu lat ciągle wisieć musiała.
— Wszystko bezpieczne! —
Szepnął Sikes, obejrzawszy się ostrożnie naokoło.
Nancy podeszła pod okienicę, a Oliwer usłyszał natychmiast dźwięk dzwonka.
Wszystko troje przebiegli śpiesznie na drugą stronę ulicy, i stanęli wprost pod lampą. Za kilka chwil dał się słyszeć szmer, jakby ktoś okienko otwierał, potém zamknął i niebawem drzwi od domu ostróżnie uchylono. Téj chwili Sikes nagle, bez wszelkich zachodów, Oliwera za kołnierz chwycił, i w okamgnieniu z nim i panną Nancy wpadł do owego domu.
W sieni największa ciemność panowała; musieli przeto kilka chwil poczekać, nim osoba, która ich wpuściła, drzwi za sobą zamknęła i zatarasowała.
— Czy niema nikogo? — zapytał Sikes.
— Niema!
Odpowiedział głos, który się Oliwerowi cokolwiek znajomy być zdawał.
— Czy staruch w domu? — zapytał Zbójca.
— W domu, — odpowiedział ów głos; — lecz w takim sosie szkaradnym i kwaśnym, jak go jeszcze nigdy nie widziałem. Czy będzie rad z waszego przybycia, tego nie wiem.
Z téj odpowiedzi Oliwer jeszcze większego przekonania nabrał, że mówiący dobrze mu jest znajomy, lubo mu niepodobna było w téj ciemności postaci jego rozpoznać.
— Przynieś światła! — zawołał Sikes; — inaczéj karki poskręcamy, albo które na psa nastąpi, a biada byłoby łytkom tego, kogoby to nieszczęście spotkało.
— Zatrzymajcie się tutaj na chwilę, a ja tymczasem po światło pobiegnę, — odpowiedział ów przewodnik.
Stąpanie odchodzącego natychmiast słyszeć się dało, a w kilka chwil późniéj pojawiła się na schodach postać Jakuba Dawkins, czyli inaczéj: przebiegłego Smyka, niosącego w jednéj ręce świecę zatkniętą w kawałku połamanego lichtarza.
Gdyby nie uśmiech szyderski na chwilkę po ustach jego był przebiegł, niktby tego powiedzieć nie mógł, czyli ten młodzieniec Oliwera poznał lub nie, albowiem żaden inny znak tego na nim nie zdradzał, a on natychmiast się obrócił i przychodniom za sobą iść kazał. Przeszli przez kuchnię zupełnie próżną, a otworzywszy drzwi do nizkiéj, węglową zaduchą napełnionéj izby, któréj okna na podwórze wychodzić się zdawały, grzmiącym wybuchem głośnego śmiechu przyjęci zostali.
— O moje oczy! moje oczy! — wołał Karolek Bates, z którego płuc ten śmiech głośny się wydobył; — otóż jest! dalibóg, otóż jest! Ach Fagin! tylko się mu przypatrz! Przecież się mu przypatrz Fagin! Ja już dłużéj wytrzymać nie mogę; a to śliczna zabawka! dalibóg, że wytrzymać nie mogę. Niech mię kto wstrzyma, inaczéj pęknę od śmiechu.
Śród tego niepowściągnionego wybuchu wesołości, Karolek Bates padł jak długi na ziemię i zaczął się rzucać i tarzać po niéj przez kilka chwil w tém uniesieniu swéj roskosznéj wesołości. Nakoniec zerwawszy się na nogi, pochwycił ów kawałek lichtarza złamanego ze świecą z rąk Smykowi i przystąpiwszy blizko do Oliwera, w koło go obzierał, a Żyd, zdjąwszy z głowy bierytko, zdumiałemu chłopcu tymczasem kilkakrotnie nizko się ukłonił.
Lecz Smyk, będąc nieco poważniejszego ułożenia, oddając się rzadko kiedy uniesieniu wesołości, zwłaszcza, jeżeli sposobność do zatrudnienia się nastręczała, jął się do wypróżnienia jego kieszeni troskliwie, z niezrównaną zręcznością.
— Przypatrzno się jego odzieży Fagin! — zawołał Karolek, przysuwając światło tak blizko do nowéj sukni Oliwera, że się omal nie zapaliła. — Przypatrzno się jego odzieży;..... jakie piękne sukno!.... jaki krój śliczny!.... jak ładnie na nim leży! — O na moje oczy! jakaż to piękna zabawa!...... Patrzajno Fagin, jak on z temi książkami na prawdziwego panicza wygląda!
— Bardzo mnie to cieszy, że tak dobrze wyglądasz mój kochany! — ozwał się Żyd, z ukłonem głębokim i pokornym. — Smyk ci da inną odzież mój drogi na tymczasem, abyś sobie téj nie zniszczył i miał czystą na Niedzielę. Dla czegożeś nam mój drogi nie napisał, kiedy do nas powrócisz?...... bylibyśmy coś ciepłego na wieczerzę dla ciebie przysposobili.
Ten żart Karolka do takiego śmiechu gwałtownego na nowo pobudził, że Fagin sam swéj powagi dłużéj utrzymać nie był w stanie, a nawet i Smyk się uśmiechnął. Ale że Smyk téjże saméj chwili banknot pięciofuntowy w kieszonce kamizelki Oliwera znalazł, nie można tego było powiedzieć z pewnością, czyli ów przekąs, lub téż to odkrycie ten lekki zacień wesołości na usta jego wywabiło.
— Holla! a to co? — zawołał Sikes, przyskoczywszy do nich, gdy spostrzegł, iż Żyd banknot pochwycił. — To moje, Fagin!
— Nie, nie, mój drogi!.... to moje Billu! — odparł Żyd. — To moje! ty sobie zabierz książki.
— Jeżeli to nie będzie moje, — zawołał Sikes stanowczo, wsadzając kapelusz na głowę, — moje i Nancy;.... to ja nie książki, ale chłopca z sobą napowrót zabiorę. —
Żyd struchlał na tę groźbę; i Oliwer struchlał także, lecz z innéj wcale przyczyny, gdyż on miał nadzieję, że się ta sprzeczka rzeczywiście na tém skończy, iż go z tego domu napawrót uprowadzą.
— No jakże,...... czy dasz lub nie? — zapytał Sikes. —
— To niesłusznie Billu. ...bardzo niesłusznie, nieprawda Nancy? — rzekł Żyd.
— Czy słusznie, czy niesłusznie, daj tu, powiadam ci! — odparł Sikes. — Cóż to, czy ty sobie myślisz, że ja i Nancy naszego czasu drogiego na coś lepszego i korzystniejszego użyć nie możemy, jak na śledzenie i bieganie za chłopcami, którzy od ciebie uciekną? Oddajże ten banknot natychmiast ty stary sknero wyschły, daj go tu!
Z tém nadzwyczajnie grzeczném przedstawieniem wydarł banknot z rąk Żydowi, a spoglądając obojętnie i spokojnie na starca żałośnie na niego się patrzącego, złożył papier we dwoje i zawiązał w koniec od chustki.
— Jest to bardzo mała nagroda za nasze starania i udział w tym kłopocie, — dodał Sikes; — gdyż ona jeszcze ani połową tego nie jest, cośmy przez schwytanie go zarobili...... Książki możesz sobie zatrzymać, jeżeli masz ochotę do czytania, a jeźli nie, to je sprzedaj, jak ci się podoba.
— Bardzo ładne, niema co mówić, — ozwał się Karolek Bates, który jednę otworzył i śród tysiącznych i najśmieszniejszych wykrzywień ustami i twarzą, udawał, że w nich czyta. — Ładnie napisane, nieprawdaż Oliwerze? — dodał.
Widząc jednak, że Oliwer z niewypowiedzianą trwogą i rozpaczą na swych dręczycieli spogląda, pan Bates nadzwyczajną skłonnością i pohopnością do zbytecznéj wesołości obdarzony, w nowe wpadł uniesienie śmiechu, gwałtowniejsze i zabawniejsze jeszcze jak pierwsze.
— To są książki owego starego jegomości, — błagał Oliwer, załamując ręce, — owego dobrotliwego staruszka, który mię wziął do siebie, który mię tak troskliwie pielęgnował, gdym zapadł na gorączkę i umierał. O błagam was, zlitujcie się nademną,...... odeślijcie mu te książki i pieniądze. Zatrzymajcie mnie tutaj przy sobie przez całe moje życie, tylko mu je napowrót odeślijcie!.... błagam was o to!.... On będzie myślał, że ja mu to wszystko skradłem;...... i owa stara pani, która się tak łagodnie, tak tkliwie ze mną obchodziła, gotowa sobie także pomyśleć, że ja to wszystko skradłem...... O miejcie litość nademną i odeślijcie mu to wszystko napowrót.
Oliwer to wyrzekł z zapałem boleści najgłębszéj, nieukojonéj, i padł do nóg Żydowi, wznosząc ku niemu swe ręce załamane w największéj rozpaczy.
— Słusznie powiedział, — rzekł na to Fagin, potoczywszy okiem po wszystkich, zmarszczywszy swe brwi gęste, siwe. — Słusznie mówisz Oliwerze,..... słusznie mówisz! gotowi pomyśleć, żeś mu je skradł... Ha! ha! ha! — roześmiał się Żyd głośno, zacierając ręce z radości, — gdybyśmy sobie sami porę byli obierali, niemoglibyśmy byli lepszéj,..... i korzystniejszéj obrać dla nas.
— To prawda, że nie mogli, — potwierdził Sikes; — wiedziałem o tém;.... miałem go bowiem pilnie na oku, gdy przez Clerkinwell pośpieszał z książkami pod pachą. Jednak to jest także wielką prawdą, iż owi ludzie muszą być bardzo litościwi i dobrzy, inaczéj by go nie byli u siebie zatrzymali. Jestem przeto pewien, iż żadnego poszukiwania za nim robić nie będą z obawy, aby téj rzeczy w ręce Sądów oddać nie musieli, i więzienia na niego nie sprowadzili. Z tego względu jesteśmy zatém bezpieczni.
Podczas téj rozmowy Oliwer struchlały, przerażony, zgrozą przejęty, to na jednego to na drugiego spoglądał. Zdawało się nawet, jakoby przytomność stracił i tego wcale nie pojmował, co się z nim dzieje. Lecz gdy Bill Sikes mówić przestał, Oliwer żywo na nogi się zerwał i z przestrachem największym z izby wypadł, wołając o pomoc na całe gardło, tak, że odgłos tego wołania po tym całym domu starym, spustoszałym, się rozlegał.
— Billu!...... wstrzymaj psa! — zawołała Nancy, poskoczywszy ku drzwiom, i zamknąwszy je za Żydem, który w towarzystwie swych dwóch uczni w pogoń za Oliwerem się puścił; — wstrzymaj psa,.... rozszarpie chłopca na kawałki!
— Nie ujmujże się za nim !
Zawołał Sikes, usiłując się uwolnić z objęcia dziewczyny.
— Puszczaj mnie!..... czy słyszysz? puść mnie! albo ci łeb o ścianę rozbiję.
— Nie dbam o to Bill, nie dbam o to! — wrzasnęła dziewczyna, mocując się z nim ciągle wszystkiemi siłami; — nim dopuszczę, aby pies chłopca miał pożreć, musisz mię pierwéj zabić.
Rozbójnik do wściekłości doprowadzony, zawinął nagle dziewczyną i pchnął ją z taką mocą, że się aż na przeciwną stronę izby potoczyła; lecz téj chwili Żyd i jego dwaj ucznie powrócili, wlekąc Oliwera za sobą. —
— O cóż to tutaj chodzi? — zapytał Żyd, spoglądając w koło.
— Ta dziewczyna widzę oszalała! — odpowiedział Sikes z wściekłością.
— Nie, nie oszalała, nie, — ozwała się Nancy blada i zadyszana; — nie, nie, nie oszalała jeszcze, nie wierz temu Faginie.
— Bądźże więc cicho, czy słyszysz? — zawołał Żyd z groźném wejrzeniem.
— Nie, ja niechcę być cicho, — odpowiedziała dziewczyna, podnosząc głosu — cóż wy sobie myślicie?
Fagin znał za nadto dobrze wszelkie zwyczaje, wybryki i dziwaczności istót, do tego stopnia społeczeństwa należących, do którego Nancy należała, aby nie miał był i o tém wiedzieć, iż daleko rozsądniéj było wszelką rozmowę na teraz z nią przerwać i na dalszy czas odłożyć. Chcąc przeto uwagę całego towarzystwa na inny przedmiot skierować, obrócił się do Oliwera.
— Chciałeś nam więc uciec, mój kochanku, co?
Zawołał Żyd, sięgając po kij gruby i sękaty, leżący w kącie koło kominka.
Oliwer nic na to nie odpowiedział, lecz robiąc mocno piersiami, wszystkie poruszenia Żyda śledził.
— Chciałeś wołać o pomoc,.... sprowadzić policyją, nieprawda? — szydząc zawołał Fagin i chwycił Oliwera za rękę. — Ja cię tu z tego natychmiast wyleczę, mój kochany paniczu!
To mówiąc, Żyd go laską w plecy raz uderzył, i właśnie do drugiego się zamierzył, gdy dziewczyna téj chwili przypadła, laskę z ręki mu wyrwała i w ogień z taką mocą rzuciła, że się aż węgle żarzące na izbę rozsypały.
— Fagin! dopokąd ja jestem przytomną, bić ci go nie pozwolę, — zawołała dziewczyna. — Masz teraz chłopca, czego chcesz więcéj? Dajże mu pokój! czy słyszysz Fagin? dajże mu pokój, albo takie ślady na tobie pozostawię, że mię przed czasem jeszcze na szubienicy powieszą.
Wyrzekłszy tę groźbę, z największą złością nogą o ziemię tupnęła i z zaciętemi zębami, ściśniętemi pięściami, to na Żyda, to na Zbójcę na przemian spoglądała,...... a wściekłość wewnętrzna, stłumiona, w którą się stopniowo sama wbiła, bladością śmiertelną twarz jéj pokryła.
— A to co ma znaczyć Nancy? — rzekł nakoniec Żyd słodko i łagodnie, spoglądając przez chwilę na Billa niemy, pomięszany, osłupiały, który to jego przerażenie podzielał. — Ty się dzisiaj sama przewyższasz. Ha! ha! ha! moja droga! ślicznieś twoję rolę odegrała!
— Czy tak? — odparła dziewczyna. — Strzeż że się zatém Fagin, abym się dzisiaj za nadto nie przewyższyła; mógłbyś przytém bardzo źle wyjść; mówię ci przeto zawczasu, daj mi dzisiaj pokój.
Jest coś takiego w kobiecie zagniewanéj, zwłaszcza, jeżeli do wszelkich innych gwałtownych namiętności uniesienie rozpaczy i wściekłości zapamiętałéj się dołączy, że mało jest mężczyzn, którzy by ten stan jéj wywołać pragnęli.
Żyd poznał, żeby nie bardzo korzystnie dla niego wypaść mogło, gdyby najmniejszą wątpliwość w rzeczywistość gniewu Nancy daléj jeszcze chciał udawać; odskoczył tedy od niéj na kilka kroków i rzucił na Billa spojrzenie na pół bojaźliwe, na pół błagające, chcąc mu przez to dać niby do zrozumienia, że on jest jedyną osobą, która najbezpieczniéj tę rozmowę daléj przeprowadzić może.
Sikes, tém milczącém wezwaniem znaglony, a może i tą uwagą niejako zachęcony, iż jego własna duma i powaga tego po nim wymaga, aby Nancy natychmiast do rozumu przyprowadził, wyzionął kilkanaście okropnych groźb i przekleństw z szybkością, wielkim zaszczytem dla jego twórczego ducha w tym rodzaju obrazów będącą.
Ale że to uniesienie poetyczne pana Sikes żadnego widocznego wrażenia na osobę nie zrobiło, która przedmiotem i celem tego rodzaju pienia była, uciekł się przeto do upominku nieco dotkliwszego.
— Co to wszystko ma znaczyć?
Zawołał Sikes, popierając to pytanie okropném i najpospolitszém przekleństwem na najpiękniejszą część ciała ludzkiego, które by tak ślepotę pomiędzy ludźmi rozpowszechniło, jak naprzykład obecnie kur lub ospa panuje, gdyby raz tylko na każde pięćdziesiąt tysięcy razy wysłuchane zostało; — co to wszystko ma znaczyć, pytam się? Niech mię jasny piorun trzaśnie!...... Czy ty wiesz, kto ty i czém ty jesteś?
— O wiem ja wiem, bardzo dobrze.
Odpowiedziała dziewczyna ze śmiechem kurczowym, potrząsając przytém głową z taką szyderską obojętnością, iż z niéj łatwo wnieść mogli, że téj chwili na nic w świecie nie dba.
— Jeżeli wiesz, więc milcz i bądź cicho, — odparł Sikes z tym mrukiem właściwym i przytłumionym, którego zwykle używał, jeżeli do swego psa przemawiał; — inaczéj ja cię na długi czas uciszę.
Dziewczyna się powtórnie roześmiała, lecz tą razą nieco spokojniéj jak poprzód, a rzuciwszy spojrzenie szybkie na Billa, twarz odwróciła i usta aż do krwi zagryzła.
— Taka szlampa, wszetecznica! — dodał Sikes, spoglądając na nią z pogardą; — i jéj się w litość niepotrzebną i ludzkość bawić zachciewa!...... Śliczna mi zaleta dla chłopca, jeżeli mu powiesz, iż ma w tobie szczerą przyjaciółkę!
— Jak mi Bóg miły, jestem wszetecznicą — zawołała dziewczyna z uniesieniem namiętném; — i wolałabym teraz, żeby mię poprzód na ulicy byli zabili, lub téż, żebym się na miejscu tych była znajdowała, koło którycheśmy tego wieczora tak blizko przechodzili, jak żem się do tego przyczyniła, aby tego chłopca tutaj sprowadzić. Ten chłopiec jest teraz złodziejem, kłamcą, złoczyńcą, i to wszystko od dzisiejszego dnia dopiero. Czyliż to jeszcze dla tego starego łakomcy nie wystarcza, nie żeby go jeszcze bił?
— Uspokój się Billu, uspokój, — ozwał się Żyd do niego, chcąc niby gniew jego uskromić; właściwie jednak dla tego, aby mu nieznacznie chłopców wskazać, którzy się temu, co się działo, pilnie przypatrywali i ciekawie przysłuchiwali; — obchódź się z nią łagodniéj Billu, łagodniéj.
— Łagodniéj! — zawołała dziewczyna, z groźnym i przerażającym gniewem. — Łagodniéj! ty nikczemny staruchu! Nieinaczéj, zasłużyłam na to u ciebie, abyś się łagodnie ze mną obchodził. Kradłam już dla ciebie, gdym jeszcze dzieckiém o połowę młodszém od tego była; — i wskazała przytém na Oliwera. — Już od lat dwunastu tém samém się trudnię, tę samą usługę ci pełnię. Czyś już o tém zapomniał,.... mów, czyś już o tém zapomniał?
— Dobrze już, dobrze, — odpowiedział Żyd, chcąc ją uspokoić, — wszak jeżeli to czynisz, to i z tego żyjesz.
— Czy tak? — odparła dziewczyna, lecz teraz już nie mówiąc jak zwykle, po ludzku, ale z wrzaskiem przeraźliwym, nieustannym, każde słowo osobno, przerywanie, przez usta spienione przepuszczając. — O prawda, prawda, że z tego żyję, a ulice zimne, mokre, plugawe, są mojém mieszkaniem, mojém łożem, i to ty nędzniku stary doprowadziłeś mię do tego, i gonisz mię ciągle, bez przestanku na nie, i trzymasz mię na nich całe dnie i nocy, dopokąd śmierć tego nędznego życia mego nie zakończy!
— Czy słyszysz, ja ci coś złego zrobię, — przerwał Żyd, tknięty do żywego tymi wyrzutami; — ja ci coś złego zrobię, jeżeli jeszcze słówko więcéj powiesz!
Dziewczyna téż ani słówka więcéj nie rzekła, lecz z włosem najeżonym, ubiorem w nieładzie, w napadzie szaleństwa z taką siłą na Żyda się rzuciła, żeby z pewnością na jego obliczu ślady swéj zemsty była zostawiła, gdyby Sikes ją w porę za ręce nie był chwycił i wstrzymał; poczém chwilę jeszcze, lubo bezskutecznie z nim się mocowała i nakoniec omdlała na ziemię upadła.
— Teraz już dobrze, — rzekł Sikes, położywszy ją w kącie. — Ogromną siłę ma w rękach, jeżeli ją podobne szaleństwo napadnie.
Żyd otarł pot z czoła i uśmiechnął się, jakby to wielką przyjemność mu sprawiało, że ta sprzeczka się raz przecież zakończyła, lubo ten cały wypadek ani dla niego, ani dla Billa, ani dla chłopców, ani dla psa nawet czémś nadzwyczajném i zadziwiającém nie był, lecz owszém, czémś bardzo częstém i pospolitém w tém rzemiośle.
— Najgorsza rzecz mieć z kobietami do czynienia, — rzekł nakoniec Żyd, kładąc kij na swoje dawne miejsce; — lecz one są za to nadzwyczaj dowcipne i przebiegłe, a my się w naszém położeniu bez nich żadną miarą obejść nie możemy. — Karolku, zaprowadź Oliwera do łóżka.
— Mnie się zdaje, żeby to dobrze było, aby jutro swych dobrych i ładnych sukni nie wdziewał, nieprawda Fagin? — zapytał Karolek Bates.
— Zapewnie, zapewnie, — odpowiedział Żyd, z uśmiechem szyderczym porozumienia.
Pan Bates, tém poleceniem widocznie mocno ucieszony, wziął ową szczypę, na któréj kawałek świecy był zatknięty, i zaprowadził Oliwera do przybocznéj komory, w któréj się kilka sieników na ziemi rozścielonych znajdowało, na których Oliwer już nieraz poprzód sypiał.
Tutaj dopiero Karolek śród śmiechu niewypowiedzianego, tenże sam ubiór stary z kąta wyciągnął, któren Oliwer niegdyś z taką przyjemnością u pana Brownlow z siebie zrzucił i służącéj darował, a którego przypadkowe zakupienie za pierwszą skazówką pobytu Oliwera Faginowi posłużyło i tegoż na jego ślad sprowadziło.
— Zdejm z siebie te suknie, ja je dam Faginowi do schowania, — rzekł Karolek. — Jakie piękne na nich sukno!
Biedny Oliwer, lubo niechętnie, usłuchał, a pan Bates, zwinąwszy suknie i wziąwszy je pod pachę, wyszedł z komory, zostawiając Oliwera w ciemności, i zamknął drzwi na klucz za sobą.
Odgłos śmiechu wrzaskliwego Karolka i głos panny Betsy, która właśnie w porę nadeszła, aby wodą zimną zlać twarz swojéj przyjaciółki i inne jeszcze usługi kobiece pannie Nancy wyświadczyć, by ją do przytomności przyprowadzić, byłby nie jednego może w okolicznościach daleko przyjemniejszych od Oliwera ze snu wybił, lecz Oliwer był zmęczony, niedawno po chorobie, a zatém słaby, zwątlony, a to było przyczyną, że téż wkrótce usnął.
Jest to zwyczajem przyjętym, aby we wszystkich dobrych, morderczych, a zatém i pięknych melodramatach sceny tragiczne i komiczne nieustannie się zmieniały i porządkiem oznaczonym i pewnym po sobie następowały, jak naprzykład w dobréj szynce warsztwy białe i czerwone.
Tutaj bohater upada na swe łoże słomiane, przygnieciony ciężarem nieszczęścia i kajdan, a w scenie następnéj jego wierny, lubo niewiedzący o niczém pachołek wynagradza widzów jaką zabawną i śmieszną śpiewką. Tutaj widzimy z sercem gwałtownie bijącém bohaterkę w mocy dumnego i bezsumiennego panka, która, widząc że tak jéj cnota jak i życie zarówno jest zagrożone, sztyletu z zanadrza dobywa, aby jedno na koszt drugiego zbawić;... lecz właśnie wtedy, kiedy ciekawość nasza do najwyższego stopnia wytężona, daje się słyszeć świst, a my się widzimy nagle przeniesieni do pysznéj komnaty zamku, gdzie jaki siwy seneszał pieśń zabawną wraz z zabawniejszą jeszcze lenników czeredą, wolny przystęp tak do wysokich, sklepionych kościołów, jak i wesołych zamków i pałaców mającą, i tłumnie w nieustanném weselu z jednego do drugiego się włóczącą, chórem śpiewa.
Podobne zmiany zdają się nam nierozsądne; rzeczywiście zaś nie są one tak przeciwne istocie rzeczy, jakby się nam na pierwszy rzut oka zdawało.
I w życiu rzeczywistém podobne przechody od stołu wytwornie i smaczném jadłem zastawionego do łoża śmiertelnego, — od stroju balowego do ubioru żałobnego, nie są tak rzadkie i nieznaczne, lubo cała i wielka różnica w tém tylko zachodzi, że tutaj jesteśmy sami czynnymi, działającymi, a tam jedynie zimnymi widzami. Aktorowie na teatrze są zupełnie ślepi, obojętni, na te gwałtowne i nagłe przechody i burzliwe wybuchy namiętności lub uczucia, które oczom widza zimnego, rozważającego, przewrotne, niedorzeczne, zelżywe się wydają.
Że zaś te nagłe zmiany czasu, miejsca, wydarzeń nie tylko w książkach zwyczajem i długiém użyciem od dawna już są uświęcone, ale nawet i autorowi za zaletę wielką poczytane bywają, — wielu albowiem krytyków całą zasługę autora w tém tylko uważa, jeżeli ten swych bohaterów przy końcu każdego rozdziału w położeniu ciekawém, niebezpieczném, wątpliwém postawić umie, — czytelnik zatém tego krótkiego wstępu do obecnego rozdziału za rzecz potrzebną uważać może nie będzie.
Gdyby to w istocie nastąpić miało, niechaj że więc to posłuży jedynie za skazówkę małą, grzeczną ze strony życiopisarza, iż się w swéj powieści prosto aż do tego miejsca wraca, w którém się Oliwer Twist urodził, a czytelnik niechaj będzie pewnym, iż wiele i ważnych powodów było do zmuszenia go do téj podróży, inaczéj by się autor żadną miarą nie był ośmielił do podobnéj wycieczki go zaprosić.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Pan Bumble wybrał się wczas rano z domu, przeszedł przez bramę domu roboczego, i puścił się z czołem dumnie zadartém, całą postawą napuszoną, nadętą, gościńcem ku zakładowi pani Mann.
On się znajdował właśnie na stopniu najwyższym świetności i pychy swego urzędowania.
Jego kapelusz trójgraniasty i ubiór połyskiwał w promieniach wschodzącego słońca, a laską swoją wywijał z całą siłą i dzielnością zdrowia i potęgi.
Pan Bumble zwykle nos i czoło do góry zadarte nosił, lecz dzisiaj one jeszcze bardziéj jak zwykle do góry zadzierał. Z jego ócz taka wesołość wewnętrzna, w sobie zatopiona promieniła, a w jego całéj postawie taka wyniosłość rozlana leżała, że gdyby go jaki badacz obcy téj chwili był spotkał, byłby z tego mógł wnosić, iż się myśli Woźnemu po głowie snują, za nadto wielkie, za nadto wzniosłe, aby je w słowa zamienić można.
Bumble się dzisiaj ani chwilkę na zwykłą pogadankę nie zatrzymywał, jeżeli po drodze którego ze swoich znajomych kramarzy, lub innych ludzi spotkał, którzy go z pokorą witali, gdy koło nich przechodził. Łaskawém skinieniem ręki jedynie za ich powitanie im dziękował i kroku swego pełnego godności dopotąd nie zwolnił, dopokąd do drzwiczek ogrodowych od owego folwarku nie doszedł, w którym pani Mann biedne sieroty z taką macierzyńską troskliwością i pieczołowitością pielęgnowała.
— Ten Woźny przeklęty! — zawołała z gniewem pani Mann, usłyszawszy znane jéj dobrze niecierpliwe pukanie do drzwiczek ogrodowych. — Nie wiedzieć, po co go tutaj djabli o tym czasie, tak rano, przynoszą!.. Ach, pan Bumble!.... O wilku mowa, a wilk idzie!.. Proszę, proszę, kochany panie Bumble!.... Jakżeż to miło was zobaczyć, Sir!.... Proszę do pokoju Sir.... proszę!
Pierwsza część téj przemowy pani Mann, w któréj gniew przebijał, zwrócona była do Zuzanny, a druga, radość wyrażająca, do pana Bumble, kiedy mu ta poczciwa kobiecina drzwi od ogrodu otwierała i z największém uszanowaniem i uprzejmością do siebie go zapraszała.
— Moja pani Mann, — zawołał Woźny, nie siadając na krześle, lub rzucając się na nie, jakby to każdy inny człowiek z gminu był uczynił, lecz opuszczając się na siedzenie z ruchem właściwym, powolnym; — moja pani Mann,.... dzień dobry!
— Ślicznie dziękuje!.... dzień dobry! — odpowiedziała pani Mann z wdzięcznym dygiem, ujmującym uśmiechem; — mam nadzieję, że się masz dobrze Sir.
— Jako tako, moja pani Mann, jako tako! — odpowiedział Woźny. — Życie człowieka zależnego od gminy nie jest to łoże z róż moja pani Mann!
— Ach! to prawda, wielka prawda, panie Bumble! — westchnąwszy rzekła pani Mann.
A wszystkie sieroty byłyby tę uwagę i westchnienie z wielką szczerością i znaczeniem właściwém powtórzyły, gdyby ono było usłyszały.
— Życie człowieka zależnego od gminy, — ciągnął daléj pan Bumble, uderzając laską swoją o stół, — jest to życie ustawicznych trosk, trudów i pracy; lecz o ile mi jest wiadomo, wszyscy w świecie ludzie publiczni na to są narażeni, i prześladowania cierpliwie znosić muszą.
Pani Mann, nie mogąc natychmiast pojąć, do czego Woźny zmierza, załamała ręce z litości, współczucia, i westchnęła głęboko.
— Dobrze robisz, moja pani Mann, że wzdychasz! — rzekł wtedy Woźny.
Pani Mann, widząc że nie źle trafiła, raz jeszcze i to głębiéj westchnęła z widoczném zadowoleniem tego publicznego męża, który, surowém wejrzeniem na swój kapelusz trójgraniasty najuprzejmiejszy uśmiech staruszki wywdzięczając, zawołał:
— Pani Mann!.... wyjeżdżam do Londynu!
— Do Londynu, panie Bumble? — zawołała pani Mann z niewypowiedzianém zadziwieniem.
— Tak jest, do Londynu! moja pani, — powtórzył niezachwiany Woźny, — i to w powozie.... Ja i dwóch naszych biedaków, moja pani Mann!.... Ważna sprawa się toczy względem prawa osiadłości, a Zbór nasz wybrał mnie,.... mnie, moja pani Mann,.... abym w téj sprawie jako świadek przed Sądami okręgu Clerkinwelle w Londynie stanął;.... a ja bardzo wątpię, — dodał Bumble, prostując się dumnie, — czyli Sądy Clerkinwell coś stanowczego w téj sprawie zawyrokować będą w stanie, dopokąd ze mną nie pomówią.
— Musisz z tego być bardzo dumnym, panie Bumble! — rzekła pani Mann pochlebnie.
— Jest to własna wina Sądów w Clerkinwell, moja pani Mann! — odpowiedział Bumble; — a gdyby się Sądy w Clerkinwell w końcu przekonały, że gorzéj na tém wyszły, jak się spodziewały, Sądy Clerkinwell winę tę sobie samym jedynie przypisać muszą.
Tyle śmiałości, głębokości i pogardy w téj groźbie leżało, z jaką pan Bumble te słowa wyrzekł, iż pani Mann czcią i poszanowaniem dla niego całkiem przejętą się być zdawała.
Nakoniec rzekła:
— Czy pojedziesz powozem, panie Bumble?.... Ja sądziłam zawsze, iż to jest u nas zwyczajem, wszystkich z domu roboczego lub też ubogich Gminy wozem prostym odsełać.
— Nieinaczéj!.... lecz tylko w tedy, jeżeli są chorzy, moja pani Mann, — odpowiedział Woźny. — Sadzamy w tedy naszych chorych z domu roboczego lub ubogich na wóz otwarty w porę dżdżystą, aby się nie zaziębili.
— A! — zawołała pani Mann.
— Znaleźliśmy furmana, który tych obu biedaków za bardzo małą cenę ze sobą zabierze, — mówił daléj Woźny. — Są oni obaj w bardzo złym stanie zdrowia, a myśmy obliczyli, że nam daleko taniéj wypadnie kazać ich zawieść, jak pochować..... rozumie się, jeżeli ich będziemy mogli jakiéj innéj gminie narzucić;...... co według mego zdania bardzo łatwo uczynić się da, jeżeli tylko na złość nam nie zrobią, i na przekorę na drodze nam nie umrą. Ha! ha! ha!
Gdy się pan Bumble przez chwilkę serdecznie naśmiał, wejrzenie jego przypadkiem na kapelusz trójgraniasty padło, i natychmiast dawnéj powagi i surowości nabrało.
— Ale my o naszéj sprawie zapominamy, moja pani Mann, — ozwał się nakoniec Woźny, — oto jest zapłata miesięczna, moja pani Mann.
Pan Bumble wyciągnął przytém z kieszeni zwitek srebra w papier zawiniętego i odebrał od pani Mann kwit, któren natychmiast w jego przytomności napisała.
— Jest na nim wprawdzie kilka żydów, ale to nic nieszkodzi, — rzekła dzierżawczyni sierot, — zawsze on ważny.... Dziękuje ślicznie panie Bumble, ja wiem, że wam wiele wdzięczności jestem winna, Sir.
Pan Bumble pochylił lekko głowę z największą uprzejmością, dziękując niby za grzeczność pani Mann, i zapytał, jak się dzieci mają.
— Dziękuję panu za tę lubą dziatwę! — odpowiedziała pani Mann czule; — te lube i kochane dzieci mają się jak tylko mogą najlepiéj. Wszystkie są zdrowe, wyjąwszy tych dwóch, które zeszłego tygodnia zmarły i małego Dika!
— Czy się temu chłopcu wcale nie polepsza? — zapytał pan Bumble.
Pani Mann wstrząsnęła głową.
— Jest to chłopiec najgorszy, najzłośliwszy i najknąbrniejszy z wszystkich wychowanków Gminy! — zawołał pan Bumble z gniewem. — Gdziesz on jest teraz?
— Przyprowadzę go natychmiast, Sir! — odpowiedziała pani Mann. — Dik!.... chodź tutaj,.... czy słyszysz?
Po wielu wołaniach Dika nakoniec gdzieś w kacie odkryto, twarz jego wodą przy studni zlano, umyto, zapaską pani Mann obtarto, i dopiero potém przed groźne oblicze pana Bumble, Woźnego, przyprowadzono.
Chłopczyna był blady, wychudły; lice miał zapadnięte, a oczy głęboko wklęsłe, wielkie. Ubiór lichy sieroty gminy, ta liberya nędzy i biedy, wisiała przestrono na jego wątłém ciele, a jego członki małe, drobne, takie były suche, wynędzniałe, jakby u starca.
To jest obraz téj małéj istoty, która drżąc na całém ciele przed obliczem pana Bumble stała, nie mając na tyle śmiałości oczów swych z ziemi podnieść, lękając się nawet grzmiącego głosu Woźnego.
— Czy nie możesz twemu przełożonemu śmiało w oczy spojrzeć, ty krnąbrny chłopcze? — ozwała się pani Mann do niego.
Chłopczyna podniosła oczy nieśmiało do góry, i spotkała się z wejrzeniem pana Bumble.
— Cóż ci brakuje sieroto Gminy? — zapytał Bumble z dobrotliwością i wesołością.
— Nic panie! — odpowiedziała dziecina słabo.
— I ja także mówię, że nic, — potwierdziła pani Mann, uśmiechająca się w duszy na tę niezwykłą, niesłychaną wesołość i żartobliwość Woźnego. — Ja wiem nawet dobrze, że ci nic nie brakuje.
— Ja bym chciał.... — bąknął nieśmiało chłopczyna. —
— A to co znowu? — przerwała mu pani Mann; — spodziewam się przecież, iż niechcesz powiedzieć, że ci czego u mnie brakuje?.... No mów,.... gadaj! ty bękarcie mały.
— Powoli moja pani Mann,.... powoli! — zawołał Woźny podnosząc rękę z pewną urzędową powagą. — Mówże, mów, cobyś chciał, mów!
— Jabym chciał, — wyjąkał chłopczyna, — ażeby mi ktoś, co pisać umie, kilka słów na kawałku papieru napisał, tę kartkę złożył, opieczętował, i przechował ją u siebie, gdy mnie do grobu włożą....
— Co ten chłopiec mówi? — zawołał pan Bumble, na którego słabowitość, wątłość i posępność chłopczyny niejakie wrażenie zrobiła, lubo do podobnego widoku był przyzwyczajony. — Co ty przez to rozumiesz chłopcze?
— Jabym chciał, — odparł chłopczyna, — biednemu Oliwerowi Twist pamiątkę miłości mojéj dla niego po sobie zostawić, i donieść mu, ile razy samotny siedziałem i gorżkie łzy wylewałem na tę myśl, że on tak opuszczony po świecie pośród nocy ciemnych włóczyć się musi, nie mając nikogo, coby mu chciał pomódz!.... Chciałbym mu także powiedzieć, — dodał chłopczyna, składając swe malutkie rączęta i mówiąc z wielkiem zapałem, — że ja bardzo rad za młodu umieram; gdyż umierając człowiekiem już dorosłym, może nawet starcem, mogłaby mię moja mała siostrzyczka, która już dawno jest w niebie, całkiem zapomnieć, albo też na mnie się gniewać, a to jednak będzie daleko lepiéj i miléj, jeżeli się oboje dziećmi tam ze sobą zejdziemy.
Pan Bumble zmierzył małego chłopczynę od stóp do głów z niewypowiedzianem zadziwieniem, i rzekł do pani Mann:
— Jak widzę to wszyscy są jednacy, moja pani Mann. Ten ladaco, ten śmiały i zuchwały Oliwer wszystkich popsuł.
— Nigdybym się tego niespodziewała, Sir! — zawołała pani Mann, wznosząc ręce do góry, i ze złością na Dika spoglądając. — Jeszczem takiego zuchwalca małego nigdy w mojém życiu niewidziała!
— Precz z nim, precz z moich oczu, moja pani Mann! — zawołał pan Bumble nakazująco. — Musimy o tém naszym Przełożonym donieść, moja pani Mann!
— Spodziewam się, że ci panowie będą mieli na tyle wyrozumiałości i poznają, że to nie jest wcale moją winą, Sir! — rzekła pani Mann z udanym płaczem.
— Niech cię to nie trwoży, moja pani Mann! oni to uczynią, gdyż o prawdziwym stanie rzeczy dokładnie uwiadomieni zostaną, — odpowiedział Bumble z wspaniałością. — Weź go, weź z moich oczu! nie mogę znieść jego widoku.
Dika wyprowadzono natychmiast z izby, i zamknięto do piwnicy na węgle, a pan Bumble niebawem sam się oddalił, by przygotowania do swéj podróży poczynić.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
Nazajutrz rano o szóstéj godzinie, pan Bumble swój kapelusz trójgraniasty na kapelusz okrągły zamienił, w szeroki płaszcz niebieski z kapturkiem się obwinął, i usiadł na samym wierzchu powozu furmańskiego w towarzystwie owych dwóch zbrodniarzy, których miejsce urodzenia i pobytu przedmiotem sądowéj wątpliwości było.
Niebawem też z nimi do Londynu przybył, niedoświadczywszy po drodze żadnéj przygody, jeżeli nieprzyjemności, pochodzące z osłabienia i pierwotnie złego stanu zdrowia obu mieszkańców z domu roboczego za przygodę uważać niechcemy, albowiem ci przez całą drogę tak mocno dygotali, i na zimno się żalić nieprzestawali, że panu Bumble, jak późniéj sam oświadczył, zęby ze z grozy dzwoniły, i pewne niemiłe uczucie niewypowiedzianéj niewygody nim miotało, lubo płaszcz miał na sobie.
Pan Bumble, oddawszy tych zbrodniarzy na noc pod straż w miejsce właściwe, rozgościł się sam w tym domu gospodnim, do którego woźnica na popas zajechał, i kazał sobie zastawić bardzo skromny obiad z bifsztygu, sosu ostrzygowego i porteru. Usiadł potém na krześle przy kominku, szklankę z grogiem na murku od kominka postawił, zaczął rozmyślać nad występkami przeważającemi tych ludzi, którzy z obecnego stanu spółeczeństwa nie będąc radzi, na niego się gorzko żalą, i zabrał się w końcu z wszelkiemi wygodami do czytania gazet.
Pierwsze, co panu Bumble w ręce wpadło, było następne uwiadomienie:
„Zeszłego Czwartku wieczorem zginął chłopczyna młody, imieniem Oliwer Twist. Idąc z Pentonville do miasta zapewnie gdzieś w zasadzkę zwabiony, lub też gwałtem przytrzymany został, gdyż odtąd żadnéj wiadomości o nim nie otrzymano. Jeżeliby się ktoś znalazł, coby nam o nim mógł dać wiadomość, odkryć pobyt jego teraźniejszy, lub też przeszłość jego nam wyświecić, na czém wiele uwiadamiającemu zależy, otrzyma wzwyż naznaczoną nagrodę.“
Potém następował dokładny rysopis Oliwera postaci, ubioru, powierzchowności, a w końcu imie i pomieszkanie zawiadamiającego pana Brownlow.
Pan Bumble szeroko oczy wytrzeszczył, uwiadomienie całe przynajmniéj trzy razy od początku do końca przeczytał, i za pięć minut najdaléj w drogę do Pentonville się wybrał, zapomniawszy nawet w swoim zapale o grogu, który nietknięty na murku zastawił.
— Czy pan Brownlow jest w domu? — zapytał Bumble dziewczyny, która mu drzwi otworzyć przyszła. —
Na to zapytanie dziewczyna mu dała nie tak niezwykłą, jak raczéj unikającą odpowiedź.
— Niewiem dobrze,.... a z kąd pan jesteś?
Zaledwie Bumble imie Oliwera wyrzekł, chcąc przybycie swoje usprawiedliwić, pani Bedwin, która przez ten czas pode drzwiami podsłuchiwała, śpiesznie do sieni bez tchu prawie wybiegła.
— Proszę,.... proszę mój panie! — zawołała staruszka. — Wiedziałam o tém dobrze, że się raz przecież koniecznie o nim coś dowiemy.... Biedny chłopczyna!.... O tak!.... wiedziałam o tém dobrze!.... Wielki Boże!.... zawszem o tém mówiła....
To wyrzekłszy, poczciwa staruszka na powrót do swéj izby wpadła i rzuciwszy się na sofę, rzewnie rozpłakała. Lecz służąca, która tak bardzo czułą i tkliwą nie była, pobiegła tymczasem po schodach na górę uwiadomić o tém pana Brownlow, i powróciła niebawem z tą prośbą, aby pan Bumble za nią się natychmiast udać raczył.
Wprowadzono Woźnego do tejże saméj izdebki małéj, w któréj tyle książek się znajdowało, a pan Brownlow i jego przyjaciel Grimwig, z butelką wina na stole i szklankami pełnemi przed sobą właśnie siedzieli.
Skoro tylko Grimwig panu Bumble lepiéj się przypatrzył, natychmiast wykrzyknął:
— To Woźny!.... Woźny Gminy i domu roboczego! jeżeli, nie to połknę moję głowę.
— Bądź tak dobrym mój przyjacielu, i nie przerywaj temu panu, — ozwał się pan Brownlow. — Proszę, siadaj panie Woźny!
Bumble usiadł cokolwiek zmięszany dziwacznością pana Grimwig. Pan Brownlow światło lampy tak skierował, że ono wprost na oblicze pana Bumble padało, i ciągle go na oku mieć dozwalało; poczém z pewną niecierpliwością zapytał:
— Przychodzisz zapewne w skutek owego uwiadomienia w gazetach, nieprawdaż?
— Tak jest, panie! — odpowiedział Bumble.
— Wszak jesteś Woźnym,...... nieprawdaż ? — zapytał Grimwig.
— Ja jestem Woźny Gminy, moi panowie! — odpowiedział Bumble z dumą.
— Zresztą, — rzekł Grimwig po cichu do przyjaciela, — wiedziałem o tém dobrze. Ubiór, który ma na sobie, jest to ubiór właściwy każdego urzędnika Gminy, a on na wskroś na Woźnego wygląda.
Brownlow wstrząsnął lekko głową, chcąc przez to milczenie swojemu przyjacielowi nakazać, i zapytał Woźnego:
— Czy wiesz, gdzie się ten chłopiec biedny teraz znajduje?
— O tém więcéj nie wiem, jak i każdy inny, — odpowiedział Bumble.
— Cóż więc wiesz o nim? — zapytał staruszek. — Mów śmiało, mów mój przyjacielu, jeżeli masz coś do powiedzenia. Cóż wiesz o nim?
— Nieprawdaż, że nic dobrego o nim niewiesz, nieprawdaż?
Zawołał Grimwig szydersko, zbadawszy poprzód uważnie oblicze Bumbla.
Pan Bumble natychmiast to pytanie pochwycił i z uroczystością poważną głową wstrząsnął.
— Cóż, czy nie mówiłem?
Zawołał Grimwig rzuciwszy spojrzenie zwycięzkie na pana Brownlow.
Brownlow spojrzał z pewném oburzeniem na Bumbla oblicze wykrzywione, i żądał, aby tenże wszystko powiedział, co tylko wie o Oliwerze, lecz o ile możności jak najzwięzléj i nąjkróciéj.
Bumble odłożył na bok kapelusz, odpiął surdut, założył ręce, przegiął w tył głowę, jak człowiek, który w pamięci czegoś szuka, i po kilku chwilach głębokiego namysłu, rozpoczął swoję powieść.
Niewiem czyliby nam czytelnik te nudy wybaczył, które byśmy mu sprawili powtórzeniem tego, co Bumble przez dwadzieścia minut blizko owym dwóm staruszkom opowiadał. Istotą zaś i treścią téj powieści jego było to: że Oliwer był sierotą, zrodzoną z rodziców rozpustnych i występnych, że już od urodzenia wszelkie przymioty chłopca niewdzięcznego, przewrotnego, występnego i złośliwego objawiał i zawód swój krótki napadem zabójczym i zdradliwym na niewinnego, bezbronnego chłopca i ucieczką z domu swego majstra nocą zakończył.
Aby zaś dowieść, iż jest rzeczywiście tą osobą, za którą się wydaje, Bumble rozłożył na stole papiery, które z sobą do Londynu przywiózł, i założywszy na powrót swe ręce, cierpliwie dalszych uwag i badań pana Brownlow oczekiwał.
— Lękam się, że to wszystko jest rzeczywiście wielką prawdą.
Ozwał się nakoniec zacny staruszek stroskany, przejrzawszy dokładnie papiery.
— Nie jest to wprawdzie wiele za twoje doniesienie, mój panie; byłbym ci jednak trzy razy więcéj był dał, gdyby wiadomości twoje były dla tego chłopca nieco pomyślniejsze.
Nie jest to rzeczą wcale do prawdy niepodobną, żeby pan Bumble cokolwiek innéj barwy powieści swojéj był nadał, gdyby trochę pierwéj, przed tą rozmową jeszcze, o takich zamiarach pana Brownlow był wiedział. Lecz teraz już za późno było na to; wstrząsnął przeto głową jedynie z uroczystą powagą, pieniądze schował do kieszeni, i pożegnawszy staruszka, wesoło się oddalił. —
Brownlow przez kilka minut po odejściu Woźnego w przykrych myślach pogrążony po pokoju się przechadzał, tak mocno i widocznie zmartwiony i cierpiący, że nawet Grimwig sam z niego więcéj szydzić nie śmiał. —
Nakoniec stanął, i za dzwonek silnie pociągnął.
— Pani Bedwin, — ozwał się staruszek do swéj gospodyni, która téj chwili do pokoju weszła; — ten chłopiec, Oliwer, jest to kłamca, oszust!
— To być nie może, drogi panie,.... to być nie może! —
Odparła śmiało staruszka.
— Ale ja ci powiadam, że tak jest, — powtórzył Brownlow surowo. — Cóż ty sobie myślisz z twojém: to być nie może?.... Dopiero cośmy o jego całém życiu od urodzenia z jak największą dokładnością słyszeli;...... a on przez całe swoje życie był chłopcem niegodnym, złoczyńcą.
— Ja temu nigdy nie uwierzę, — odpowiedziała staruszka niezachwiana.
— Wy kobiety stare nikomu niewierzycie, chyba kuglarzom, lub książkom bajecznym! — zawołał Grimwig z gniewem. — Ja już dawno o tém wiedziałem. Nie chcieliście zaraz z początku mojéj rady usłuchać;...... bylibyście jednak mnie usłuchali, gdyby gorączki był nie miał,.... nieprawdaż, co?.... Był to widok tkliwy, rozczulający! Nieprawdaż?.... Tkliwy!.... ba!....
Dodał pan Grimwig, przewracając łopatką ogień na kominku.
— Była to luba, grzeczna, przyjemna i wdzięczna chłopczyna, Sir, — odparła pani Bedwin z oburzeniom. — Wiem ja dobrze, co to są dzieci, Sir!.... mając przez lat czterdzieści zawsze z niemi do czynienia, miałam także dosyć czasu doświadczenia nabrać, a ludzie, którzy tego o sobie powiedzieć nie mogą, powinni by w téj mierze swego sądu nie dawać,.... to jest moje zdanie Sir.
Był to cios dotkliwy, na pana Grimwig wymierzony, który żył dotąd w stanie bezżennym. Lecz gdy prócz uśmiechu nic innego na tym starym kawalerze nie wymógł, stara gospodyni głową skrzywiła, i fartuszek swój gładzić zaczęła,...... znak przygotowawczy do nowéj odezwy,...... którą jéj pan Brownlow jednak przerwał.
— Cicho! — rzekł staruszek, udając gniew, którego wcale nieczuł. — Abym nazwiska tego chłopca od dzisiejszego dnia nigdy więcéj niesłyszał!.... Dzwoniłem naumyślnie, aby ci to powiedzieć, moja pani Bedwin;.... nigdy,.... nigdy więcéj,.... pod żadnym pozorem,... proszę o tém niezapominać!.... A teraz możesz odejść, moja pani Bedwin... Proszę tylko niezapominać o tém, co powiedziałem, gdyż to jest najszczerszem mojém żądaniem.
Téj nocy były serca stroskane w domu P. Brownlow.
I serce Oliwera mocno bolało, gdy sobie na swoich dobrych i miłych dobroczyńców wspomniał; to przynajmniéj było szczęściem dla niego, że tego niesłyszał, co oni dzisiaj o nim usłyszeli, albowiem wtedy byłoby mu serce z pewnością z żałości pękło.
Gdy się Smyk i Karolek Bates nazajutrz po obiedzie na swoję zwyczajną wyprawę oddalili, Fagin korzystał z téj pomyślnéj chwili i zaczął Oliwerowi długie prawić kazanie, jak wielkim grzechem jest niewdzięczność, i wytłómaczył mu jasno i dobitnie, że on tego grzechu właśnie się dopuścił przez swoje dobrowolne oddalenie się od swych troskliwych i przywiązanych przyjaciół, a bardziéj jeszcze przez to, iż wczoraj od nich chciał uciekać, i o pomoc przeciwko nim wołać, niepomnąc wcale na tyle trosk i kosztów które ponieśli, nim go wykryli i do siebie sprowadzić zdołali.
Fagin na to najszczególniéj wielką kładł zasługę, że Oliwera wtedy do siebie przyjął i żywił, kiedy bez wszelkiéj pomocy będąc, z głodu by na ulicy był umrzeć musiał, gdyby mu był w samą porę przytułku nie użyczył. Opowiedział mu przytém bardzo smutną i rozczulającą powiastkę o pewnym, młodym chłopcu, którego również w takiém samém położeniu z czystéj litości i miłości bliźniego do siebie przyjął, a który późniéj ufność jego zdradził, i niegodnym jego przyjaźni się okazał, objawiając bardzo wielki popęd do zawierania poufnych stosunków z policyą.
Lecz ta zdrada w końcu bardzo złe skutki dla tego chłopca miała, albowiem pewnego poranku przed więzieniem Old-Baily powieszonym został.
Fagin nie taił tego wcale przed Oliwerem, jak wielki miał udział w sprowadzeniu tego smutnego końca na tego nieszczęśliwego chłopca; z łzami jednak w oczach na to się skarżył i użalał, że ten podstęp i zdradzieckie postępowanie owego chłopca do tak przykrego, bolesnego kroku, i złożenia sądowéj przysięgi przeciwko niemu go zmusiło, która, lubo we wszystkiém z prawdą się niezgadzała, jednak dla bezpieczeństwa własnego i kilku ścisłych przyjaciół jego, koniecznie potrzebną była.
Fagin to kazanie swoje zakończył odrażającym obrazem nieprzyjemności i niewygód wiszenia na szubienicy, i oświadczył Oliwerowi z największą grzecznością i uprzejmością tę najszczerszą nadzieję swoję, iż się niespodziewa, aby kiedyś był zmuszonym Oliwera na tak nieprzyjemną operacyą narazić.
Krew się Oliwerowi lodem w żyłach ścinała, gdy téj mowy Żyda słuchał, i okropne groźby w niéj zawarte, lubo nie ze wszystkiém, pojmował.
Że i sądy sprawiedliwości nawet winnego z niewinnym pomieniać mogą, jeżeli obu we wspólnictwie i towarzystwie przypadkowém nadybią, o tém sam na sobie miał niedawno dowód bardzo jasny. Lecz i to się mu wielkiém niepodobieństwem niewydawało, iż Żyd już nie jednego przez swoje podstępy tajemnie uknute zgubić musiał, jeżeli ten coś więcéj wiedział, jak był wiedzieć powinien, lub téż bardziéj był udzielającym, jak mu to roztropność, albo bezpieczeństwo towarzystwa nakazywało.
Przypuszczenie, iż ten Żyd stary już nie raz podstęp podobny do skutku przyprowadzić i nie jednego na tamten świat tym sposobem wyprawić musiał, jeszcze większego prawdopodobieństwa nabierało, jeżeli sobie treść i istotę nie jednéj sprzeczki Fagina z Bilem Sikes przypomniał, która się do pewnego dawniejszego sprzysiężenia tego rodzaju rzeczywiście odnosić zdawała.
Gdy tedy bojaźliwie oczy do góry podniósł, i z wejrzeniem badawczém, przenikliwém starego Żyda się spotkał, uczuł, że ten stary złoczyńca drżenie jego członków i bladość twarzy zalęknionéj dobrze widzi i niebardzo niemiło na to spogląda.
Żyd się nakoniec obrzydliwie uśmiechnął, Oliwera po głowie poklepał, i rzekł do niego, że jeszcze bardzo dobrymi przyjacielami z sobą być mogą, jeżeli tylko odtąd spokojnie się zachowa, i szczerze i pilnie do pracy weźmie. Późniéj kapelusz na głowę włożył, surdut stary, połatany wdział na siebie i wyszedł, zamknąwszy starannie drzwi za sobą.
Tak więc Oliwer przez ten dzień cały, i przez wiele dni następnych sam jeden w téj izbie siedział zamknięty, niewidząc nikogo od świtu aż do północy, pędząc te długie chwile samemu sobie zostawiony, w towarzystwie swych własnych myśli, które nigdy do jego ludzkich i tkliwych przyjaciół powrócić nieomieszkały, i na to wyobrażenie ciągle się zwracały, jakie sobie oni z pewnością już od dawna o nim utworzyć musieli, a któremu żadną miarą przychylne być nie mogło.
Po kilku tygodniach, tym sposobem przepędzonych, Żyd już więcéj drzwi od izby za sobą nie zamykał, a Oliwerowi było wolno po całym domu się przechadzać.
Był to dom na dole bardzo brudny i spustoszały. Lecz na piątrze wyższém pokoje miały szerokie podwoje, wielkie i wysokie gzymsy, ściany tapetowane, ozdoby na stropach bardzo piękne i najrozmaitsze, lubo bardzo zaniedbane, z pyłu i starości już czarne.
Z tego wszystkiego Oliwer wnosił, iż na długi czas przed urodzeniem Żyda, dom ten do ludzi porządnych, majętnych należeć musiał, i wtedy może o tyle był pięknym i wesołym, o ile teraz brudny i ponury wyglądał.
Pająki rozpostarły swe siatki po wszystkich kątach ścian i stropu, a jeźli Oliwer kiedy wszedł po cichutku do któréj izby, uwidział zwykle myszki szybko przebiegające i przerażone do jam swoich uciekające.
Prócz tych istotek jednak żadnéj innéj żyjącéj istoty w tym całym obszernym domu nie było, i często się zdarzało, iż Oliwer, znużony wędrówką swoją z izby do izby, podczas zmroku w kąciku przy drzwiach od ulicy się układał, aby tylko być o ile możności jak najbliżéj ludzi, godziny całe na tém miejscu przepędzał i czatował tak długo, dopokąd Żyd, lub też który z jego wychowanków nie powrócił.
W tych wszystkich pokojach okienice były pozamykane, zabite, a pręty żelazne, które je trzymały, mocnemi śrubami do drzewa przymocowane. Światło dniowe przebijało się do tych pokoi jedynie przez małe, rozmaicie u góry okienic powyrzynane otwory; lecz to światło jeszcze większéj posępności im nadawało, i dziwnymi, fantastycznymi cieniami je napełniało.
Jedno tylko okienko w dachu, na tył domu wychodzące, nie miało żadnych okienic, lubo mocną żelazną kratą obwarowane było, a Oliwer bardzo często godziny całe ze smutkiem w sercu i na obliczu przepędzał, i na świat wyglądał, lubo z tego światu pięknego nic nie mógł widzieć, tylko gromadę gęsto nakupionych dachów, zczerniałych kominów i ostrych szczytów.
Spostrzegł on wprawdzie nieraz głowę popielatą, podartą, z po za ogniowych ścian poblizkich domów, lub też komina się pojawiającą, lecz ta głowa zwykle bardzo szybko na powrót znikała; a że to okno, które Oliwerowi za obserwatoryjum służyło, z zewnątrz goździami mocno przybite, i od dymu, deszczu i starości zczerniałe było, biedny chłopczyna musiał być rady, że to wszystko jako tako, lubo nie bardzo jasno mógł widzieć, i kształty tych różnych przedmiotów rozpoznać, nieżądając tego wcale, aby go widziano lub słyszano, — do czego nawet żadnego podobieństwa nie było, tak samo, jakby na przykład w kopule kościoła ś. Pawła ukryty siedział.
Pewnego dnia Smyk i Bates powrócili dość wcześnie po południu do domu, i przysposobiali się do małéj wycieczki na wieczór; pierwszy tedy z tych wspomnionych paniczów ubrdał sobie coś w głowie tego dnia nieco troskliwiéj koło wystrojenia swéj osoby się zakrzątnąć, — co, mówiąc prawdę i oddając mu słuszność, wadą zwyczajną Smyka nie było; — i w téj myśli tak dalece się poniżył, iż Oliwerowi nakazać raczył, aby mu w tém zatrudnieniu był pomocnym.
Oliwer za nadto był uradowany, że się będzie mógł komuś stać użytecznym;.... za nadto szczęśliwy, iż się może dłużéj na twarze ludzkie patrzeć, lubo tego twierdzić nie można, aby te twarze do szlachetniejszych i ładniejszych należeć były miały,.... za nadto gorliwy w wyświadczaniu ludziom jakiéjkolwiek przysługi, choćby nawet z wdzięcznością przyjęta nie została,.... aby się temu żądaniu był miał sprzeciwić lub niechęć okazać. Oświadczył tedy natychmiast swoję gotowość i przyklęknąwszy na ziemi tak, że jego nogi w rękę mógł ująć... Smyk albowiem na stole sobie usiadł, zabrał się natychmiast do zatrudnienia, które pan Dawkins: glancowaniem chodaków, my zaś po prostu, w czystej mowie: czyszczeniem obuwia nazywamy.
Niewiedzieć, czyli to było skutkiem uczucia swobody i niezawisłości, którego każde rozumne źwierze doznać musi, jeżeli sobie wygodnie na stole usiąść może, fajkę z wszelką przyjemnością wypalić, nogą sobie wesoło pokołysać, i przez ten czas buty mieć wyczyszczone, niepotrzebując sobie téj nader nieprzyjemnéj pracy zadawać, z nóg je poprzód zdejmować, lub też tą obawą tak przykrą być dręczonym, iż je na powrót wdziewać wypadnie, i przez to w swych myślach niemiło rozerwanym;...... czyli też skutkiem dobroci tytuniu, łagodzącéj uczucia Smyka;.... lub też nakoniec przyjemności piwa, tak błogie i miłe myśli w nim wzniecającego, dość, że téj chwili zapał i uniesienie smętne, romansowe okazał, które do zalet jego zwyczajnych wcale nie należało.
Chwilę spoglądał na Oliwera zadumany, w marzeniach zatopiony, poczém głowę do góry podniósł, głęboko westchnął, i na pół do siebie, na pół do Karolka Bates, rzekł:
— Jaka szkoda, że nie jest strzelcem.
— Ba! — odpowiedział na to Karolek Bates, — bo nie wie, co jest dobrém dla niego.
Smyk raz jeszcze głęboko westchnął, potém fajkę do ust włożył; Karolek poszedł także za jego przykładem, a obaj siedzieli przez kilka chwil w milczeniu, paląc sobie fajki.
— Mnie się zdaje, że ty nawet niewiesz, co to jest strzelec? — ozwał się Smyk ponuro.
— Mnie się zaś zdaje, ze wiem co to jest,.... — odpowiedział Oliwer, spojrzawszy szybko do góry. — Jest to tyle co złodziéj;...... a ty nim jesteś,..... nieprawdaż ?
Dodał chłopczyna, niepomiarkowawszy się natychmiast.
— Prawda że nim jestem, — odpowiedział Smyk na to, — i nie chciałbym nigdy w mojém życiu być czém inném.
Pan Dawkins, objawiwszy te uczucia swoje, rzucił dziko kapeluszem na głowie, i spojrzał na Karolka z takim wyrazem, jakby mu bardzo był wdzięcznym, gdyby mu się tenże chciał sprzeciwić, i coś innego utrzymywać.
— Tak jest;.... jestem nim! — powtórzył Smyk; — i Karolek nim jest także, i Fagin, i Sikes, i Nancy, i Betsy, my wszyscy jesteśmy złodziejami, niewyjąwszy nawet i psa, który z nas wszystkich najgłupszym nie jest....
— I najmniéj z nas wszystkich do zdradzenia skory, — dodał Karolek Bates.
— On się nawet do loży świadków zbliżyć boi, aby w ręce sądu niewpaść,...... i niezdradził by nikogo, choćby go przez cały miesiąc w więzieniu zamkniętego trzymano, — potwierdził Smyk.
— To prawda,.... wielka prawda! — przyznał Karolek Bates.
— O! to pies tęgi z niego!... Jak on gniewnie na każdego obcego człowieka spogląda, jeżeli będąc z nim w towarzystwie zbytecznie się śmieje lub śpiewa! — ciągnął daléj Smyk. — Jak on natychmiast warczy, jeżeli gdziekolwiek bądź granie usłyszy,...... jak innych psów nienawidzi, jeżeli nie są jednego z nim rodu!.... tęgie psisko!.... tęgie psisko!
— Na wskroś Chrześcijanin prawdziwy! — dodał Karolek.
To miało być pochwałą niejako na przymioty i własności tego źwierzęcia; lecz to porównanie można było wziąść w inném znaczeniu jeszcze, które panu Bates ani na myśl w tenczas nie wpadło; wielu bowiem, bardzo wielu panów znakomitych bywa, którzy się na wskróś Chrześcijanami być mienią, lubo między psem pana Billa Sikes i nimi wszystkimi wielkie i rozliczne podobieństwo w bardzo wielu względach zachodzi.
— To prawda!.... to prawda!
Potwierdził Smyk, zwracając mowę do tego, od czego się zaczęła, z tą samą uporczywością, z jaką się ludzie tego rzemiosła do wszystkiego brać zwykli.
— To prawda, ale to nie ma żadnéj styczności z tym zieleniakiem!
— Nie, nie ma! — odparł na to Karolek. — Dla czegóż się niechcesz u Fagina uczyć, Oliwerze?
— I całe twoje przyszłe szczęście mieć w ręce? — dodał Smyk z uśmiechem szyderczym.
— Bo mi się to zatrudnienie wcale niepodoba, — odpowiedział Oliwer bojaźliwie. — Jabym wolał, żeby mię puszczono.... Ja.... ja.... bym.... wolał się ztąd oddalić.
— Ale Fagin by nie wolał! — odparł na to Karolek. —
Oliwer o tém bardzo dobrze wiedział. Sądząc jednak, iżby niebezpiecznie dla niego być mogło, gdyby wszystkie uczucia swoje szczerze chciał wyjawić, westchnął tylko głęboko i buty daléj czyścić zaczął.
— Idź! Idź! — zawołał Smyk. — Czyżeś już wszelką odwagę utracił?.... Czyliż żadnéj dumy w sobie nie masz? czyliż chcesz żyć ciągle w zawisłości od twoich przyjaciół? co?
— Oj ty głupia głowo! — zawołał Bates, dobywając kilka chustek jedwabnych z kieszeni i rzucając je do skrzyni, — czy to jeszcze mało dla ciebie?
— Ja przynajmniéj tegobym nie mógł uczynić! —
Rzekł Smyk z wyrazem dumy i pogardy.
— Lecz przyjaciół twoich opuścić to możesz, i pozwolić, ażeby ich za to ukarano, co sam zbroisz! —
Odparł Oliwer z uśmiechem złośliwym.
— To się wszystko stało ze względu na Fagina, — odpowiedział mu Smyk z poważném poruszeniem fajki. — Posiepacy wiedzą, że my mamy zawszy z sobą do czynienia. Bylibyśmy go zatém w kłopót wielki wprawić mogli, gdybyśmy nie byli natychmiast uciekli i schwytać się dali. Wszakże to było przyczyną, nieprawdaż Karniku?
Pan Bates skinieniem głowy to potwierdził, i chciał właśnie coś powiedzieć, lecz ucieczka Oliwera tak nagle mu się przypomniała, że dym z fajki, który właśnie do ust wciągnął, z nagłym jego śmiechem się zaplątał, do piersi i do głowy zabłąkał, i tak go zadusił, że biedny Karolek mało pięć minut się krztusić, kaszlać, rękami i nogami wierzgać musiał, nim przyszedł do siebie.
— Przypatrz się oto! — rzekł Smyk, wyjmując z kieszeni pełną garść szylingów i feników. — To mi piękne życie!.... jakaż do pioruna! w tém różnica, czy one z tąd, czy z owąd pochodzą?.... Bierz... bierz ile chcesz!.... tam ich jeszcze jest więcéj, zkąd one pochodzą!... No i cóż,.... czy niechcesz?.... Oj ty poczciwy głupcze!....
— To grzech Oliwerze, nieprawda? — zapytał Karolek Bates. — Gotowi za to połechtać, nieprawda? co?
— Ja nie wiem, co wy przez to rozumiecie! — odpowiedział Oliwer, spoglądając trwożliwie naokoło.
— Coś podobnego!
Odpowiedział Karolek, i mówiąc to, podniósł jeden róg od swéj chustki na szyję do góry, trzymał go w powietrzu, głowę na ramię zwiesił i jakiś pisk dziwny, przeraźliwy przez zęby wydał. To wszystko miało tyle znaczyć, że łechtać i wieszać jest jedno i to samo.
— Otóż to ma znaczyć, i to pod tém rozumiałem, — dodał Karolek. — Spojrzyj no Jakubie na niego! Jak on przerażony,.... zgrozą przejęty! Jeszczem wżyciu mojém takiego głupiego, o niczém niewiedzącego chłopca niewidział! On mię jeszcze kiedyś o śmierć przyprawi,.... jestem przekonany, że to uczyni!
To wyrzekłszy, Karolek Bates serdecznie się roześmiał, i z łzami w oczach jeszcze fajkę w zęby wsadził.
— Bardzo źle cię wychowano, — ozwał się Smyk, spoglądając z wielkiém upodobaniem na swoje buty, które mu Oliwer tak ładnie wyczyścił, że się jak złoto świeciły. — Spodziewam się jednak, że Fagin jeszcze z ciebie coś dobrego zrobi,.... chyba, żebyś ty musiał być pierwszym, któryby się mu nieudał. Czém prędzéj się do tego rzemiosła weźmiesz, tém lepiéj będzie dla ciebie Oliwerze,.... gdyż cię ono nie minie, i będziesz się musiał wziąść do niego cokolwiek prędzéj, jak sobie wyobrażasz. Marnujesz zatém czas tak drogi daremnie!
Bates poparł to zdanie różnemi moralnemi uwagami nad swojém własném życiem, a gdy mu nakoniec tego wątku zabrakło, zaczął mu wraz z przyjacielem swoim Jakubem Dawkins zachwycający obraz tych rozkoszy kreślić, które się bardzo często udziałem ich życia stawały, i mięszał w ten obraz wiele skazówek i przymówek ukrytych, któremi Oliwerowi dowieść się starał, że nic lepszego uczynić nie może, jak się natychmiast na ten sam sposób o łaskę Fagina postarać, na jaki i oni łaskę jego dla siebie wyjednali.
— A terazże sobie to zapisz za ucho, — ozwał się Smyk, gdy posłyszał, że Fagin drzwi od pierwszéj izby odmyka, — jeżeli pójdziesz bekasy i turkawki wędzić....
— Na cóż to się zdało tym sposobem do niego mówić? — wtrącił Karolek Bates, — wszak wiesz, że on tego niezrozumie.
— Jeżeli pójdziesz wyciągać chustki od nosa i zegarki, — poprawił się Smyk, biorąc teraz wzgląd w swej mowie na nizkie usposobienie umysłowe Oliwera, — lub też to, co ci pod rękę wpadnie; tak że ci, co je potracą, najgorzéj na tém wyjdą; ale i ty nienajlepiéj na tém wyjdziesz,... i w ogóle nikt na tém dobrze nie wyjdzie, wyjąwszy tych, którzy je dostaną,.... lubo i ty masz takie same prawo do tego wszystkiego, jak i oni!
— To prawda!.... to prawda! — potwierdził Żyd, wszedłszy do izby nieznacznie, tak że go Oliwer niespostrzegł. — To wszystko jest tak zwięźle,.... tak zwięźle, a dokładnie, żeby się w orzech włoski nawet zmieściło. Wierz tylko słowom Smyka mój drogi!.... wierz mu, wierz!.... Ha! ha! ha!.... Już to on zna bardzo dobrze katechizm swego rzemiosła!
Staruch zacierał sobie ręce z radości, gdy w ten sposób rozumowanie Smyka popierał, i uśmiechał się z upodobaniem nad bystrością i pojętnością swego ucznia.
Tą razą téj rozmowy daléj nieprowadzono, gdyż Żyd w towarzystwie panny Betsy do domu powrócił, a młodzieniec nieznajomy, którego Oliwer nigdy jeszcze dotąd nie widział, którego jednak Smyk imieniem: pana Tomasza Chitling powitał, wszedł właśnie téj chwili do izby, zatrzymawszy się poprzód jeszcze chwilkę na schodach, aby owéj dziewczynie kilka grzeczności powiedzieć.
Tomasz Chitling był starszy wiekiem od Smyka, mogąc teraz mieć ośmnaście lat blizko. Lecz w swojém obcowaniu ze Smykiem nadzwyczajne uszanowanie dla tego młodego człowieka okazywał, co jasnym dowodem było, iż on się sam tak ze względu na dowcip, jak i przebiegłość i zręczność w rzemiośle wspólném, daleko niższym od niego czuł.
Chitling miał małe, żywe, świecące oczy,.... twarz dziubatą, na głowie czapkę futrzaną, na sobie spencer czarny, skórzany, spodnie szare, dreliszkowe, i fartuch.
Wyznać potrzeba, iż jego ubiór w nienajlepszym stanie się znajdował, lecz on się z tego sam przed zacném towarzystwem tém uniewinniał, iż jego czas dopiero co minął, a będąc zmuszony przez całe sześć tygodni odzież rządową nosić, niepodobna mu było na swoją własną należytą mieć uwagę.
Pan Chitling dodał przytém z niemałém oburzeniem, że sposób nowy kopcenia odzieży wszelkiem zasadom konstytucyi Angielskiéj przeklęcie się sprzeciwia, albowiem przez to je tylko palą, a przeciwko hrabstwu żadnego lekarstwa niema.... Tę uwagę można było także zastósować do świeżo przyjętego sposobu strzyżenia włosów, co on za postępek, wszelkiemu prawu się sprzeciwiający, uważał.
Pan Chitling te uwagi swoje nareszcie tém zapewnieniem zakończył, iż przez całe czterdzieści dwa dni, nieskończenie długich i mozolnych, ani kropelki niczego nieskosztował, i oraz życzenie swoje oświadczył, czyliby czém gardła nie mógł popłukać, gdyż mu tak wyschło, jak pergamin.
— Cóż ty myślisz Oliwerze, zkąd on przychodzi?
Zapytał Żyd chłopczynę z szyderskim uśmiechem, a chłopcy tymczasem flaszkę z wódką przynieśli.
— Ja.... ja.... ja niewiem, panie! — odpowiedział Oliwer.
— Któż to jest?
Zapytał Tomasz Chitling, rzuciwszy spojrzenie pogardliwe na Oliwera.
— Mój przyjaciel! — odpowiedział Żyd.
— Jeżeli tak, więc jest na dobréj drodze!
Odrzekł Tomasz Chitling z wejrzeniem znaczącém na Fagina.
— Niech cię to jednak nie bardzo troszczy, mój przyjacielu, zkąd powracam, gdyż ja się o to założę, że ty drogę do tego miejsca dość wcześnie znajdziesz!
Na ten dowcip chłopcy się rozśmieli, i nażartowawszy sobie jeszcze czas niejaki złego samego przedmiotu, wzięli Fagina w kąt, szeptali z nim chwilkę po cichu i wkrótce się z domu oddalili.
Po odejściu tych pełnych nadziei młodzieńców, Fagin wziął Tomasza Chitling na bok, i przez niejaki czas potajemnie z nim rozmawiał; poczém obaj swe krzesła bliżéj do ognia przysunęli, a Żyd, zawoławszy Oliwera do towarzystwa, kazał mu także wraz z nimi usiąść, i zwrócił rozmowę na przedmiot, któryby słuchaczy najłatwiéj mógł zająć.
Prawił im tedy o tych wielkich korzyściach, jakie im ta gałęź przekupu przynieść może, o przebiegłości i zręczności Smyka, o przyjemności Karolka Bates, a nakoniec o swojéj własnéj wspaniałomyślności.
Gdy już ten przedmiot nareście zupełnie wyczerpnięto, a pan Chitling wyraźnie oświadczył, iż bardzo się znużonym czuje, — albowiem dom poprawy po dwóch lub trzech tygodniach nadzwyczajnie sił pozbawia, — panna Betsy się natychmiast z wszystkimi pożegnała, i przez to się im na spoczynek udać pozwoliła.
Odtąd rzadko kiedy Oliwera samego zostawiano, lecz owszem,.... o ile możności go jak najczęściéj w styczność z owymi dwoma młodzieńcami wprowadzano, którzy codziennie w swoją dawną grę z Żydem się bawili, — czyli to dla własnego wyćwiczenia, lub też Oliwera nauki, o tém Fagin jedynie najlepiéj wiedział.
Czasami opowiadał mu także staruszek rozmaite zdarzenia ze swego własnego życia, powieści o złodziejstwach, które sam w młodszych latach popełnił, mieszając w to tyle rzeczy zabawnych i ciekawych, że się Oliwerowi ani sposób było wstrzymać od śmiechu serdecznego, i tego po sobie nie pokazać, że go to wbrew wszelkiem lepszem uczuciom serca mocno bawi.
Słowem, ten Żyd haniebny biednego chłopczynę w sieć swoję złowił i zawikłał; a przysposobiwszy jego umysł przez posępność mieszkania i ciągłą samotność do tego, że najgorsze nawet towarzystwo nad jedyne obcowanie z własnemi myślami w tak smutném miejscu chętnie przenosił, zaczął jego duszę poić powoli, kropla za kroplą, tym jadem, którym jego serce zupełnie zepsuć, i postanowienie na wieki zmienić się spodziewał.
Była to noc zimna, dźdżysta, mglista i burzliwa, kiedy się Żyd nieznacznie ze swego mieszkania wymknął, otuliwszy swe wyschłe, zwątlałe członki w szeroki surdut, i zawinąwszy kołnierz od niego aż po uszy, aby dolnią część swéj twarzy zupełnie osłonić.
Chwilkę na progu się zatrzymał, dopokąd drzwi za nim nie zamknięto, niezatarasowano; dopiero gdy się nadsłuchując przekonał, że chłopcy wszystko zabezpieczyli, i stąpania ich nawet już więcéj słychać niebyło, puścił się ulicą i mknął nią, jak tylko mógł najśpieszniéj.
Dom, w którym Oliwer siedział zamknięty, znajdował się w sąsiedztwie Whitechapel. Żyd doszedłszy do rogu ulicy, zatrzymał się na chwilę, potoczył okiem podejrzliwém ostrożnie na wszystkie strony, przebiegł na drugą stronę ulicy, i puścił się ku Spitalfields.
Błoto wielkie ulicę pokrywało, a mgła gęsta, sina, nad domami się unosiła. Deszczyk drobny, przenikliwy, rosił, a wszystko, czego się tylko dotknąć było, zimnem i wilgocią przejmowało.
Była to noc, jakby naumyślnie dla takich ludzi jak Żyd, na przechadzkę stworzona.
Kiedy ten starzec ohydny tak śpiesznie ulicą mknął, przekradając się cieniami podcieni ulic i bram domów, wyglądał bardzo podobien do gadu obrzydłego, spłodzonego w tém błocie i ciemności, pośród któréj pełznął, wysuwającego się nocą z jam swoich, aby żeru dla siebie poszukać.
Długo biegł tym sposobem, przebiegł wiele krętych i zawiłych ulic i uliczek, nim do Bethnal-Green doszedł; zwróciwszy się potém nagle w lewo, zapuścił się natychmiast w cały błędnik wązkich, ciasnych, brudnych, plugawych uliczek, w które ta gęsto i ciasno zamieszkana część miasta tak obfituje.
Żyd musiał jednak z tym błędnikiem, przez który przechodził, bardzo dobrze być obznajomiony, kiedy go ani ciemność nocy, ani też zawiłość ulic i rozmaitych zakrętów z drogi nie zbłąkała. Biegł tedy ciągle, szybko, przez rozmaite ulice, przechodnie sienie, aż nakoniec dobiegł do uliczki wązkiéj, ciemnéj, jedną tylko lampą na przeciwnym końcu oświeconéj.
Tutaj się zatrzymał koło jednego domu, do drzwi zapukał, i rzekłszy kilka słów niezrozumiałych do osoby, która mu je otworzyła, wszedł na schody.
Pies w izbie zawarczał, gdy się Żyd klamki dotknął, a głos męzki z pokoju się odezwał: kto idzie?
— To ja Billu! to ja! — odpowiedział Żyd, wścibiwszy najprzód głowę, i spojrzawszy naokoło.
— Wsuńże raz i cielsko twoje! — zawołał Sikes. — A będziesz ty cicho, głupie źwierze! Czyż djabła niepoznajesz, dla tego że inny surdut ma na sobie?
Zmiana w powierzchowności Fagina musiała psa widocznie złudzić; gdyż skoro tylko Żyd wierżchni surdut z siebie zdjął, i na poręczy od krzesła zawiesił, pies natychmiast do swego kąta powrócił, kołysząc ogonem podczas swego odwrotu, chcąc niby przez to okazać, że jest z tego poznania tyle zadowolonym, o ile to się z jego przyrodą i usposobieniem całém zgadzało.
— Witam! — rzekł Sikes.
— Witam, witam! — odpowiedział Żyd. — A!... Nancy!
To powitanie ostatnie wyrzeczone było z wielkiém zakłopotaniem, okazującém jasno wątpliwość, czyli dobrze przyjęte zostanie; gdyż Fagin i jego młoda przyjaciółka jeszcze się ani razu od owego czasu nie widzieli, kiedy się tak silnie za Oliwerem ujęła.
Lecz postępowanie dziewczyny zniszczyło natychmiast wszelkie powątpiewania, jeżeliby jeszcze jakie w duszy Fagina były pozostać mogły. Zaledwie Żyda ujrzała, nogi żywo z kominka na dół spuściła, krzesło cokolwiek odsunęła, i zaprosiła Fagina, ażeby przy kominka usiadł, nogi na nim oparł, gdyż noc była bez wszelkiego pytania zimna.
— Prawda, że bardzo zimna, droga Nancy, — potwierdził Żyd, grzejąc ręce chude i skośniałe nad ogniem. — Aż człowieka wskróś przeszywa.
Dodał starzec, kładąc rękę na lewém boku.
— Musiałoby jeszcze być daleko ostrzejsze, ażeby twoje serce przeszyć mogło, — odparł na to Sikes. — Daj mu się czego napić Nancy. Tylko żywo! Boby się człowiekowi natychmiast mdło zrobić mogło, patrząc się na to, jak ten starzec drży na całém ciele, gdyby jaki duch, co dopiero ze swego zimnego grobu wylazł.
Nancy pobiegła natychmiast do szafki, napełnionéj znaczną ilością butelek, z których każda odmiennego kształtu była i wódkę inną w sobie zawierała, przyniosła jednę, a Sikes nalawszy z niéj pełny kieliszek, podał go Żydowi, zapraszając, aby się pokrzepił.
— Dosyć, dosyć, kochany Billu! dziękuję ci, dziękuję!
Odparł Żyd, oddając mu go na powrót, zamaczawszy zaledwie usta.
— Cóż to, czy się obawiasz, abyśmy z ciebie potém czegoś łatwiéj niewyłudzili? — zawołał Sikes, wlepiwszy w niego swój wzrok, — to mi się podoba!
I mruknąwszy coś z pogardą, chwycił za kieliszek, i połknął resztę natychmiast niby na przygotowanie do powtórnego napełnienia kieliszka dla siebie, co też i niebawem uczynił.
Żyd rozpatrzył się tymczasem po izbie, nim Sikes drugi kielich wódki wychylił, i to wcale nie z ciekawości, gdyż on ją nieraz już widział, ale ze swojéj zwykłéj podejrzliwéj i niespokojnéj ruchliwości.
Była to izba licho i nędznie uporządkowana, niezawierająca nic w sobie, coby tę myśl w odwiedzających pobudzić mogło, że jéj mieszkańcem nie jest robotnik. Parę drążków żelaznych, stojących w kącie, i zabezpieczyciel życia[5] leżący na murku, były jedynymi przedmiotami, mogącymi jakie podejrzenie wzniecić.
— A teraz, — ozwał się w końcu Sikes, mlasnąwszy ustami, — teraz jestem gotów.
— Do pogadanki o naszych sprawach, co? — zapytał Żyd podstępnie.
— Tak jest, — odpowiedział Sikes; — a terazże mów, co mi masz powiedzieć.
— O sprawce w Chertsey Billu, co? —
Odpowiedział Żyd, przysunąwszy się bliżéj do niego, mówiąc po cichutku.
— Dobrze.... Cóż mi o tém masz powiedzieć? — zapytał Sikes.
— Ty wiesz dobrze, co ja myślę, mój drogi, — odparł Żyd. — On wie co ja myślę, nieprawdaż droga Nancy?
— Nie, niewie, nie! — odparł Sikes z szyderczym uśmiechem, — lub też nie chce wiedzieć, co na jedno wychodzi. Mówże więc, mów! i nazywaj wszystko po właściwém imieniu, a nie siedź tutaj i nie rozprawiaj ze mną na migi, mrugi i jakieś tam znaki, jakby ci to po raz pierwszy wypadło ze mną o złodziejstwie i rabunku mówić.... Piekło na twoje oczy!.... jeżeli nie powiesz jasno, czego chcesz?
— Cicho Billu, cicho! uspokój się tylko! — napomniał go Żyd, usiłujący nadaremnie ten wybuch jego oburzenia przytłumić; — mógł by nas kto podsłuchać, mój drogi, mógł by nas kto podsłuchać!
— A niech sobie słucha! — odparł Sikes, — ja nie wiele dbam o to.
Ale że Sikes rzeczywiście bardzo wiele dbał o to, uspokoił się przeto na tę uwagę Żyda, i wyrzekł ostatni okres swéj mowy głosem daleko cichszym.
— Tak tak, mój drogi, — ozwał się Żyd z przymileniem. — Uczyniłem to jedynie dla przezorności,... tak jest dla przezorności jedynie Billu! i nic więcéj.... A teraz mój drogi pomówmy z sobą o rabunku w Chertsey. Kiedyż się więc do niego zabierzesz Billu, co?.... kiedyż ma być wykonany? Tyle srebra, mój drogi! tyle srebra!
Zawołał Żyd, zacierając ręce radośnie, i podnosząc swe gęsie brwi w uniesieniu zachwycenia już przed czasem.
— Z tego wszystkiego nic nie będzie, — odpowiedział Sikes ozięble.
— Jakto,.... z tego wszystkiego nic być niema? — powtórzył Żyd z przerażeniem, wywróciwszy się w tył na krześle.
— Nic, nic, wcale nic! — odpowiedział Sikes, — niemogliśmy znaleść domowego spólnika, jakeśmy się spodziewali.
— Musieliście się chyba nadzwyczaj niezręcznie brać do tego, — odparł Żyd, zbladły ze złości. — Ja już nic więcéj o tém słyszeć nie chcę.
— Ale ja chcę, abyś słyszał, — zawołał Sikes. — O czém byś ty w świecie słyszeć nie mógł?...... Mówię ci zatém, że Tobiasz Crackit przez całe dwa tygodnie blisko koło tego domu się snuł i uwijał, a jednak żadnego ze sług złowić nie mógł.
— Cóż to, ty chcesz we mnie wmówić Billu, — odparł Żyd, stając się tém łagodniejszym, czém bardziéj zapał jego towarzysza się wzmagał, — iż żaden z owych dwóch służących przekupić się nie dał?
— Tak jest,.... jeżeli się nie mylę, to ci to powiedzieć chciałem, — odpowiedział mu Sikes. — Oni już od dwudziestu lat u swéj staréj pani służą, a żaden by się do tego nie dał nakłonić, choćby mu pięć set funtów dawano.
— Ależ mój drogi Billu, czyście i o kobietach myśleli? — odparł Żyd; — czyliż i kobiet służących podkupić nie można?
— Ani myśleć o tém, — odpowiedział Sikes.
— Nawet i przez naszego zucha wystrojonego Tobiasza Crackit? — zapytał Żyd niedowierzając. — Pomnij tylko Billu, że to kobiety!
— Nawet i przez Tobiasza Crackit nie! — odpowiedział Sikes. — Mówił, iż krążąc tamtędy, przez cały czas faworyty przyprawione i kamizelkę kanarkową nosił, ale i to nic niepomogło.
— Powinien sobie był brodę i wąsy przyprawić i w spodniach żołnierskich chodzić, — rzekł Żyd po chwili głębszego namysłu.
— On i tego doświadczył, — odpowiedział Sikes, — ale i to ziółko lepszego skutku nie miało.
Na tę wiadomość Żyd pobladł okropnie, opuścił brodę na piersi, ruszał i żuł przez chwilę dolnią szczęką, podniósł w końcu głowę, westchnął głęboko, i oświadczył, że sobie tę sprawę trzeba będzie zupełnie z głowy wybić, jeżeli ten zuch Tobiasz Crackit prawdę powiedział.
— Ale to jednak bardzo przykro, — dodał starzec, sparłszy ręce na kolanach, — wyrzec się tego, do czego nasze serce już raz tak mocno przylgnęło.
— To prawda, — odpowiedział Sikes; — jest to wielkie nieszczęście.
Po téj rozmowie nastąpiła chwila długiego milczenia.
Żyd siedział przez ten czas w głębokich myślach pogrążony, a oblicze jego nabrało wyrazu prawdziwie szatańskiéj złości. Sikes spoglądał na niego co chwila ukradkiem, a Nancy, lękająca się widocznie zbójcę rozgniewać, siedziała przy kominku z oczyma w ogień wlepionemi, jakby zupełnie głuchą była na wszystko, co się koło niéj działo.
— Faginie! — ozwał się w końcu Sikes, przerywając pomału panujące milczenie; — czy zarobię pięć dziesiąt papierków extra, jeżeli się to bezpiecznie z pola da uskutecznić?
— Dobrze!
Zawołał Żyd, zerwawszy się nagle, jakby ze snu przebudzony.
— A zatém zgoda? — zapytał Sikes.
— Zgoda, zgoda!.... mój drogi!
Odpowiedział Żyd z pośpiechem, chwytając towarzysza za rękę; oczy jego skrzyły, a każdy rys w jego twarzy drżał ze wzruszenia, tém pytaniem w jego duszy wznieconego, i świadczył o jego piekielnéj chciwości.
— Jeżeli tak, — rzekł Sikes, puściwszy rękę Żyda z pewną pogardą; — więc się możemy do tego zabrać, kiedy tylko zechcesz;.... czém prędzéj, tém lepiéj! Ja i Tobiasz zwiedziliśmy ogród przedwczoraj w nocy, i zbadali dokładnie ściany, drzwi i okiennice. Dom wprawdzie nocą pozamykany i zatarasowany jakby więzienie jakie, ale ja odkryłem jednak miejsce, przez które się bezpiecznie, bez hałasu, do niego dostać możemy.
— Którędyż to, Billu, którędy? — zapytał Żyd z pośpiechem.
— Tam gdzie się przez trawnik przechodzi, — szepnął z cicha Sikes.
— Dobrze! dobrze!
Odpowiedział Żyd, wyciągnął jeszcze bardziéj głowę ku niemu, i oczy tak mocno wytrzeszczył, że się zdawało, iż mu na wierzch chcą wyskoczyć.
— Hm!
Mruknął Sikes pod nosem, i uciął mowę, gdy dziewczyna nieznacznie, nie obróciwszy nawet głowy, na niego okiem rzuciła i lekkiém skinieniem twarz zmienioną Żyda mu wskazała.
— Niech cię to nietroszczy, którędy? Ja wiem, że ty bezemnie nic zrobić nie możesz; zawsze jednak lepiéj mieć się na baczności, jeżeli się z tobą ma coś do czynienia.
— Jak ci się podoba, mój przyjacielu, jak ci się podoba, — odpowiedział Żyd i zagryzł usta. — Czy do tego prócz ciebie i Tobijasza niczego i nikogo więcéj niepotrzeba?
— Nie, — odpowiedział Sikes, — prócz piłki okrągłéj i małego chłopca. Pierwszą mamy obaj bardzo dobrą, a drugiego ty nam się wystarać musisz.
— Chłopca? — zawołał Żyd; — a zatém to muszą być drzwi, nieprawda?
— Niech będzie co chce, niech cię o to głowa nie boli! — odparł Sikes; — potrzeba nam chłopca i koniec,.... ale ten musi być mały i cienki...... Do pioruna! — dodał Sikes rozmyślając; — żebym teraz był mógł mieć owego chłopczynę od kominiarza Edwarda,...... który go naumyślnie tak chował i nędznie żywił, aby nam go mógł potém w tym celu wynająć! Ale cóż, kiedy starego schwytano i wsadzono, a towarzystwo opieki nad młodemi zbrodniarzami zabrało jego chłopca, pozbawiło go tak korzystnego zarobku, w którym sobie tyle pieniędzy mógł nazbierać, zaczęło go uczyć czytać, i pisać, i zamyśla go do jakiego rzemiosła dać na naukę. Tak to się teraz z wszystkimi dzieje, — zawołał Sikes z oburzeniem coraz bardziéj wzrastającém na wspomnienie tak wielkiéj dla nich krzywdy; — tak to się dzieje,.... a gdyby tylko pieniędzy na tyle mieli,.... co jest wielkiém dla nas szczęściem, że niemają,...... toby nam do naszego zarobkowania ani półtuzina chłopców najdaléj za dwa lata nie zostawili.
— Prawda, wielka prawda! —
Potwierdził Żyd, który ostatnie tylko słowa z jego całéj mowy uchwycił, będąc przez ten cały czas w myślach głębokich zatopiony.
— Słuchaj no, Billu!
— Cóż takiego? — zapytał Sikes.
Żyd wskazał mu Nancy skinieniem głowy, siedzącą cicho i spokojnie przy kominku, i dał mu na migi do zrozumienia, iż sobie życzy, aby jéj z izby wyjść kazał. Sikes wzruszył ramionami z niecierpliwością, chcąc mu przez to okazać, iż on tę ostrożność za zbytnią uważa; pomimo to jednak mu ustąpił i nakazał pannie Nancy, aby mu kubek piwa przyniosła.
— Ty piwa niepotrzebujesz! —
Odpowiedziała mu na to Nancy, założywszy ręce, nie ruszając się z miejsca.
— Ja ci powiadam, że chcę piwa! — odparł Sikes.
— Nieprawda! — odpowiedziała na to dziewczyna zimno. — Mów tylko daléj, mów Faginie! Ja wiem bardzo dobrze, Billu, co on chce powiedzieć;.... niechaj na mnie wcale nie zważa.
Żyd się jeszcze ociągał; lecz Sikes z zadziwieniem to na jedno, to na drugie spoglądał.
— Cóż to, przecież się téj dziewczyny, twojéj staréj znajoméj, nieobawiasz Faginie? — ozwał się nakoniec. — Przecież ją znasz już od dawna, i możesz jéj zaufać, chybaby się djabli z piekła w to wdali. A możeś ty go już kiedy zdradziła, Nancy,.... co!
— O ile sobie przypominam, to jeszcze ani razu!
Odpowiedziała Nancy, przysunęła krzesło do stołu, i sparła się na nim łokciami.
— Nie, nie,.... moja kochana,..... ja wiem że nie! — odpowiedział Żyd; — ale.... — i starzec na nowo uciął.
— No i cóż ale? — zagrzmiał Sikes.
— Ale ja niewiem, czyli znowu przypadkiem tak szaleć nie zacznie, jak owego wieczora,.... przecież sobie przypominasz, mój drogi? — odpowiedział Żyd.
Na to wyznanie Żyda Nancy na całe gardło się roześmiała, kieliszek wódki wychyliła, wyzywająco głową na niego skinęła, i chcąc go ośmielić różnych, nadzwyczajnie gminnych i nie bardzo miłych i przyzwoitych wykrzykników użyła, które ten skutek przynajmniéj miały, iż Żyda zupełnie uspokoiły, tak że w końcu z radością niejako głową kiwnął, i na powrót na krześle koło swego przyjaciela Sikes usiadł.
— A teraz, Faginie, — rzekła Nancy, śmiejąc się ciągle, — mów śmiało z Billem o Oliwerze.
— A! z ciebie bardzo przenikliwa dziewczyna, moja droga;.... jeszczem nigdy w mojém życiu tak przebiegłéj i przenikliwéj jak ty niewidział, — odpowiedział Żyd, poklepawszy ją w plecy. — Chciałem właśnie o Oliwerze z tobą pomówić, Billu, prawdziwie, ha, ha, ha!
— O nim!.... cóż takiego? — zapytał Sikes zdumiały.
— Że to jest chłopiec, jakby dla ciebie do téj wyprawy umyślnie stworzony!
Odpowiedział Żyd szepcąc głośno, przyłożył koniec palca do nosa i roześmiał się z wyrazem piekielnéj radości.
— On! — zawołał Sikes.
— Weź go, weź, Billu! — ozwała się Nancy. — Chciałabym być na twojém miejscu. Być może, iż on nie jest tak zręczny i przebiegły jak drudzy; ale wy też na teraz tych przymiotów niepotrzebujecie, jeżeli wam o to jedynie chodzi, abyście mieli kogoś, coby wam drzwi mógł otworzyć. A na to się spuść, Billu, że on jest bezpieczny.
— Zapewnie, że jest bezpieczny, — potwierdził Fagin; — był on w dobrej szkole przez te ostatnie dwa tygodnie i czas już, aby się wziął do pracy i na chleb swój zarobił. A nakoniec resztę wszyscy są dla ciebie za grubi!
— Niechże i tak będzie! właśnie mi chłopca takiego wzrostu jak on potrzeba, — odpowiedział Sikes rozmyślający.
— A wszystko ci zrobi, mój drogi, co tylko mu nakażesz! — dodał Żyd; — i nie może nawet inaczéj, jeżeli go tylko należycie nastraszysz.
— Nastraszyć go! — zawołał Sikes. — Już ja go tak nastraszę, że on się mię nie na żarty bać będzie. Gdy mi zaś co najmniejszego na przekorę zrobi, jeżeli się już do dzieła weźniemy, bądź pewnym, Fagin, że go więcéj nie zobaczysz.... Zważ to poprzód bardzo dobrze, nim go ze mną poślesz. Pomnij na to, co ci mówię.
Dodał rozbójnik, ważąc w ręce ciężki, żelazny drążek, który z pod łóżka wyciągnął.
— Jużem wszystko dobrze rozważył, — odpowiedział Żyd stanowczo. — Miałem ja go ciągle na oku, badałem go ściśle,.... bardzo ściśle.... Niechno tylko raz uczuje, że do nas należy;...... niech tylko raz tą myślą się przejmie, że się stał złodziejem,... a będzie naszym,.... naszym na całe swoje życie! O dalibóg! nie mogło się na to lepszéj sposobności zdarzyć!
Starzec skrzyżował ręce na piersiach, ramiona podniósł, stulił, głowę skulił, i wyraźnie samego siebie z radości uściskał.
— Naszym! — zawołał Sikes. — Zapewnie, twoim tylko!
— Być może, mój drogi, być może! — odpowiedział Żyd z przerażającym uśmiechem. Może i moim, jeżeli ci się to lepiéj podoba, Billu!
— Powiedzże mi jednak, — ozwał się Sikes, spoglądając bystro i podejrzliwie na swego nader przyjemnego i miłego przyjaciela; — dla czego sobie tyle pracy zadajesz o tego wymokłego chłopca, wiedząc o tém dobrze, iż z pięć dziesiąt przynajmniéj chłopców w Commont-Garden nocy przepędza, na których tylko palcem kiwnąć potrzebujesz, a wszyscy się natychmiast do ciebie zbiegną, i ty sobie z nich wybrać możesz, który ci się najlepiéj spodoba?
— Dla tego, żeby się mi na nic wcale nie zdali, mój drogi, — odpowiedział Żyd z niejakim kłopotem; — nie warto sobie żadnéj pracy z nimi zadawać, bo już ich wejrzenie samo natychmiast ich zdradzi, jeżeli którego schwytają, a jabym wkrótce wszystkich potracił. Jeżeli zaś tego chłopca wyćwiczę i troskliwiéj z nim się obchodzić będę, potrafię z nim to uczynić, czegobym z dwudziestoma innymi nigdy uczynić nie mógł. Wreszcie, — dodał Żyd, odzyskawszy na powrót swoję zimną krew; — niechnoby się mu uciec udało, miałby nas w ręku; trzeba się nam koniecznie o to postarać, aby w jednej łapce był z nami. Nikt nie wie, zkąd przybył, a do osięgnienia władzy zupełnéj nad nim tego przekonania mi jedynie potrzeba, iż do rozboju należał. Nie jestże to lepiéj, jak być w końcu zmuszonym biednego chłopca na tamten świat wysłać? coby rzeczą bardzo niebezpieczną dla nas być mogło, zwłaszcza, żebyśmy jeszcze przytém stracili.
— Kiedyż ta wyprawa ma nastąpić?
Zapytała Nancy, i przerwała tém pytaniem potok burzliwych gróźb i niemiłych przekleństw, któremi Sikes tę odrazę nadzwyczajną chciał okazać, jaką mu ta udana litość Fagina sprawiała.
— Ach prawda, prawda! — potwierdził Żyd, — kiedyż nastąpi, Billu?
— Umówiłem się z Tobijaszem na noc pojutrzejszą, — odpowiedział Sikes mrukliwie, — jeżeli nic innego odemnie nie usłyszy.
— Dobrze, — pochwalił Żyd, — noc przecież nie miesięczna?
— Nie! — odpowiedział Sikes.
— Czyście już wszystko umówili względem bezpiecznego schowania łupu? — spytał Żyd.
Sikes głową kiwnął na znak potwierdzenia.
— A względem....
— Już wszystko dokładnie rozmyślane i ułożone, — przerwał mu Sikes z niecierpliwością; — niech cię o szczegóły głowa nie boli. Lepiéj zrobisz, jeżeli chłopca jutro przed wieczorem do mnie przyprowadzisz. Na godzinę przed wschodem słońca będę się musiał wybrać w drogę. A wreszcie milcz i miéj twój tygiel na pogotowiu, to wszystko, czego od ciebie żądam, a o resztę się wcale nie troszcz.
Po krótkiéj rozprawie, w której wszystko troje czynny udział mieli, obradzono i postanowiono, ażeby nazajutrz wieczór Nancy do jamy Żyda się udała i Oliwera z sobą wzięła, albowiem Fagin tę przebiegłą uwagę zrobił, że Oliwer najchętniéj jeszcze dziewczyny usłucha, która się tak silnie za nim ujęła, i za nią najprędzéj pójdzie, jeżeliby najmniejszą odrazę miał do całéj wyprawy.
Ułożono tedy i zawarowano uroczyście, że Oliwer ma być podczas zamierzonéj wyprawy wyłącznemu dozorowi i pieczy Billa Sikes z ciałem i duszą oddany; daléj, że ten wspomniony Bill Sikes w każdym przypadku z chłopcem według swego upodobania postąpić sobie może, iż żadnéj odpowiedzialności Żydowi za to nie jest winien, jeżeliby jaki wypadek nieszczęsny i zgubny Oliwera spotkał, ani mu też sprawy z tego zdawać nie jest obowiązany, jeżeliby go ukarać, choćby najsrożéj, za rzecz potrzebną uznał.
Ażeby zaś ta ugoda szczerze dotrzymana została, i żadna strona przyczyny do wyrzutu lub żalu niemiała, postanowiono także, iż za powrotem pana Sikes z wyprawy, wszelkie wyznania jego w szczegółach ważniejszych przez zuchowatego Tobijasza Crackit poświadczone i potwierdzone być mają.
Gdy te układy przygotowawcze, wstępne, nakoniec ułatwiono, pan Sikes zaczął pochłaniać wódkę w ilości niepospolitéj, i drążkiem żelaznym oraz w sposób nadzwyczaj niepokojący wywijać, odzywając się często z piosneczkami nie bardzo miło dla ucha brzmiącemi i najczęściéj przekleństwami i zaklęciami najokropniejszemi poprzeplatanemi.
Nakoniec, doszedłszy do najwyższego stopnia swego rzemiosłowego zapału, uparł się na to skrzynię z najrozmaitszemi narzędziami swojemi do rabunku z ukrycia wyciągnąć; zaledwie jednak z nią się wtoczył i ją otworzył, aby wszelkie cnoty i zalety tych rozmaitych narzędzi wyliczyć, i piękność i dokładność właściwą ich roboty wyjaśnić, potoczył się na ziemię, legł koło téj skrzyni i zasnął natychmiast na miejscu.
— Dobra noc, Nancy!
Ozwał się wtedy Żyd, otulając się tak dobrze jak i poprzód.
— Dobra noc!
Ich oczy się spotkały, a Żyd wzrok swój przenikliwy i śledczy w oczach jéj zatopił.
Ona sobie w téj mierze z taką szczerością i otwartością postępowała, jak sam Tobijasz Crackit.
Żyd jéj raz jeszcze dobra noc! powiedział, a potrąciwszy nogą nieznacznie i potajemnie leżące na ziemi cielsko przytomności pozbawionego zbójcy, wyszedł z izby i szedł po schodach.
— Zawsze jedno i to samo, — bąknął Żyd pod nosem, wracając do siebie. — Najgorsze u kobiet jest to, iż najmniejsze drobnostki uczucia dawno w nich uśpione, zapomniane, obudzić potrafią; najlepsze zaś to, że to nigdy długo nie trwa. Ha! ha! ha! Tego człowieka za tego chłopca i worek złota!
Takiemi przyjemnemi myślami przez cały czas zaprzątniony, Fagin pośpieszał drogą po błocie do swego smutnego i ponurego mieszkania, w którém Smyk jeszcze czuwał i z niecierpliwością rychłego powrotu jego oczekiwał.
— Czy Oliwer już w łóżku? Chciałem z nim pomówić.
Było pierwszą odezwą Żyda, gdy po wschodach wszedł do góry.
— Już od kilku godzin, — odpowiedział Smyk, otwierając mu drzwi. — Oto leży!
Chłopczyna leżał na twardém łożu na ziemi, w głębokim śnie pogrążony, lecz tak blady z trwogi, trosk, zgryzoty, długiego pobytu w tém więzieniu, iż jak śmierć prawie wyglądał;...... nie jako śmierć trupa w trumnie, lecz ciała, z którego duch dopiero co uszedł, duch miły, młody, łagodny, i przed chwilą dopiero w niebo uleciał, a powietrze ciężkie ziemi jeszcze na tyle czasu nie miało owionąć i zmienić tego ciała, które on pobytem swoim poświęcił.
— Nie teraz, nie teraz, — rzekł Żyd, oddalając się od niego z cicha, — jutro,.... jutro!
Gdy się Oliwer nazajutrz rano przebudził, zdziwił
się mocno widząc, że stare trzewiki mu wzięto, a natomiast parę zupełnie nowych o podeszwie mocnéj i grubéj koło łoża jego położono.
Zrazu to postrzeżenie wielką radość mu sprawiło, sądził bowiem, iż jest wróżbą jego uwolnienia; ale te myśli wesołe wkrótce Żyd rozproszył, oświadczając mu przy śniadaniu, do którego oni obaj tylko, będąc sam-na-sam, zasiedli, iż téj nocy jeszcze do pomieszkania Billa Sikes udać się będzie musiał, i u niego pozostanie. Głos i surowość, z jaką to uwiadomienie wyrzeczono, jeszcze bardziéj trwogę biednego chłopca powiększała.
— Aby.... u.... niego na zawsze.... pozostać? —
zapytał Oliwer strwożony, wylękły.
— Nie, nie,.... mój drogi!... nie na zawsze,.... nie! — odpowiedział Żyd. — Nie bardzo bym cię chętnie chciał utracić. Nie bój się, nie bój Oliwerze! ty do nas wkrótce powrócisz.... Ha! ha! ha!.... nie jestem
ja tak okrutny, abym cię miał od siebie wypędzać mój drogi.... O nie, nie!
Starzec, stojąc właśnie przy ogniu, na którym sobie
kawałek chleba na grzankę piekł, obejrzał się w koło, i głośnym śmiechem parsknął, gdy to z szyderstwem do Oliwera wyrzekł, chcąc mu niby dać do zrozumienia, że on bardzo dobrze o tém wie, iżby Oliwer nadzwyczajnie był szczęśliwym, gdyby się od niego jakim sposobem mógł wydobyć.
— Mnie się zdaje, — ciągnął Żyd daléj, wlepiwszy w Oliwera wzrok swój przenikliwy, — iż bardzo ciekawym być musisz dowiedzieć się, po co masz iść do Billa,.... nieprawdaż mój drogi?
Oliwer się spłonił mimowolnie, widząc, iż ten Żyd
stary, ten dowódzca złodziei, tak dobrze myśli jego odgadł. Opamiętał się jednak natychmiast i rzekł śmiało:
— Tak jest, chciałbym o tém wiedzieć.
— Jakże się tobie zdaje, po co?
Spytał go Żyd, unikając wprost odpowiedzi.
— Prawdziwie, — niewiem! — odpowiedział Oliwer.
— Ba! Jeżeli niewiesz, to poczekaj, dopokąd ci Bill sam nie powie!
Rzekł mu na to Żyd, odwróciwszy się od niego nieco zakłopotany, i zaprzestał swego przenikliwego badania jego oblicza.
Fagin nie zdawał się bardzo rad z tego spostrzeżenia, iż Oliwer większéj ciekawości w téj mierze po sobie nie pokazuje; właściwą przyczyną tego jednak było, iż lubo nadzwyczajna trwoga serce jego owładnęła, wzrok przenikliwy i chytry starego Żyda, i myśli własne tłumnie się cisnące, w tak wielkie pomięszanie go wprawiły, iż żadnego pytania w téj mierze uczynić nie śmiał.
Żadna mu się téż sposobność do tego więcéj nie nastręczyła, gdyż Żyd siedział cicho, zamyślony, milczący, ponury aż do wieczora.
Dopiero gdy się za nadejściem nocy do wychodu zabierał, rzekł do Oliwera, kładąc świecę na stole.
— Dzisiaj możesz światło palić tak długo, jak ci się podoba; a tu jest książka, którą sobie czytać możesz, dopokąd po ciebie nie przyjdą. Dobra noc.
— Dobra noc! — odpowiedział Oliwer po cichu.
Fagin postąpił ku drzwiom, obejrzał się idąc przez
ramię na chłopca, zatrzymał nagle, i zawołał na Oliwera po imieniu.
Oliwer podniósł oczy. Żyd, wskazawszy mu świecę, kazał mu ją zapalić.
Oliwer to uczynił, a gdy lichtarz z świecą zapaloną na stole stawił, spostrzegł, iż Żyd z ciemnego końca izby oczy w niego ma wlepione i z chytrością szatańską, zmarszczonemi brwiami, na niego spogląda.
— Strzeż się Oliwer, strzeż! — ozwał się starzec,
grożąc mu ręką podniesioną. — Jest to człowiek gbur, popędliwy, nie zważający wiele na krew, jeżeli nie jego płynie. Cokolwiek bądź się stanie, nie mów ani słowa i czyń wszystko, co ci każe, pamiętaj!
Te ostatnie słowa wyrzekł Żyd z pewnym uroczystym przyciskiem, surowość jego twarzy powoli znikła i uśmiechowi przeraźliwemu ustąpiła; nakoniec głową skinął, i z izby wyszedł.
Skoro tylko starzec się oddalił, Oliwer głowę pochylił, na rękach ją sparł, i z sercem drzącém te słowa rozważać począł, które przed chwilą usłyszał. Czém bardziéj napomnienie Żyda rozbierał, tém większą się mu zagadką stawał prawdziwy cel i znaczenie onegoż. Pomiędzy innemi i to mu na myśl wpadło, iż niekoniecznie w złym celu do Billa Sikes może być posłanym, i że swojemu przeznaczeniu daleko lepiéj u tego będzie mógł odpowiedzieć, jak u Fagina, który dotąd nic z nim począć, do niczego go użyć nie umiał.
Po wielu domysłach i przypuszczeniach, następny wniosek najpodobniejszym do prawdy się mu wydał: że mu najprościejsze i najpospolitsze usługi ręczne u Billa tak długo pełnić każą, dopokąd jakiego innego chłopca, zdolniejszego i zręczniejszego cokolwiek nie znajdą.
Oliwer już za nadto do cierpień był przyzwyczajony, i za nadto wiele cierpień już wszędzie poniósł, gdziekolwiek bądź zostawał, aby go ta zmiana przyszła mieszkania zasmucić była miała.
Oliwer długo takiemi myślami zajęty siedział, nakoniec z głębokiém westchnieniem świecę objaśnił, i wziąwszy do ręki książkę, którą mu Żyd zostawił, zaczął w niéj czytać.
Z początku od niechcenia tylko kartki przewracał, dopadłszy jednak miejsca, które cokolwiek bardziéj uwagę jego zajęło i ciekawość zaostrzyło, wkrótce cały w czytaniu się zatopił.
Był to opis życia i przygód znakomitych zbrodniarzy, a kartki były już zbrukane i podarte z częstego użycia. Tutaj czytał o zbrodniach tak okropnych, że mu aż krew w żyłach zastygała; o tajemnych zabójstwach, popełnionych skrycie na drogach samotnych, mało uczęszczanych; o trupach, ukrytych przed okiem ludzkiém w głębokich, ciemnych piwnicach i studniach, w których jednak, jakkolwiek bardzo głębokie były, na zawsze nie zostały, ale po wielu latach napowrót się jawiły, i zabójców swoich do tego stopnia przerażeniem i zgrozą przejmowały, że ci swoję winę natychmiast wyznali i o ukaranie swoje i powieższenie żebrali, byle tylko ujść zgryzotom sumienia.
Ówdzie znowu czytał o człowieku, który leżąc na łóżku śród ciszy nocnéj, własnemi zbrodniczemi myślami do tak okropnego zabójstwa skuszony i doprowadzony został, że na samo wspomnienie onegóż chłopczyna drżał na całém ciele, a krew mu w żyłach lodem się ścięła.
Te powieści z taką prawdą napisane, tak żywemi barwami odmalowane były, iż się mu zdawało, że te zatłuszczone karty książki krwią są zbroczone, a słowa na nich spisane tak w uszach jego brzmiały, jakby mu je duchy zmarłych głosem grobowym do ucha szeptały.
Zgrozą i przestrachem niewypowiedzianym przejęty zamknął naraz książkę i odrzucił ją od siebie. Potém padł na kolana i Boga gorąco błagać zaczął, aby go od podobnych złych uczynków zachował, i śmierć raczéj na niego zesłał, niżeliby do podobnych zbrodni okrutnych i straszliwych miał się wychować.
Powoli serce i umysł jego coraz bardziéj się uspokajał, a on z cicha, głosem drżącym Boga błagał, aby go od obecnego niebezpieczeństwa wybawić raczył, i jeżeli tylko jaka pomoc dla biednéj sieroty być może, która nigdy uroku miłości przyjaciół lub krewnych nie zaznała, aby mu téj pomocy teraz udzielić raczył, kiedy opuszczony, rozpaczający, bez poradnika na zepsucie i zbrodnię jest narażony.
Oliwer modlitwę swoję już ukończył, lubo chwilkę jeszcze z obliczem w rękach ukrytém klęczał, gdy go szelest blizki z tego zapomnienia przebudził.
— Kto tu jest?
Zawołał, zerwawszy się żywo na nogi i spostrzegłszy we drzwiach jakąś postać obcą.
— Ja to,.... ja! — odpowiedział mu głos drżący.
Oliwer wyniósł świecę po nad głowę i spojrzał ku drzwiom.
Była to Nancy.
— Postaw świecę napowrót na stole, — rzekła dziewczyna, odwracając głowę, — bo mię w oczy razi. —
Oliwer spostrzegł, iż bardzo była bladą na twarzy, i zapytał się jéj czule, czyli nie jest chora. Dziewczyna rzuciła się na krzesło, plecami do niego obrócona, załamała ręce, lecz mu nic na pytanie jego nie odpowiedziała.
— Boże, zlituj się nademną! — zawołała po chwili. — Nigdym o tém nie myślała.
— Czy się co stało? — zapytał Oliwer. — Czy mogę ci być w czém pomocnym?...... Jeżeli mogę, to powiedz, a ja chętnie wszystko uczynię,...... bardzo chętnie.
Dziewczyna zaczęła się na krześle rzucać,.... ręce na nowo łamać,..... piersiami robić,..... chwyciła się potém za gardło,..... wydała jęk piskliwy,.... gdyż jéj oddech zaparło,...... ona zatém zaledwie odetchnąć mogła.
— Nancy! — zawołał Oliwer strwożony, wylękły, — cóż ci to jest, Nancy?
Dziewczyna opuściła ręce na kolana, nogi na podłogę, opamiętała się nagle, otuliła w szal troskliwiéj, i wzdrygnęła się cała, gdyby z zimna dreszczem przejęta. —
Oliwer dołożył węgla do ognia. Ona zaś przysunąwszy potém krzesło bliżéj do kominka, siedziała przez kilka chwil milcząc, nie wyrzekłszy ani słowa; nareszcie głowę podniosła i naokoło spojrzała.
— Niewiem, co mi się takiego czasem dzieje, — ozwała się nakoniec dziewczyna, udając, że ubiór na sobie poprawia; — musi to być zapewnie z wilgoci i zaduchu w téj izbie...... No i cóż, kochany Oliwerze, czy jesteś już gotów?
— Czy ja z tobą mam iść Nancy? — zapytał Oliwer.
— Tak jest... Przychodzę właśnie od Billa po ciebie, — odpowiedziała dziewczyna. — Pójdziesz ze mną. —
— Dokąd i po co? — zapytał Oliwer, odskakując od niéj.
— Po co? — powtórzyła dziewczyna, podnosząc oczy i odwracając je natychmiast, gdy się z jego wzrokiem spotkały. — Zapewnie, że po nic złego!
— Ja temu nie wierzę.
Odpowiedział Oliwer, który ją uważnie badał.
— Niechże będzie tak, jak ty sam chcesz, mój kochany, — odparła dziewczyna, zmuszając się do udanego śmiechu. — A zatém po nic dobrego!
Oliwer to wnet spostrzegł, iż pewną władzę nad dobremi uczuciami dziewczyny posiadał, i zamierzał na chwilę wezwać jéj litości nad swojém położeniem okropném. Niebawem jednak myśl przez głowę mu przebiegła, że dopiero koło jedynastéj godziny było, a zatém i wiele jeszcze luda na ulicy się znajdować musiało, którzy by gotowi byli jego słowom uwierzyć i w pomoc mu przyjść.
Gdy sobie to dobrze rozważył, zebrał się natychmiast i rzekł śpiesznie, iż jest już gotów.
Te myśli jego i zamiary nie uszły jednak baczności dziewczyny. Spoglądała ona z uwagą na niego, gdy mówił, i spojrzała potém z takim wyrazem porozumienia, iż się łatwo mógł domyśleć, że wszystko odgadła, co przez jego myśl przebiegło.
— Cicho!
Zawołała nakoniec, nachyliwszy się do niego, i obglądając się z największą ostrożnością naokoło, wskazała na drzwi.
— Ty sobie sam pomóc nie możesz. Walczyłam ja długo o ciebie, ale wszystko się na nic nie zdało. Jesteś całkiem obsaczony, i w sidła ich bez ratunku zawikłany, a choćbyś się kiedyś jeszcze mógł wybawić, wierzaj mi, że dzisiaj nie jest pora po temu.
Oliwer spojrzał na nią z zadziwieniem, uderzony szczerością i stanowczością w jéj mowie. Zdawało się mu, że prawdę wyrzekła. Oblicze jéj było blade, z niespokojności zmienione, a ona drżała na całém ciele. —
— Wybawiłam cię już raz od bicia i chłostów, i chętnie to jeszcze uczynię, a nawet już i teraz to czynię, — ciągnęła dziewczyna głośno; — albowiem ten, coby po ciebie był przyszedł, gdybym ja tego była uczynić nie chciała, byłby się z tobą daleko gorzéj i surowiéj obszedł. Musiałam im dać przyrzeczenie, że się spokojnie i cicho sprawować będziesz; jeżeli zaś nie, to siebie i mnie zgubisz, a nawet i na śmierć narazić mię możesz. Patrz! ja to wszystko dla ciebie niedawno poniosłam, jak mi Bóg miły!
Wskazała przytém szybko na sińce na szyi i rękach, i mówiła daléj z pośpiechem:
— Pamiętaj na to, i nie powiększaj jeszcze bardziéj moich cierpień dla ciebie. Gdybym ci bynajmniéj pomóc mogła, tobym to z największą chęcią uczyniła, ale ja nic teraz dla ciebie uczynić nie mogę. Oni ci nic złego zrobić nic chcą,.... a wszystko, co ci robić każą, będzie ich winą, a nie twoją. A teraz cicho! ani słowa! gdyż każde słowo twoje jest razem i sińcem dla mnie. Podaj mi rękę!.... żywo!.... twoję rękę!
Chwyciła go za rękę, którą jéj Oliwer poniewolnie podał, i zgasiwszy świecę, wyciągnęła go z izby za sobą. Jakaś postać ciemnością pokryta drzwi im śpiesznie otworzyła i natychmiast za nimi zamknęła, gdy na ulicę wyszli.
Doróżka czekała na nich, a dziewczyna go do niéj z tąże samą burzliwą popędliwością wsadziła, z jaką dotąd do Oliwera przemawiała, i zasłony od szyb natychmiast zaciągnęła. Dorożkarz już wiedział, gdzie ma jechać, zaciął konie bez najmniejszéj zwłoki i pogonił cwałem ulicą.
Dziewczyna trzymała chłopca ciągle mocno za rękę, i nieprzestawała mu szeptać do ucha dalsze przestrogi i zapewnienia.
Wszystko się tak szybko i nagle odbyło, iż zaledwie na tyle miał czasu przypomnieć sobie gdzie jest, i skąd się tu dostał, gdy się doróżka już u drzwi tego domu zatrzymała, do którego Żyd dniem poprzód wieczorem kroki swoje skierował.
Jednéj chwili Oliwer szybkie spojrzenie na ulicę próżną rzucił, i już o pomoc zawołać zamyślał;.... lecz ta chwila krótko trwała, albowiem dziewczyna ciągle do ucha mu szeptała, i takim głosem z trwogi konającym o litość nad sobą błagała, że nie miał serca i odwagi zamysłu swego wykonać. Śród tego wahania i chwila pomyślna ubiegła, gdyż w oka mgnieniu do domu go wciągnięto i drzwi za nimi zamknięto.
— Otóż jesteśmy na miejscu! — ozwała się Nancy, puszczając po raz pierwszy jego rękę. — Hola! Billu! —
— Cóż tam takiego? — zawołał Sikes, pojawiając się z świcą w ręku u góry na schodach. — Właśnie w porę przybywasz. Chodźcie!
To powitanie było bardzo uprzejme i wesołe nad wszelkie spodziewanie, jak na człowieka takiego jak Sikes.
Nancy zdawała się być mocno tém uradowana, i powitała go także serdeczniéj jak zwykle.
— Wołowiak poszedł z domu z Tomaszem, — rzekł Sikes, przyświecając im na schodach. — Byłby nam tylko na zawadzie.
— To dobrze, — odpowiedziała Nancy.
— Masz przecie twoje koźlątko!
Ozwał się Sikes, gdy wszyscy do izby weszli, zamknąwszy pierwéj izbę, nim przemówił.
— Mam jak widzisz! — odpowiedziała Nancy.
— Czy poszedł chętnie? — zapytał Sikes.
— Gdyby jagnie! — odpowiedziała dziewczyna.
— To mię cieszy! — zawołał Sikes i spojrzał srogo na Oliwera; — inaczéj byłby mi żal jego młodego ciała, któreby djabelnie było ucierpiało. Chodź tu do mnie, ty mały drabie! i posłuchaj tego, co ci mam powiedzieć, gdyż lepiéj żebym się zbył od razu.
To wyrzekłszy do swego nowego protégé, Sikes czapkę z głowy mu zerwał, w kąt ją rzucił, a chwyciwszy go za ramię, usiadł sam przy stole i postawił Oliwera wprost przed sobą.
— Najprzód, czy ty wiesz, co to jest?
Zapytał Sikes, biorąc w rękę pistolet, leżący na stole. —
Oliwer odpowiedział: że wie.
— A więc się przypatrz! — mówił daléj Sikes. — Oto jest proch,.... a to kula,.... a to kawałek starego kapelusza do przybicia.
Oliwer za każdym kawałkiem mruknął, iż pojmuje, a pan Sikes zabrał się do nabicia pistoletu z wielką zręcznością.
— Otóż jest nabity!
Rzekł Sikes, gdy nabijanie ukończył.
— Widzę panie! — odpowiedział Oliwer z drżeniem.
— Bardzo dobrze!
Odpowiedział rozbójnik, ścisnąwszy Oliwera mocniéj za rękę, i przytknąwszy ujście od lufy pistoletu tak blizko do głowy chłopca, że téj chwili mimowolnie z trwogi wykrzyknąć musiał:
— Jeżeli więc choćby jedno słówko piśniesz, będąc ze mną w drodze, wyjąwszy jeźli do ciebie przemówię,.... to ten cały nabój natychmiast w twój łeb się dostanie!.... jeżeli ci się więc przypadkiem bez pozwolenia mówić zachce,.... zmówże pierwéj modlitwę! pamiętaj!
Temu napomnieniu przyjaźnemu towarzyszyło przekleństwo i spojrzenie groźne na biednego chłopca, dla powiększenia wrażenia i skutku onegoż; poczém Sikes daléj mówił:
— O ile wiem, to niema nikogo, coby się o ciebie bardzo troskliwie dopytywał, choćby cię to nieszczęście rzeczywiście spotkało; mógłbym sobie zatém oszczędzić tego djabelskiego zachodu i pracy, aby ci to wszystko wykładać,.... czynię to jednak dla twego własnego dobra. Czy mię rozumiesz?
— Krótko mówiąc, znaczenie tego wszystkiego jest to, — ozwała się Nancy, mówiąc z wielką uroczystością, i marszcząc brwi z pogardą na Oliwera, jakby przez to uwagę jego na swe słowa ściągnąć chciała, — że gdyby mu kiedyś na myśl wpadło skrzyżować jakim kolwiek bądź sposobem to przedsięwzięcie, któreś sobie zamierzył, więc się o to postarasz, aby już ani słowa więcéj w życiu swojém niewymówił, strzeliwszy mu w łeb, i narażając się na niebezpieczeństwo wiszenia na szubienicy za tę zabawkę, grożące ci już i tak co chwila za wiele innych rzeczy przy tém rzemiośle, któremu się oddajesz.
— To samo chciałem właśnie powiedzieć, — potwierdził Sikes pochwalająco; — kobiety umieją wszystko w jak najkrótszych śłowach wyrazić, wyjąwszy jeżeli się kłócą, gdyż wtedy jak najdłużéj wszystko przeciągają. A teraz dość już tych rozhoworów; zjedzmy coś na wieczerzę i prześpijmy trochę, nim się jutro w drogę wybierzemy.
Stósownie do tego życzenia Nancy natychmiast stół nakryła, a zniknąwszy na kilka chwil, z butelką piwa i pieczenią z głowy owczéj niebawem powróciła, co panu Sikes do wielu bardzo zabawnych żarcików i dowcipów sposobność nastręczyło, opierających się głównie na szczególném podobieństwie słowa, oznaczającego w mowie złodziejskiéj tę potrawę, i słowa, którém narzędzie w swém rzemiośle często używane, nazywać zwykli.
W ogóle ten zacny mąż był właśnie w bardzo wesołém usposobieniu, zapewnie dla tego może, iż mu się blizka sposobność nadarzała choć na czas niejaki wziąść się czynnie do swego rzemiosła; a za dowód tego zdania naszego moglibyśmy to przytoczyć, iż przez żart na jeden łyk cały kufel piwa wychylił, i licząc najściśléj nawet i dwadzieścia razy przez całą wieczerzę przekleństwa nie wyrzekł.
Po skończeniu wieczerzy, — a łatwo się domyśleć można, iż Oliwer nie wielką ochotę miał do niéj, — Sikes wlał jeszcze kilka szklanek grogu w siebie, i rzucił sie w końcu na łóżko, rozkazując pannie Nancy śród tysiącznych przekleństw na przypadek, gdyby tego niewykonała, aby go nazajutrz raniutko, równo z piątą godziną obudziła.
Oliwer się wcale nie rozbierał, tylko tak jak był ubrany na rozkaz równoczesny swego pana na sienik, na ziemi leżący, położył, a dziewczyna przyłożyła parę kawałków węgla do ognia na kominku, usiadła przy nim, i spać się niekładła, aby ich o godzinie oznaczonéj w porę zbudzić mogła.
Długo biedny chłopiec nie zasypiał, sądząc, że to nie jest rzeczą niepodobną, iż Nancy sposobność sobie wyszuka zbliżenia się do niego, i dania mu nie jednéj jeszcze przestrogi i dobréj rady, ale dziewczyna siedziała przy ogniu nieruchoma, a jeźli się kiedy ruszyła, to jedynie dla tego, aby świecę objaśnić.
Nakoniec, znużony czuwaniem długiém i trwogą, głęboko zasnął.
Gdy się obudził, spostrzegł stół już do herbaty zastawiony, Billa chowającego rozmaite narzędzia do kieszeni swego tołuba, przewieższonego przez poręcz krzesła, a Nancy zajętą przyrządzeniem śniadania.
Jeszcze dnieć nie musiało, albowiem świeca w izbie się paliła, a na dworze bardzo ciemno wyglądało. Drobny, gęsty deszczyk uderzał o szyby okien, a niebo ciężkiemi, czarnemi chmurami całkiem pokryte było.
— Przecież się raz ruszasz! — zawołał mrukliwie Sikes, spostrzegłszy iż Oliwer wstaje, — już pół do piątéj minęło! Zbieraj się żywo, inaczéj śniadania nie dostaniesz, gdyż jest już późno!
Oliwer się nie bawił długo swojém ubraniem, a spożywszy cokolwiek na śniadanie, odpowiedział pytającemu się go ponuro Billowi, że już jest gotów.
Nancy zaledwie okiem na chłopczynę rzuciła; podała mu jednak chusteczkę, aby sobie nią szyję obwiązał, a Sikes mu kołnierz od płaszcza na plecy zarzucił, aby się w niego otulił.
Tak więc przebrany, podał rękę rozbójnikowi, który się na chwilkę jeszcze zatrzymał, srogo na niego spojrzał, groźnie mu raz jeszcze pistolet w bocznéj kieszeni swego tołuba wskazał, rękę jego potém silnie uchwycił, z dziewczyną się pożegnał, i z sobą go wywiódł.
Oliwer raz jeszcze wychodząc w drzwiach głowę na prędce zwrócił, w nadziei, że się z wejrzeniem dziewczyny spotka. Ale ona usiadła na powrót na swojém dawném miejscu przy ogniu, i siedziała tak nieruchomie jak poprzód.
Był to poranek posępny, niemiły, kiedy na ulicę wyszli. Wiatr burzliwy powiewał, deszcz mocny padał, a chmury grube, czarne, dżdżyste po niebie goniły.
Deszcz przez całą noc wielki padać musiał, gdyż wielkie kałuże błota i wody po ulicach się nazbierały, a ścieki i rowy wodą przepełnione były. —
Na wschodzie dniowy brzask niebo wprawdzie cokolwiek rozjaśnił, ale to światło blade nie zmniejszało wcale, lecz owszem, powiększało nawet posępność całego widowiska;.... gdyż ono tłumiło wprawdzie jasność czerwonawą lamp nocnych, lecz samo promieniem żywszym, jaśniejszym, świetniejszym mokrych dachów, szczytów domostw i ulic ponurych nie pokryło.
Zdawało się, że nikt jeszcze w téj części miasta z łóżka wstać niemusiał, wszystkie okienice były albowiem wszędzie po domach pozamykane, i żadna żywa dusza nie ukazała się na ulicach, przez które przechodzili.
Gdy na gościeniec do Bethnal-Green wiodący doszli, dzień się już zupełny zrobił. Wiele już lamp tymczasem pogaszono, a kilka wozów obładowanych posuwało się wolno, ciężko, ku Londynowi; czasami przegonił także mimo nich wóz pocztowy, błotem zbryzgany, a pocztylijon dawał wtedy przyjemny upominek batem woźnicy od wozów ciężarowych za to, iż jadąc bokiem gościeńca fałszywym, przybycie jego do Londynu i pocztowego domu o parę minut opóźniał.
Domy gościnne i zajezdne, wewnątrz gazem oświecone, stały już wszędzie otworem. Pomału pootwierano także i inne kramy, sklepy, a tu i ówdzie osoby się pojedynczo po ulicy przechadzać zaczęły. Niebawem nadeszło kilka gromad robotników, udających się na dzienną robotę,.... za nimi mężczyźni i kobiety niosąc kosze z rybami na głowie,.... wozy osłami zaprzężone jechały z jarzyną na targowicę,.. inne znów z bydłem żyjącém i ćwierciami wielkiemi świeżego mięsa,.... mleczarki ze swemi wiadrami, konwiami, dzbankami,.... i szereg nieskończony luda, śpieszącego z żywnościami wszelkiego rodzaju do wschdniéj części miasta.
Czém bardziej się do City zbliżali, tém bardziéj się też zgiełk, hałas, ruch i napływ kupców i przekupców wzmagał, a gdy się w ulice pomiędzy Shoreditch i Smithfield leżące zapuścili, zrósł do prawdziwego strumienia huku, wrzawy i zgiełku.
Już się tak dalece rozwidniło, jak tylko po takiéj nocy i przy takiém niebie pogodném widno być mogło, a poranek czynny dla połowy ludności Londynu się rozpoczął.
Puściwszy się przez Sunstreet i Crownstreet minęli Finsburysquare, a Sikes potém zwrócił przed Chiswellstreet do Barbican, potém do Longlane i Smithfield, w którém to miejscu z daleka już wrzawa i zgiełk nadzwyczajny słyszeć się dawał, i Oliwera Twista w zadziwienie niewypowiedziane wprawił.
Był to właśnie dzień targowy.
Ziemię pokrywało błoto aż po kostki, a ciężki, gęsty obłok wyziewów powstawał nieustannie z parujących ciał bydła i zmięszany z dymem, trzymającym się niezmiennie szczytu kominów i dachów, unosił się ciężko w powietrzu.
Wszystkie ogrodzenia stałe, środek téj obszernéj targowicy zajmujące, i tyle ogrodzeń na prędce utworzonych, ile ich tylko na wolnym jeszcze placu zmieścić się dało, zapełnionych było owcami, a po bokach targowicy stały długie szeregi wołów i krów, po dwoje, troje, czworo, do pali poprzywięzywanych.
Wieśniacy, rzeźnicy, parobcy, owczarze, wolarze, chłopcy, złodzieje, próżniacy, żebracy, wszystko to tworzyło jedną zbitą gromadę; świstanie parobków, szczekanie psów, ryk bydła, beczenie owiec, kwiczenie świń i wieprzów, wrzask rzeźników, krzyk, zgiełk, przekleństwa z wszystkich stron, odgłos dzwonków, wrzawa i zgiełk nagromadzonego po karczmach luda,.. to ciśnienie, trącanie, szturkanie, popychanie, gniecienie, drażnienie w natłoku;.... ten zgiełk nieznośny i rażący, z każdego kąta targowicy się odzywający, i te brudne, nieumyte, nieogolone, zakopcone twarze nieustannie się ruszające, to w tę, to w ową stronę ustawicznie przeciągające, i tłumy to rozsuwające, to znów ścieśniające i mnożące, — to wszystko razem wzięte stanowiło widowisko tak dzikie, tak odurzające, że zmysły człowieka w pomięszanie wprawiało.
Sikes, ciągnąc Oliwera za sobą, i używając swych łokci, to w lewo, to w prawo, torował sobie tym sposobem drogę śród najcieśniejszego tłumu, niedając najmniejszéj baczności na tę niesłychaną wrzawę i zgiełk, który Oliwera w takie zadziwienie wprawiał. Powitał tylko skinieniem głowy kilku swoich przyjaciół mimo przechodzących, odrzucił kilka zaprosin na łyk wódeczki na śniadanie, przebijał się ciągle daléj, dopokąd się z tego tłumu ciasnego nie wydobył, i zwrócił natychmiast swe kroki przez Hosier-lane do Holborn.
— Daléjże, żywo chłopcze! — zawołał Sikes ponuro, spoglądając na zegar na wieży ś. Jędrzeja, — już blizko siódma! Musisz nogi lepiéj zbierać. Ruszaj! ruszaj, i nie wlecz się tak leniwo za mną, ty darmojedzie.
Sikes szarpnął przytém mocno Oliwera za rękę, aby to napomnienie lepiéj skutkowało, a chłopczyna, przyśpieszywszy cokolwiek swego kroku zwyczajnego, zaczął teraz biedz, aby tylko o ile możności jako tako kroku zbójcy dotrzymać.
Tak biegli dopokąd rogu Hyde-Park nieminęli, i na drogę do Kensington się nie dostali. W tedy bowiem Sikes krok swój szybki o wiele zwolnił, i ociągał się tak długo dopokąd ich wóz próżny, w niejakiéj odległości za nimi jadący, niedogonił. Gdy Sikes spostrzegł, iż nazwisko „Hunslow“ na nim napisane było, zapytał woźnicy jak tylko mógł najgrzeczniéj, czyliby ich obu do Islework z sobą wziąść nie mógł?
— Siadajcie! — odpowiedział natychmiast woźnica. — Czy to wasz chłopiec!
— Tak jest,.... mój! —
Odpowiedział Sikes, spoglądając surowo na Oliwera, wsunąwszy rękę nieznacznie do kieszeni tołuba, w któréj pistolet był ukryty.
— Twój ojciec idzie za nadto śpiesznie dla ciebie, nieprawda mały?
Zapytał Oliwera ten człowiek, widząc że jest mocno zdyszany.
— To nic, to nic! — odparł Sikes. — On już do tego od dawna przyzwyczajony. — Na! chwyć się mojéj ręki Oliwer, i siadaj!
To rzekłszy pomógł Oliwerowi wsiąść na wóz, a woźnica wskazał mu kupę worów i rzekł, aby się na nich położył i cokolwiek sobie wypoczął.
Gdy już znaczną ilość słupków milowych wyminęli, Oliwer się coraz bardziéj dziwić zaczął, gdzie go Sikes zawieść myśli. Już minęli Kensington, Hammersmith, Chiswick, Kew-Bridge i Brentford, a jednak jechali ciągle jeszcze tak szybko i śpiesznie, jak żeby podróż swoję dopiero byli rozpoczęli.
Nakoniec dojechali do zajezdnego domu z godłem: Do Woźnicy! a w niejakiéj odległości od tego domu droga się dzieliła i w przeciwne strony prowadziła.
Koło téj karczmy i wóz ich się zatrzymał.
Sikes zeskoczył śpiesznie z wozu, trzymając jednak ciągle Oliwera za rękę; zesadził go natychmiast za sobą, rzucił na niego spojrzenie groźne, i uderzył ręką o kieszeń swoją z wyrazem dobitnym i dla chłopczyny aż za nadto zrozumiałym.
— Niech cię Bóg prowadzi, chłopcze! — zawołał woźnica.
— To chłopiec krnąbrny! — odpowiedział Sikes, uderzywszy go kułakiem w plecy. — Ponury, złośliwy, jak pies!.... Nie zważajcie na niego!
— No, no!.... niechże i tak będzie! — odpowiedział woźnica, wsiadając na powrót do swego wozu. — Jednak on na ładnego i miłego chłopca wygląda.
I pogonił sobie daléj.
Sikes czekał na miejscu tak długo, dopokąd ich daleko już nie odjechał, rzekłszy potém do Oliwera, ażeby się za nim obejrzał; jeżeli się mu podoba, poprowadził go powtórnie daléj w drogę.
Gdy karczmę o kilka stajań minęli, zwrócili się najprzód na lewo, a potém zeszli na drogę, schodzącą na prawo i szli nią bardzo długo, idąc ciągle ulicą, którą liczne, obszerne, piękne ogrody, i letnie pałacyki, po obu stronach gościeńca się ciągnące, tworzyły i nie zatrzymali się nigdzie ani na chwilę, prócz jednego razu, aby szklankę piwa wypić, dopogkąd do miasteczka niedoszli, w którém Oliwer na ścianie jednego domu wielkiemi głoskami wyryty napis: „Hampton“ zobaczył.
Tutaj się przez kilka godzin po polach za miastem błąkali! Nakoniec weszli na powrót do miasteczka, szli ciągle z ulicy na ulicę, wyminęli dom gospodyni pod godłem: Do czerwonego lwa, zwrócili się ku brzegom rzeki, i dostali nakoniec w niejakiéj odległości od téjże do lichéj karczmy, z godłem zatartém, w któréj sobie obiad w kuchni dać kazali.
Kuchnia była to izba obszerna, nizka, z grubą belką przez środek powały przeciągnioną. Ławy z wysokiemi poręczami i plecami stały koło ogniska, a na nich siedziało kilka osób, wieśniaków w koszulach niebiezkich, zabrukanych, którzy fajki ćmili i pili.
Ci ludzie niezważali wcale na Oliwera a bardzo mało na Billa; a że i Sikes niebardzo wiele na nich zważał, zasiadł sobie ze swoim młodym towarzyszem w jednym kącie, niedoznając najmniejszéj przeszkody lub zawady od nieznajomego towarzystwa.
Zastawiano im zimnego mięsiwa do jedzenia, poczém bardzo długo na miejscu siedzieli, tak że Sikes tymczasem kilka fajek wypalił, a Oliwer w końcu na tę myśl przyszedł, iż już daléj niepójdą, tylko tutaj pozostaną.
Już się dobrze zmierzchło, kiedy go Sikes uderzeniem kułaka ze snu przebudził.
Oliwer się natychmiast zerwał, oczy przetarł, w koło siebie spojrzał, i spostrzegł swego zacnego towarzysza w żywéj, poufnéj rozmowie z jakimś wieśniakiem, przy szklance dobrego piwa.
— Jedziecie zatém do Lower Halliford? — zapytał Sikes.
— Tak jest, — odpowiedział wieśniak, po którym widać było, ze sobie już na dobre, — czyli raczéj na złe, jak się komu podoba, — podpił; — a bądźcie pewni, że niepowoli. Mój koń niema już wieczór tego ciężaru za sobą, jaki dziś rano wieść musiał,.... i będzie się do żłobu i stajni diabelnie śpieszył. Na jego zdrowie!.... Dalibóg! poczciwe i dobre to konisko!
— Czybyście mnie wraz z chłopcem kawałek drogi z sobą wziąść nie mogli?
Zapytał go Sikes, przysuwając swojemu nowemu przyjacielowi kufel z piwem.
— Jeżeli się natychmiast ze mną zabrać możecie, chętnie! — odpowiedział wieśniak, podniósłszy na chwilę oczy od kufla. — Czy chcecie do Halliford jechać?
— Tylko do Shepperton, mój poczciwcze! — odpowiedział Sikes.
— Możecie ze mną jechać tak daleko, jak i sam pojadę; — rzekł na to wieśniak.
— Czy już wszystko zapłacone, Betty?
— Wszystko!.... ten pan wszystko zapłacił — odpowiedziała dziewczyna.
— Czy tak? — zawołał ów człowiek, dobre już spity, — nie, to być nie może,.... tego ja niedopuszczę. —
— Dla czego nie? — odparł Sikes. — Wy nam chcecie grzeczność uczynić, dla czegóż bym ja na odwrót nie miał za was w karczmie zapłacić?
Wieśniak się bardzo głęboko nad tym dowodem swego przyjaciela zamyślił, i przystając na koniec na wszystko, chwycił Billa za rękę, i oświadczył, iż z niego rzeczywiście wielki poczciwiec. Sikes mu za to podziękował, mówiąc iż zapewne żartuje; — a gdyby wieśniak tylko był trzeźwym, byłby się mógł łatwo przekonać, że to w istocie żartem powiedzieć musiał.
Nagadawszy sobie jeszcze wzajem wiele rozmaitych grzeczności, pożegnali resztę towarzystwa, rzekłszy im dobra noc! i wyszli z izby, a dziewczyna posługująca, sprzątnąwszy za niemi kufle, talerze ze stołu, wyszła z ciekawości do drzwi i stanęła w nich trzymając to wszystko w ręku, aby zobaczyć, dla czego się tak nagle zatrzymali.
Koń, za którego zdrowie przed chwilą w jego nieobecności pito, stał już na podwórzu do wozu zaprzągnięty. Oliwer i Sikes wsiedli natychmiast bez wszelkich zachodów, a właściciel jego, zatrzymawszy się jeszcze na chwilę, aby konia pogłaskać, i z dumą sługę gospodniego i świat cały wyzwać, czyli ktoś drugi podobnego konia mieć może, poszedł za ich przykładem i wsiadł także.
Sługa gospodni, widząc że już wszyscy siedzą w wozie, puścił głowę koniowi, którego dotąd za uzdę trzymał; koń zaś, mając teraz głowę wolną, nienajlepszy użytek z téj wolności zrobił, gdyż ją z największa pogardą do góry podrzucił, i kilka szyb w oknie koło bramy przez to wybił. Poczem, dokonawszy tego czynu waleczności, i tańcząc przez kilka chwil na tylne nogi spięty, naraz cwałem drogą pogonił i z miasta pędem wyjechał.
Noc była bardzo ciemna. Mgła ciemna, gęsta, wznosiła się z rzeki i mokrzysk, drogę po obu stronach otaczających, i pokrywała niby kirem grobowym puste pola w około. Zimno było dotkliwe, wskróś przenikające, a ciemność nieokreślona.
Przez całą drogę nikt ani słowa nieprzemówił; gdyż właściciel wozu usunął sobie szczęśliwie, a Sikes nie miał wcale ochoty go budzić i rozmowy z nim wszczynać. Oliwer trwogą, niespokojnością niewypowiedzianą miotany siedział, przytuliwszy się w jednym kącie wozu, a okropność nocy i téj pustyni, przez którą jechali, różnemi groźnemi obrazami go dręczyła; zdawało się mu bowiem, ze jakieś dziwne postacie na drzewach nad gościeńcem widzi, które się na ich konarach kołyszą i dziwne tańce w powietrzu wyprawiają.
Gdy nakoniec do kościółka w Sunbury dojechali, zegar na wieży właśnie siódmą godzinę uderzył.
W karczmie i mieszkaniu dla przewoźników nad brzegiem rzeki widać było światło, które promienia swoje aż na drogę rzucało, i zacień starego, rozłożystego dębu, pod którym się groby znajdowały, jeszcze ciemniejszym robiło.
W niejakiéj odległości od drogi słychać było szmer przytłumiony płynącéj wody i szelest ponury liścia starego dęba wietrzykiem nocnym rozkołysanego, wydający się niby głosy muzyki cichéj, uroczystéj, wiecznemu snu zmarłego przygrywającéj.
Nakoniec i Sunbury minęli, i powtórnie na gościniec samotny wyjechali. Ujechawszy kilka mil na nowo, wóz się naraz zatrzymał, Sikes wysiadł i chwyciwszy Oliwera za rękę, w dalszą drogę się z nim puścił.
W Shepperton niezagościli do żadnego domu, jak się tego chłopczyna znużony, zmęczony spodziewał;.... lecz szli ciągle daléj śród ciemności i błota przez rozległe, zimne, otwarte pustynie, i zatrzymali się dopiero wtedy, gdy światło jakiegoś innego miasta w niejakiéj odległości spostrzegli. Oliwer, natężywszy swój wzrok, zobaczył tuż przed sobą płynącą rzekę i most, o kilka kroków od nich na drugą stronę wiodący.
Sikes szedł ciągle daléj, dopokąd do mostu nie doszli, i zwrócił się potém nagle na dół po lewém brzegu rzeki. —
— Woda! — pomyślał sobie Oliwer, a mróz go wskróś przeszedł i mdło się mu zrobiło z przestrachu; — zapewne mię do tego miejsca przyprowadził, aby mię tém swobodniéj zabić!
Już się chciał na ziemię rzucić, i z całych sił o swoje życie młode walczyć,.... w tém spostrzegł, że się tuż koło samotnego, pustego domku znajdują. Po obu stronach zawalonego wchodu były okna, a nad nim piąterko; światła nie można było jednak nigdzie ustrzedz.
Był to dom ciemny, spustoszały, i według wszelkiego podobieństwa, niezamieszkany.
Sikes, trzymając ciągle Oliwera za rękę, zbliżył się z nim po cichu, ostrożnie, aż do owego wchodu nizkiego i pociągnął za klamkę. Drzwi się otworzyły, a oni weszli obaj do domku.
— Hola! kto tam?
Zawołał głośno jakiś głos męzki, rubaszny, skoro tylko nogą w sieni stanęli.
— Nierób takiego hałasu, — odpowiedział Sikes, zamykając drzwi za sobą. — Przynieś lepiéj światła, Tobijaszu!
— A, to ty! — odpowiedział ów głos, — Barnéj, światła, światła! Poświeć temu panu, Barney! lecz pierwéj się rusz z łóżka, jeżeli łaska!
Mówiący musiał pieskiem od butów lub też czémś podobném na tego rzucić, do którego odezwa jego wymierzona była, aby go ze snu przebudzić, albowiem odgłos czegoś drewnianego, z siłą na ziemię padającego, dał się słyszeć, a tuż potém jakieś mruczenie niezrozumiałe, jakoby ktoś ze snu się budził, i do siebie natychmiast przyjść nie mógł.
— Czy słyszysz? — zapytał powtórnie ów głos. — Bill Sikes czeka w sieni, a nie ma nikogo, coby na przeciw niego wyszedł, i do izby go wyprowadził;.... ty sobie śpisz jak zabity, jakby ci ktoś opium z wieczora był zadał, lub coś podobnego. Czyś się już ocknął, albo może czekasz, abym cię z tym lichtarzem żelaznym zapoznał i do reszty zbudził?
Téj chwili dał się słyszeć szer nóg spiesznie po podłodze się suwających i w pantofle obutych, i niebawem ukazała się z drzwi na prawo leżących najprzód świeca, a potém postać tego samego człowieka, którego już pierwéj opisano jako istotę, cierpiącą na bardzo nieprzyjemne kalectwo mówienia zawsze przez nos, i pełniącą usługi posługacza w gospodzie koło Saffron-Hill w Londynie.
— A! pan Sikes! — zawołał Barney z radością, niewiedzieć jednak czyli rzeczywistą, lub też udaną; — proszę do izby, proszę!
— Chłopcze! ruszaj naprzód! — zawołał Sikes, popychając Oliwera przodem. — Ruszaj żywiéj, albo ci nogi poobtłukam!
Wyzionąwszy przytém kilka jeszcze przekleństw na powolność chłopca, Sikes popędził Oliwera przed sobą, i wszedł z nim do izby nizkiéj, ciemnéj, z kominkiem, na którym się ogień dymił, kilkoma połamanymi stołkami, stołem, i nadzwyczajnie starém łóżkiem, na którym leżał wyciągnięty mężczyzna, mając nogi wyżéj jak głowę, paląc sobie tytuń z długiéj glinianéj fajki.
Miał na sobie surdut tabaczkowy modnego kroju, o wielkich, żółtych guzikach, chustkę na szyi żółtą, grubą, jaskrawą, różno-barwną kamizelkę, i szare spodnie.
Crackit, — gdyż to on był tym nieznajomym, — nie miał wiele włosów na głowie, ani też pod nosem lub na brodzie; ale te, co je miał jeszcze, były rude i w długie kędziory, nakształt korkociągu zwinięte, przez które często swymi brudnymi, w wielkie, proste, pospolite pierścionki ubranemi palcami przesuwał.
Był on cokolwiek wyższym od ludzi średniego wzrostu, i widocznie bardzo słaby na nogach; ta okoliczność jednak nie osłabiła wcale tego uniesienia, z jakim swe palone buty podziwiał, na które z niewypowiedzianém upodobaniem w tém położeniu wywyższoném nóg swoich spoglądał.
— Ach Billu! poczciwy Billu! — zawołał ten człowiek, zwróciwszy oblicze swoje ku drzwiom. — Jakżeż się cieszę, że cię widzę. Jużem się obawiał, żeś albo o naszéj wyprawie zapomniał, albo ją też porzucił, a jabym się jéj był w tedy na własną rękę podjął. A to co?
Wyrzekłszy te słowa ostatnie z wielkiém zadziwieniem, pan Tobiasz Crackit oczy w Oliwera wlepił, z łóżka się zerwał, usiadł na nim i raz jeszcze zapytał, kto to i co to jest?
— Chłopiec, i.... i nic więcéj tylko chłopiec.
Odpowiedział Sikes, przysuwając sobie stołek do ognia.
— Jeden z uczni Fagina!
Dodał Barnej z ohydnym uśmiechem.
— Czy tak!.... Fagina? — zawołał Crackit, przypatrując się Oliwerowi. — To chłopiec jak widzę nieopłacony do kieszeń starych pań w kościele. On jeszcze majątek z niego zrobi.
— Dosyć.... dosyć już tego! —
Odparł Sikes zniecierpliwiony, nachylił się do swego przyjaciela, który się na łóżku na powrót ułożył, i szepnął mu kilka słówek do ucha, na co się Crackit serdecznie roześmiał i Oliwera spojrzeniem niewypowiedzianego zadziwienia uczcił.
— A teraz, — zawołał Sikes, usiadłszy na powrót na krześle, — czy nam dacie co zjeść i wypić tymczasem, nim się do dzieła zabierzemy?... toby nam trochę więcéj odwagi dodało,.... a przynajmniej mnie na każden przypadek!....... Siadaj przy ogniu, chłopcze, i wypocznij sobie; musisz bowiem téj nocy raz jeszcze z nami się w drogę puścić, lecz tą razą niedaleko.
Oliwer spojrzał na Billa w milczeniu z niemałém zadziwieniem i przestrachem, i przysunąwszy sobie nizki stołeczek do kominka, usiadł na nim, i głowę sparł na rękach, zapominając o wszystkiém, co się koło niego dzieje, niewiedząc nawet gdzie się znajduje.
— Oto macie!
Zawołał Crackit, gdy im Żydek jadło i butelkę wódki na stole postawił.
— Na pomyślność naszéj wyprawy!
Na cześć tego zdrowia wstał z łóżka, postawił fajkę w kącie ostrożnie, przystąpił do stołu, nalał sobie kieliszek wódki, i wychylił go od razu.
Sikes poszedł za jego przykładem.
— Odrobinkę dla chłopca! — rzekł Tobijasz, napełniwszy kielich duży do połowy.
— Łyknijże śmiało, niewiniątko!
— Prawdziwie,.... — odparł Oliwer, spojrzawszy na niego z okiem błagającém, — prawdziwie.... panie!.... ja.... ja....
— Łykaj! — zgromił go Tobijasz. — Cóż to, czy ty myślisz, że ja niewiem, czego ci potrzeba? Pij, pij!.... Billu, nakażże mu, aby pił!
— On tego prędzéj usłucha! — odpowiedział Sikes, uderzywszy ręką o kieszenię z pistoletami. — Niech mię jasny piorun trzaśnie, jeżeli ten chłopiec nie jest nam bardziéj na zawadzie, jak cała czereda Smyków! Pijże, pij! ty niedołęgo! pij natychmiast!
Oliwer, przestraszony groźbami tych obu ludzi, wypił śpiesznie ten kielich, a nieprzyzwyczajony do wódki, mocno się zakrztusił i rozkaszlał. Ten przypadek wielką przyjemność sprawił Tobijaszowi i Barneyowi; nawet i na usta samego Billa, tego człowieka zwykle tak ponurego, lekki uśmiech wywabił.
Po téj przygodzie małéj, gdy Sikes głód swój dostatecznie zaspokoił, — Oliwer nie jadł nic, prócz małego kawałeczka chleba, do czego przemocą prawie go zmuszono, — ułożył się wraz z Tobijaszem na stołku swojém do krótkiego spoczynku. Oliwer niezmienił swego miejsca przy kominku, a Barney, otulony w prześcieradło, położył się na ziemi, tuż koło jednéj ścianki kominka.
Wszyscy spali, lub przynajmniéj zdawało się, iż śpią szczęśliwie, gdyż żaden z nich się nie ruszył; tylko Barney wstał czasami, aby na ogień węgla przyłożyć.
Oliwer zasnął głęboko, a ponure obrazy zeszłego dnia przesuwały się mu przed okiem jego duszy; to się błąkał po polach pustych, dróżynach samotnych, ścieżkach nieznanych, to znów po ciemnym, okropnym cmentarzu, gdy go naraz Tobijasz Crackit z tego snu niemiłego przebudził, zrywając się nagle i wołając: że już pół do drugiéj!
W oka mgnieniu i tamci dwaj złoczyńce na równe nogi się zerwali, i wszyscy się natychmiast czynnie i śpiesznie zabrali do uczynienia wszelkich przygotowań do podróży.
Sikes i jego towarzysz otulili szyję i brodę w długie, ciemnobarwne szale, i przywdziali swe tołuby, a Barney otworzył pod tenczas szafę, wyjął z niej różne narzędzia, które oni śpiesznie w kieszeniach swoich ukryli.
— Podaj mi moje hałaśniki, Barney! — zawołał Tobijasz Crackit.
— Oto są! — odpowiedział Barney, podając mu parę pistoletów. — Sameś je nabił!
— Dobrze! — odpowiedział Crackit, chowając je do kieszeni. — Gdzież przekonywacze?
— Już je mam! — odpowiedział Sikes.
— A teraz klucze, świdry, piłki, wytrychy, latarniczka,... czyśmy niczego niezapomnieli?
Zapytał Tobijasz przymocowawszy drążek żelazny na sznureczku, pod jedną połą tołuba przyszytym.
— Jest wszystko!
Odpowiedział Sikes.
— Barney! przynieś mi mój kostur,..... to z wszystkiego najlepsze!
To mówiąc wyrwał gruby kij z rąk Barneya, który drugi Tobijaszowi podał, a potém płaszcz Oliwerowi na plecy zarzucił.
— A teraz daléj!
Zawołał Sikes, chwytając chłopca za rękę.
Oliwer, nieprzyzwyczajony do tak dalekich podróży, śród nocy, mgły i deszczu, odzwyczajony przez swój pobyt u Żyda od świeżego powietrza, nienawykły do picia wódki, którą przemocą w niego wlano, był jakby odurzony i przytomności pozbawiony; czynił tedy wszystko, co mu nakazano bez oporu, i podał rękę swoję poniewolnie Billowi, który ją też natychmiast uchwycił.
— Weź go za drugą rękę, Tobijaszu! — rzekł Sikes. — A ty Barney, obejrzyj się pierwéj!
Barney wyszedł natychmiast i powrócił niebawem, mówiąc: że wszystko jest bezpieczne.
Obaj rozbójnicy wyruszyli tedy natychmiast z domu na wyprawę, z Oliwerem pomiędzy sobą; a Barney zamknął dom za nimi, otulił się na powrót w kołdrę i zasnął sobie niebawem głęboko.
Noc była nadzwyczaj ciemna; mgła większa i cięższa jeszcze jak przed północą, a powietrze tak wilgotne, że Oliwera brwi i włosy na głowie w kilka minut po opuszczeniu domu od mrozu stężały, pokryte szronem, w powietrzu się unoszącém.
Przeszli przez most i zwrócili swe kroki ku owem światełkom, które Oliwer już raz poprzód widział. Odległość nie była wielka, a że szli krokiem przyśpieszonym, przybyli też w krótce do Chartsey.
— Idźmy wprost przez miasto, — szepnął Sikes z cicha; — niemamy się czego obawiać, abyśmy kogoś po drodze zdybali, coby nas mógł widzieć i poznać.
Tobijasz przystał na to. Puścili się zatém główną ulicą miasteczka, która o téj porze zupełnie pusta była.
Czasami wprawdzie słaby promień lampy nocnéj w niektórych domach przez szpary od okienic sypialni na ulicę się przedzierał, a szczekanie psów tu i owdzie ciszę nocną przerwało, lecz ani żywéj duszy na ulicy nie było, a oni bezpiecznie przez miasto przeszli niespostrzeżeni, i na otwarte pole wyszli, gdy druga godzina na wieży wybiła.
Zwolniwszy teraz cokolwiek kroku, wrócili się na lewo boczną dróżyną.
Za ćwierć godziny najdaléj zatrzymali się koło samotnego domu, otoczonego w koło dość wysokim murem, na który się Tobiasz Crackit, odpocząwszy sobie tylko tyle, by cokolwiek odetchnąć, śpiesznie wdrapał.
— Podajże mi teraz chłopca, — szepnął Tobijasz. — Podnieś go do góry, a ja go potém już sam wyciągnę.
Nim się Oliwer należycie w koło mógł obejrzeć, Sikes go już chwycił pod ręce, a Tobijasz się z nim w oka mgnieniu na przeciwnéj stronie muru na trawnik stoczył.
Sikes przybył tuż za nimi, poczém się wszyscy trzéj ostrożnie ku domowi skradać zaczęli.
Teraz dopiero Oliwer, z przerażenia i zgrozy do szaleństwa prawie doprowadzony, po raz pierwszy na tę myśl przyszedł i poznał, iż rozbój, rabunek, a może i zabójstwo celem téj wyprawy było.
Załamał tedy ręce w rozpaczy i wydał mimowolnie prawie lekki okrzyk zgrozy. W oczach mu się zaćmiło, w głowie kręcić zaczęło, zimny pot wystąpił na jego czoło i wybladłe, zsiniałe oblicze, nogi pod nim zadrżały, a on padł na kolana.
— A wstaniesz ty! — zawołał Sikes po cichu na niego, drżąc z wściekłości, i dobywając z kieszeni pistoletu, — wstań! jeżeli niechcesz, abym ci łeb natychmiast roztrzaskał.
— Ach, błagam Was na miłość Boga! puśćcie mię, puśćcie! — żebrał Oliwer; — pozwólcie mi z tego miejsca uciec i gdziekolwiek bądź w polu życie zakończyć! Ja nigdy już do Londynu nie powrócę!.. nigdy! przenigdy! O błagam was! miejcie litość nademną! i nie każcie mi kraść i rabować! Zaklinam was na wszystko, co wam najdroższego na świecie;... na wszystkich świętych i aniołów w niebie, miejcie litość nademną!
Lecz ów człowiek, do którego się chłopczyna z prośbą swoją rzewną zwrócił, wyzionął okropne przekleństwo, kurek od pistoleta naciągnął, i byłby mu niebawem w łeb wypali, gdyby Tobijasz jego ręki z pistoletem nie był odtrącił, Oliwerowi gęby nie zatkał, i ku domowi go z sobą nie powlókł.
— Cicho! — zawołał Crackit, — i nie piśnij ani słowa!.... Jeżeli najmniejsze słówko jeszcze mrukniesz, to ja sam takiém uderzeniem w łeb z tobą skończę, że cię bez najmniejszego hałasu djabli wezmą, ani będziesz wiedział kiedy! a to się stanie daleko ciszéj, bezpieczniéj i ładniéj... A teraz, Billu, wyważ okienicę..... On już teraz będzie spokojny i powolny;.... założę się z tobą o niewiedzieć co. Widziałem ja już starszych drabów od niego, którzy się tak zimnéj nocy jak dzisiejsza, w podobném położeniu także chwil kilka wahali.
Sikes, wyzionąwszy okropne przekleństwo na Fagina, że z nimi do takiéj ważnéj wyprawy Oliwera wysłał, podsadził silnie drążek i zaczął dłutem koło okienicy ile możności jak najostrożniéj i najciszéj wyrabiać, lubo się zawsze bez małego szelestu nie obyło. Przy pomocy jednak Tobijasza, okienica w końcu puściła po niejakiéj chwili i wyważona z haków zdjęta być mogła.
Okienko było bardzo małe, półszosty stopy blizko od ziemi oddalone; w tyle domu umieszczone prowadziło do małéj śpiżarni czyli też domowego browaru, na samym końcu sionki. Otwór ten tak był wązki i mały, że właściciel domu tego może za konieczną potrzebę nie uważał, by go lepiéj zabezpieczać; był on jednak dość obszerny, aby się taki chłopczyna mały, jak Oliwer, snadnie przez niego mógł przecisnąć.
Sikes nie wielkiego natężenia swych sił lub też swéj sztuki na to potrzebował, aby i to okienko małe otworzyć, które w bardzo krótkim czasie żadnego im oporu więcéj nie stawiało.
— A teraz słuchaj, ty mały drabie! — szepnął Sikes, wyjmując z kieszeni małą latarniczkę którą zapalił i światło całe na oblicze Oliwera skierował. — Ja cię przez to okienko przesunę. Weź z sobą tę latarnię, wejdź ostrożnie, po cichu, po schodkach tuż przed tobą będących, przejdź przez sień aż do drzwi od ulicy;.... te otworzysz i wpuścisz nas przez nie.
— U drzwi jest zasówka tak wysoko, żebyś jéj nie dostał, — dodał Tobijasz. — Przystaw że sobie jedno z krzeseł w przedpokoju stojących. Jest ich tam trzy Billu! każde z ładnym niebieskim nosorożcem i złotemi widełkami;.... jest to herb staréj pani.
— Sprawże się cicho! — krzyknął Sikes na Oliwera i spojrzał groźnie na niego. — Drzwi od izdebki, czy stoją otworem?
— I to na oścież, — odpowiedział Tobijasz, zajrzawszy ostróżnie przez okienko, aby się sam przekonać; — najzabawniéj, że oni je na noc zawsze otworem zostawiają, aby pies, mający tutaj swoje łoże, do sieni mógł wyjść i po niéj się przechodzić, jeżeliby gdzieś coś poczuł.... Ha! ha! ha! Barney go bardzo zręcznie dzisiaj wywabić umiał.
Lubo Crackit po cichutku szeptał, i bez wszelkiego hałasu się śmiał, tak że go o parę kroków ani słyszeć niemożna było, Sikes mu jednak nakazał milczeć i do dzieła się zabrać.
Tobijasz też natychmiast usłuchał, wyjął najprzód latarnię, postawił ją na ziemi, a potém się zgjął we dwoje, na nogach mocno osadził, głową o mur tuż pod okienkiem oparł, i rękami o kolana się podparł, tak że tym sposobem grzbiet jego stanowił niejako stopień od schodków, na który się Sikes natychmiast wspiął, Oliwera zwolna nogami naprzód przez okno przecisnął, i niewypuszczając go wcale z ręki zręcznie i ostróżnie, za kołnierz ciągle trzymając, na podłogę wewnątrz spuścił.
— Weź tę latarnię z sobą, — szepnął Sikes, spoglądając do owéj izdebki. — Czy widzisz schodki przed sobą?
Oliwer na pół umarły, odpowiedział mu, że widzi; a Sikes, wskazawszy mu pistoletem drzwi od ulicy, napomniał go bardzo krótko, aby o tém niezapominał, iż go ze swego pistoletu wszędzie dosięgnąć może, i natychmiast trupem położy, jeżeli się bynajmniéj ociągał i rozkazu jego wykonać nie chciał.
— Na to wszystko zaledwie jednéj minuty czasu potrzeba, — dodał Sikes ciągle swoim cichym szeptem. — A teraz cię puszczam! idźże i uczyń to, co ci nakazano. Żywo!
— Ha! co to jest! — zawołał nagle po cichu jego towarzysz.
Obaj uważnie nadsłuchiwali.
— To nic,.... to nic! — odpowiedział Sikes, puszczając Oliwera; — a teraz daléj!
Przez ten czas krótki, który mu do rozmyślenia zostawiono, a on przytomność swoję odzyskał, Oliwer sobie szczerze postanowił wszystkiego użyć, aby mieszkańców domu rozbudzić, choćby go za to śmierć sama spotkać miała. Z tą myślą postąpił ku drzwiom, idąc jednak bardzo cicho.
— Wróć nazad! — zawołał nagle Sikes. — Nazad! nazad!
Oliwer, przestraszony tém nagłém przerwaniem grobowéj ciszy, w tym domu panującéj, i głośném krzykiem który natychmiast po tém nastąpił, upuścił z ręki latarnię niewiedząc co ma robić, czyli iść daléj, lub też uciekać.
Ów krzyk się powtórzył, — światło się pokazało, — widok dwóch ludzi przestraszonych, na pół ubranych, u góry schodów stojących, oczom jego się pojawił, — potém nagły łysk, — huk, — dym, — nakoniec hałas, którego jednak już rozeznać nie mógł, — poczém w tył się potoczył, i na ścianę upadł.
Sikes znikł z okna na chwilę; lecz natychmiast na powrót się pojawił, i chłopca za kołnierz chwycił, nim się dym rozeszedł. Potém ze swego pistoletu nawzajem na owych ludzi wypalił, którzy się już oddalili, i chłopczynę przez okno przeciągnął.
— Przytul bardziéj ramiona do ciała! — zawołał Sikes, ciągnąć go przez okienko. — Podaj mi szal, Crackit! Żywo! Przeklęcie! jakże z tego chłopca krew cieknie!
Niebawem dał się słyszeć w domu odgłos dzwonka, szmer broni, strzelb, krzyk i hałas zbierających się ludzi, a to wszystko połączyło się w umyśle chłopca z uczuciem, jakoby go śpiesznie uciekając po drodze nierównéj niesiono.
Ten hałas, wrzask, zmniejszył się w niejakiéj odległości, mróz śmiertelny przejął całe jego ciało,.... zatamował bicie serca,.... a chłopczyna przytomność straciła.
Noc była nadzwyczajnie zimna.
Śnieg, pokrywający ziemię, ściął się w jedną, jednostajną, grubą i gładką skorupę, tak że tylko bryły śniegu w rowach i po brzegach namiecionego, na całą gwałtowność wichru wyjącego wystawione były. On też całą swoję wściekłość nad tém wywarł, co nadybał, rozwiał te bryły w tysiączne płatki, uniósł je wirując do góry, i rozsiał potém po powietrzu.
Była to noc ciemna, zimna, dotkliwa, przenikliwa; noc, podczas któréj ludzie dobrze i wygodnie mieszkający zwykle koło ognia się kupią i Bogu gorące dzięki składają, że siedzą w domu; a ludzie ubodzy, bez przytułku, ochrony, zwykle na ziemi się kładą, i z głodu, zimna umierają.
Ileż to ludzi nędznych, wygłodniałych, z łona społeczeństwa wyrzuconych, a takim czasie na ulicach naszych się kładzie i oczy swoje zamyka, których już nigdy choćby największym nawet był zbrodniarzem, w świcie gorszym i nielitościwszym dla niego więcéj nie otworzy.
Taki widok przedstawiał właśnie świat zewnętrzny téj chwili, kiedy pani Corney, gospodyni owego domu roboczego, z którymeśmy naszego czytelnika dawno już jako miejscem urodzenia Oliwera Twista zaznajomili, we własnym małym pokoiku, przy miłym ogniu na kominku płonącym wygodnie sobie usiadła, i z niemałém upodobaniem i przyjemnością na stolik okrągły okiem rzuciła, na którym tacka odpowiedniéj wielkości leżała, a na téj wszystko, co do przyrządzenia najmilszego kobietom napoju jest potrzebne.
Pani Corney chciała się właśnie kubkiem ciepłéj herbaty pokrzepić. A gdy jéj oko pomału ze stołu na ogień się zwróciło, na którym malupeńki kociołeczek śpiewkę króciótką, jednostajną, głosem cieniutkim, jednostajnym, odśpiewywał, przyjemność jéj wewnętrzna widocznie rosła, a w końcu tak jéj miło na sercu się zrobiło,.... tak miło,... że aż uśmiech na ustach pani Corney osiadł.
— Miły Boże! — pomyślała sobie ta kobieta, sparta łokciami na stoliku, spoglądając na ogień zamyślona, — ja wiem dobrze, że my wszyscy mamy zawsze wielką przyczynę Bogu być wdzięcznemi,.. tak jest, wielką przyczynę, chociaż jéj czasem sami nieznamy!
Pani Corney wstrząsnęła posępnie głową, jakoby opłakiwała ślepotę umysłową i przewrotność tylu ubogich i nędzarzy, którzy téj przyczyny wcale nie znają, a wziąwszy do ręki śrebrną łyżeczkę, (jéj własność osobista) i zatopiwszy ją w najtajniejszą kryjówkę puszki, pięć łutów herbaty zmieścić w sobie mogącéj, zabrała się do przyrządzenia tego przyjemnego napoju.
Jakżeż małéj drobnostki na to potrzeba, aby w okamnieniu błogość i pogodę tak wątłéj rzeczy jak nasz umysł, zniszczyć!
Ów kociołeczek czarny tak był mały, że nie wiele na to potrzeba było, aby go całkiem zapełnić; gdy się tedy woda w nim zagotowała i zakipiała, zaczęła wybiegać, i oparzyła cokolwiek rękę pani Corney, która właśnie owemi głębokiemi uwagami zajęta była.
— Przeklęty kociołek! — zawołała ta godna niewiasta, zdejmując go z trójnóżka i stawiając na krawędzi ogniska; — głupie, niedorzeczne naczynie, że się w niém parę kubków tylko mieści!.... Na cóż się przyda komu?..... chyba, — dodała pani Corney po małéj chwili, — chyba takiéj kobiecie biednéj, opuszczonéj, jak ja?.... Miły Boże!
To wyrzekłszy zacna niewiasta na krzesło się rzuciła, łokciami napowrót o stół oparła, i nad swoją lichą dolą, iż w samotności życie swoje pędzić musi, rozmyślać zaczęła.
Ów kociołeczek mały, i filiżanka na stole zawsze samotna, pobudziła w jéj duszy takie smutne myśli o nieboszczyku panu Corney, jéj mężu, — który od dwudziestu pięciu lat dopiero w grobie leżał, — iż się mocno rozczuliła.
— Już ja żadnego więcéj nie dostanę! — zawołała pani Corney zmartwiona; — ach!.... żadnego,.... takiego jak ten!
Czyli ta uwaga się na jéj męża ściągała,.... lub téż na kociołeczek,...... tego z pewnością wszelką powiedzieć trudno. Musiała się jednak prędzéj na kociołeczek ściągać, gdyż pani Corney wtedy właśnie na niebo spoglądała, gdy to mówiła, a nawet i natychmiast potém po niego sięgnęła.
Zaledwie pierwszy kubek herbaty wypiła, dało się słyszeć lekki do drzwi pukanie i w piciu jéj przeszkodziło. —
— Któż tam taki?...... Wejdźże, wejdź, kto tam jest? — zawołała pani Corney opryskliwie. — Zapewnie ktoś od kobiety umierającéj,.... gdyż te przeklęte baby stare zawsze wtedy zwykle umierają, kiedy się do jedzenia zabieram. Niestójże, niestój we drzwiach, i nie wpuszczaj mi zimna do pokoju. No, i cóż tam takiego?
— Nic, nic, pani Corney! — odpowiedział głos męzki.
— Wielki Boże! — zawołała zacna niewiasta o wiele łagodniejszym głosem; — wszakże to pan Bumble!
— Na twoje usługi, pani Corney!
Odpowiedział Bumble, który się przede drzwiami na chwilkę był zatrzymał, aby trzewiki oczyścić i śnieg ze swéj odzieży otrząść, a teraz do pokoju się wsunął, trzymając w jednéj ręce swój kapelusz trójgraniasty, a w drugiéj zawiniątko.
— Mamże drzwi zamknąć, pani Corney?
Ta skromna i wstydliwa niewiasta wahała się cokolwiek z odpowiedzią, z obawy, aby w tém jakiéj nieprzyzwoitości świat nie upatrzył, iż przy drzwiach zamkniętych z panem Bumble ma rozmowę. Lecz pan Bumble korzystał z tego wahania się, i zawarł drzwi bez wszelkiego pozwolenia, gdyż on mocno przemarzł i przeziąbł.
— Zimno na dworze! — rzekła pani Corney.
— Zimno, bardzo zimno! moja pani Corney, — odpowiedział Woźny. — Powietrze szkaradne, z uszczerbkiem dla Gminy!.... Musieliśmy już wydać na miasto, moja pani Corney,...... musieliśmy już wydać tego popołudnia dopiero dwadzieścia blizko bochenków chleba i półtora sera, a ubodzy jeszcze z tego nie są radzi! —
— Z pewnością że nie.... Kiedyż by ci byli radzi, panie Bumble?
Odpowiedziała zacna niewiasta, popijając herbatę.
— To prawda, kiedy? — potwierdził Bumble. — Oto mamy właśnie pewnego człowieka, któremu ze względu na żonę i liczną rodzinę dano cały bochenek chleba i funt sera.... funt cały, dobréj wagi! Czy pani myślisz,.... że on nam za to podziękował? co?.... Ani na grosz wdzięczności od tego człowieka nie mamy! Zamist wdzięczności, moja pani Corney, przychodzi po węgle, choćby tylko garstkę, tyle co się do chustki zmieści, powiada!.... Węgli!..... na cóż tobie węgli? — Aby ser na nich usmarzyć, a potém przyjść po więcéj!...... Tak to jest zawsze z tymi ludźmi, moja pani Corney!.... — dzisiaj się im da pełny fartuch węgli, a ci bezwstydnicy bezczelni, miedzianego czoła, na trzeci dzień najdaléj po więcéj przychodzą!
Zacna niewiasta oświadczyła zupełnie swoje zadowolnienie z tym obrazem zrozumiałym, a Woźny ciągnął daléj:
— Ta bezczelność, — rzekł Bumble, — doszła w tych dniach do takiego stopnia wysokiego, jakem jeszcze nigdy nie widział. Przedwczoraj przyszedł człowiek, — pani byłaś już zamężną, mogę zatém powiedzieć, — który zaledwie kilka gałganów miał na ciele, (tutaj pani Corney oczy na dół wstydliwie spuściła,) zapukał do drzwi dozorcy wtedy właśnie, kiedy ten w dobraném towarzystwie przy objedzie siedział, i rzekł, aby go koniecznie czémś wsparto; proszę sobie tą śmiałość wyobrazić, moja pani Corney! A że niechciał się oddalić, a widok jego gości mocno raził, nasz dozorca kazał mu dać funt ziemniaków i kwaterkę mąki owsianéj.... „Mój Boże!“..... zawołał wtedy ten niewdzięcznik przemierzły, „na cóż się mi to zdało? To tak samo, jakbyście mi parę żelaznych okularów dać chcieli!“.... „Dobrze więc!“.... odpowiedział na to nasz dozorca, odebrawszy mu to, co mu dano,.... „zatém nic nie dostaniesz, gdyż ja ci nic innego dać nie mogę.“.... „To ja na ulicy z głodu umrę!“.... rzekł na to ten włóczęga.
— Ten bezczelnik! — zawołała pani Corney z oburzeniem.
— Nieinaczéj! — odrzekł pan Bumble. — Nasz dozorca mu także odpowiedział:.... „jak ci się podoba mój człowieku!“
— Ha! ha! ha!.... to było bardzo dobrze!..... to nakształt pana Grannet, nieprawdaż? — wtrąciła pani Corney. — Cóż się potém stało, panie Bumble?
— Co się potém stało, moja pani? — odpowiedział Bumble. — Ten człowiek sobie poszedł i umarł na ulicy!...... Niejestże to człowiek krnąbrny, bezczelny?
— Niewiem, czylim już kiedy w mojém życiu o takiéj krnąbrności słyszała! — zawołała pani Corney z uroczystością. — Mnie się jednak zdaje, i jestem pewna, że i ty panie Bumble to zdanie moje potwierdzisz, że pomoc po za domem roboczym dawana, na nic się nie przyda, a nawet jest bardzo szkodliwą? Jako człowiek tak wielkie doświadczenie w téj mierze posiadający, powinienbyś o tém wiedzieć panie Bumble. Nieprawdaż?
— Moja pani Corney!
Zawołał Woźny, uśmiechnąwszy się tak, jak się zwykle każdy człowiek uśmiecha, który jest świadom swéj wyższości w czémkolwiek, o niéj przekonany, i okazać ją zamyśla.
— Moja pani Corney!.... pomoc pozadomowa,.... skromnie.... bardzo skromnie i oględnie użyta,.... jest największą ucieczką Gminy. Zasadą główną,..... ba najgłówniejszą i jedyną takiéj pomocy po za domem roboczym jest to, aby ludziom pomocy potrzebującym to dawać, czego właśnie nie potrzebują, a to ich tak zrazi, że drugi raz z prośbą nie przyjdą.
— A to sposób przecudowny! — zawołała pani Corney; — na tę myśl byłabym nigdy nie przyszła.... A to bardzo roztropnie!
— To prawda! Niech to jednak między nami pozostanie, moja pani Corney,..... tylko między nami, — napomniał pan Bumble. — Oto jest nasza wielka i główna zasada, i oraz przyczyna, dla czego tak często w naszych bezczelnych i przemądrzałych dziennikach czytać można, iż rodziny ubogie i chore sercem jedynie obdarzono. To jest teraz w całém państwie ogólną zasadą, moja pani Corney. Proszę jednak o tém niezapominać, droga pani Corney, — dodał Woźny i zawiniątko swoje rozwijać zaczął; — proszę o tém niezapominać, że to są tajemnice urzędowe, o których tylko tacy urzędnicy Gminowi, jak my oboje, moja pani Corney, pomiędzy sobą mówić mogą...... Oto jest porter, który Zbór dla chorych wyznaczył,...... porter świeży, prawdziwy, czyściutki, dzisiaj popołudniu dopiero na flaszki ściągnięty;.... jasny jak krynica i żadnéj osady.
Pan Bumble wziął oraz jednę butelkę do ręki, potrzymał ją do światła, potrząsał nią na dowód, że w istocie jest bardzo dobra, i postawił potém obie na komodzie, złożył chustkę na powrót, w któréj je przyniósł, schował ją troskliwie do kieszeni, i wziął kapelusz do ręki, jakby się już do odejścia zabierał.
— Będziesz miał drogę bardzo przykrą, panie Bumble, — ozwała się zacna kobieta.
— Burza i mróz tak wielki, moja droga pani Corney, — odpowiedział Bumble, wywracając kołnierz od swego płaszcza, — że człowiekowi omal uszy nie odmarzną.
Pani Corney to na czajnik swój, to na Woźnego spojrzała, który się już ku drzwiom posuwał, a gdy Bumble odkrząknął, znak ostrzegający, że się żegnać i dobra noc jej powiedzieć zamyśla, ona go skromnie,... wstydliwie,... zapytała, czyli od niéj filiżanki herbaty przyjąć nie raczy?
Bumble kołnierz od swego surduta natychmiast na powrót odwinął, kapelusz i laskę na krześle położył, i krzesło drugie do stolika sobie przysunął.
Gdy się w końcu za nim poważnie usadowił, rzucił okiem na panią Corney. Zacna niewiasta oczy w czajnik wlepiła. Pan Bumble powtórnie odkrzaknął, i lekko się uśmiechnął.
Pani Corney wstała i poszła do szafki po drugą filiżankę i drugą tackę.
Gdy na powrót usiadła, oczy jéj napotkały powtórnie słodkie wejrzenie zalotnego i ugrzecznionego Woźnego;.... rumieniec wystąpił wtedy na jéj lica, a ona się szybko zabrała do przyrządzenia drugiéj filiżanki herbaty.
Pan Bumble jeszcze raz krząknął;...... lecz tą razą daleko głośniéj jak dotąd.
— Czy słodko, panie Bumble?
Zapytała godna niewiasta, otworzywszy cukierniczkę.
— Ach słodko, słodko, jak najsłodziéj, droga pani Corney.
Odpowiedział Bumble, i mówiąc to, oczy swoje w panią Corney utkwił;.... a jeźli kiedy jaki Woźny słodko, pieszczotliwie, na kobietę spoglądał, to nasz pan Bumble téj chwili na takiego Woźnego wyglądał.
Pani Corney przyrządziła herbatę w milczeniu i podała mu ją nie rzekłszy ani słowa.
Bumble, osłoniwszy kolana chustką od nosa, aby sobie spodni nie splamić, i połyskującéj białości ich padającemi okruszynami nie zaćmić, zabrał się do jedzenia i picia, nadając pewnéj odmiany téj zabawie przez głębokie westchnienia, które jednak jego chęci do herbaty wcale niepsuły, ale owszem, czynność jego żołądka w oddziale herbaty i ciastek niekończenie podniecać się zdawały.
— Jak widzę, to chowasz u siebie kota, droga pani Corney!
Ozwał się nakoniec Bumble, spoglądając oraz na kotkę, która, swemi szczeniętami małemi otoczona, przy ogniu się grzała.
— I kotki małe także! — dodał po chwili.
— Ach ja je tak lubię!... panie Bumble! — odpowiedziała niewiasta. — To są tak ładne, tak wesołe, tak lube źwierzątka, że ich towarzystwo wielką uciechą jest dla mnie.
— Ładne źwierzątka, prawdziwie! — potwierdził Bumble; — a tak łaskawe!
— Ach to prawda! — odpowiedziała niewiasta z uniesieniem; — tak są do mnie i do domu przywiązane, że rozkosz największa patrzeć na nie; dalibóg, prawda!
— Pani Corney,.... droga, zacna pani Corney!
Zawołał Bumble, mówiąc zwolna, wybijając takt łyżeczką od herbaty z ruchem poważnym i nader przyjemnym.
— Mnie się zdaje, że ten kot lub kotka, którą u siebie w domu trzymasz, osłemby chyba byś musiała, gdyby do ciebie przywiązaną nie była.
— Ach, panie Bumble! — odparła skromnie zacna niewiasta.
— Jest to rzecz jasna, niezaprzeczona, moja droga pani Corney!
Potwierdził Bumble swoje zdanie, wywijając łyżeczką od herbaty z pewną godnością miłośną, która mowie jego większéj jeszcze wartości, większego wpływu nadawała.
— A jabym z radością takiego kota własnoręcznie utopił!
— Ach, okrutniku! — zawołała pani Corney śpiesznie, i sięgnęła po filiżankę Woźnego. — Serce nielitościwe, kamienne!
— Serce kamienne, moja droga pani Corney! — rzekł Bumble; — kamienne!
Pan Bumble podał jej swoją filiżankę, niedołożywszy ani słowa więcéj, uścisnął paluszek pani Corney, gdy po filiżankę ręką sięgnęła, poklepał się przytém dłonią parę razy po swéj kamizelce galonowéj, westchnął głęboko, czule, i odsunął krzesło swoje cokolwiek od kominka.
Stolik, przy którym oboje siedzieli, był okrągły; a że pani Corney i Bumble naprzeciw siebie siedzieli do ognia zwróceni, a przestrzeń wielka ich od siebie nieprzedzielała, zdawałoby się każdemu, iż Woźny oddalając się od ognia, lecz zostając w téjże saméj odległości od stołu, przestrzeń owę pomiędzy sobą i swą nader miłą gospodynią chciał tylko powiększyć.
Czytelnicy rozsądni będą zapewnie podziwiać to postępowanie Woźnego i uznają ono za czyn nadzwyczajnie mężny i waleczny z jego strony, mając zwłaszcza wzgląd na to, iż pora, miejsce, okoliczności, wszelkę sposobność mu nastręczały i nadzwyczajnie sprzyjały do prowadzenia pewnych rozmów tak miłych, tak przyjemnych, a jednak złudnych, ulotnych, które może dla ludzi młodych, lekkomyślnych przystoją, lecz godność wysokich Sędziów kraju, członków Parlamentu, Ministrów, Lord-majorów, i innych wysokich Urzędników Państwa poniżają, a szczególnie powadze i godności Woźnego, który, jak wiadomo, najsurowszym i najnieugiętszym z nich wszystkich zawsze być powinien, ubliżają i nieodpowiadają.
Jakiekolwiek bądź jednak zamiary pana Bumble były, — a nie wątpiemy wcale, że one bardzo dobre były,... jakiekolwiek one tedy były, dość że na jego nieszczęście,.... jakeśmy to dwa razy już nadmienili,...... stolik przypadkiem był okrągły, tak że pan Bumble, posuwając się z krzesłem coraz daléj, przestrzeń pomiędzy sobą i ową zacną niewiastą koniecznie zmniejszać musiał; a że się to na zewnętrznym obwodzie koła działo, ich krzesła się w krótce tak dalece jedno do drugiego zbliżyły, że się z sobą zetknęły.
Gdy Bumble raz ten cel osięgnął, przestał natychmiast daléj się posuwać.
Pani Corney żadną miarą z miejsca się ruszyć nie mogła; gdyż, jeżeliby się z krzesłem na prawo była usunąć chciała, byłaby się za nadto do ognia zbliżyła i na niebezpieczeństwo oparzenia lub spieczenia naraziła; chcąc zaś na lewo się usunąć, byłaby wprost w objęcie pana Bumble wpadła.
Lecz ona była kobietą zacną, uczciwą; objąwszy przeto jednym rzutem oka te wszystkie skutki, pozostała na miejscu, i nalała drugą filiżankę herbaty Woźnemu.
— Serce kamienne, pani Corney?
Powtórzył Bumble, zamieszawszy herbatę, i spojrzał niewieście prosto w oczy. —
— Czy i ty kamienne serce posiadasz, moja droga pani Corney?
— Wielki Boże! — zawołał ta zacna niewiasta, — jakież to dziwne pytanie na mężczyznę nieżonatego. Cóż to pana może obchodzić, panie Bumble?
Woźny wypił herbatę co do kropli, skończył ciasteczko, miótł okruszyny z kolan, otarł chustką usta, i wycisnął rozważnie pocałunek na licu niewiasty.
— Panie Bumble! — zawołała ta wstydliwa kobieta z chicha, albowiem tak mocno się przelękła, iż z przestrachu głos straciła. — Panie Bumble! ja będę krzyczeć.
Pan Bumble nic na to nieodpowiedział, lecz zwolna i poważnie ręką kibić jéj objął. Ponieważ ta zacna i skromna niewiasta raz już oświadczyła, iż będzie krzyczeć, byłaby to zatém z pewnością uczyniła po tym świeżym dowodzie śmiałości Woźnego, lecz ten dowód skromności stał się zupełnie niepotrzebnym, gdyż téj chwili właśnie do drzwi zapukano.
Zaledwie Bumble to pukanie usłyszał, zerwał się z krzesła z nadzwyczajną szybkością i poskoczył zręcznie ku butelkom z winem, które z pyłu i pasku ocierać zaczął, a pani Corney spytała tymczasem kwaśno i opryskliwie: kto tam do drzwi puka?
Jest to godném uwagi, jako dowód zadziwiający nadzwyczajnego wpływu nagłego przerażenia na skutki wielkiego przestrachu, iż pani Corney natychmiast całą ostrość i opryskliwość swego głosu urzędowego odzyskała.
— Przepraszam pani! — rzekła stara, zmarszczkami pokryta, odrażająco brzydka kobieta z domu roboczego, wsunąwszy głowę przez drzwi do pokoju; — ale stara Sally kona.
— A mnie co to obchodzi? — zapytała opryskliwie pani Corney. — Czyż ją mogę utrzymać przy życiu?
— Wiem ja, wiem dobrze iż nie, moja dobra pani! — odpowiedziała staruszka; — nikt tego już uczynić niemoże,.... z nią już za daleko doszło. Widziałam ja już nie mało ludzi konających, tak dzieci drobnych, słabych, jak i wielkich, silnych, dorosłych mężczyzn, i umiem natychmiast rozpoznać, kiedy śmierć na człowieka przychodzi. Ale ona już przytomność traci,.... a jeźli na chwilkę do siebie jeszcze przyjdzie,.... co się nie bardzo często zdarza, gdyż ona ciężkie ma konanie,.... wtedy mówi, że z panią koniecznie przed śmiercią pomówić musi. Ona nieumrze spokojnie, dopokąd jéj pani niewysłuchasz!
To słysząc, zacna pani Corney zaczęła się mocno gniewać i rozmaicie wyzywać na stare baby, które nawet umrzeć nie mogą, aby swych przełożonych konając jeszcze umyślnie na śmierć nie znudziły, i otuliwszy się śpiesznie w chustkę ciepłą, wełnianą, poprosiła pana Bumble, aby się u niéj zatrzymał, dopokąd nie powróci, obiecując, że to jak najprędzéj uczyni, jeżeli jéj coś szczególnego i nadzwyczajnego dłużéj nie zatrzyma.
Rozkazawszy potém staruszce żywo się zwijać, i nie leźć tak powoli, gdyż ona całéj nocy na schodach strawić nie myśli, wyszła za nią z pokoju w bardzo złym sosie, zrzędząc i gderając przez całą drogę.
Postępowanie pana Bumble, gdy sam w pokoju pozostał, było niepojęte, niedocieczone. Otworzył bowiem szafkę, policzył wszystkie łyżki i łyżeczki, zważył w ręce cukierniczkę i szczypczyki od cukru, obejrzał dokładnie garnuszek srebrny na śmietankę, aby się przekonać, iż jest z czystego srebra, a zaspokoiwszy należycie ciekawość swoję w téj mierze, zasadził swój kapelusz trójgraniasty na bakier na głowę, i zaczął z wszelką powagą przez niejaki czas koło stolika tańczyć.
Po ukończeniu tego niesłychanego i nadzwyczajnego widowiska, zdjął na powrót kapelusz z głowy, rozłożył się szeroko koło ognia, plecyma do niego odwrócony, i zatopił w dokładne myślą obliczenie i ocenienie całego uporządkowania pokoju i własności pani Corney.
Kobieta, która spokojność i błogość pani Corney tak niemiło przerwała, niebyła niestósownym zwiastunem śmierci. Wiek postać jéj nagiął, nachylił, udar członki jéj poraził, władzy pozbawił, a oblicze wykrzywione, poorane, dziwnie pomarszczone, zdawało się być raczéj utworem dziwacznym jakiegoś dzikiego pęzla, jak dziełem twórczéj przyrody.
Boże! jakżeż mało twarzy mamy, któreby nas tą pięknością rozweselały, jaką przyroda je pierwotnie ustroiła!
Troski, zgryzoty, dolegliwości najrozmaitsze świata zmieniają je w krótce, podobnie jak i serca nasze; i tylko wtedy, gdy namiętności zasną, i władzę swoję na zawsze utracą, owe chmury posępne się rozpraszają, i błękit nieba czysty, pogodny, za sobą zostawiają.
Jest to widowiskiem bardzo zwyczajném, że oblicza umarłych w tym stanie śmiertelnego otrętwienia, pewnego wyrazu nabierają, który je bardzo dawno, w czasach marzącego jeszcze dziecieństwa zdobił, i przez to wiele podobieństwa do pierwszych lat swéj młodości na powrót zyskują. One się wtedy tak spokojne, tak miłe i łagodne na powrót stają, że ci, którzy ich z czasów błogiéj młodości jeszcze znali, z czcią i uszanowaniem koło zwłoków ich klękają, i w nich samych aniołów na ziemi upatrują.
Stara kobiecina szła tedy jak tylko mogła najśpieszniéj przez kilka sieni i parę schodów do góry, mrucząc sobie coś pod nosem niezrozumiale, w odpowiedzi niejako na ciągłe zrzędzenie swéj towarzyszki, oddała jéj świece, gdy się na chwile zatrzymać musiała, aby cokolwiek odetchnąć i sił nabrać, i pozostała w tyle, chcąc się za nią wtedy dopiero udać, gdy do sił przyjdzie, a żwawa jeszcze dozorczyni roboczego domu żywo tymczasem daléj pośpieszała, i ku izbie, w któréj konająca leżała, kroki swe zwróciła.
Była to izba na poddaszu, nędzna, zimna, o jednéj, lichéj lampie, tlejącéj w kącie.
Koło łóżka siedziała druga staruszka, a uczeń gminowego lekarza stał przy kominku, zarzynając sobie piórko do zębów.
— Noc bardzo zimna, pani Corney!
Ozwał się ten młody człowiek, gdy do izby weszła.
— Prawda, że bardzo zimna!
Odpowiedziała mu jak najgrzeczniéj i dygnęła.
— Powinnibyście się o lepsze węgle postarać, — mówił daléj uczeń lekarza, tłukąc parę stopionych kawałków węgla końcem zardzewiałéj łopatki od ognia; — te węgle na nic się nie zdadzą przy takim mrozie.
— Ja się nimi wcale nie trudnię, mój panie; — odparła gospodyni domu roboczego; — zbór je sam wybiera i godzi. Jeżeli coś dla nas uczynić może, to chyba to, żeby nas przynajmniéj ciepło trzymał, gdyż nasze obowiązki są i tak dosyć uciążliwe.
Jęk stłumiony konającéj przerwał téj chwili rozmowę.
— A!
Zawołał młodzieniec, obróciwszy się do łóżka, jakby sobie teraz dopiero konającą przypomniał.
— Już dogorywa, pani Corney!
— Doprawdy? — spytała zacna gospodyni.
— Mocno by mię dziwiło, gdyby jeszcze kilka godzin pożyła, — odpowiedział uczeń lekarza, kończąc piórko do zębów. — Już wszystkie władze jéj ciała ustają. Czy zasnęła może, stara?
Staruszka zagadnięta nachyliła się na łóżko i kiwnęła głową na znak potwierdzenia.
— A więc może w tym śnie i na tamten świat się przeniesie, jeżeli nie będziecie robić hałasu i jéj więcéj nieprzebudzicie, — odpowiedział młodzieniec. — Postawcie światło na podłodze, aby jéj w oczy nie biło.
Stara dozorczyni uczyniła to natychmiast co jéj nakazano; lecz głową przytém wstrząsnęła, chcąc niby przez to dać do zrozumienia, że ta kobieta tak prędko nie skona, jakby się zdawało; poczém na swojém miejscu obok drugiéj dozorczyni na powrót usiadła, która podten czas także powróciła.
Pani Corney otuliła się mocniéj w swoję chustkę wełnianą z wyrazem wielkiéj niecierpliwości i usiadła sobie u nóg łóżka.
Uczeń lekarza, dokończywszy robotę swego piórka od zębów, stanął blizko przed ogniem, i zrobił natychmiast użytek ze swego wyrobu, przekłuwając sobie nim zęby przez dziesięć minut blizko; poczém mu się zapewnie spać zachcieć musiało, gdyż panią Corney pożegnał, życząc jéj dobréj zabawy i dobréj nocy, i na palcach się z izby wyniósł.
Obie dozorczynie stare przesiedziawszy przez czas niejaki przy łóżku w milczeniu, wstały nakoniec, zbliżyły się do kominka, przyklękły koło ognia, i zaczęły sobie grzać przy nim ręce wyschłe, pomarszczone. Przy tym płomieniu sinym, niebieskawym, twarze ich zapadnięte, starością wycieńczone, okropnie wyglądały, niby oblicza duchów, strachów nocnych;.... w téj postawie rozpoczęły międzą sobą po cichu następną rozmowę:
— No i cóż Hanno, czy nic więcéj nie powiedziała, kiedym po panią Corney chodziła?
Zapytała towarzyszki ta, którą po gospodynię domu roboczego wysłano.
— Ani słówka, — odpowiedziała jéj towarzyszka. — Zaczęła tylko drżyć i skubać się po rękach i piersi przez czas niejaki,.... ale ja ją za ręce chwyciłam, a ona się wkrótce uspokoiła. Już nie wiele sił ma w sobie;.... mogłam jéj przeto wnet dać radę. Nie jestem ja jeszcze tak słaba na moje stare lata, przy tém życiu nędzném na koszta Gminy!.... oj nie! nie!
— A czy wypiła to wino przygrzane, które jéj lekarz przepisał? — zapytała pierwsza.
— Chciałam go w nią wlać, — odpowiedziała druga, — ale ona miała zęby tak mocno ścięte, i szczęki zaciśnięte, że niepodobna było ani kropelki w usta jéj przecedzić. Wypiłam go zatém sama i spodziewam się, że mi na złe nie wyjdzie.
Obejrzawszy się potém ostrożnie na około, aby się zapewnić, że ich nikt słyszeć niemoże, te dwie czarownice bliżéj jeszcze do ognia się przysunęły, i serdecznie rozśmiały.
— Pamiętam ja dobrze te czasy, — rzekła pierwsza, — kiedyby ona sama to była uczyniła, i jeszcze się dobrze z tego naśmiała.
— Oj to prawda!.... to prawda! — odpowiedziała druga; — ona bardzo lubiła podobne żarciki! Nie jedno ciałko ładne ona już wyciągnęła, a takie toczne i krągłe jakby z wosku.... Widziałam to nieraz na moje własne stare oczy, a te ręce stare ich się także dotykały, gdyż ja jéj nieraz w téj pracy pomagałam.
Stara czarownica to mówiąc, palce swoje drżące przed siebie wyciągnęła, podniosła je równo z twarzą, pokiwała niemi kilkakrotnie, a potém zatopiwszy je do kieszeni, dobyła z niéj staroświeckiéj, wytartéj, wypłowiałéj tabakierki, z któréj kilka ziarnek tabaki na dłoń swéj towarzyszcze, a kilka więcéj na dłoń własną wysypała.
Kiedy się te dwie staruszki w taki sposób z sobą zabawiały, pani Corney, zniecierpliwiona nadzwyczajnie tém długiém czekaniem na ocknięcie się owéj kobiety umierającéj ze swego snu i otrętwienia, zbliżyła się do nich do ognia, i zapytała opryskliwie: jak długo jeszcze będzie czekać musiała?
— Nie długo, moja pani, nie długo! — odpowiedziała druga staruszka, podnosząc na nią swe oczy. — My wszyscy nie długo mamy na śmierć naszą czekać. Cierpliwości tylko, cierpliwości! Już ona dość wcześnie wszystkich nas dosięgnie!
— Milcz lepiéj, głupia babo! — zawołała pani Corney surowo. — Powiedzcież mi wy Marto, czy ona już poprzód kiedy w takim stanie leżała?
— Oj i bardzo często! — odpowiedziała zagadnięta staruszka.
— Ale to się już więcej razy nie stanie, — wtrąciła druga, — gdyż ona tylko raz jeden jeszcze z tego otrętwienia się opamięta,...... i to nie na długo, proszę o tém pamiętać, moja pani.
— Czy na długo, czy nie na długo, — odpowiedziała pani Corney porywczo, — ona mię więcéj tutaj nie zobaczy, gdy się obudzi, a wy obydwie miejcie się na baczności, jeżeli mię raz jeszcze kiedy po nic wołać będziecie. To nie należy wcale do mojego obowiązku być naocznym i niepotrzebnym świadkiem, jak wszystkie stare kobiety w całym domu roboczym umierają; a wreszcie ja tego nie chcę,.... ja tego nie potrzebuję..... Zapiszcież sobie to za uchem, wy stare, bezczelne czarownice! Jeżeli mię jeszcze raz kiedy za dudka mieć będziecie, to ja się wam za to wypłacę, spuśćcie się na mnie.
Już się do wyjścia zabierała i oddalić chciała, gdy ją nagły okrzyk obu staruszek dozorujących, które do łóżka obrócone, konającą na oku miały, wstrzymał i do obejrzenia zniewolił. Wtedy spostrzegła, że kobieta umierająca na łóżku się zerwała, usiadła i ręce do nich wyciągnęła.
— Kto to jest? — zawołała grobowym głosem.
— Cicho! cicho! — zawołała jedna z dozorczyń starych, zbliżywszy się do niéj, i nachylając nad nią, — połóżcie się, połóżcie, i leżcie spokojnie!
— Już ja się przy życiu nigdy więcéj nie położę! — odpowiedziała konająca, broniąc się jéj; — ja chcę z nią mówić!.... Zbliżcie się da mnie,.... bliżéj!.... bliżéj!.... Niech wam coś do ucha powiem!
Chwyciła panią Corney za ramię, i zmuszając ją do tego, aby sobie na krześle koło niéj usiadła, już się mówić do niéj zabierała, kiedy okiem koło siebie potoczywszy dostrzegła, iż obie staruszki dozorujące ku niéj nachylone stały, i głowy wyciągnąwszy ciekawie i chciwie nadsłuchiwać się zdawały.
— Każ się im oddalić! — ozwała się wtedy konającym głosem; — tylko żywo!.... tylko żywo!
Obie stare czarownice, widząc że je wypędzano, zaczęły jednogłośnie rzewne płacze i żale rozwodzić, skarżąc się głosem najżałośniejszym, iż z biedną ich towarzyszką tak daleko już doszło, że najlepszych swoich przyjaciółek więcéj nie poznaje, i oświadczyły na kilka zawodów otwarcie, iż tego na sercu nie przeniosą, aby ją w ostatniéj życia godzinie opuścić miały; lecz przełożona, niezważając na te ich jęki i tak wielkie przywiązanie, wytrąciła je za drzwi, które za niemi zamknęła i napowrót koło łóżka usiadła.
Staruszki, widząc że je z izby wypędzono, zmieniły nagle swoje postępowanie, i zaczęły głośno przez dziurkę od klucza wrzeszczeć, że się stara Sally upiła, a to nie było w istocie tak niepodobném do prawdy, jeżeli na to uwagę zwrócimy, że staruszka umierająca nietylko znaczną ilość opium przez lekarza przepisanego zażyć musiała, ale i skutki sporéj szklanki wódki z wodą, którą ją owe obie dozorczynie stare w szczerości swego serca, jako dawną przyjaciółkę potajemnie na dodatek uraczyły, jeszcze nie przeminęły.
— A teraz chciéj mnie wysłuchać!
Zawołała konająca tak głośno, jakby ostatnich sił swoich dobywała, aby ostatnią iskierkę dzielności swojéj ukrytéj obudzić.
— Słuchaj mnie!.... W téjże saméj izbie,.... na tém samém łóżku,.... pielęgnowałam przed laty młode, ładne dziewcze, które z nogami rannemi od dalekiéj podróży, zapylone, zakrwawione, do tego domu przywiedziono. Tutaj porodziła chłopczynę i umarła.... Może sobie..... rok jeszcze przypomnę?.... zaraz!.....
— Niechaj się tam kiedy chce stało, o rok nam wcale nie chodzi! — ozwała się niecierpliwa z ciekawości pani Corney; — mów lepiéj, co się daléj stało?
— Co się daléj stało? — mruknęła konająca kobieta, wpadając na nowo w swoje dawniejsze otrętwienie i ospałość; — o tak, co się daléj stało!.... ja wiem,.... wiem,.... co się daléj stało!.... — wrzasnęła, zrywając się powtórnie i przychodząc do siebie; rumieniec pokrył jéj lica, a oczy lśniące omal że jéj z głowy nie wyskoczyły; — ja ją okradłam!.... tak jest,.... okradłam ją! zrabowałam!.... Ona jeszcze nie zastygła!.... jeszcze nie zastygła, powiadam ci! kiedym jéj skradła,.... zrabowała!
— Cóżeś jéj skradła? powiedz na miłość Boga! —
Zawołała pani Corney z ruchem, jakoby o pomoc zawołać chciała.
— To!
Odpowiedziała konająca i rękę na ustach pani Corney położyła.
— Jedyne, co miała. Nie miała odzieży, aby się ciepło otulić, nie miała żywności, aby się od głodu uchronić;.... a jednak to troskliwie przechowała, i w zanadrzu swojém ukryte trzymała...... Było to złoto!.... mówię ci, złoto!..... szczere złoto, którém by się od śmierci była okupić mogła!
— Złoto! —
Powtórzyła pani Corney, nachyliwszy się szybko na umierającą kobietę, która się téj chwili, sił pozbawiona, na łóżko wywróciła.
— Mówże,..... mów daléj!..... na miłość Boga, mów!..... co się daléj stało?..... co ta kobieta była za jedna?.... zkąd była?.... kiedy się to stało?
— Kazała mi to ukryć i troskliwie przechować, — odpowiedziała konająca z żałośnym jękiem; — i zwierzyła się mi, jako jedynéj kobiecie, która się przy niéj znajdowała. Skradłam jéj to wtedy jeszcze w mojéj myśli, w sercu, kiedym ono po raz pierwszy na jéj szyi zawieszone zobaczyła. I chłopca mam także może na sumieniu!..... Byliby się może z nim lepiéj obchodzili, gdyby o tém wszystkiém byli wiedzieli?
— O czémże wiedzieć mieli, o czém? — zawołała pani Cornéj. — Mówże, mów, na miłość Boga!...... o czém?
— Ten chłopczyna był tak podobnym do swéj matki, — odpowiedziała konająca, która coraz bardziéj przytomność tracąc, na pytanie nie zważała; — żem ją zawsze przed oczyma widziała, gdym się na niego spojrzała.... Biedna dziewczyna!.... tak była jeszcze młoda!... takie jagnię łagodne, miłe!.... Ha!.... ja wam jeszcze coś więcéj mam powiedzieć! a możem wam już wszystko powiedziała,.... co?
— Nie, nie! —
Odparła pani Corney, pochyliwszy głowę, aby jéj słowa uchwycić, które konająca coraz słabiéj, coraz to niezrozumialéj wymawiała.
— Mówże, mów prędzéj, co masz mówić, aby potém już za późno niebyło.
— Matka, — odpowiedziała konająca, z większém daleko natężeniem jak dotąd; — matka mi szepnęła do ucha, gdy śmiertelne poty na nią występowały, że gdy się jéj dziecko narodzi i wyrośnie, to chwila owa może przyjdzie, że się niebędzie potrzebowało wstydzić, jeżeli nazwisko jego matki kłoś wyrzecze.... „Wielki Boże!“.... dodała, złożywszy swe wyschłe rączęta,.... „czy to będzie chłopiec lub dziewczyna, ujmij się za tą dzieciną, wzbudź jéj przyjaciół na tym świecie smutnym, i ulituj się nad tą samotną, opuszczoną sierotą, niemającą nikogo prócz ciebie!“
— Jakżeż temu chłopcu na imie? — zapytała pani Corney.
— Nazwali go Oliwer! — odpowiedziała konająca głosem słabym. — A złoto,.... które skradłam,.... był to....
— No i cóż?.... cóż? — zawołała gospodyni.
Żywo się nad konającą nachyliła, aby odpowiedź jéj uchwycić; mimowolnie jednak z odrazą od niéj odskoczyła, spostrzegłszy, że ta raz jeszcze zwolna, wyprężona, się podniosła, usiadła, z okiem w słup postawioném, konającém, kołdrę oboma rękoma chwyciła, kilka słów niezrozumiałych po cichu szepnęła, i bez duszy na łóżko na powrót opadła.
| · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · | · |
— Umarła! —
Zawołała jedna z owych starych dozorczyń, wpadłszy do izby, skoro tylko drzwi otworzono.
— A przy tém wszystkiém nie miała nawet nic do powiedzenia!
Odpowiedziała na to pani Corney, oddalając się spokojnie.
Obie staruszki były widocznie za nadto troskliwie swém smutném zatrudnieniem koło zwłok zmarłéj zajęte, aby cośkolwiek były na tę uwagę swéj przełożonéj odpowiedzieć mogły, i pozostały niebawem same, krzątając się pilnie koło ciała zmarłéj.
Kiedy owe wydarzenia na prowincyi w domu roboczym zaszły, Fagin siedział tymczasem w stolicy w swojej jamie tajnéj,.... w téjże saméj, z któréj dziewczyna Oliwera uprowadziła.... i rozmyślał, dumał, przy ogniu ciemnym, dymiącym.
Na kolanach trzymał mieszek mały, widocznie w tym celu, aby nim ogień ożywić, rozżarzyć; lecz w głębokich myślach pogrążony, ręce na tym mieszku założył, brodę sparł na wielkich palcach, i oczy wlepił nieruchome w żelazne, zardzewiałe kominka podpory.
Przy stoliku w niejakiéj odległości od Żyda stojącym, siedzieli Smyk, Karolek Bates i Chitling, zajęci mocno grą w wista. Smyk grał właśnie z kołkiem przeciwko panom Bates i Chitling.
Oblicze Smyka, w którém się zwykle wielka przebiegłość i bystrość przebijała, nabierało jeszcze większéj przebiegłości i bystrości przy grze, do któréj wszystkie swoje władze umysłowe zebrać musiał, zwłaszcza, przy téj uwadze nadzwyczajnéj i natężonéj na rękę pana Chitling, na którą co chwila, jeżeli tylko sposobność do tego mu się nastręczyła, okiem potajemnie rzucał, i całą grę swoję stósownie do tych uwag, które przez dorywcze zajrzenie w karty swego sąsiada nazbierać był w stanie, z niewypowiedzianą roztropnością zakierować umiał.
Ponieważ to była noc zimna, Smyk sobie siedział w kapeluszu, co się u niego z resztą bardzo często przytrafiało, chociaż był w domu. W zębach trzymał fajkę glinianą, na krótkim, giętkim cybuchu, którą wtedy jedynie na czas bardzo krótki z ust wyjmował, jeżeli za rzecz potrzebną uznał sięgnąć dla pokrzepienia po dzbanek na stole stojący, który dla uraczenia tak zacnego towarzystwa, wódką z wodą zmięszaną był napełniony.
I pan Karolek Bates wielką baczność na grę dawał; będąc jednak z przyrody już nieco drażliwszym i żywszym, jak jego przyjaciel ukończony, szczególniejszym sposobem daleko pilniéj od niego do wódki z wodą się przykładał, daleko częściéj z dzbanka popijał, i przez to w różne żarciki niedorzeczne i uwagi niepotrzebne zapuszczał, które się z odegraniem umiejętném robra wcale niezgadzały.
Smyk też rzeczywiście, budując na te ścisłe związki przyjaźni, które ich ze sobą łączyły, nie jednéj sposobności zręcznie użył, aby go w téj mierze napomnieć, i podobne nieprzyzwoitości mu zganić; lecz pan Karolek Bates te wszystkie wyrzuty jak najlepiéj przyjmował, prosząc usilnie swego przyjaciela, aby się nienadymał, głowy mu nie mył, lecz raczéj swoję do worka wścibił;.. lub też podobnymi żartami wszystkie jego napomnienia zbywał, których zręczne i ładne użycie i zastósowanie pana Chitling w niewysłowione podziwienie wprawiało, i wielką przyjemność mu robiło.
Była to jednak rzecz dziwna i szczególna, że ten panicz ostatni i jego wspólnik zawsze przegrywali, i że ta okoliczność żadnéj przykrości panu Karolkowi Bates nie sprawiała, ale owszem taką uciechę nadzwyczajną robić się mu zdawała, iż za każdą grą skończoną na całe gardło się zwykle śmiał, oświadczając, iż odkąd żyje, nigdy jeszcze tak ładnéj gry niewidział, i tak dobrze się nieubawił.
— Otóż i druga dubla i rober skończony! — zawołał Chitling, nadzwyczajnie zmartwiony, wyjmując z kieszonki od kamizelki kilka szylingów, które mu zapłacić wypadało. — Jeszczem nigdy niewidział, aby ktoś tak szczęśliwie grał jak ty, Kubasiu!.... Ty zawsze wygrywasz. A chociaż my nieraz z Karolkiem bardzo dobre karty miewali, jednakeśmy nic z nich wyrobić nie mogli.
Ta uwaga, czyli raczéj sposób i głos żałośny, z jakim wyrzeczona została, tak się Karolkowi Bates śmieszną wydała, że natychmiast głośnym śmiechem parsknął, a ten wybuch śmiechu przebudził nagle Żyda z jego zamyślenia i spowodował go do tego, że się ich zapytał, co tak śmiesznego mają?
— I bardzo śmiesznego, Fagin! — odpowiedział Karolek. — Jabym sobie życzył, żebyś się naszéj grze uważnie był przypatrzył. Tomasz Chitling ani jednego oka nie wygrał, a ja byłem jego wspólnikiem przeciwko Smykowi z kołkiem.
— Czy tak? —
Zawołał Żyd z uśmiechem szyderskim, dowodzącym dostatecznie, iż mu przyczyna tego nie jest niewiadoma.
— Spróbuj z nim jeszcze raz Tomaszu, spróbuj z nim jeszcze raz!
— Nie, nie!.... dość już mam i na tém;.... dziękuję za więcéj panie Fagin; — odpowiedział Chitling. — Ten Smyk ma dzisiaj takie szczęście szelmoskie, że niepodobna z nim nic począć.
— Ha! ha! ha! mój kochany, — odpowiedział Żyd na to, — musisz się bardzo rano wybrać, jeżeli chcesz ze Smykiem wygrać.
— Rano! — zawołał Karolek Bates; — musisz chyba przez całą noc butów niezdejmować, do każdego oka dalowid przywiązać, i na karku lornion sobie kazać przymocować, jeżeli go chcesz zwyciężyć, lub przewyższyć.
Dawkins przyjmował te wszystkie grzeczności pochlebne z największą spokojnością i obojętnością, i oświadczył swoję gotowość puścić się z którymkolwiek bądź z zacnego towarzystwa w inną grę w karty; na przykład: kto pierwszą fogurę dostanie, o całego szylinga stawki.
Lecz gdy żaden z nich tego przyjąć nie chciał, a fajka się tymczasem właśnie zakończyła, wynalazł sobie inną zabawkę, i zaczął przez żart rys więzienia Newgate na stole kawałkiem kredy kreślić, która mu poprzód za liczman do gry służyła, świszcząc sobie przytém z właściwą sobie sztuką mistrzowską.
— Jaki z ciebie człowiek śmieszny i szczególny, Tomaszu!
Ozwał się nakoniec Smyk, przerywając długie milczenie, które dotąd panowało.
— Co myślisz Faginie,.. o czém teraz nasz Tomasz rozmyśla?
— Cóż ja mogę wiedzieć, mój drogi? — Odpowiedział Żyd, dmąc mieszkiem w ogien, i spoglądając na wszystkich po kolei. — Zapewnie o swojéj przegranéj, albo też może o swojém życiu samotném w tém tak ludném mieście, które niedawno dopiero porzucił, co?.... Ha! ha! ha! nieprawda, mój drogi?
— Ale gdzież tam, aniście słówka niezgadli, Faginie! —
Odpowiedział Smyk, przerywając mowę, gdy spostrzegł, iż Chitling chce coś powiedzieć.
— A ty Karolku, cóż ty na to powiesz?
— Mnie się zdaje, że ja prawdę odgadłem, — odpowiedział Karolek z uśmiechem szyderskim. — On myśli o Betsy, w któréj się po uszy zakochał.... Patrz no, patrz jakiego ogromnego spiekł raka!...... O na moje oczy! jakiż to z niego śmieszny chłopak!..... Tomasz Chitling zakochany!.... ha! ha! ha! Ach Faginie! Faginie! to nad moje siły!.... ha! ha! ha! to śmiesznie! to zabawnie!
Tą wiadomością zupełnie pokonany, że Chitling stał się ofiarą tak tkliwego przywiązania do panny Betsy, pan Karolek Bates rzucił się w rozkoszném uniesieniu swéj wesołości z taką siłą w tył na krześle, że równowagę stracił, wraz z krzesłem na ziemię się wywrócił, i tak długo na niej jak lin wyciągnięty leżał, — gdyż ten przypadek jego wesołości wcale nie zmniejszył, — dopokąd go śmiech nie opuścił; poczém dopiero z ziemi się podniósł, na pierwszém miejscu swojém na powrót usiadł, i na całe gardło powtórnie się roześmiał.
— Nie gniewaj się o to na niego, i niezważaj na to wcale, mój drogi!
Ozwał się Żyd, mrugając na Smyka, i uderzając lekko Karolka końcem mieszka, na znak ostrzeżenia, aby się opamiętał i pohamował.
— Betsy, to dziewczyna bardzo zacna, bardzo godna. Weź się do niéj szczerze, Tomaszu! radzę ci otwarcie:.... weź się do niej!
— Ja też to właśnie uczynić myślę, Fagin! — odpowiedział Chitling, czerwony na twarzy jak burak; — i spodziewam się, że tutaj nikt niema nic przeciwko temu.
— A uchowaj Boże! Któżby śmiał przeciwko temu coś zarzucić; — odpowiedział Żyd. — Ot zwyczajnie! Karolek to wyrzekł, aby tylko coś powiedzieć,.. dla tego nie zważaj wcale na niego, mój drogi, niezważaj na niego!... Betsy jest to dziewczyna bardzo zacna, bardzo miła. Połącz się tedy z nią, Tomaszu! połącz się z nią, a zrobisz szczęście.
— To ja też chcę uczynić, jeżeli tylko ona się ze mną połączyć zechce, — odpowiedział Chitling. — Jabym się nawet dał chętnie do więzienia zamknąć, jeżeliby taka wola jéj była i ona to za potrzebę uznała. A to by zapewnie na złe wam nie wyszło, Fagin, i niekorzystném nie było, nieprawda Fagin? A wreszcie, cóż znaczą sześć tygodni? Wszak czy dziś, czy jutro, zawsze one nas nie miną;.... czyż nie lepiéj je odsiedzieć zimową porą, kiedy tyle roboty niema, wy nas tak bardzo nie potrzebujecie, i łatwéj się bez nas obejść możecie, nieprawdaż, Fagin?
— To prawda, to prawda, mój drogi! — odpowiedział Żyd z uśmiechem.
— I tybyś sobie z tego wcale nic nie robił, Tomaszu, gdyby tylko Betsy na to przystała, co?
Zapytał Smyk, mrugnąwszy na Karolka i Żyda.
— Zdaje mi się, żem już raz powiedział, iżbym sobie z tego nic nierobił, — odpowiedział Tomasz kwaśno; — i powtarzam to samo jeszcze raz teraz! Któryż z was to o sobie powiedzieć może? co?..... chciałbym tego widzieć; ha, co Faginie?
— Żaden,..... żaden, mój drogi! — odpowiedział Żyd; — ja wiem o tém dobrze, żeby się żadna dusza nieznałazła, któraby to uczynić chciała,....... wyjąwszy ciebie, mój drogi! wyjąwszy ciebie!
— Mógłbym się był łatwo uwolnić, gdybym się był chciał usunąć i z drugich zażartować? nieprawdaż Fagin? — ciągnął daléj biedny Tomasz rozdrażniony, z którego tak dowcipnie zadrwiono. — Jedno słówko moje mogło już być dostateczne, nieprawda Fagin?
— Prawda, mój drogi! prawda, wielka prawda!.. — potwierdził Żyd.
— Czym się kiedy z czémś wygadał, co Fagin?.. czym się z czémś wygadał?
Pytał ciągle niezmordowany Chitling, zadając pytanie po pytaniu z nadzwyczajną łatwością.
— Nie, nie, tego nikt na ciebie powiedzieć nie może! — odpowiedział Żyd, — ty jesteś za nadto dumny, abyś to miał uczynić,...... tak, tak, za nadto dumny, mój drogi!
— A może i jestem dumny, — odpowiedział Tomasz, spoglądając z gniewem na około; — a jeżli nim jestem, któż się tu śmie ze mnie wyśmiewać; co Fagin?
Żyd miarkując, iż pan Chitling nadzwyczajnie był oburzony i nie nażarty zgniewany, pośpieszył z tém zapewnieniem, że się nikt z niego naśmiewać nie myśli, a chcąc dowieść, że sobie wszyscy, jak najrzetelniéj z nim postępują, wezwał Karolka Bates, jako tego, który go głównie obraził, aby to sam potwierdził.
Lecz na nieszczęście Karolek, który właśnie gębę otworzył, aby dać to zapewnienie, iż nigdy jeszcze w swojém życiu z taką szczerością sobie nie postępował, jak dzisiaj, nie zdołał w sobie stłumić takiego silnego wybuchu śmiechu, że Chitling oszukany, zdurzony, i rozjuszony, nie wyrzekłszy ani słowa więcéj, na niego się rzucił, i silny raz w głowę swego przeciwnika wymierzył, który jednak, będąc nadzwyczaj zwinny i zręczny, od swego prześladowcy uchronić się umiał, głową wykręcił, aby owego ciosu uniknąć, i to tak zręcznie w porę uczynił, że ten cios prosto w piersi owego żartobliwego staruszka ugodził, który się natychmiast aż do ściany potoczył, i o nią dopiero oparł, sapiąc i ciężko dysząc; Chitling zaś zgłupiały, spoglądał na niego tymczasem z niewypowiedzianém przerażeniem.
— Cicho! — zawołał Smyk téj chwili, nadstawiając ucho. — Zdawało się mi, jakby ktoś zadzwonił.
Wziąwszy z sobą światło, wyszedł ostrożnie do sieni.
Dzwonek powtórnie się odezwał; lecz tą razą z większą jeszcze niecierpliwością;.... a Żyd i jego dwaj ucznie siedzieli tymczasem w ciemności.
Po chwili Smyk powrócił, i szepnął coś Faginowi tajemniczo do ucha.
— Jak to! sam jeden ? — zawołał Żyd z przerażeniem.
Smyk kiwnął głową na znak potwierdzenia, i zasłoniwszy ręką płomień od świecy, dał Karolkowi po przyjacielsku na migi do zrozumienia, iż lepiéj uczyni, jeżeli na teraz zbytnią wesołość swoję poskromi. Spełniwszy tę przyjacielską usługę, zwrócił oczy swoje na oblicze Fagina, i oczekiwał jego rozkazów.
Starzec gryzł się w swoje palce zwiędniałe, i namyślał przez chwilę. Pod ten czas walka nadzwyczajna sercem jego miotać musiała, albowiem oblicze jego kilkakrotnie się zmieniało, jakby się czegoś spodziewał, i wiadomości najgorszéj oczekiwał. Nakoniec głowę podniósł do góry.
— Gdzież jest? — zapytał.
Smyk wskazał na sień na dole, i zrobił poruszenie, jakby z izby wyjść zamyślał.
— Dobrze! — potwierdził Żyd, niby w odpowiedzi na jego milczące pytanie, — przyprowadź go tutaj. Sza!.... cicho, Karolku!.... spokojnie, Tomaszu! Precz z tąd, precz!
Ten rozkaz krótki, Karolkowi Bates wydany, aby się wraz ze swoim przeciwnikiem niedawnym oddalił, natychmiast i w największém milczeniu wykonanym został.
Szmer ich kroków jeszcze zupełnie nie ucichł, a Smyk już szedł po schodach do góry, niosąc świecę w ręku i prowadząc ze sobą człowieka w koszulce brudnéj, wypłowiałéj, który natychmiast po całéj izbie szybko i ostróżnie okiem rzucił, szal szeroki osłaniający mu dolnią cześć twarzy zdjął z szyi, i oblicze wycieńczone, wynędzniałe, nieumyte, zarośnięte, — zuchowatego Tobijasza Crackit odsłonił.
— Jak się macie Fagin? —
Zapytał ten zacny człowiek, kiwnąwszy głową na powitanie Żyda.
— Włóż mi ten szal do mego kastorowego kapelusza, Smyku, abym go długo szukać nie potrzebował, jeżeli mi go będzie potrzeba;.... to jest rzecz główna! Z ciebie jeszcze kiedyś tęgi zuch będzie na pociechę i zaszczyt naszego stanu!
To mówiąc, zrzucił z siebie natychmiast koszulkę, zwinął ją w kłębek, przysunął stołek do ognia, usiadł na nim, a nogi sparł na krawędzi od kominka.
— Przypatrz się tylko, Fagin! — ozwał się potém, wskazując z rozpaczą prawie na swoje buciki, — ani odrobinki czernidła na nich od czasu,.... ty już wiesz, odkąd?.... czegóż tak okropnie na mnie spoglądasz, człowieku? Na wszystko czas przyjdzie. Ja o ważnych sprawach dotąd rozprawiać niemogę, dopokąd się nie najem dobrze i nie napiję; tak przynajmniéj roztropność wymaga; każże mi więc dać trochę żywności, niechaj się po raz pierwszy przynajmniéj od trzech dni dobrze nasycę!
Żyd nakazał natychmiast Smykowi, aby to, co w domu z żywności było, na stole dla niego zastawił, i usiadłszy sam na stołku naprzeciw rozbójnika, oczekiwał z dręczącą niecierpliwością téj chwili, w któréj mu głód zaspokojony mówić pozwoli.
Sądząc z pozoru, to Tobijasz nie wielki w sobie czuł popęd do rozpoczęcia rozmowy.
Z początku Żyd i tém niecierpliwość swoję chciał zaspokoić, że oblicze nowoprzybyłego przenikliwie badał, aby z rysów jego tę wiadomość wyczytać, którą mu przynosił;.... lecz ta praca jego była daremna.
Crackit wyglądał znurzony, wysilony;.... w obliczu jego przebijała ta sama obojętność, to samo zadowolenie z siebie samego, które się już tak często złudném okazało,.... a pomimo gruby pokład brudu i mocny zarost brody, widać było na niém uśmiech wieczny zawsze dumnego, pysznego zucha Tobijasza Crackit.
Żyd, niewypowiedzianą trwogą i niecierpliwością miotany, zaczął w końcu liczyć wszystkie kęsy, które kładł w usta, przechodząc się tym czasem po izbie niespokojnością nieokreśloną dręczony. Lecz wszystko nic niepomogło.
Tobijasz nieprzestawał jeść z obojętnością i spokojnością niezachwianą, dopokąd już ani odrobiny więcéj połknąć niebył wstanie; poczém kazał się Smykowi oddalić, drzwi za nim zamknął, szklankę wódki z wodą sobie przyrządził, usiadł i do rozmowy i opowiadania sposobić się zaczął.
— Najprzód i przedewszystkiem, Fagin, — rzekł Tobijasz.
— Dobrze już, dobrze! —
Przerwał mu Żyd, przysuwając swój stołek bliżéj do niego.
Crackit uciął, aby tymczasem łyk wody z wódką pochłonąć i oświadczyć, że grog jest pyszny; poczém nogi do góry aż na kapę od kominka założył i to tak wysoko, że się jego buty na równi z jego oczyma znajdowały, i rzekł spokojnie:
— Najprzód i przedewszystkiem Fagin, — rzekł tedy rozbójnik, — gdzie jest Bill?
Co? —
Wrzasnął Żyd zerwawszy się z krzesła.
— Przecież nie myślę, abyś przez to chciał powiedzieć,.... że.... — odparł Tobijasz i zbladł okropnie.
— Powiedzieć!.... — Zawołał Żyd, tupnąwszy nogą z wściekłością. — Ja nie mam nic do powiedzenia! Ty mi powiedz, gdzie oni są?.... gdzie jest Sikes i chłopiec?.... Gadaj! gdzie!.... Gdzie dotąd byli?.... Gdzie się ukrywali?.... dla czego jeszcze dotąd tutaj nie powrócili?
— Sztuczka nam się nieudała! — odpowiedział Tobijasz drżącym głosem.
— Wiem o tém, wiém! —
Odpowiedział Żyd, dobywając gazety z kieszeni i wskazujęc na nią.
— Cóż więcéj ?
— Wystrzelili do nas i ugodzili chłopca! Uciekaliśmy przez pola, wlekąc go pomiędzy sobą,.... tak prościutko, jak lot strzały,.... prosto przez ciernie, głogi, płoty, rowy. Puścili się w pogoń za nami!.... Do tysiąc piekielnych piorunów!.... zdawało się że cała okolica ze snu się zerwała, aby gonić za nami;.... ludzie i psy!
— A chłopiec? — zapytał Żyd z trwogą niewypowiedzianą.
— Bill go wziął na barki, i biegł z nim tak szybko jak wiatr. Zatrzymaliśmy się raz na chwilkę, aby go znowu wziąść pomiędzy siebie; głowa mu na dół wisiała, a on już cały był zimny. Oni zaś tuż, tuż byli za nami! Każdemu skóra własna miła,.... dba tedy o nią jak może i od szubienicy ucieka!.... Rozłączyliśmy się zatem oba, i zostawili chłopca omdlałego w rowie. Czy zaś umarł, czy żyje, tego niewiem.
Żyd już nic więcéj słyszeć nie chciał,.... wrzasnął tylko przeraźliwie, jęknął, ręce załamał, za włosy się z rozpaczą chwycił, i wypadł z izby i domu jak szalony.
Staruszek dobiegł w tym szale rozpaczy do rogu ulicy, nim się opamiętał, i z tego przerażenia, którém go wiadomość Tobijasza przejęła, do siebie przyszedł.
On nie zwolnił jednak wcale niezwykłéj szybkości swego kroku, lecz biegł ciągle jednostajnym pędem w głębokich myślach zatopiony, aż go nareszcie szybko jadący powóz najechał, krzyk przerażenia przechodniów, którzy to niebezpieczeństwo jego spostrzegli, z tego zapomnienia obudził, i pęd jego szybki nagle wstrzymał.
Odtąd o ile możności wszystkie ludniejsze ulice i gościeńce wymijał i mknął samemi jedynie uliczkami bocznemi, i przechodniemi sieniami, dopokąd nakoniec w okolicę Snow-Hill się nie dostał.
Tutaj zaczął bardziéj jeszcze pospieszać, jak dotąd, i nie zwolnił swego kroku, dopiero gdy doszedł do pewnéj sieni przechodniéj, która mu bardzo znajomą się być zdawała, gdyż czując iż jest teraz w swym własnym żywiole, pośpiech swój na krok powolny, wlekący, zamienił, i o wiele swobodniéj oddechać się zdawał.
Tuż w pobliżu téj okolicy, w któréj Snow-Hill i Halborn Hill się schodzi, widać na prawo, jeźli się od City przychodzi, uliczkę wązką, ciemną, brudną, która prosto ku Saffran-Hill prowadzi.
W tej uliczce znajduje się niezliczona ilość brudnych, ciemnych kramów tandyciarskich, po których mnóstwo jedwabnych chustek najrozmaitszéj barwy i wielkości, z drugiéj ręki już na sprzedaż wisi, — a przekupcy tu mieszkający są to wszystko ludzie, którzy ze złodziejami w znajomości, wszystko od nich odkupują. Te chustki powiewają całemi setkami u drzwi, okien, a wewnątrz na półkach i wiszadłach.
Lubo ta okolica, Field-lane zwana, nadzwyczaj jest mała, posiada ona jednak swego własnego golarza, swoją kawiarnię, swoją gospodę, swój własny skład ryb i t. d.
Jest to cała osada przekupowa sama dla siebie,.... świątynia wszelkiego mniejszego złodziejstwa, odwiedzana wcześnie rano i wieczór o zmroku przez milczących kupców, którzy w ciemnych, tylnych izdebkach ugody zawierają, i z taką samą ostrożnością troskliwą z jaką się tutaj wśliznęli i na powrót wymykają.
Tutaj to przekupca odzieży, obuwia i gałganiarz wystawia w oknie lub na drzwiach przed kramem towar swój na znak i godło dla małych złodziei, a zasoby liczne, stosy starego żelaza i kości, kupy psujących się kawałków materyj wełnianych i płóciennych, gniją i butwieją po brudnych, wilgotnych piwnicach.
W tę to okolicę Żyd zwrócił swe kroki. Musiał on bardzo dobrze z wszystkimi mieszkańcami téj uliczki być znajomym, albowiem każdy z nich, który tylko przy okienku lub koło drzwi siedział, i na kupca lub przekupcę czatował, poufale go powitał, gdy mimo niego przechodził.
Fagin im na wszystkie strony dziękował i pozdrawiał ich nawzajem, niezatrzymując się jednak u żadnego z nich, dopokąd na drugi koniec ulicy nie doszedł, gdzie się koło jednego kramu zatrzymał, i właściciela, człowieka nizkiego wzrostu, który tyle ze swéj osoby w krzesło dla dziecięcia wtłoczył, ile się w niém zmieścić mogło, i fajkę u drzwi swego składu palił, uprzejmie zagadnął:
— Ach panie Fagin!.... wasz widok sam by już człowieka natychmiast z choroby na oczy uleczył.
Ozwał się ten zacny przekupca w podziękowaniu za grzeczność Żyda, iż się o jego zdrowie zapytać raczył. —
— W sąsiedztwie waszém coś tych dni za nadto gorąco było, Liwely!
Rzekł Fagin, podnosząc brwi i zakładając ręce w tyle.
— To prawda. Słyszałem już parę razy, że się na to użalano, — odpowiedział przekupca; — ale teraz się już zimniéj robić poczyna; jakżeż się wam zdaje?
Fagin skinął głową na znak potwierdzenia, i wskazując w kierunku Saffran-Hill, spytał, czyli tam jest kto téj nocy.
— Pod kalekami?
Zapytał Przekupca.
Żyd kiwnął głową.
— Niech no sobie pierwéj przypomnę, — odpowiedział przekupca przypominając sobie. — Jest, jest;.... o ile wiem, to ich tam kilkunastu poszło. Ale mnie się zdaje, że waszego przyjaciela tam pomiędzy niemi nie było.
— A Sikes, czy jest?
Zapytał Żyd, którego jedna nadzieja już zawiodła.
— Non est ventus! jak krętarze prawa mówią.
Odpowiedział przekupca, potrząsając głową z wyrazem nadzwyczajnéj przebiegłości w obliczu.
— Czy macie może coś dla mnie téj nocy?
— Nic, nic, téj nocy! — Odpowiedział Żyd, idąc daléj.
— Czy do karczmy pod kalekami idziecie, Fagin? — zawołał ten mały człowiek wołając za nim. — Poczekajcie no, poczekajcie; mnie się zdaje, że ja mam coś z wami do pomówienia,...... to bym poszedł z wami....
Żyd się do niego zwrócił, i dał ręką znak taki, że się przekupca z niego mógł domyśleć, iż Fagin sam jeden pozostać woli; a że się ten mały człowiek przytém ze swego jeszcze mniejszego krzesła tak prędko nie mógł wydobyć, gospoda pod trzema kalekami musiała się na teraz obejść bez tego zaszczytu, widzenia tego wieczora pana Lively u siebie.
Nim się zatém z krzesła wydostał, Fagin mu już znikł z oczu.
Pan Lively, zatrzymawszy się przez chwilę w progu drzwi, w nadziei, że mu się Fagina jeszcze gdzieś zobaczyć i zachwycić uda, widząc że sposobność pomyślna już minęła, wcisnął się na powrót w swoje malutkie krzesło, spojrzał z porozumieniem na kobietę na przeciwnéj stronie ulicy w drzwiach kramu swego siedzącą, wstrząsnął głową z wyrazem pewnego podejrzenia i nieufności, i wziął się nakoniec ze zwykłą powagą do fajki.
Gospoda pod trzema kalekami, czyli raczéj: pod kalekami po prostu, stanowiącemi godło téj gospody, pod którym pomiędzy zwyczajnymi gościami swoimi i znajomymi powszechnie znaną była, była tym samym domem publicznym, w którymeśmy raz już pana Billa Sikes w tak niebezpiecznéj walce z psem swoim widzieli.
Fagin skinieniem głowy jedynie powitał tego człowieka, który w izbie gospodniéj przy stoliku szynkowym siedział, wszedł po schodach na górę, otworzył z cicha drzwi do izby obszernéj, wśliznął się do niéj nieznacznie, i obejrzał po niéj z trwogą niewypowiedzianą, osłaniając sobie oczy ręką, jakoby tylko jednéj, pożądanéj osoby tutaj szukał.
Dwa promienie gazu oświecało całą izbę, których blasku jednak zewnątrz żadną miarą niemożna było widzieć, albowiem okna były okienicami mocnemi szczelnie zatarasowane, a zasłony z czerwonéj, grubéj materyi jeszcze je na dodatek z wewnątrz osłaniały.
Strop i ściany były na czarno pomalowane dla zapobieżenia temu, aby jaka inna barwa kopceniem lamp i świec zniszczoną nie została, a izba cała tak była gęsto dymem z fajek napełniona, że niepodobna było zrazu cośkolwiek w niéj rozeznać.
Lecz czém więcéj tego dymu przez drzwi otworem stojące uchodziło, tém jaśniéj dawało się widzieć stopniowo mnóstwo nagromadzonych głów, a tak rożnych, pomięszanych, jak i ta wrzawa, która się o uszy obijała. A gdy oko człowieka do tego widowiska nieco bardziéj nawykło, przybywający mógł powoli rozpoznać i zapewnić się o bytności licznego towarzystwa mężczyzn i kobiet, siedzących tłumnie, przy długim stole.
U wyższego końca tego stołu siedział otyły mężczyzna, trzymający w ręce młotek urzędowy starszego zgromadzenia, a w kącie nieco odleglejszym na prostym stołku przy kiepskim, brzęczącym klawikordzie, inny, umiejący cokolwiek na nim brzdąkać, z nosem sinym, i obliczem dla bólu zębów chustką obwiązaném.
Kiedy się Fagin nieznacznie do izby wśliznął, powstała właśnie niesłychana wrzawa, którą muzykant przy klawikordzie siedzący wzbudził, wzniecając brzdąkaniem i przegrywką swoją w towarzystwie całém to nieco hałaśne życzenie, aby kogoś wyszukano, coby ich śpiewaniem mógł zabawić; a gdy się wrzawa i zgiełk nieco uciszył, jedna z przytomnych kobiet wystąpiła, i wzięła na siebie ten przyjemny obowiązek zabawienia całego towarzystwa śpiewką o kilku czterowierszowych zwrotkach, pomiędzy któremi ów muzykant podczas każdego przestanku śpiewaczki uszy słuchaczy swoich odegraniem téjże saméj melodyi, lecz tak głośno, o ile tylko siły jego i instrumentu starczały, nielitościwie rozdzierał.
Po zakończeniu tego popisu, starszy zgromadzenia raczył zadowolenie swoje oświadczyć, i dać przyzwolenie swoje do nowego popisu dwóm innym ze zgromadzenia po prawicy i lewicy jego siedziącym, którzy natychmiast odkrząknęli, i wesoły dwuśpiew z niesłychaną radością i uciechą przytomnych i chwałą największą dla siebie odśpiewali.
Była to jednak rzecz bardzo ciekawa badać z uwagą niektóre oblicza, z całego tłumu najbardziéj w oczy wpadające.
I tak najprzód zaraz oblicze starszego, zgromadzeniu przywodzącego.
Był to sam właściciel gospody;.... człowiek otyły, niezgrabny, podsadkowaty, krępy, który podczas śpiewania oczyma na wszystkie strony zawracał, i cały z ciałem i duszą wesołości i zabawie oddany się być zdawał, a jednak oko bystre na wszystko, co się naokoło działo, i ucho dobre na wszystko, co tylko mówiono, posiadał.
Tuż koło niego siedzieli owi dwaj śpiewacy, którzy z obojętnością i spokojnością, dla największego nawet mistrza w ich sztuce zaszczytem być mogącą, wszelkie grzeczności pochlebne całego towarzystwa przyjmowali, i wszelkiemi siłami do wypicia kilkunastu szklanek wódki z wodą się przykładali, któremi ich najzapaleńsi wielbiciele raczyli.
Ci wielbiciele zaś sami posiadali oblicza, na których zdrożności i występki wszelkiego rodzaju w każdym stopniu prawie jak najwybitniéj wyryte były, i swą odrazą niewypowiedzianą pewien urok, pewien czar na widza wywierały.
Przebiegłość, podłość, rubaszność, srogość, pijaństwo we wszystkich stopniach znajdowało się tutaj pod najohydniejszą postacią swoją, a kobiety, — niektóre posiadając jeszcze kilka ostatnich zabytków pierwotnéj świeżości swojéj, która wam się w oczach ginąć zdawała;.... inne zaś, pozbawione już wszelkiego piętna, wszelkiéj cechy kobiecości, przedstawiające ohydny, przerażający widok poniżenia, sprośności i zbrodni — wiele z nich jeszcze młode dziewczęta, inne zaś już kobiety,.... z których jednak żadna jeszcze po za obrębem pierwszéj młodości okresu życia swego nie stała, — stanowiły tło najciemniejsze, najsmutniejsze tego zgrozą przejmującego obrazu.
Fagin, którego sercem uczucia gwałtowne, dręczące miotały, spoglądał podczas tego całego widowiska po wszystkich twarzach, nie mogąc jednak téj znaleść, jak się zdawało, któréj tak troskliwie, tak tęskliwie szukał.
Nakoniec, rzuciwszy okiem na gospodarza, całemu zgromadzeniu przewodzącego, dał mu skinieniem znak potajemny, i wyniósł się natychmiast z izby tak cicho i nieznacznie, jak i wszedł był do niéj.
— Czegóż chcecie odemnie panie Fagin? — zapytał go gospodarz, wyszedłszy za nim aż do sieni. — Czy nie chcecie z nami pozostać?.... Zrobilibyście nam wszystkim wielką przyjemność swoją obecnością.
Żyd wstrząsnął głową z niecierpliwością, i zapytał go szepcąc:
— Czy on jest tutaj?
— Nie! — odpowiedział gospodarz.
— A o Barneyu nic niesłychać? — zapytał Fagin powtórnie.
— Nie! — odpowiedział właściciel gospody pod kalekami. — On się z miejsca nie ruszy, dopokąd się wszystko naokoło nieuciszy, tak że bezpiecznie będzie mógł powrócić. Spuśćcie się śmiało na to, że oni dobrze są ukryci, bezpieczni, i żeby cały świat natychmiast poruszyli, gdyby się teraz już pokazać chcieli. Nie musi ono tak źle być z nimi, gdyż ja bym do tego czasu już był o Barneyu coś usłyszał. Już ja wam za to ręczę, że się Barney z wszystkiém jak najlepiéj sprawi. Spuśćcie się tylko na niego.
— Czy on będzie tutaj téj nocy?
Zapytał Żyd, z tymże samym przyciskiem co i poprzód na tę zgłoskę: on.
— Kto, Monks? — zapytał gospodarz z niejakiém wahaniem.
— Pst! — odpowiedział Żyd. — Tak jest!
— Niezawodnie, — rzekł na to gospodarz, dobywając złotego zegarka z kieszonki małéj w spodniach; — już go od kilku chwil oczekuję;.... niebawem przyjść musi;.... jeżeli byście zatém dziesięć minut tylko zaczekać chcieli, to....
— Nie, nie! —
Odpowiedział Żyd z pośpiechem, jakby z tą osobą wprawdzie pomówić pragnął, jéj nieobecność jednak téj chwili wielką ulgę mu sprawiała.
— Powiedz mu, żem tutaj był, aby z nim pomówić,.... i żeby dzisiaj w nocy do mnie przyszedł;.... albo nie,.... nie !.... lepiéj będzie jeźli jutro przyjdzie. Kiedy go niema, więc i do jutra będzie dosyć czasu.
— Dobrze! — odpowiedział gospodarz. — Nic więcéj?
— Ani słowa więcéj! — potwierdził Żyd, schodząc na dół po schodach.
— Mnie się zdaje, — ozwał się jeszcze gospodarz, przechylony przez poręcz, szepcąc głośno, — żeby dzisiaj był czas bardzo pomyślny na małą sprzedaż!.... Mam tutaj Phila Barkera. Taki pijany, żeby go dziecko najmniejsze pokonało.
— Czy tak?.... Ale na Phila Barkera czas jeszcze nie przyszedł! — odparł Żyd, spoglądając do góry. — Phil nam wiele jeszcze usłużyć musi, nim go się będziemy mogli pozbyć, a teraz powróć do swego towarzystwa, mój drogi! i powiedz im, niechaj się bawią, dopokąd im czas i pora służy. Ha! ha! ha!
Gospodarz rozśmiał się nawzajem, i wrócił potém do swoich gości.
Zaledwie Żyd sam pozostał, oblicze jego na nowo dawnego wyrazu zamyślenia i trwogi przybrało. Po kilku chwilach namysłu najął sobie doróżkę i kazał się jéj do Bethnal-Green zawieść. W niejakiéj odległości od mieszkania Billa Sikes ją opuścił, i resztę drogi piechotą odbył.
— No! — mruknął sobie Żyd pod nosem, gdy do drzwi zakołatał, — jeżeli się w tém coś najmniejszego ukrywa, coby dla mnie zdradliwém być mogło, to ja z ciebie to wyciągnę, choćbyś sto razy jeszcze mądrzejszą i przebieglejszą była dziewczyno! jak teraz.
Ona była u siebie w domu, kobieta mu to na dole powiedziała; po cichutku przeto Fagin się wpiął do góry i wszedł prosto do mieszkania Billa, bez wszelkich dalszych zachodów.
Dziewczynę zastał samą. Leżała głową na stole, a włosy rozpuszczone, w nieładzie, kark i grzbiet jéj pokrywały.
— Musiała się upić, — pomyślał sobie Żyd ozięble, — a może jéj tylko mdło się zrobiło.
Starzec, robiąc te uwagi, obrócił się, aby drzwi za sobą przymknąć, a szmer, który przez to powstał, obudził dziewczynę z otrętwienia.
Spostrzegłszy Żyda, wzrok swój bystro w niego wlepiła, zapytała go, czyli jakich nowin nie przynosi, i słuchała z uwagą, gdy jéj te wiadomości powtórzył, które mu Tobijasz Crackit doniósł.
Gdy Fagin mówić przestał, wpadła napowrót w ten stan nieprzytomności, w którym ją zastał, przybrała pierwszą swoją postawę, i ani słowa więcéj nie wyrzekła. Z niecierpliwością tylko świecę od siebie odsunęła, a dreszczem i wzburzeniem gorączkowém dręczona, pare razy położenie swoje zmieniwszy, nogami po ziemi posunęła;.... lecz na tém się wszystko skończyło.
Podczas tego milczenia Fagin się niespokojnie i troskliwie po izbie obejrzał, widocznie w tym celu, aby się upewnić, czyli jakiego, choćby najmniejszego śladu nie ustrzeże, iż Sikes potajemnie do domu powrócił; lecz badaniem swojém, jak się zdawało, dostatecznie uspokojony, odkrząknął kilka razy, i wszelkich sposobów używał, aby z dziewczyną rozmowę rozpocząć;... ale Nancy tak mało na niego zważała, jakby on tylko był kamiennym posągiem, a nie człowiekiem żyjącym.
Nakoniec jednego jeszcze sposobu użyć postanowił, i zacierając ręce, z największą łagodnością i uprzejmością się ozwał:
— Cóż ty myślisz, moja droga, gdzie się teraz Bill znajduje?.... co?
Dziewczyna bardzo niezrozumiale na to odpowiedziała, iż tego powiedzieć nie umie, a sądząc po drżeniu głosu na pół stłumionego, wnosić należało, iż płacze.
— I chłopiec także! — mówił dalej Żyd, który się wszelkiemi sposobami w oczy jéj zajrzeć starał. — Biedny, mały chłopczyna!..... porzucony w rowie,.... droga Nancy!.... zraniony,.... omdlały!.... tylko sobie pomyśl.
— Chłopcu, — odpowiedziała dziewczyna, podnosząc oczy na Żyda, — jest daleko lepiéj tam, gdzie się teraz znajduje, jak pomiędzy nami; a byle tylko dla Billa z tego nic złego nie wynikło, to bym sobie z serca życzyła, aby chłopczyna w owym rowie na wieki legła, i jego członki młode tam zgniły.
— Co? — wrzasnął Żyd zdziwiony.
— Tak jest, ja sobie tego z serca życzę, pragnę, — powtórzyła dziewczyna, zatapiając w nim swe oko bystre; — jestem nawet teraz szczęśliwa, iż go na moje oczy więcéj już nie widzę, i wiem, że już wszystko przecierpiał. Niepodobna mi jest znieść jego obecności, a jego widok mię burzy i do wściekłości przeciwko sobie i wam wszystkim doprowadza!
— Ba! — odpowiedział Żyd z pogardą. — Upiłaś się jak widać dziewczyno!
— Upiłam się, mówisz? — zawołała dziewczyna z goryczą. — O, ja wiem, że nie twoja by w tém wina była, jeżelibym pijaną nie była! Gdyby szło według twojéj woli, tobym zawsze pijaną być mogła, tylko nie dzisiaj... A może ci się dzisiaj nie podobam, co?... czy ci się nie podobam?
— Nie!.... nie! — odpowiedział Żyd zgniewany; — niepodobasz się mi,.... nie!
— A więc zrób tak, abym ci się podobała! — odpowiedziała dziewczyna z uśmiechem.
— Co? —
Zawołał Żyd, oburzony, rozumu prawie pozbawiony niespodziewaną krnąbrnością dziewczyny, i zawodem wszelkich nadziei téj nocy doznanym.
— Dobrze,.... ja to zrobię!.... Posłuchaj że mię więc,.... ty dziewczyno przemierzła,.... tylko uważnie!.... Niepotrzebuje tylko jedno słówko pisnąć, a Bill z taką pewnością zostanie zaduszony, jak jego pies, gdybym go miał w ręku w téj chwili..... Jeżeli powróci, a chłopca ze sobą nie przyprowadzi,.... jeżeli jest wolny,.... a ja chłopca, czy to żywego, czy umarłego, napowrót mieć nie będę, to go zamorduj sama, jeżeli go w ręce kata oddać nie chcesz, i to natychmiast, skoro tylko nogą w téj izbie stanie, inaczéj pamiętajcie na mnie,...... czy prędzéj, czy późniéj, ja swego dokażę ! —
— Cóż to wszystko ma znaczyć? — zawołała dziewczyna, mimowolnie przerażona.
— Co to ma znaczyć? — mówił daléj Fagin rozjuszony. — Oto to ma znaczyć:.... Ten chłopiec ma dla mnie wartości sto funtów; mamże więc to, co mi przypadek z największém bezpieczeństwem nastręczył, utracić z winy bandy pijaków, ludzi lekkomyślnych, zdradzieckich, których życie w mojém ręku trzymam,.... i do tego się jeszcze przykuć do prawdziwego szatana nie człowieka, który jedynie chcieć potrzebuje, i tę moc posiada, aby mię....
Tutaj starzec uciął, sapiąc gwałtownie,.... jąkając się,.... szukając słowa;.... lecz téjże saméj chwili wstrzymał nagle potok swéj złości, i zmienił całe swoje wzięcie.
Przed chwilą jeszcze ręce jego w pięść zwinięte, po powietrzu miotały,.... oczy jego szeroko rozwarte, ze swych jam wyskakiwać się zdawały, a oblicze zbladło, posiniało z wściekłości;...... lecz teraz opadł w krzesło, skulił się we dwoje, i drżał na całém ciele z przestrachu, iż się wydał, i swą wewnętrzną, potajemnie uknutą podłość zdradził.
Po małéj chwili ośmielił się jednak okiem na dziewczynę rzucić, a widząc, iż dziewczyna w tymże samym stanie otrętwienia i nieprzytomności zostaje, z którego ją przyszedłszy przebudził, zdawał się być tém spostrzeżeniem swojém mocno zaspokojony.
— Droga Nancy! — ozwał się Żyd słodko, głosem zwyczajnym. — Czy mnie słyszysz, co?
— Nie męczcie mię teraz, nie dręczcie nadaremnie Fagin! — odpowiedziała dziewczyna, podnosząc głowę powoli, ociężale. — Jeżeli się Bill teraz dobrze sprawił, to on wam to inną razą wynagrodzi.... Wszak on już nie jedno dla was wykonał, co wam nie małą korzyść przyniosło, i jeszcze więcéj uczynić gotów, jeżeli się tylko coś nastręczy; nie mówmy więc o tém więcéj.
— Ale, o chłopcu, droga Nancy, co?
Rzekł Żyd, zacierając ręce gwałtownie z niecierpliwości.
— I chłopiec musi się nakoniec podać, tak jak się już tylu innych podało, — odpowiedziała dziewczyna z pewną drażliwością; — a ja raz jeszcze powiadam, że się tą nadzieją cieszę, iż umarł, i przez to od wszystkich cierpień, a zatém i od was Faginie się wybawił,.... byle tylko Bill przy tém nie ucierpiał. Jeżeli zaś Tobijasz uciekł, to i Bill musi także być już w bezpieczeństwie,...... gdyż co ten uczynić jest w stanie, Bill to w dwójnasób podoła.
— A jakżeż z tém, com ci mówił, droga Nancy, co? — zapytał ją Żyd, wlepiwszy w nią wzrok swój przenikliwy.
— Jeżeli to jest coś, o czém dzisiaj jeszcze mam wiedzieć, to mi jeszcze raz od początku do końca powtórzyć musicie, — odpowiedziała Nancy; — jeżeli zaś nie, to poczekajcie z tém lepiéj do jutra. Obudziliście mię wprawdzie na chwilkę, ale teraz jestem napowrót tak głupia, jak poprzód.
Fagin wiele jeszcze pytań jéj zadał; a wszystkie w tym jedynym celu przekonania się dokładnie, czyli dziewczyna w istocie tego niezmiarkowała, z czém się przez zapomnienie i nieostrożność przed nią wydał; ale ona tak otwarcie i szybko na wszystkie pytania odpowiadała, i na jego śledcze i badawcze spojrzenia tak wielką obojętność okazywała, że to przypuszczenie, które mu zaraz z początku, na wejściu do izby, na myśl wpadło, iż kilkakrotnie na dno kieliszka zajrzeć musiała, wszelkiego pozoru prawdy nabrało.
A mówiąc szczerą prawdę, to i Nancy nie była wolną od téj wady, która potém zwykle u wszystkich niewieścich wychowanków starego Żyda w nałóg przechodziła, nałóg, którego w pierwszéj młodości tych istót nieszczęśliwych nawet przytłumić się nie starano, ale owszem, ile możności wzniecano i podżegano.
Ten nieład w jéj ubiorze i całéj powierzchowności, silny zapach wódki całą izbę zapełniający, potwierdzał niezbicie słuszność owego przypuszczenia Żyda, a kiedy przytém jeszcze spostrzegł, że ona zniósłszy cierpliwie taki wybuch gwałtowny jego złości, najprzód w otrętwienie, ospałość swoję dawną, a potém w nadzwyczajne rozrzewnienie wpadła, w tym stanie znacznego wzburzenia uczuć przez kilka chwil łzy obfite wylewała, i wkrótce potém pewnéj wesołości nawet się oddała, wołając: „Niech mi o śmierci nikt nie mówiǃ“ i tém podobne bardzo miłe przekleństwa, które w sercu jéj oddawna nagromadzone, przy téj sposobności, rozsądkiem niepohamowane, swobodnie z serca na usta spłynęły....... Fagin, posiadający znaczne doświadczenie w téj mierze, z wielką radością swoją i zadowoleniem największém poznał, że ona znacznie pijaną była.
To odkrycie wszelką spokojność mu wróciło; dopełniwszy przeto swego zamiaru, i osiągnąwszy cel podwójny, to jest: uwiadomienia dziewczyny o tém, co téj nocy usłyszał, i przekonania się oraz na własne oczy, iż Sikes jeszcze do domu nie powrócił, Fagin opuścił to mieszkanie i zwrócił swe kroki ku swojemu domowi, zostawiając swoję młodą przyjaciółkę śpiącą, z głową na stole opartą.
Już było po północy; ciemność wielka panowała, a mróz dotkliwy na wskroś przeszywał. Fagin tedy co sił pośpieszał, nie mając wcale chęci długo się na ulicy zatrzymywać.
Wiatr dojmujący, uganiający, świszczący po ulicach, musiał je nie tylko z błota i pyłu, ale i przechodniów oczyścić, albowiem bardzo mało osób się na nich znajdowało, a i te widocznie co tchu ku domowi pośpieszały. Wiatr wiał z okolicy bardzo niemiłéj dla Żyda, albowiem wprost naprzeciw niego, tak, że Fagin za każdym silniejszym powiewem, dreszczem wskróś przejęty, mocniéj się otulał i bardziéj jeszcze kroku swego przyśpieszał.
Już się zwrócił koło rogu swéj własnéj ulicy, i sięgnął nawet do kieszeni po klucz od drzwi wchodowych, gdy téjże chwili jakaś postać z pod wystawy jednego domu, w cieniu największém leżącéj, wypłynęła, przez ulicę na drugą stronę przebiegła, i nieznacznie do Fagina się zbliżyła.
— Fagin!
Szepnął nieznajomy Żydowi do ucha.
— Ha — zawołał Żyd, obróciwszy się ku niemu, jak oparzony; — czy to....
— Tak jest — przerwał mu nieznajomy rubasznie. — Czekałem tutaj na ciebie więcéj jak dwie godzin. Gdzieżeś u djabła dotąd tak długo ślęczał?
— W twojéj sprawie, mój drogi, — odpowiedział Żyd, spoglądając niespokojnie na swego towarzysza i zwalniając kroku podczas téj rozmowy. — W twojéj sprawie, jak zawsze.
— Czy tak? — zapytał nieznajomy z szyderskim uśmiechem. — Bardzo ładnie, cóż tedy słychać?
— Nic dobrego! — odpowiedział Żyd.
— Nic złego, jak się spodziewam?
Odparł nieznajomy, zatrzymując się na miejscu przerażony, rzuciwszy spojrzenie trwożliwe na swego towarzysza.
Fagin wstrząsnął głową i chciał mu coś na to odpowiedzieć, lecz nieznajomy przerwał mu mowę, wskazując na drzwi od jego domu, do których tymczasem doszli i przed niemi się zatrzymali, robiąc oraz tę uwagę, iż lepiéj będzie, jeżeli mu to, co mu ma powiedzieć, pod dachem powie, gdyż mu od długiego czekania na ulicy, krew już prawie w żyłach zastygła, i wiatr go na wskróś przewiał.
Fagin tak wyglądał, jakoby się chętnie chciał był z tego jakim sposobem wymówić, aby o tak niezwykłéj porze tak rzadkiego i nieznajomego gościa do siebie niewprowadzać, i bąknął coś pod nosem, że niema u siebie ognia, ale jego towarzysz żądanie swoje głosem nieco rubaszniejszym, tonem nakazującym powtórzył; Fagin przeto drzwi otworzył, prosząc go, aby je tymczasem pocichutku zamknął, nim ze świecą po niego powróci.
— Ciemno jak w garnku, — ozwał się nieznajomy, postąpiwszy w sieni kilka kroków naprzód omackiem. — Śpiesz się, śpiesz, gdyż i mnie się śpieszy.
— Zamknij drzwi za sobą! — szepnął Fagin z drugiego końca sieni.
Lecz drzwi tymczasem same z wielkim hałasem się zatrzasły.
— To nie moja wina! — odpowiedział nieznajomy, pnąc się ciągle daléj omackiem.
— Wiatr je musiał zatrzasnąć, albo téż one same na swoję rękę się zamknęły, jedno z tych dwojga być musi. Przynieś że światło jak najprędzéj, inaczéj sobie jeszcze łeb o coś rozbiję, albo kark skręcę w téj przeklętéj dziurze.
Fagin pobiegł śpiesznie po wschodach, i wrócił niebawem z świecą i tem doniesieniem, ze Tobijasz Crackit w izbie tylniéj spać się już położył, a obaj chłopcy na przodzie. Potém skinął na swego towarzysza, aby się za nim udał i poprowadził go po schodach do góry.
— To, co sobie wzajem powiedzieć mamy, możemy sobie i tutaj powiedzieć, mój drogi, — ozwał się Żyd, otwierając drzwi od pokoju na pierwszém piętrze; — ale że w okienicach są szpary, a my jeszcze dotąd nigdy sąsiadom naszym światła nie pokazali, to ja świecę tutaj na schodach tymczasem postawię. Tak! —
To mówiąc, Fagin się schylił, świecę na pierwszym zaraz schodzie tuż naprzeciw drzwi od pokoju postawił, i zaprowadził nieznajomego do komnaty, w któréj ani jednego sprzętu nie było, prócz połamanego krzesła poręczowego, i staréj kanapy bez obicia, stojącéj tuż koło drzwi.
Nieznajomy rzucił się natychmiast na to siedzenie, jakoby mocno był znużony, a Żyd przysunąwszy sobie krzesło poręczowe, usiadł na niém wprost naprzeciw swego gościa. W izbie nie było bardzo ciemno, gdyż drzwi do połowy otworzone stały, a świeca przez nie światło słabe na ścianę przeciwną rzucała.
Długo z cicha, na szepty z sobą rozmawiali; a lubo z téj ich rozmowy, prócz kilku słówek oderwanych nic więcéj usłyszeć nie było podobna, ten, coby ich chciał był posłuchać, byłby łatwo mógł poznać, że Fagin się przeciwko różnym zarzutom nieznajomego bronić zdawał, a tenże na niego mocno się gniewał i rzucał.
Już więcéj jak ćwierć godziny może z sobą w ten sposób rozmawiali, gdy Monks, — tak bowiem Żyd w ciągu swéj rozmowy tego nieznajomego kilkakrotnie nazwał, — głośniéj nieco do niego się ozwał:
— Ja ci raz jeszcze powtarzam, że ten cały zamiar jak najgorzéj był ułożony. Dla czegóż go nie było dłużéj przy sobie zatrzymać, i na podłego, nikczemnego złodzieja wykierować?
— Posłuchaj mnie tylko.
Zawołał Żyd, wzruszywszy ramionami z niecierpliwości.
— Może myślisz we mnie wmówić, żebyś tego był niemógł uczynić, gdybyś się tylko szczerze był chciał wziąść do tego? — odparł Monks surowo. — Czyliżeś tego z innymi chłopakami, trudniejszymi jeszcze od niego, nie dokazał? Gdybyś tylko jeden rok przynajmniéj był chciał cierpliwie poczekać i pracy sobie zadać, czyliżbyś go nie mógł był tak wykierować, ażeby go nakoniec schwytano, skazano, i na całe życie może z kraju wywieziono?
— Na cóż by to się wszystko było zdało, mój przyjacielu? — zapytał Żyd pokornie.
— Toby się mnie na wiele było zdało, — odpowiedział Monks.
— Ale nie mnie? — odrzekł Żyd pokornie. — On mógł być dla mnie bardzo użytecznym. Jeżeli dwie strony do jakiego układu wchodzą, rzecz konieczna, aby korzyść obu na względzie miano, nieprawdaż, mój drogi, co?
— Cóż to ma do tego? — zapytał Monks ponuro. —
— Widziałem ja bardzo dobrze, iż go nie tak łatwo było do naszego rzemiosła skłonić, — odpowiedział Żyd; — on nie był ani na włos do innych chłopców podobnym, którycheśmy już nieraz w podobnych zupełnie okolicznościach dostawali.
— To prawda że nie! przekleństwo na niego! — mruknął z gniewem Monks, — inaczéj by już od dawna złodziejem był został.
— Nie mógłem go z żadnéj strony tak zajść, aby go popsuć i gorszym zrobić! — mówił daléj Żyd, badając troskliwie oblicze swego towarzysza. — Ręka jego ani razu jeszcze do obcéj kieszeni nie sięgnęła, a ja niczém go nastraszyć nie zdołałem, czego w początkach koniecznie dopiąć muszemy, jeżeli nie chcemy, aby praca nasza była nadaremna. Cóż miałem czynić? Wysłać go jeszcze raz na miasto ze Smykiem i Karolkiem? Już mię zaraz pierwszego razu wszelka chęć do tego odeszła. Drżałem wtedy o nas wszystkich.
— To nie było moją wolą, — odpowiedział Monks.
— Nie, nie, mój drogi, ja tego nie mówię, — odparł Fagin, — ja téż tego nie bardzo teraz żałuję; gdyżby ci ten chłopiec może nigdy nie był wpadł w oczy, i nigdybyś może nie był poznał, że to jest ten sam, którego szukasz, gdyby się ten wypadek nie był wydarzył. Otóż ja go za pomocą téj dziewczyny napowrót do siebie, lecz tylko ze względu na ciebie zwabiłem, a ona się potém za nim ujmować zaczęła.
— A więc uduś dziewczynę! — zawołał Monks zniecierpliwiony.
— Tego na teraz żadną miarą uczynić nie możemy, mój drogi, — odpowiedział Żyd z uśmiechem; — a zresztą podobne rzeczy nie należą do naszego rzemiosła, inaczéj bym był w tych dniach coś podobnego rzeczywiście uczynił. Ale ja znam te dziewczęta bardzo dobrze, mój drogi, bardzo dobrze. Niech no tylko chłopczyna do naszego rzemiosła się weźmie i jemu się całkiem odda, to się dziewczyna ani tyle o niego troskać nie będzie, jak o kawałek drzewa. Ty chcesz koniecznie, aby został złodziejem; jeżeli tylko nie umarł, więc od dnia dzisiejszego złodzieja z niego zrobić mogę;.... a jeźli,.... — dodał Żyd, przysuwając się bliżéj do nieznajomego, — co bardzo łatwo wypaść mogło,.... jeźli go coś najgorszego spotkało,.... jeżeli on w istocie umarł....
— Więc to nie będzie moja wina!
Wtrącił nieznajomy, spojrzawszy na Żyda ze zgrozą w oku, i uchwyciwszy go za ramię rękami drżącemi.
— Pamiętaj o tém Faginie, że ja tego wcale nie chciałem, .... że w tém ręki mojéj nie miałem. Już ci z początku zaraz mówiłem: Wszystko, tylko jego śmierci nie pragnę! Ja nie chcę krwi przelewać; to się zawsze wyda, a człowiek przytém ani na chwilę spokoju niema. Jeźli go zabito, ja nie byłem do tego powodem, czy słyszysz?.... Ha!.... ta przeklęta jama!.... Co to jest?
— Co takiego? — wrzasnął Żyd, chwyciwszy go obiema rękami, gdy przelękniony z kanapy się zerwał.
— Gdzie?
— Tam,.... tam! — odpowiedział Monks, mając oczy w przeciwną ścianę wlepione. — Cień jakiś;.... widziałem wyraźnie cień kobiety w płaszczu i kapeluszu, mknącéj wzdłuż ściany gdyby widmo jakie!
Żyd go natychmiast puścił, i wypadł wraz z nim do sieni. Świeca, która się przy tym przeciągu powietrza mocno już upaliła, stała na témże samém miejscu, na którém ją postawiono, i oświecała schody próżne i ich własne, pobladłe twarze. Długo z natężeniem nadsłuchiwali, lecz milczenie głębokie tak w domu jak i po za domem panowało.
— Musiało ci się chyba coś przywidzieć, mój drogi!
Zawołał w końcu Żyd, podejmując świecę, i zwracając się do swego towarzysza.
— Jabym na to przysiągł, żem coś widział! — odpowiedział Monks, drżąc na całém ciele. — Gdym ono po raz pierwszy spostrzegł, stało ku nam nachylone;... gdym krzyknął, cofnęło się natychmiast i znikło.
Żyd spojrzał z pogardą na wybladłe oblicze swego towarzysza, i powiedziawszy mu, aby się za nim udał, jeżeli chce, wszedł po schodach na górę.
Przejrzeli wszystkie pokoje;...... wszystkie były zimne, puste, gołe.
Zeszli do sieni, a nawet i do piwnicy.
Pleśń zielona pokrywała nizkie ściany, a ślady ślimaków pełznących połyskiwały w płomieniu świecy, lecz wszędzie było tak spokojnie i cicho, jak w grobie.
— Cóż teraz myślisz? — zapytał Żyd swego towarzysza, gdy do sieni na pierwszém piętrze powrócili. — Wyjąwszy nas samych ani żywéj duszy w domu całym niema prócz Tobijasza i moich dwóch chłopaków; ale ci są bezpieczni. Patrz sam!
W dowód tego twierdzenia swojego Żyd mu dwa klucze pokazał, wyjmując je z kieszeni, i powiedział mu, ze drzwi wtedy jeszcze pozamykał, gdy po świecę poszedł, aby bez wszelkiéj przeszkody z sobą rozmawiać mogli.
Przeciwko tym dowodom naocznym Monks żadnego zarzutu uczynić nie zdołał. Pomału téż i on sam się coraz bardziéj uspokajać zaczął, i tak bardzo się już Faginowi nie sprzeciwiał, gdy szukając nikogo nie znaleźli; nakoniec zaczął się śmiać sam ze siebie i przyznał, że to własna wyobraźnia tak go złudzić musiała. —
Jednakowo rozmowy téj nocy rozpoczętéj daléj już prowadzić nie chciał, przypominając sobie nagle, że już pierwsza godzina minęła; a tak ta parka zacna z sobą się rozstała.
Ponieważ to na skromnego i pokornego autora wcale nie przystoi, aby osobie tak ważnéj jak Woźny, stojący do kominka tyłem obrócony, obie poły od swéj urzędowéj odzieży w rękach podniesionych, wyprężonych, rozkrzyżowanych trzymający, i przy ogniu się grzejący, tak długo stać i czekać kazano, dopokąd się mu uwolnić go nie spodoba;...... a to jeszcze bardziéj z jego stanowiskiem i grzecznością się nie zgadza, aby ta sama niedbałość, to samo zapomnienie i na niewiastę się rozciągać miało, na którą tenże Woźny tkliwém, czułém okiem spoglądał, do któréj ucha tysiączne pochlebstwa i słodziutkie słóweczka szeptał, które, z ust takiego męża pochodząc, pierś każdéj dziewczyny i kobiety, drżeniem koniecznie przejąć musiały;.... a zatém i ten szczeroduszny autor, którego pióro te słowa kreśli, mając w sobie tę ufność, iż nietylko zna dokładnie swoje stanowisko, ale i o tém wie bardzo dobrze, jak wielkie uszanowanie i cześć tym jest winien, którym moc i władza wzniosła rządu na ziemi jest nadana, pośpiesza złożyć u nóg ich to uszanowanie, którego wysokie ich stanowisko wymaga, i z tą cześcią głęboką z nimi się obejść, jakiéj godność ich tak wysoka, a w skutek tego i wielkie ich cnoty po nim wymagają.
Już sobie nawet założył wplątać do téj powieści, i w tém miejscu właśnie umieścić rozprawę o świętości tego prawa, i wyjaśnić oraz tę zasadę: że Woźny nigdy zbłądzić i niesłuszności popełnić nie może, coby z pewnością czytelnikowi prawemu nietylko wielką przyjemność sprawiło, ale i nadzwyczajną korzyść przynieść mogło, lecz szczupłość miejsca i krótkość czasu zmusza go na nieszczęście do odłożenia tego zamiaru do sposobności zręczniejszéj i pomyślniejszéj;..... a gdy ta nadejdzie, autor wszelkich sił swoich dołoży, aby dowieść, że Woźny należycie wyposażony, — to jest: Woźny Gminy, przyłączony do domu roboczego Gminy, i do urzędowych osób parafialnego kościoła Gminy należący, — na mocy prawa i urzędowéj posady swojéj, wszystkie zalety, cnoty, przymioty i własności najzaszczytniejsze człowieka posiada; i że prosty Woźny lichéj Gminy na wsi, lub Woźny pojedynczego Sądu, lub téż nakoniec Woźny lichego kościołka filialnego, — ten przynajmniéj w bardzo nizkim stopniu, — do owych cnót, zalet, przymiotów najmniejszego prawa nie ma.
Pan Bumble jeszcze raz wszystkie łyżki troskliwie obliczył, jeszcze raz cukierniczkę i szczypczyki do cukru zważył, jeszcze raz troskliwiéj garnuszek na śmietankę obejrzał, jeszcze raz całe uporządkowanie pokoju, krzesła, kanapę zbadał, dociekając nawet, czyli siedzenie jest z końskiéj sierci lub nie, i ten cały przegląd szczegółowy mało dziesięć razy powtórzył, nim się opamiętał, i na myśl mu przyszło, iż czas, aby pani Corney już powróciła.
Myśl myśl wyradza, a że ani słychać jeszcze było o powrocie pani Corney, pan Bumble sobie tedy pomyślał, żeby czas swój na poczekaniu strawiony w sposób bardzo niewinny i korzystny mógł przepędzić, gdyby ciekawość swoję zaspokoił, i do szybkiego przejrzenia i przetrząśnienia komody i szafki pani Corney się zabrał. —
Przytknąwszy ucho do dziurki od klucza, i zapewniwszy się dokładnie, iż się nikt do pokoju nie zbliża, poszukiwania swoje od dołu pan Bumble rozpoczął, to jest od trzech długich szuflad, zapełnionych rozmaitą odzieżą z ciężkich materyj, dobrze i starannie pomiędzy dwoma pokładami starych dzienników i suchych liści lawendowych przechowaną, która mu nadzwyczajną radość sprawiać się zdawała.
Przyszedłszy przy dalszém poszukiwaniu aż do wysuwki na prawéj stronie komody,.... w któréj kluczyk zwykle leżał,..... spostrzegł w niéj kufereczek na kłódeczkę zamknięty, który przy potrząśnięciu głos bardzo miły, niby dźwięk kruszcu wydawał;...... poczém pan Bumble krokiem poważnym, uroczystym na dawne miejsce swoje przy kominku powrócił, i przybierając napowrót dawną swoję postawę, rzekł z największą powagą, głosem stanowczym do siebie:
— Doświadczę!!
Uczyniwszy to ważne i szczególne postanowienie, przez dziesięć minut jeszcze przynajmniéj głową w sposób wiele znaczący kiwał, jakby sobie samemu pewne wyrzuty robił, iż takim zabawnym jest człowiekiem, poczém z nadzwyczajném upodobaniem i radością swoim nogom i łytkom się przypatrywał.
Tém przyjemném i tak miłém dla niego zatrudnieniem jeszcze był zajęty, gdy pani Corney, wpadając nagle zadyszana, wylękniona, na krzesło przy kominku się rzuciła, i zakrywając oczy jedną ręką, drugą na sercu położyła i do tchu przyjść nie mogła.
— Pani Corney,.... droga pani Corney! — zawołał pan Bumble, nachylając się ku niéj; — cóż to ma znaczyć?.... co to jest.... czyli się co niemiłego,.... złego wydarzyło? Proszę mi powiedzieć; stoję.... jak.... jak.... —
W swéj niespokojności Bumble sobie niemógł natychmiast przypomnieć: „jak.... na szpilkach“..... albo, „jak na gorących węglach“.... powiedział zatém: „jak.... jak na.... szkle....
— Ach panie Bumble! — zawołała niewiasta, — takem się okropnie wylękła, że do siebie przyjść nie mogę.
— Nie możesz przyjść do siebie, droga pani Corney? — wykrzyknął Woźny; — któż to się odważył tak okropnie cię przestraszyć?..... Ja wiem, — dodał Bumble, z powagą wrodzoną się miarkując; — zapewnie ktoś z tych złośliwych ubogich!
— Ach, jeżeli tylko na to pomyślę, to mię strach zbiera, — mówiła daléj pani Corney, wzdrygnąwszy się cała. —
— A zatém co zażyj, droga pani Corney! — odpowiedział Bumble pieszczotliwie. — Może kropeleczkę wina,.... co?
— Ach, za nic w świecie! — odparła pani Corney. — Nie, nie,.. wina nie!.. jabym go połknąć niemogła!.. ach!.... tam,.... tam.... na prawo,.... w szafce,.... ach !
Godna niewiasta wskazała przytém w swojém wzburzeniu na szafkę, i zdawała się oraz wewnętrznym kurczom ulegać.
Pan Bumble przypadł natychmiast do szafki, zdjął z półki z miejsca wskazanego ciemnozieloną butelkę, nalał z niéj pełną filiżankę napoju w niéj zawartego, i przytknął ją do ust osłabionéj niewiasty.
— Teraz mi już trochę lepiéj!
Odpowiedziała pani Corney, odtrącając ją ręką, gdy połowę wypiła.
Pan Bumble oczy nabożnie wzniósł ku stropowi na znak podziękowania, opuścił je potém na filiżankę, którą zwolna do nosa zbliżył.
— Miętówka!
Wytłómaczyła mu pani Corney słabym głosem, uśmiechnąwszy się przytém ponętnie do Woźnego.
— Proszę pokosztować! jest tam w niéj jeszcze odrobinka czegoś innego.
Pan Bumble skosztował lekarstwo z pewną wątpliwością, mlasnął ustami, łyknął raz jeszcze, i wychylił filiżankę aż do kropli.
— Ach to wzmacnia! — rzekła pani Corney.
— To prawda,.... i bardzo wzmacnia!.... rzeczywiście droga pani Corneyǃ
Odpowiedział Woźny, a mówiąc to, przysunął sobie krzesło, usiadł tuż koło niéj, i zaczął się jéj czule dopytywać, co się takiego wydarzyło, że tak wyłękniona przybiegła.
— Nic, nic, panie Bumble, — odpowiedziała pani Corney. — Ach ja jestem kobieta szalona, drażliwa i bardzo słabowita istota.
— Nie, nie słabowita, droga pani Corneyǃ — odparł pan Bumble, i jeszcze bliżej z krzesłem do niéj się przysunął. — A może jesteś w istocie słabą istotą, droga, luba pani Corney?
— Ach, my jesteśmy wszyscy słabemi istotami!
Odpowiedziała pani Corney, zasłaniając się zasadą ogólną.
— To prawda — potwierdził Woźny.
Przez kilka minut milczenie jak najgłębsze panowało, gdyż żadne z nich ani słówka nierzekło. Bumble wyjaśnił niejako to całe położenie, zdjąwszy lewą rękę z poręczy krzesła pani Corney, na któréj dotąd spoczywała, i opuściwszy ją do sznureczka u fartuszka pani Corney, z którym się powoli poplątała.
— My jesteśmy wszyscy słabemi istotami!
Ozwał się nakoniec pan Bumble.
Pani Corney westchnęła.
— Ach pani Corneyǃ dla czegóż tak wzdychasz? — zapytał Bumble.
— Kiedy się temu oprzeć niemogęǃ
Odpowiedziała pani Corney i powtórnie westchnęła.
— Jest to pokoik bardzo ładny, wygodny, droga pani Corney! — mówił Bumble daléj, potoczywszy po nim okiem. — Jeszcze jeden taki pokój, a niczego by już nie brakowało.
— Toby za wiele było dla jednéj osoby, — szepnęła zacna niewiasta.
— Ale nie dla dwóch, — odpowiedział Bumble głosem najsłodszym. — Cóż pani Corney?
Pani Corney pochyliła głowę, gdy Bumble to wyrzekł, a Bumble również swoję pochylił, aby w twarz pani Corney zajrzeć.
Pani Corney odwróciła cokolwiek twarz swoję z nadzwyczajną skromnością i chciała po chustkę od nosa do kieszeni sięgnąć, lecz ta ręka z ręką Bumbla się zetknęła.
— Opał wolny, nieprawdaż droga Corney? —
Zapytał Woźny, ściskając namiętnie jéj rękę.
— I światło także. —
Odpowiedziała pani Corney, ściskając go leciuchno nawzajem.
— Opał, światło i mieszkanie wolne, — zawołał wtedy Bumble; — ach pani Corney, jakiż to anioł z ciebie!
Takiemu wybuchowi czułości biedna niewiasta żadną miarą oprzeć się niemogła.
Padła tedy w objęcie Woźnego, a Bumble, zapałem i rozkoszą swoją uniesiony, pierwszy ognisty pocałunek na nos jéj cny i skromny wycisnął.
— Taka piękność, taka doskonałość naszéj Gminy! — zawołał Bumble z uciechą. — Wszak ci wiadomo, że panu Slout téj nocy się pogorszyło?
— Wiem! — odpowiedziała pani Corney wstydliwie.
— Jak lekarze mówią, to zaledwie tydzień jeszcze pożyje, — mówił daléj Bumble. — On jest Zawiadowcą tego zakładu;... śmierć jego stanie się powodem, iż jedna posada wolną będzie;.. wypadnie ją zapełnić!.... Ach pani Corney, jakie widoki,... jakie piękne widoki!! Jaka sposobność pomyślna dla połączenia dwóch serc,.... dwóch gospodarstw!
Pani Corney szlochała.
— Jedno tylko słówko! — zawołał wtedy Bumble, nachylając się ku téj piękności wstydliwéj, — jedno tylko małe,.... malutkie,.... maluteńkie słóweczko najsłodsza Corney!
— Do.... do.... dobr.... brze! — wyzionęła cichutko zacna niewiasta.
— Jeszcze jedno! — mówił daléj Woźny; — jedno jeszcze niechaj te usteczka słodziutkie wyrzekną!.... Kiedyż ma nastąpić?.... kiedy?.... kiedy?
Pani Corney po dwa razy usta otworzyła, i po dwa razy słowa na ustach jéj skonały.
Nakoniec, zebrawszy całą swoję odwagę, objęła obiema rękami Woźnego za szyję, i rzekła: iż nastąpić może, kiedy tylko sam zechce, gdyż on jest człowiekiem, któremu się oprzeć niepodobna.
Uporządkowawszy raz całą tę sprawę na tak przyjacielski i zadawalniający sposób, zatwierdzono uroczyście zawartą ugodę i zaręczyny drugim kubkiem miętowki, która przy tém wzburzeniu umysłu niewiasty i jéj serca daleko potrzebniejszą jeszcze się stała.
Gdy się nakoniec z tém wszystkiém cokolwiek uspokojono, pani Corney uwiadomiła Woźnego o śmierci staréj dozorczyni domu roboczego.
— To dobrze, — odpowiedział Bumble, chlepnąwszy miętówki. — Jeszcze dzisiaj wracając do siebie do pana Sowerberry wstąpię, i powiem mu, aby się na jutro koło niéj zakrzątnął. Cóż cię tak mocno przestraszyło, droga, droga Corney?
— Nic szczególnego, mój luby, — odpowiedziała niewiasta unikająco.
— Jednak musi w tém coś być koniecznie! — nacierał Bumble uporczywie; — dla czegóż tego twojemu Bumble nie chcesz powierzyć, najdroższa?
— Nie teraz jeszcze, nie teraz, — odparła pani Corney: — dopiero gdy się pobierzemy, to ci potém powiém, drogi Bumble.
— Gdy się pobierzemy? — zawołał Bumble. — Spodziewam się, że to niebyła przecież jaka śmiałość bezczelna ze strony którego z mieszkańców tego domu....?
— Nie, nie, drogie życie, nie! — wtrąciła niewiasta żywo.
— Gdybym o tém mógł pomyśleć, — mówił daléj Bumble, — gdybym wiedział, iż który z nich swoje gminne oczy do tego lubego oblicza podnieść się odważył....
— Oni by się tego niepoważyli, mój drogi, nie! — odpowiedziała niewiasta.
— Szczęście dla nich wielkie! — zawołał Bumble, grożąc pięścią. — Pokaż mi człowieka, czy to z naszéj Gminy, czy też z kąd inąd, który by się to uczynić ośmielił, to ja mu powiem takie słóweczko, że już tego po drugi raz z pewnością nie uczyni.
Te słowa spokojnie, bez wszelkiego żywszego, namiętniejszego ruchu wyrzeczone, nie uchodziłyby wcale za wielką grzeczność i pochwałę na wdzięk i urok pani Corney; ale że Bumble tę groźbę wyrzekł z nadzwyczajném oburzeniem i złością w ruchu i głosie, pani Corney tym dowodem miłości i przywiązania jego mile tkniętą, rozczuloną została, i oświadczyła z niewypowiedzianém uniesieniem, że on jest w istocie prawdziwym gołąbkiem.
Gołąbek tedy zawinąwszy kołnierz od swéj urzędowéj sukni, zasadził na głowę swój trójgraniasty kapelusz, uściskał i ucałował raz jeszcze czule swoją przyszłą małżonkę, i odszedł, narażając się śmiało na wszelkie nieprzyjemności mroźnego wiatru nocnego;..... poprzód jednak na chwilkę jeszcze w izbie mężczyzn domu roboczego się zatrzymał, aby ich cokolwiek zgromić w celu przekonania się własnego, iż urząd zawiadowcy domu roboczego z potrzebną do tego surowością wypełnić podoła.
Pan Bumble rad zupełnie ze swoich zdolności, opuścił zakład z sercem lekkiém i dumnymi widokami przyszłéj swojéj wzniosłości, które go ciągle przez drogę zajmowały, dopokąd do zakładu Przedsiębiorcy pogrzebów nie doszedł.
Tutaj sklep jeszcze nie był zamknięty, lubo zwykła godzina dawno już minęła, a to z przyczyny, że pan i pani Sowerberry na wieczór na herbatę sobie wyszli, a Noa Claypole nigdy w sobie nieczuł nadzwyczajnéj skłonności do użycia większego sił swoich, jak tyle, ile do jedzenia i picia niezbędnie potrzeba było.
Pan Bumble uderzył kilka razy laską swoją o stolik; lecz gdy przez to żadnéj uwagi wzbudzić nie zdołał, a przez okienko małe w izdebce w tyle od zakładu się znajdującéj mdłe światło spostrzegł, postanowił przeto się odważyć i zajrzeć, co się też tam dzieje takiego; a gdy to w istocie spostrzegł, co się tam działo, zadziwienie niemałe Woźnego ogarnęło.
Stół był do wieczerzy nakryty, a na nim znajdowało się masło, chleb, talerze, szklanki, dzbanek z piwem i butelka wina.
U wyższego końca stołu siedział Noa Claypole, wygodnie rozparty na krześle poręczowém, mając nogi przez jednę poręcz przewieższone, z nożem otwartym w jednéj, a kromką obficie masłem nasmarowanego chleba w drugiéj ręce; tuż koło niego stała Karolina, dobywając ostrzygi z małéj beczułeczki, które pan Noa Claypole z nadzwyczajną chciwością pochłaniać raczył.
Rumianość nieco większa jak zwykle w okolicy nosa tego młodego jegomości, i pewien obłęd, lśnienie niezwyczajne w prawém oku jego, jasnym było dowodem, iż w pewném stopniu był już pijanym; a co jeszcze bardziéj to przypuszczenie potwierdzało, to owa roskosz nieokreślona, z jaką te ostrzygi jedna za drugą pochłaniał, którą by jedynie własnością ich chłodzącą w każdym przypadku, jeżeli gorączka wewnętrzna dopieka, dostatecznie wyjaśnić można.
— Patrzaj Noa, jaka tłuściutka,.... i smaczna! — rzekła Karolina; — jeszcze tę jednę tylko zjedz! tę jednę i ostatnią jeszcze!
— Taka ostrzyga, jest to jednak coś niesłychanie smacznego! — zauważył Noa, połknąwszy ją z lubością. — Jaka szkoda, że się człowiekowi niemiło zrobi, jeżeli pewną ilość zje tych źwierzątek, nieprawda Karolino?
— To jest prawdziwą srogością,... okrucieństwem! — odpowiedziała dziewczyna.
— Nieinaczéj, — potwierdził Noa Claypole. — A ty czy nie lubisz ostrzyg?
— Niebardzo! — odpowiedziała Karolina. — Ja się bardziéj lubię patrzeć na to, jak ty je połykasz drogi Noa; to mi jest milsze, jakbym je sama jadła.
— A to rzecz śmieszna! dalibógǃ — zawołał Noa z namysłem.
— Oto jest jeszcze jedna, — rzekła Karolina. — Patrzaj no, jaką ładną, smaczną ma bródkę!
— Już więcéj jeść niemogę, — odpowiedział Noa. — Żałuję bardzo, ale już ani rusz więcéj! Karolino, chodź do mnie, niech cię pocałuję!
— Co! — zawołał Bumble, wpadając do izby. — Powiedz to jeszcze raz!
Karolina wrzasnęła, i twarz swoję fartuszkiem zakryła, a Noa, zmieniwszy o tyle tylko postawę swoję, że nogi z poręczy krzesła na ziemię zesunął, spoglądał na Woźnego z przerażeniem i osłupieniem pijanego.
— Powtórz to jeszcze raz, ty niegodziwy, bezczelny chłopcze! — zawołał Bumble. — Jak ty śmiesz przez usta nawet coś podobnego przepuścić, co? Jak ty śmiesz na takie rzeczy mu pozwalać, i do tego jeszcze go sama podbudzać, ty zdrożna dziewczyno! Całować ją!.... całować! — wołał Bumble z niewysłowioném oburzeniem; — tego już za wiele!
— Jabym tego nigdy nierobił! — zawołał Noa becząc; — ale ona mię zawsze do tego namawia i sama całuje, czy ja chcę, czy niechcę.
— O Noa! — zawołała Karolina z gorzkim wyrzutem.
— Ona to zawsze robi, panie Bumble! — odparł Noa; — tak jest, ty zawsze to robisz!.... ona mię głaszcze po brodzie, i pieści się ze mną na wszystkie sposoby.
— Milcz! — zawołał Bumble surowo. — Ruszaj natychmiast do kuchni, niegodziwa niewiasto! A ty Noa, zamknij natychmiast skład, i nie mruknij ani słówka, dopokąd twój pan do domu nie powróci; gdy zaś wróci, powiedz mu; że pan Bumble tutaj był i kazał mu powiedzieć, aby jutro rano przyszedł do zakładu i miarę wziął na trumnę dla zmarłéj kobiety staréj,.... czyś słyszał?.... Całować!
Zawołał Bumble, wznosząc ręce do góry.
— Zepsucie i występność niższych klass ludności téj Gminy okropnie górę wzięła; a jeźli parlament w to się niewda, i uwagi swojéj na to przerażające zgorszenie nie zwróci, to kraj zniszczeje, a ród włościan na wieki zaginie.
To mówiąc, Woźny opuścił skład pana Sowerberry z powagą i godnością uroczystą.
A teraz, kiedyśmy go tak daleko już odprowadzili, i wszelkie przygotowania do pogrzebu zmarłéj staruszki uczynić kazali, musimy się także za Oliwerem Twistem obejrzeć, i zapewnić, czyli pozostał w tym rowie, w którym go Tobijasz Crackit pozostawił.
— Żeby wam wilki gardło rozszarpały! — mruknął Sikes, zgrzytając zębami. — Chciałbym teraz być pomiędzy wami, to bym ja was natychmiast uciszył.
Kiedy Sikes to przekleństwo z taką srogością wyzionął, na jaką się tylko jego dusza sroga, okrutna, zdobyć mogła, Oliwera zranionego położył tymczasem na swym kolanie zgiętym, i zwrócił na chwilę głowę, aby się za swoimi prześladowcami obejrzeć.
Niepodobna było podczas tak wielkiéj mgły i ciemności nocnéj cośkolwiek w niejakiéj odległości rozeznać, ale głosy ludzi o pomoc wołających słyszeć się dawały, a szczekanie psów z całego sąsiedztwa, dźwiękiem dzwonu na gwałt bijącego obudzonych, z wszystkich stron się odzywało.
— Stój, ty przeklęty tchórzu, serce zajęcze! — wołał zbójca za uciekającym Tobijaszem Crackit, który, robiąc jak najlepszy użytek z długości swoich nóg, spory kawał go już wyprzedził; — stój!
Powtórzenie tego słowa: stój! skłoniło nareszcie pana Tobijasza do nagłego wstrzymania się, gdyż nie był jeszcze zupełnie pewnym, czyli się już wymknął po za obręb wystrzału pistoletowego, a o tém bardzo dobrze wiedział, iż Sikes żartować nie lubi, zwłaszcza w podobnym wypadku.
— Pomóż mi nieść tego chłopca! — zawołał Sikes, migając z wściekłością na swego towarzysza. — Wróć się, czy słyszysz?
Tobijasz udał że powraca, ośmielił się jednak zwolna idąc głosem cichem, zadyszanym, przerywanym, niechęć swoję objawić, jaką mu ta okoliczność sprawiła, że się wrócić musi.
— Prędzéj! — zawołał Sikes, kładąc chłopca w głębokim, suchym rowie u nóg swoich, i dobywając z kieszeni pistoletu. — Nie udawajże ze mną głupca!
Téj chwili wrzawa i zgiełk ludzi za nimi goniących się wzmógł, a Sikes, obejrzawszy się jeszcze raz po za siebie, spostrzegł wyraźnie kilka postaci, które się w niejakiéj odległości od nich przez płot spinały, aby się na to pole dostać, na którém się wraz z chłopcem znajdował, i kilka psów, już o kilka kroków naprzód ku niemu biegnących.
— Teraz już wszystko stracone, Billu! — zawołał Tobijasz; — zostaw chłopca na ziemi i zmykaj sam jak możesz najprędzéj!
Dawszy mu tę dobrą radę, pan Crackit się wolał raczéj na tę niepewność narazić, aby go przyjaciel wystrzałem z pistoletu ranił, albo może zabił, jak na tę pewność, ażeby go nieprzyjaciel schwytał. Obrócił się tedy natychmiast, i zaczął co tchu zmykać, ile mu tylko sił starczyło.
Sikes zacisnął zęby, zgrzytnął niemi, rzucił okiem naokoło, pokrył śpiesznie ciało Oliwera tym samym płaszczykiem, którym go pierwéj owinięto, pobiegł szybko wzdłuż płotu, jakby przez to prześladowców swoich od tego miejsca chciał odwrócić, na którém Oliwer omdlały leżał, zatrzymał się na chwilę, aby odetchnąć koło płotu drugiego, który tamten w prostym kącie przecinał, rzucił pistolet wysoko w powietrze, przeskoczył przez płot za jednym susem i znikł w okamgnieniu w cieniach nocy.
— Natu, tu! tu! tu! Pinczer! Neptun! natu! — wołał głos drżący z tyłu za nim. — Pinczer! Neptun!.... tędy! tędy! natu!
Psy, które wspólnie ze swoimi panami nie bardzo wielką ochotę do tego rodzaju polowania mieć się zdawały, do którego ich obecnie użyto, usłuchały natychmiast tego wołania; a trzech mężczyzn, którzy się tymczasem w niejakiéj odległości na czystém polu pojawili, zatrzymało się naraz, aby się z sobą naradzić, co daléj począć wypada.
— Mojém zdaniem, czyli raczéj, moim rozkazem by było, — ozwał się najotylszy z tych trzech mężczyzn, — abyśmy się natychmiast do domu wrócili. —
— Ja wszystko z góry pochwalam, co tylko pan Giles uchwalić raczy.
Odpowiedział drugi, cokolwiek niższy i chudszy od tamtego, na twarzy bardzo wybladły i niewypowiedzianie grzeczny, jak zwykle wszyscy bojaźliwi ludzie w podobnych zdarzeniach.
— Ja się również, moi panowie, niegrzecznym okazać i wam sprzeciwiać nie myślę, — dodał trzeci; ten sam, który psów odwołał; — pan Giles najlepiéj musi wiedzieć, co czynić należy, albo nie.
— Zapewne, zapewne, — opowiedział ów nizki mążczyzna, — a cokolwiekbądź pan Giles nam rozkaże, my nie mamy prawa jemu się sprzeciwiać. Nie, nie,... o ja znam bardzo dobrze moje położenie, Bogu dzięki, znam moje położenie.
Mówiąc prawdę, to człowiek ten mały zdawał się rzeczywiście znać bardzo dobrze swoje położenie, i o tém również bardzo dobrze wiedzieć, iż ono téj chwili nie najlepsze być musiało, gdyż mówiąc zęby mu dzwoniły.
— Ja widzę, to masz strach, Brittles, — rzekł Giles. —
— Nie, ja nie mam żadnego strachu, — odpowiedział Brittles.
— Nieprawda, ty masz strach, — zawołał Giles powtórnie.
— To nieprawda, panie Giles, — odparł Brittles.
— To kłamstwo, Brittles, — zawołał Giles.
Te cztery odpowiedzi sprzeczne wynikły z szyderskiego przycinku pana Giles, a ten był skutkiem najprościejszym jego nadzwyczajnego oburzenia o to, że całą odpowiedzialność za powrót do domu w tych okolicznościach pod postacią grzeczności na niego włożyć chciano.
Ostatni z tych trzech walecznych mężów spór cały w sposób bardzo filozoficzny zakończył.
— Ja wam zaraz powiem, moi panowie, jaka tego wszystkiego przyczyna, — rzekł do nich; — oto że wszyscy trzej strach djabelny mamy.
— Niech każdy za siebie tylko odpowiada.
Rzekł na to Giles, lubo z nich wszystkich najbardziéj był blady.
— Ja téż nie inaczéj robię, — odpowiedział tamten. — Jest to rzeczą bardzo prostą, iż człowiek w takiém położeniu rzeczy strach ma. Ja przynajmniéj wyznaję otwarcie, że mam strach.
— A więc i ja mam strach, — przyznał Brittles; — tylko że to jakoś nie wypada człowiekowi coś podobnego tak wprost w oczy powiedzieć.
To wyznanie otwarte uspokoiło nieco pana Giles, który się w końcu także przyznał, że i on ma strach. W skutek tego wszyscy trzej się zaraz zwrócili, i w zgodzie największéj co siły uciekać zaczęli, aż nakoniec pan Giles, który z wszystkich trzech najprędzéj się zadyszał, i do tego jeszcze widłami był obciążony, całéj wymowy swojéj użył, aby się zatrzymać, zamierzając się tak szybkiemu biegowi sprzeciwić.
— Jednak to jest rzecz dziwna, — dodał Giles potém, ułatwiwszy wszystko według swego upodobania, — do czego człowiek nie jest zdolny, jeżeli krew w nim raz zakipi. Ja bym zabójstwo gotów był popełnić, gdybym którego z tych łotrów był dopadł.
Ale że i tamci obaj towarzysze pana Giles te same myśli i zamiary mieli, a krew ich podobnie jak i jego, teraz się zupełnie uspokoiła, zaczęli pomału rozważać przyczynę tak nagłéj zmiany ich usposobienia i chęci.
— Ja teraz wiem, jaka tego przyczyna była, — rzekł nakoniec Giles; — to płot był całą przyczyną.
— Jabym się wcale nie dziwił, gdyby to w istocie prawdą było.
Dodał Brittles, czepiając się téj myśli.
— Możecie się na to spuścić, — rzekł Giles, — że to płot nasze oburzenie tak zatamował. Czułem wyraźnie, jak mię moje opuszczało, gdym się na niego drapał.
Szczególnym przypadkiem i oba jego towarzysze tego samego nieprzyjemnego uczucia téjże saméj chwili doznali, tak że to wkrótce jako rzecz niezaprzecznie dowiedziona stanęła, iż płot wszystkiemu był winien; zwłaszcza, iż żadna wątpliwość względem czasu nie zachodziła, w którym się ta nagła zmiana w nich po raz pierwszy objawiła, gdyż sobie wszyscy jasno i dokładnie przypominali, iż téj chwili właśnie, kiedy ta nagła zmiana ich uczucia zaszła, wszyscy trzéj razem i zbójców spostrzegli.
Tę rozmowę prowadziło trzech mężczyzn, z których dwóch ten napad nocny najpierwéj dostrzegło, a trzeci był dróciarzem podrużującym, który sobie w officynach spokojnym snem ujęty spoczywał, lecz obudzony i wraz ze swymi dwoma psami do gonitwy za zbójcami wezwany został.
Giles działał w swojém podwójném urzędowaniu jako piwniczny i Zawiadowca domu w podeszłym już wieku będącéj właścicielki tego samotnego mieszkania, a Brittes, sługa do wszystkiego, który od dziecięcia u niéj w usługach zostawał, uważany był zawsze jeszcze jako chłopiec wiele po sobie obiecujący, lubo mu już trzydziestka minęła.
Takiemi rozmowami wzajemnie sobie odwagi dodawali, lecz pomimo to wylęknieni, trwogą przejęci, bojaźliwie jeden do drugiego się tulili, i obglądając ciągle z przestrachem naokoło siebie, za najmniejszym szmerem gałęzi krzaków wiatrem poruszonych, ci trzej waleczni mężowie pędem aż do owego drzewa pobiegli, koło którego w ukryciu latarnię swoją poprzód zostawili, ażeby światło jéj złodziei nie ostrzegło, w którym kierunku strzelać mają.
Podniósłszy latarnię z ziemi większą część swego odwrotu do domu szybkim pędem odbyli, a kiedy ciemne ich postacie zupełnie już znikły, światło jéj długo jeszcze potém tańczyło i migotało w oddaleniu, niby wyziew jaki tego mglistego, ciemnego powietrza, śród którego tak szybko się poruszało.
Czém bardziéj poranek się zbliżał, mróz tém większy, tęższy się stawał, a mgła po ziemi się toczyła niby gęsta chmura dymu. Trawa, ziemia była mokra; na każdéj ścieżce, na każdéj choćby najmniejszéj nizince było pełno wody i błota, a oddech wilgotny niezdrowego wiatru ciągnął ociężale po niéj z ponurym, stłumionym wyciem.
Oliwer tylko jeden leżał bez ruchu, i na wszystko nieczuły w tym rowie, w którym go Sikes położył.
Nakoniec i poranek zaświtał; za pierwszém jego brzaskiem powietrze większéj jeszcze ostrości nabrało, .... zimno przenikliwsze się stało,.... a na błękicie niebios zabłysło słabo konanie nocy raczéj, jak zejście dnia.
Wszystkie przedmiota, które dotąd śród nocnéj ciemności ponuro i okropnie wyglądały, stawały się teraz coraz bardziéj wydatniejsze, jaśniejsze, i przybrały w końcu swoje pierwotne, przyrodnie postacie. Deszcz gęsty padać zaczął i szeleściał w krzakach nagich, liścia jeszcze pozbawionych.
Oliwer jeden tylko tego nieczuł, iż na niego pada, gdyż przytomności pozbawiony, strętwiały, bez pomocy, leżał na swém łożu z gliny.
Nakoniec cichy jęk boleści przerwał ciszę dotąd panującą; ten jęk wydarł się piersi chłopczyny, który się właśnie ocknął. Lewa jego ręka, w szal na prędce obwinięta, wisiała bez władzy u jego boku, a szal cały krwią mocno był przesiąknięty.
Oliwer tak był osłabionym, iż z wielką biedą o tyle się zaledwie podnieść zdołał, aby sobie usiąść, a gdy nareszcie tego dokonał, obejrzał się wkoło, czyli gdzie kogoś niespostrzeże, aby pomocy jego wezwać, i jęczał z boleści. Drżąc na całém ciele z zimna, utraty krwi i osłabienia chciał się podnieść na nogi, ale dreszcz zimny wskróś go przejął, a on na nowo padł omdlały na ziemię.
Gdy po chwili z tego powtórnego omdlenia do siebie przyszedł, które już tą razą tak długo jak pierwsze nie trwało, Oliwer, pewném poczuciem ostrzeżony, iż umrzeć będzie musiał, jeżeli dłużéj na tém miejscu pozostanie, podniósł się na nogi, i wszelkich sił dobył, aby się daléj powlec.
Głowa mu ciężyła, w oczach się mu ćmiło, a on się chwiał na wszystkie strony, niby człowiek pijany; pomimo to jednak dość silnie na nogach się trzymał, i wlókł powoli z głową ociężale na piersi pochyloną, lubo sam niewiedział dokąd.
Myśli różne, przerażające, tłumnie umysł jego teraz dręczyć zaczęły.
Raz się mu zdawało, iż pomiędzy Billem i Tobijaszem Crackit jeszcze idzie, toczącymi żywą sprzeczkę pomiędzy sobą, tak, że te słowa nawet, które do siebie mówili, o uszy mu się obijały; a jeźli czasem uwagę na siebie zwrócić był zmuszony, aby wszystkie siły swoje wytężyć i od upadku się uchronić, wtedy czuł wyraźnie, że i on z nimi rozmawia. Czasami się mu przeciwnie wydawało, iż sam-na-sam jest z Billem, który go ciągle ze sobą coraz daléj wlecze, jak to się dnia zeszłego działo, i że wyraźnie mocne uściśnienie jego pięści czuje, jeżeli przypadkiem ludzi po drodze napotkają.
Nagle skoczył i wstecz się cofnął, zdało się mu bowiem, że słyszy wystrzał pistoletu, a potém zgiełk i hałas ludzi, którym powietrze napełniali; światła w oczach mu zabłysły, zgiełk, wrzask niesłychany naokoło niego powstał, a ręka jakaś niewidoma z tych miejsc go unosiła.
Śród tych wszystkich marzeń i przywidzeń szybko po sobie następujących, Oliwer zachował pewne niejasne, przykre uczucie boleści, które go nieustannie dręczyło.
Tak się więc ciągle wlókł daléj, przemykając poniewolnie, bez przytomności przez wrotka i dziury w płotach, jak mu w drogę wpadły, dopokąd na gościeniec się nie dostał. Téj chwili deszcz tak wielki padać zaczął, iż się Oliwer ze swego obłędu zupełnie ocknął.
Spojrzał naokoło, i spostrzegł w niejakiéj odległości od siebie dom samotnie stojący, do którego pomimo swe osłabienie dostać się spodziewał. Pomyślał sobie iż mieszkańcy jego litość z nim mieć będą, jeżeli go w tym stanie zobaczą; a gdyby i ta nadzieja go omyliła, to sądził, iż daleko lepiéj umrzeć w pobliżu istot ludzkich, jak w polu samotném, pustém.
Zebrał zatém wszystkie siły swoje, które mu jeszcze pozostały, i potoczył się ku owemu domowi.
Lecz czém bardziéj do tego zabudowania się zbliżał, jakieś uczucie niejasne w nim się budzić zaczęło, że on już raz ono widział. Szczegółów sobie wprawdzie żadnych przypomnieć nie mógł, ale widok i kształt zewnętrzny tego domu niebył mu nieznany.
Ten mur ogrodowy! Wszak on po drugiéj stronie tego muru padł téj nocy na trawniku na kolana, i błagał owych dwóch ludzi, aby się nad nim litowali! Wszak to był rzeczywiście ten sam dom, któren téj nocy obrabować zamyślali!
Gdy Oliwer nareszcie to miejsce poznał, taki przestrach go opanował, że na chwilę o swojéj ranie i słabości zapomniał, i o ucieczce jedynie myślał.
Ucieczka! Wszak on zaledwie na nogach utrzymać się zdołał; a wreszcie, dokądże mógł uciekać, gdyby nawet całą dzielność i siłę swéj młodości był posiadał?
Oparł się tedy o drzwiczki od ogrodu;.... nie były zamknięte i natychmiast się same otworzyły. Potoczył się tedy przez trawnik, wspiął po schodach do drzwi wchodowych, zapukał słabo do nich,.... lecz téj chwili siły go opadły, przytomność go opuściła, a on upadł omdlały na ziemię, oparty o słupek od małego przysionku domu.
Zdarzyło się właśnie, iż panowie Giles, Brittles i dróciarz pod ten czas zgromadzeni byli w kuchni, zajęci pokrzepieniem swych sił po przestrachu i trudach téj nocy poniesionych.
Pan Giles nie miał wprawdzie nigdy zwyczaju niższych sług domu do wielkiéj poufałości z sobą przypuszczać, lecz owszem, z pewną dobrotliwością dumną nawet z nimi się obchodził, która ludziom wprawdzie niejako pochlebia, nigdy im jednak o wyższém stanowisku w świecie podobnego łaskawcy zapomnieć nie pozwala;.... ale śmierć, pożar, rozbój, rabunek, wszystkich równymi sobie robi....
Pan Giles siedział sobie tedy w kuchni przy ogniu, szeroko rozparty; lewą rękę wsparł na stole, a prawą machał ciągle w powietrzu, aby poprzeć natychmiast najmniejszy szczegół nawet w opowiadaniu swojém, najmniejsze drobnostki obejmującém, o rabunku téj nocy zamierzonym i tak szczęśliwie odpartym, którego wszystkie służące, a szczególnie kucharka i służąca, z natężoną uwagą słuchały.
— Było to koło półdotrzeciéj z rania, — mówił Giles, — a może cokolwiek jeszcze daléj, kiedym się z pierwszego snu obudził, i przewróciwszy na łóżku, tak naprzykład oto, jak teraz, — tutaj Giles dla większéj dokładności na krześle się obrócił, i końcem od obrusa pokrył, aby temu obrazowi większego podobieństwa nadać, — wtém zdaje mi się, że słyszę jakiś szelest.
Téj chwili kucharka nagle pobladła, i kazała drugiéj służącéj drzwi od kuchni lepiéj zamknąć, służąca kazał to panu Brittles uczynić, a ten kazał dróciarzowi, który jednak udał, że tego niesłyszy.
— ....Słyszę jakiś szelest, — mówił daléj Giles. — Z początku sobie myślę, że to zapewne tyko jakie przywidzenie;.... niezważam tedy na to, i układam się wygodnie, aby zasnąć, wtém szelest ten powtórnie i bardzo wyraźnie się odzywa.
— Jakiż to był szelest? — zapytała kucharka.
— Szelest taki, jakby kto coś wyłamywał, — odpowiedział Giles, potoczywszy okiem po wszystkich.
— Bardziéj, jakby ktoś pilnikiem po żelazie posuwał, — wtrącił Brittles.
— Było to wtedy dopiero, kiedyś ty już ten szelest słyszał, — odparł Giles; — lecz w ówczas było to raczéj coś jakby trzeszczenie, lub coś podobnego. Odrzucam tedy śpiesznie kołdrę, — ciągnął Giles, odwijając obrus na stole, — siadam na łóżku i słucham...
Kucharka i służąca wykrzyknęły nagle razem: Wielki Boże! i przysunęły się krzesłami do siebie.
— Teraz już ten szelest bardzo dokładnie słyszałem, — mówił daléj Giles. — Pomyślałem sobie tedy: Ktoś chce drzwi albo okno wysadzić; cóż tutaj robić? Trzeba będzie chyba tego biednego chłopca Brittles obudzić, aby go w łóżku niezamordowali;... gotowi mu, pomyślałem sobie, gardło od ucha do ucha poderznąć, a on nawet nie będzie wiedział kiedy!
Tutaj się oczy wszystkich na biednego Brittles zwróciły, który na odwrót swoje z przerażeniem w mówiącego wlepił, i oniemiały, z gębą szeroko rozwartą, i obliczem, na którém zgroza i przestrach niewypowiedziany się malował, na niego spoglądał.
— Odrzucam tedy kołdrę, — ciągnął Giles, odrzucając obrus i spoglądając śmiało i odważnie na kucharkę i służącą, — wyłażę po cichutku z łóżka,.... wdziewam.....
— Panie Giles! kobiety.... — wtrącił dróciarz.
— Wdziewam buty, — dodał Giles zwracając się do niego, wymawiając to słowo buty, z wielkim naciskiem; — chwytam pistolet nabity, który codziennie wieczór zaraz z koszykiem z srebrem na górę wynoszą, i udaję się na palcach do tego pokoju, gdzie on sypia. „Brittles,“ mówię do niego, gdym go budził, „tylko się nie przelęknij!“
— To prawda, — potwierdził Brittles z cicha.
— „Brittles,“ mówię do niego, „mnie się zdaje, żeśmy zgubieni,“ — mówił daléj Giles, — „nie bój się jednak bardzo, nie bój!“
— Czy się bardzo przeląkł? — zapytała kucharka.
— Ani odrobinki, — odpowiedział Giles. — Tak był śmiałym,.... nieinaczéj, tak śmiałym prawie, jak ja sam.
— Gdyby to mnie było spotkało, tobym natychmiast była ze strachu umarła,.... z pewnością! — zauważyła służąca.
— Bo jesteś niewiastą! — odparł Brittles, cokolwiek więcéj odwagi nabierając.
— Brittles słusznie powiedział, — potwierdził Giles, skinąwszy głową na znak pochwały; — od niewiasty niczego się więcéj spodziewać niemożna. My zaś, co jesteśmy mężczyznami, myśmy pochwycili natychmiast latarnię bez światła, którą Brittles zawsze ma przy sobie, i zeszli z nią po schodach na dół pośród téj ciemności,.... jak się należało.
Pan Giles wstał z krzesła i postąpił parę kroków z zamrużonemi oczyma, aby ruchem odpowiednim opowiadanie swoje lepiéj objaśnić,.... w tém nagle cały się wzdrygnął, i nie mniéj przerażony jak i towarzystwo całe, na krzesło swoje na powrót się rzucił.
Kucharka i służąca przeraźliwie wrzasnęły.
— To ktoś zapukał, — rzekł nakoniec Giles odzyskawszy zupełnie spokojność; — niechaj kto drzwi otworzy!
Nikt się nie ruszył.
— Niezawodnie że podobne pukanie do drzwi,.... o tak wcześnéj porze z rana, jest rzeczą niejako bardzo szczególną, — rzekł Giles, spoglądając na te twarze wybladłe, które go otaczały, sam bladością śmiertelną pokryty, — ale drzwi koniecznie otworzyć potrzeba. Czy kto słyszał?
Giles spoglądał na biednego Brittles, gdy to mówił; ale że ten młody człowiek zawsze był nadzwyczajnie skromnym, więc się też i za tego: kto uważać nie myślał, z czego następnie wnosił, iż to pytanie żadną miarą do niego ściągać się niemoże. Bądź co bądź, dość że nic na to nieodpowiedział.
Giles rzucił spojrzenie wyzywające na dróciarza, ale ten naraz zasnął.
O kobietach zaś ani myśleć było można.
— Jeżeli Brittles drzwi w przytomności świadków otworzyć woli, to mu za świadka posłużyć mogę, — rzekł nakoniec Giles, po chwili milczenia.
— I ja to samo!
Dodał dróciarz, obudziwszy się tak nagle, jak i zasnął.
Brittles się pod tymi warunkami poddał; a gdy się towarzystwo całe przy otworzeniu okienic tém odkryciem nieco uspokoiło, że już dzień od dawna zaświtał, udało się po schodach od kuchni do góry z psami na czele, a obiema kobietami, które się same w kuchni pozostać lękały, w odwodzie.
Stósownie do mądréj porady pana Giles całe towarzystwo jak najgłośniéj z sobą rozmawiało, aby dość wcześnie każdego ostrzedz, coby się w złych zamiarach do drzwi dobywał, iż liczba ich jest dość znaczna; a w skutek pomysłu nadzwyczaj mądrego i przebiegłego tego samego jegomości, uszczypnięto oba psy kilka razy w ogón, aby tém głośniéj i zajadléj wyły i szczekały.
Po użyciu tych wszystkich środków ostrożności, Giles, trzymając się mocno ręki dróciarza, chcąc niby temu zapobiedz, ażeby nieuciekł, jak się żartem wyraził, — dał rozkaz do otworzenia drzwi.
Brittles natychmiast usłuchał, a grono całe, spoglądając lękliwie jedno przez ramię drugiego, niespostrzegło nic straszliwego, jedynie tylko małego Oliwera Twista, omdlałego, wysilonego, który ciężko swe oczy ku nim podniósł, i w milczeniu o litość ich błagał.
— Chłopiec!
Zawołał Giles, odtrącając silnie w tył dróciarza.
— Cóż on tutaj chce,.... co?.... Ha!.... Brittles!.... patrzaj!.... czy go niepoznajesz?
Zaledwie Brittles, który się za drzwiami był ukrył, gdy je otworzył, chłopca tego zobaczył, natychmiast głośno wrzasnął.
Lecz Giles, chwyciwszy chłopca za jedną rękę i nogę, — na szczęście nie za zranioną, — zawlókł go śpiesznie do sieni, i położył na ziemi.
— Oto jest! — wrzeszczał Giles w swojém zapale na całe gardło.... po schodach do góry, — oto jest jeden ze złodziei, pani, oto jest!.... Ach panno! oto jest.... i to zraniony, panno!.... ja go zraniłem, panno!.... a Brittles świece mi trzymał, panno!
— W latarni, panno!
Dodał Brittles, przyłożywszy rękę bokiem do ust, aby wrzask jego tém głośniéj odbijał.
Obie służące pobiegły tymczasem po schodach do góry, aby pani swojéj donieść, że Giles rabusia schwytał, a dróciarz zajął się pod ten czas Oliwerem, i cucić go zaczął, aby im przypadkiem na złość nie zrobił, i pierwéj nie umarł, nim powieszonym zostanie.
Śród tego całego wrzasku, hałasu, ruchu, dał się słyszeć miluchny głos kobiecy, przed którym natychmiast wszystko ucichło.
— Giles!
Zawołał ten głosik po cichu z góry.
— Oto jestem, panno! — odpowiedział Giles. — Niech się panna nie boi, nie bardzo jestem uszkodzony! On nam wielkiego oporu nie stawiał, panno!... było nas za nadto wielu na niego jednego, panno!
— Pst! — zawołała młoda panna; — przestraszysz mi ciotunię jeszcze bardziéj jak złodzieje. Czy ten biedny człowiek mocno zraniony?
— Bardzo niebezpiecznie, panno! —
Odpowiedział Giles z niewypowiedzianém zadowoleniem.
— On tak wygląda, jakby się już na tamten świat chciał wynieść! — zawołał Brittles na tenże sam sposób, jak i poprzód. — A możeby panna była tak łaskawa i zeszła do niego na chwilkę, aby się mu przypatrzeć na przypadek, gdyby....
— Pst! Proszę was, nie róbcie takiego hałasu, moi kochani, — odpowiedziała młoda panna. — Poczekajcie chwilkę, tylko z ciotunią się rozmówię.
Dziewczyna oddaliła się natychmiast nóżką leciuchną, i powróciła niebawem z tym rozkazem, aby zranionego jak najtroskliwiéj do izby pana Giles na górę zaniesiono, a Brittles konia natychmiast okulbaczył, do Chartsey jak najspieszniéj się udał, i ztamtąd bez wszelkiéj zwłoki lekarza i Woźnego sądowego sprowadził.
— Czyż panna na niego pierwéj ani oczkiem rzucić nie chce? — spytał Giles z taką dumą i zarozumiałością, jakby Oliwer był jakiém rzadkiém zwierzęciem, ptakiem prześlicznym, którego z nadzwyczajną zręcznością ułowił. — Choćby raz przynajmniéj.
— Nie, nie, za nic w świecie, — odpowiedziała dziewczyna. — Biedny człowiek! obchódźcie się z nim jak najlepiéj, Giles! proszę was, uczyńcie to dla mnie!
Stary sługa spojrzał na dziewczynę z taką dumą i podziwieniem w oku, gdy się oddalała, jakoby ona własném jego dziecięciem była. Nachyliwszy się potém do Oliwera, pomógł go po schodach do góry wnieść z pieczołowitością i troskliwością kobiety.
W pokoiku ładnym, którego uporządkowanie jednak raczéj wygodność staroświecką, jak wytworność nowoczesną objawiało... siedziało dwie pań przy smacznie i obficie zastawioném śniadaniu. Pan Giles czarno i starannie ubrany, usługiwał im do stołu.
Giles zajął swoje stanowisko na połowie drogi pomiędzy kredensem i stolikiem, na śniadanie zastawionym, wyprostował się jak świeca, głowę do góry zadarł, przechyliwszy ją nieco na jedną stronę, nogę lewą naprzód wystawił, prawą rękę założył za kamizelkę, lewą z talerzem na dół całkiem opuścił, i spoglądał tak, jak zwykle człowiek, który o swoich nadzwyczajnie wielkich zasługach i zaletach zupełnie jest przekonany. —
Jedna z tych dwóch pań przy stole siedzących była już w podeszłym wieku; ale te wysokie, proste poręcze krzesła, na którém siedziała, sztywniéj wyglądać nie mogły, jak ona.
Czysto, schludnie, starannie ubrana, miała na sobie strój po większéj części jeszcze staroświecki, z takiemi jednak odmianami, panującemu smakowi tegocześnemu odpowiadającemi, że te owéj staroświeckości wcale nie tłumiły, ale owszem jeszcze wydatniejszą ją czyniły.
W takim tedy stroju siedziała poważnie na swojém krześle, trzymając ręce złożone przed sobą na stole, a oczy, których ognia wiek bardzo mało przygasił, niezmiennie na swoję młodą towarzyszkę zwrócone.
Druga z kobiet o wiele młodsza, była właśnie w kwiecie najpiękniejszym wiosny swego życia; w tym wieku, w którymby jedynie aniołów mieć chciano, gdyby ich pan Bóg kiedy w postać ludzką chciał ubrać.
Zaledwie lat siedmnaście mieć mogła, a postać jéj była tak smukła i wytworna, tak miła i powabna, tak kształtna i piękna, że się zdawało, iż ziemia jéj żywiołem być nie może, ani téż rubaszni jéj mieszkańcy równemi z nią istotami. Ta bystrość umysłu nawet, ten rozsądek, który tlał w jéj młodych oczach i na piękném, wzniosłém czole się odbijał, niezdawał się być własnością tego młodego wieku, tego świata.
A jednak wyraz zmienny łagodności i wesołości, owe tysiączne promienie, które na obliczu jéj w tysiącznych barwach igrając, żadnego cieniu na niém nie zostawiały; a nadewszystko uśmiech,..... ten miły, powabny, błogi uśmiech na jéj usteczkach różowych,.... dowodził o uczuciach, usposobieniu najlepszém ludzkiéj przyrody i serca.
Przy stole zajętą była szczerze swojém lekkiém zatrudnieniem; a kiedy przypadkiem oczy na swą starszą towarzyszkę podniesła, która na nią z taką tkliwością spoglądała, powabnie włos sobie pogładziła, bez wymusu, gładko nad czołem zaczesany, i w jedno promieniste spojrzenie tyle przywiązania i tkliwości serca i wrodzonego uroku zmieścić umiała, żeby nawet aniołowie sami i duchy niebiańskie z uśmiechem na nią były spoglądały.
Staruszka się na to uśmiechnęła; ale serce jéj było ciężkie, przepełnione i wycisnęło jéj z oczu łzę, która się jednak długo w nich nie ostała.
— Brittles już od godziny pojechał do miasta, nieprawdaż? — ozwała się nakoniec staruszka po długiéj chwili milczenia.
— Już od godziny i dwunastu minut, pani!
Odpowiedział Giles, spoglądając na srebrny zegarek, który za czarną wstęgę z kieszonki dobył.
— On zawsze taki jest powolny, — zauważyła staruszka.
— Brittles był zawsze powolnym chłopcem, pani!
Odpowiedział sługa. A że Brittles już od trzydziestu lat przynajmniéj zawsze chłopcem był powolnym, nie było przeto wielkiego podobieństwa, aby się kiedyś skorszym mógł był zrobić.
— Jak się mi zdaje, to on się coraz bardziéj pogarsza, zamiast coby się miał polepszyć, — rzekła staruszka.
— Najgorsze w nim jest to, iż często z innymi chłopcami w zabawy po drodze się zapuszcza, — dodała młodsza z uśmiechem.
Pan Giles chciał się także do uśmiechu pełnego uszanowania łaskawie poniżyć;... wtém gig u drzwiczek od ogrodu się zatrzymał, a z niego wysiadł otyły mężczyzna, który jak najśpieszniéj ku drzwiom się potoczył, i wpadłszy szybko do domu, tym samym niepojętym sposobem wbiegł do pokoju, i w swym pośpiechu omal stolika ze śniadaniem i pana Giles samego nie wywrócił.
— Jeszczem nigdy coś podobnego nie słyszał! — zawołał ów otyły jegomość. — Ach droga pani Maylie,.... na Boga!..... i to jeszcze śród nocnéj ciszy!..... nie, tego jeszcze nigdy nie słyszałem!
Otyły jegomość, witając obie panie temi słowy, uścisnął je za ręce, i przysunąwszy sobie krzesło, zaczął je pytać, jak się mają.
— Musiałyście się panie na śmierć przestraszyć,... prawdziwie na śmierć! — rzekł ten jegomość otyły. — Dla czegóżeście panie natychmiast do mnie nie posłały? Na Boga! mój służący byłby w okamgnieniu tutaj przybył; ja sam, i mój pomocnik bylibyśmy sobie to za największą przyjemność poczytali paniom usłużyć; każdy nawet,.... jestem tego pewien;.... droga pani!.... tak niespodziewanie,.... i to jeszcze śród nocy!
Lekarza widocznie ta okoliczność najbardziéj zadziwiała, że ten rabunek był niespodziewany, i śród nocy przedsięwzięty, jakby zwyczajem przyjętym u rozbójników było wyprawy swoje w dzień odbywać, i na kilka dni przedtém mieszkańców, których odwiedzinami swojemi zaszczycić pragną, pocztą o przybyciu swojém uwiadamiać.
— A jakżeż z panną, panno Różo! — zapytał lekarz, zwróciwszy się do młodszéj obu pań, — ja....
— O, ja się także mocno przelękłam,... prawdziwie! — przerwała mu Róża; — ale na górze leży człowiek biedny, o którego odwiedzenie ciocia szczerze pana prosi.
— Jestem o tém mocno przekonany, — odpowiedział lekarz. — To twoja sprawka Giles, jak mi mówiono!
Giles, który drżącą ręką filiżanki ustawiał, zarumienił się nadzwyczajnie na to pytanie lekarza, i rzekł, iż on miał ten zaszczyt....
— Co? zaszczyt? — zawołał lekarz; — a,... niewiedziałem o tém; a może też i równym jest zaszczytem złodzieja w ciemnéj komorze postrzelić, jak i przeciwnika w pojedynku na dwanaście kroków zabić. Wyobraź sobie, że on w powietrze wystrzelił, a tyś pojedynek odbył, panie Giles.
Giles, który takie lekceważenie tego wypadku za niesprawiedliwe targnięcie się na jego chwałę zwycięzką uważał, odpowiedział z wszelkiém uszanowaniem przynależném, że on tego wprawdzie sam osądzić nie jest w stanie, o tém jednak wie, iż strona przeciwna wcale nieżartowała.
— Prawda, prawda! — zawołał lekarz. — Gdzież on leży? Zaprowadźże mię do niego. Powracając od chorego jeszcze raz wstąpię, moja droga pani Maylie. Czy to jest to małe okienko, przez które się wsunął,... co? Któżby to był mógł pomyśleć!
Tak przez całą drogę nieustannie rozprawiając, szedł za panem Giles po schodach do góry; a my tymczasem go opuścimy, aby czytelnika uwiadomić, że pan Losberne, chirurg z sąsiedztwa, znany powszechnie na dziesięć mil wokoło jako „pan doktor,“ utył raczéj z ciągłéj, niezmiennéj wesołości swojéj, jak dobrego życia, a przytém był tak dobrodusznym i uczciwym, lubo nadzwyczaj dziwacznym starym kawalerem, jakiego by drugiego w całym świecie trudno znaleść było.
Lekarz dłużéj u chorego bawił, jak on się sam tego spodziewał, lub panie domu przewidzieć mogły. Skrzyneczkę płaską, szeroką, z gigu mu podano, dzwonek bardzo często usługi swoje pełnił, a słudzy ustawicznie to na górę, to na dół biegali, z czego łatwo było można wnosić, iż coś ważnego na górze się dzieje.
Nakoniec powrócił, i w odpowiedzi na trwoźliwe i ciekawe pytania obu pań, tajemniczo na nie spoglądał, i drzwi starannie za sobą zamknął.
— Jest to nadzwyczajne wydarzenie, pani Maylie!
Ozwał się nakoniec lekarz, plecyma do drzwi obrócony, jakoby i na ten sposób chciał wzbronić, aby drzwi nieodemknięto.
— Spodziewam się przecież, iż żadnego niebezpieczeństwa niema? — spytała staruszka.
— Toby nie było nic tak nadzwyczajnego w podobnych okolicznościach, — odpowiedział lekarz, — lubo sądzę, iż żadnego niema. Czyście panie złodzieja widziały?
— Nie, — odpowiedziała staruszka.
— Ani też o nim nic niesłyszały?
— Nie.
— Proszę mi wybaczyć, pani, — wtrącił Giles; — ja chciałem właśnie o nim pani mówić, kiedy pan doktor Losberne nadjechał.
Rzecz się zaś następnie miała, iż Giles się z początku żadną miarą do tego wyznania skłonić nie odważył, że tylko chłopca małego postrzelił.
Męztwo i odwagę jego takimi pochwałami obsypywano, że mu niepodobna było téj roskoszy serca się wyrzec, i objaśnienia całego wydarzenia na kilka słodkich minut jeszcze nie odciągnąć, aby się tymczasem całym urokiem najwyższego szczytu krótkiéj chwały niewzruszonego męztwa dowoli upoić.
— Rózia chciała tego człowieka widzieć, — ozwała się nakoniec pani Maylie, — ale ja na to nie zezwoliłam. —
— Hm! — rzekł lekarz. — Jego powierzchowność nie jest tak bardzo straszna i odrażająca. Czybyś miała pani co przeciwko temu, gdybym ją prosił, w méj przytomności go odwiedzić?
— Jeżeli to jest rzeczą potrzebną, — odpowiedziała staruszka, — chętnie zezwalam.
— Więc ja sądzę, że jest potrzebną, — odrzekł lekarz. — Na każdy przypadek jestem o tém najbardziéj przekonanym, żebyś pani późniéj mocno żałowała, gdybyś go nie odwiedziła. On jest teraz zupełnie spokojny i ma się dość dobrze. Proszę, panno Różo!..... pani pozwoli? Zaręczam na moję uczciwość, że się panie niczego obawiać nie macie.
Śród wielu jeszcze innych twierdzeń i najświętszych zapewnień, iż widok złoczyńcy mocno i przyjemnie je zadziwi, pan doktor wziął pannę Różę pod rękę, drugą, wolną pani Maylie podał, i obie z największą grzecznością i uszanowaniem po schodach do góry poprowadził.
— A teraz, — szepnął lekarz z cicha, otworzywszy jak najostrożniéj drzwi od sypialnego pokoju, — proszę mi powiedzieć, co panie o nim sądzicie. Prawda że nie jest ogolony, jednakowo pomimo to nadzwyczaj straszliwie nie wygląda. Proszę się na chwilkę zatrzymać,..... ja najprzód popatrzę, czyli jest w tém położeniu, żeby takie odwiedziny mógł przyjąć.
Wyprzedziwszy tedy obie panie, wszedł do pokoju, i skinąwszy na nie, aby się za nim udały, zamknął natychmiast drzwi za niemi, zbliżył się do łóżka i odwinął zasłony.
Tutaj spostrzegły zamiast zatwardziałego, obrosłego, opalonego złoczyńcy, prawdziwe dziecko, wysileniem, boleściami znękane, w śnie głębokim leżące. Jego ramię zranione, owinięte, opatrzone, spoczywało na jego piersi, a głowę miał pochyloną na drugie ramie, które włosy jego długie, po poduszce spływające, całkiem prawie pokrywały.
Poczciwy lekarz trzymał w rękach odwiniętą zasłonę i spoglądał w milczeniu przez kilka chwil na ten obraz.
Gdy w ten sposób nad chorym swoim troskliwie czuwał, dziewczyna tymczasem cokolwiek się usunęła, na drugą stronę obeszła, na krześle przy łóżku usiadła, lekko włos Oliwerowi z twarzy odgarnęła i na niego się nachyliła, a łza gorąca wtedy z ócz jéj na jego czoło padła. —
Chłopczyna się ruszył i przez sen uśmiechnął, jakby ten dowód litości i miłosierdzia nad nim w duszy jego jakiś sen przyjemny o przywiązaniu i miłości był obudził, których nigdy jeszcze dotąd nie zaznał; tak jak dźwięki słodkie muzyki, szmer mruczącego strumyka w miejscu samotném, cichém, zapach miły kwiatu, lub też samo wspomnienie znajomego wyrazu często ciemne wspomnienia wydarzeń budzi, którycheśmy w tém życiu nigdy nie widzieli, które niby cień złudny znikają i ciemne obrazy o życiu piękniejszém, szczęśliwszém, któreśmy dawno już utracili, a które żadna władza umysłu przywołać i jasno nam ukazać nie podoła, przypominać się zdają.
— Co to ma znaczyć? — zawołała staruszka; — niepodobna, ażeby ta mała chłopczyna wspólnikiem zbrodniarzy już być miała!
— Występek, — rzekł z westchnieniem lekarz, zapuszczając zasłony, — wiele i różnych świątyń posiada; a któż z pewnością powiedzieć może, że i w ciele pięknym nie zamieszkał?
— Ależ w tak młodym wieku! — zawołała Róża.
— Droga panno! — odpowiedział na to lekarz, wstrząsnąwszy posępnie głową; — jak śmierć tak i zbrodnia nie jest starszego wieku jedynie udziałem. Bardzo często ludzie najmłodsi i najpiękniejsi są jéj wybranemi ofiarami.
— Ach panie! czyż temu w istocie zawierzyć możesz, aby ten chłopczyna tak młody, tak miły, miał być dobrowolnym spólnikiem najgorszego wyrzutu ludzkości? — zapytała Rózia z trwogą.
Lekarz wstrząsnął głową z takim wyrazem, jakoby chciał powiedzieć, że to do rzeczy niepodobnych nienależało; zrobił jednak tę uwagę, iż przerwać mogą sen zbawienny chłopca, i zaprowadził je do przybocznego pokoju.
— Przypuśćmy nawet, że i on już jest zepsuty, — ciągnęła daléj Rózia, — proszę o tém pamiętać, jak jest młodym; proszę o tém pamiętać, że on nigdy może jeszcze przywiązania i miłości matki nie zaznał, że nigdy téj roskoszy może nieczuł, którą nam obraz miejsca rodzimego sprawia, i że plagi, głód, nieludzkie obejście go może do tego po długiéj walce zmusiło, by wejść w związki z tymi ludźmi, którzy go do popełnienia téj zbrodni popchnęli. Ach ciociu! najdroższa ciociu, zaklinam cię na miłość Boga, pomnij na to wszystko pierwéj, i rozważ ono dobrze, nim tego słabego chłopczynę do więzienia zawlec pozwolisz, które mu na każdy sposób wszelką sposobność do poprawy odbierze. Ach ciociu! jeżeli mię kochasz, jeżeli wiesz, że ja przy twojéj dobroci i łaskawości nigdy utraty rodziców boleśnie nie uczułam, ale tego uczucia jednak doznać i podobnie jak i ten chłopczyna, bez wszelkiéj opieki i pomocy w świecie błąkać się mogłam, ulituj się więc nad nim, nim pora pomyślna przeminie.
— Moje drogie życie! — odpowiedziała staruszka, przycisnąwszy płaczącą dziewczynę do piersi; — czyliż sądzisz, abym mu najmniejszy włosek z głowy zerwać pozwoliła?
— Ja wiem, że nie! — odparła Rózia z pośpiechem; — ty ciociu, niemasz na to serca!
— To prawda, — odpowiedziała staruszka, drżącym głosem; — moje życie już na schyłku, a ja Boga jedynie błagam, aby tyle miłosierdzia miał nademną, ile ja drugim wyświadczyć jestem gotowa. Cóż mam uczynić, aby go wybawić, panie doktorze?
— Proszę mi pozwolić chwilkę nad tém pomyśleć, droga pani, — odpowiedział lekarz.
Pan Losberne powsadzał ręce do kieszeni, i kilka razy się przeszedł głęboko zamyślony po pokoju, zatrzymując się czasami, chwiejąc na palcach i marszcząc brwi i czoło okropnie.
Po wielu wykrzyknięciach: „już mam! już mam!“ potém znowu: „nie, niemam!“ za kilkakrotném ponowieniem chodu i marszczenia brwi i czoła, lekarz nakoniec się zatrzymał i następnie odezwał:
— Mnie się zdaje, że tego chłopca będę mógł uratować, jeżeli mi pani dasz pozwolenie i pełnomocnictwo nieograniczone zastraszenia cokolwiek poczciwego pana Giles, i tego młodego chłopaka Brittles. Jest to człowiek poczciwy, sługa wierny, przywiązany, wiem o tém;.... ale pani masz tysiące sposobów inną drogą to mu wynagrodzić, i przytém go jeszcze za to udarować, iż taki strzelec dobry z niego. Cóż, czy zgoda?
— Jeżeli żadnego innego środka niema do wybawienia tego dziecka, — odpowiedziała pani Maylie.
— Niema, pani, niema! — odpowiedział lekarz. — Daję na to moje słowo.
— A zatém ciocia panu wszelkie pełnomocnictwo daje — rzekła Rózia, uśmiechając się śród łez; — proszę jednak, abyś się z tymi biednymi ludźmi surowiéj nie obszedł, jak tego potrzeba konieczna wymaga.
— Jak się mi zdaje, to pani sądzisz, — odparł lekarz, — że nikt w świecie tkliwego serca nieposiada, tylko ty sama. Jabym sobie tylko życzył dla dobra i zbawienia całego wzrastającego pokolenia męzkiego, aby pierwszy młodzieniec, do wyboru zdolny, panią w takiém samém łaskawém i litościwém usposobieniu serca znalazł, jeżeli się o wzajemność do niego udać zamierzy;.... i życzyłbym sobie wtedy, abym mógł sam być tym młodzieńcem, nieomieszkałbym bowiem z tak pomyślnéj sposobności do pozyskania tak wielkiego szczęścia natychmiast korzystać.
— Z pana to samo takie wielkie dziecko, jak i biedny Brittles, — odpowiedziała Rózia, zapłoniwszy się aż po uszy.
— Nie wielka to zbrodnia! — odparł lekarz, śmiejąc się serdecznie. — Wracając jednak do tego chłopca, główny warunek naszéj ugody dopiero nastąpi. On się za godzinę lub dwie najdaléj obudzi, a lubo temu twardogłowemu sądowemu woźnemu na dole powiedziałem, że go nie można ruszać, ani z nim mówić, nie chcąc go na niebezpieczeństwo życia narazić, jestem tego przekonania, że my bezpiecznie z nim pomówić możemy. Teraz więc następny warunek kładę:.... że go w przytomności pań obu badać będę, a jeżli z tego, co nam odpowie, będziemy wnosili, i ja na zaspokojenie sumienia będę w stanie z jego odpowiedzi wykazać, że on jest rzeczywiście na wskroś zepsutym złoczyńcą, co nawet więcéj jak podobném jest do prawdy,.... więc go zostawimy losowi, a ja na wszelki wypadek od wszelkiego obowiązku względem niego uwolnionym zostanę.
— Ach ciociu! nie, nie!... — zawołała Rózia.
— Ach ciociu! tak, tak!... — odparł lekarz. — Cóż, czy zgoda?
— On nie może być już zbrodniarzem zatwardziałym, — odpowiedziała Rózia, — to niepodobna!
— Tém lepiéj! — odparł lekarz, — a pani tém łatwiéj na mój warunek przystać możesz.
Nakoniec ugodę zawarto, a obie strony usiadły, i obudzenia się Oliwera cierpliwie oczekiwały.
Ta niecierpliwość obu pań na większe doświadczenie jednak wystawioną być miała, jak im pan Losberne zaręczył, i one się spodziewały; albowiem godzina za godziną mijała, a Oliwer spał ciągle głęboko.
Już się zmierzchło i wieczór zapadł, nim dobroduszny i poczciwy lekarz z tą wiadomością do nich przybył, że chłopczyna już tak dalece do siebie przyszedł, iż mówić może, a lubo jest bardzo chory i znaczną utratą krwi nadzwyczajnie osłabiony, z taką jednak szczerością im coś odkryć pragnie, że on woli raczéj na to zezwolić, i sposobność pomyślną do tego mu nastręczyć, jak przy tém obstawać, ażeby aż do jutra rana spokojnie leżał, coby pod innemi okolicznościami z pewnością był uczynił.
Rozmowa bardzo długo trwała, gdyż im Oliwer wszystkie przygody swego krótkiego jeszcze życia opowiedział, i często był zmuszony, dla braku sił i dotkliwych boleści, opowiadanie swoje na czas niejaki przerywać.
Był to rzeczywiście widok szczególny, uroczysty: ten chłopiec słaby, chorobą złożony, opowiadający w tym pokoju przyćmionym głosem cichym, wątłym, cały szereg długi nieszczęść i cierpień, które ludzie źli, nielitościwi, na niego sprowadzili.
O! gdybyśmy dręcząc i ciemiężąc naszych bliźnich, choćby na chwilkę na te smutne świadectwa ludzkich błędów pamiętali, które niby gęste i czarne chmury powoli wprawdzie, ale pomimo to nieodzownie ku niebu się wznoszą, aby zemstę Boga na głowy nasze zwołać, — gdybyśmy na chwilkę przynajmniéj w myśli, wyobraźni, te głosy ponure umarłych ludzi słyszeli, które, będąc skargą na nas, żadną władzą wytępione, żadną dumą stłumione być nie mogą, któżby się wtedy ważył krzywdę i niesłuszność pełnić, nędze, cierpienia, okrócieństwa na głowy bliźniego zlewać, jak się to codziennie na całym świecie dzieje.
Téj nocy ręka kobieca łoże Oliwerowi usłała, a powabność, wdzięk i cnota nad nim czuwała, i snu jego strzegła. Biedny chłopczyna czuł się spokojnym i szczęśliwym, a gdyby mu teraz umrzeć było wypadło, byłby umarł bez szemrania.
Zaledwie tę rozmowę ważną ukończono, a Oliwer snem zdjęty oczy mrużyć zaczął, lekarz, otarłszy sobie oczy, wyrzekając na nie, że już tak słabe, udał się natychmiast do pokojów na dole, aby zamysł swój uskutecznić.
Nieznalazłszy jednak pana Giles w przedpokoju, rzecz całą jeszcze lepiéj sobie rozważył, i w końcu do tego przekonania przyszedł, iż to się w kuchni jeszcze skuteczniéj da urzeczywistnić; udał się przeto niezwłocznie do kuchni.
Tutaj, w téj izbie niższéj parlamentu sług domowych siedziały zgromadzone wszystkie służące, pan Brittles, pan Giles, dróciarz, — którego ze względu na usługi téj nocy koło bezpieczeństwa domu położone, uroczyście na pamiątkę tego dnia na ucztę zaproszono, — i sługa sądowy.
Ten Jegomość ostatni miał wielką laskę, wielką głowę, wielkie usta, wielki nos, wielkie uszy i wielkie półbuciki na nogach, i wyglądał tak, jakoby także odpowiednią ilość piwa w siebie był wlał, co się też i rzeczywiście stało.
Wydarzenia, które zeszłéj nocy zaszły, były przedmiotem bardzo żywéj rozmowy, a Giles wykładał właśnie obszernie i dobitnie swoję bystrość i przytomność niezrównaną umysłu, kiedy lekarz w kuchni się pojawił. Brittles zaś, trzymając kubek z piwem w ręku, wszystko z góry już zatwierdzał, nim przełożony jego ono jeszcze wyrzekł.
— Siedźcie spokojnie na miejscu, — rzekł lekarz, skinąwszy ręką.
— Dziękuję panu, — odpowiedział Giles. — Panie mi nakazały ludzi piwem poczęstować, a że niemiałem wielkiéj chęci do samotności w moim własnym pokoju i za towarzystwem pragnąłem, zeszedłem tedy na dół, aby wraz z nimi część moję wypić.
Brittles coś niezrozumiałego pod nosem bąknął, przez co jednak chciał wyrazić, iż całe towarzystwo wielką wdzięczność panu Giles winno, i jego łaskawą obecność za zaszczyt sobie poczytuje; a pan Giles z nadzwyczajną powagą na wszystkich spoglądał, chcąc ich niby zapewnić, iż tak długo tego zaszczytu używać mogą, dopokąd się skromnie i przyzwoicie sprawować będą.
— Jakżeż się chory ma wieczór? — zapytał Giles.
— Jako-tako! — odpowiedział lekarz. — Ale ja się lękam, panie Giles, czyliś jakiego głupstwa niepopełnił.
— Spodziewam się przecież, — rzekł Giles, drżąc na całém ciele, — że pan niechcesz przez to powiedzieć, iż umrzeć musi? Jeżeliby to nastąpić miało, tobym nigdy więcéj w mojém życiu nie mógł być wesołym i szczęśliwym. Ja bym żadnego dziecka zabić niechciał,.... nawet,.... nawet i.... i naszego Brittles oto nie!.... za żadne bogactwa w świecie!
— Tutaj nie o to chodzi! — odparł lekarz tajemniczo; — panie Giles, odpowiedz mi szczerze, czy jesteś prawowiernym protestantem?
— Tak jest, panie; przynajmniéj tak mi się zdaje.
Wyjąkał Giles przerażony, zbladły jak chusta.
— A czémże ty jesteś, chłopcze?
Zapytał lekarz biednego Brittles z kolei, zwróciwszy się nagle do niego.
— Boże, zmiłuj się nademną! — odpowiedział Brittles, wzdrygnąwszy się cały przelękniony. — Ja jestem tém samém, co i pan Giles!
— Powiedzcież mi więc obaj, — rzekł lekarz uroczyście, — tak jest, obaj: czy jesteście gotowi szczerą przysięgę przed sądem złożyć, że ten chłopiec na górze jest tym samym chłopcem małym, którego téj nocy przez owe okienko małe do sieni wsunięto? Śmiało! otwórzcież raz gębę i powiedźcie: jesteśmy gotowi!
Lekarz, który powszechnie w całéj okolicy jako człowiek serca najdobrotliwszego na ziemi był znany, zadał im to pytanie z takim wyrazem okropnego gniewu w głosie, że Giles i Brittles, którzy już znaczną ilość piwa w siebie wlali, przerażeni, z osłupieniem na siebie spoglądali.
— Proszę dobrze na ich odpowiedź zważać.
Rzekł wtedy lekarz, skinąwszy palcem z wielką uroczystością na woźnego sądowego, chcąc niby przez to napomnienie całą bystrość umysłową tego człowieka obudzić.
— Na tém wiele późniéj zależeć będzie.
Sługa sądowy zebrał wszystkie swoje władze umysłowe, przybrał minę jak tylko mógł najmądrzejszą, i wziął do ręki swoję laskę urzędową, która dotąd nieczynnie w kącie spoczywała.
— Chodzi tu jedynie o ustalenie tego wypadku, czyli obaj chłopcy są jedną i tą samą osobą, lub nie, — rzekł lekarz.
— Tak jest!.... Nieinaczéj!
Odpowiedział sługa sądowy z mocnym kaszlem, gdyż piwo swoje szybko skończył, i parę kropli mu do krztani wlecić musiało.
— Rozbójnicy napadają na dom w nocy, — ciągnął lekarz, — a kilku ludzi spostrzega niejasno chłopca śród ciemności, dymu, wrzawy i hałasu. Nazajutrz rano chłopczyna do tego samego domu przychodzi, a owi ludzie chwytają go natychmiast dla tego, że ma przypadkiem rękę obwiązaną, — przez co go nawet bardzo łatwo o śmierć przyprawić mogli, — i chcą potém przysięgnąć, że ten chłopiec jest chłopcem owych rozbójników. Teraz zachodzi pytanie, czyli wyznanie tych ludzi jest prawdziwe? a jeżeli nie, co ich za to czeka? jaką karę przez to na siebie ściągnąć mogą?
Sługa sądowy poważnie głową pokiwał i rzekł, iż jeżli to nie jest prawem najsłuszniejszém, to on rzeczywiście nie wie, co jest prawo?
— Pytam się was raz jeszcze, — zagrzmiał lekarz; — czyli jesteście gotowi uroczystą przysięgą wyznanie wasze zatwierdzić, że to jest ten sam chłopczyna?
Brittles spojrzał trwożliwie na pana Giles, a Giles trwożliwie na pana Brittles; sługa sądowy założył rękę za ucho, aby odpowiedź lepiéj usłyszeć,...... dróciarz i służące naprzód się pochylili, aby odpowiedź dosłyszeć,..... a lekarz śmiało na wszystkich spoglądał;..... w tém dał się słyszeć dzwonek u bramy od ogrodu, i téjże saméj chwili turkot powozu.
— To oni!
Zawołał Brittles z sercem o wiele ulżonym.
— Jacy oni?
Zawołał lekarz, zbladłszy nagle z kolei.
— Urzędnicy policyjni z Londynu, — odpowiedział Brittles, biorąc za świecę; — ja i pan Giles posłaliśmy tego rana jeszcze po nich.
— Co? — wrzasnął lekarz.
— Tak jest, panie! — odpowiedział Brittles; — posłałem uwiadomienie przez pocztyliona i dziwiłem się tylko, że już dawniéj nie przybyli.
— Czy tak?.... czy tak?.... a więc niechże was piorun trzaśnie z waszemi.... powolnemi pocztami! — zawołał lekarz i odszedł.
— Kto tam jest?
Zawołał Brittles, uchylając drzwi cokolwiek tylko, i wyglądając przez nie, zasłoniwszy sobie poprzód ręką świecę.
— Otwórzcie drzwi! — zawołano z zewnątrz; — urzędnicy policyjni z Londynu, po których dziś rano posłano.
Brittles, tém zapewnieniem mocno ucieszony, otworzył natychmiast drzwi na oścież i spostrzegł przed sobą człowieka okazałego w tołubie, który wszedł do sieni nie rzekłszy ani słowa więcéj do niego, i buty sobie o słomiankę na ziemi obtarł z taką obojętnością, jakby do domu należał.
— Proszę cię, mój młody człowieku, każ wysłać kogo, aby konia od mego towarzysza odebrał, — ozwał się urzędnik. — Siedzi w Gigu. Czy niemacie tutaj wozowni, ażeby gig na krótki czas do niéj wstawić?
Brittles mu odpowiedział, że jest wozownia i wskazał przytém na przyległy budynek. Urzędnik wrócił się przeto natychmiast do drzwiczek ogrodowych, i pomógł swemu towarzyszowi gig do wozowni wstawić, a Brittles im przez ten cały czas z największém podziwieniem przyświecał.
Gdy to wszystko do porządku przyprowadzili, wrócili razem do domu, a wszedłszy do przedpokoju im wskazanego, zdjęli z siebie tołuby, kapelusze, i okazali się takimi, jak w istocie wyglądali.
Mężczyzna, który do drzwi pukał, był silny, barczysty, średniego wzrostu, lat pięćdziesiąt blizko mający, z włosem krótko przystrzyżonym, czarnym, połyskującym, faworytami do połowy twarzy zachodzącemi, twarzą okrągłą, i oczyma bystremi, przenikliwemi. Jego towarzysz zaś był rudy, kościsty, w butach palonych, wysokich, z obliczem zaniedbaném, zarosłém, nosem zadartém, pozorem nieprzyjemném.
— Powiedz twojemu panu, że Blather i Duff z Londynu przybyli, czy słyszysz? — rzekł nakoniec starszy z obu nowoprzybyłych, gładząc sobie włosy, i kładąc parę kajdan na stole. — A! dobry wieczór, panu! Czy nie mógłbym pierwéj słów kilka na osobności z panem pomówić!
Ta odezwa zwrócona była do pana Losberne, który właśnie wszedł do przedpokoju. Lekarz kazał natychmiast służącemu się oddalić, wprowadził obie panie, i zamknął drzwi za sobą.
— Oto jest pani tego domu, — rzekł Losberne, wskazując na pani Maylie.
Pan Blather się skłonił, a gdy go zaproszono, aby usiąść raczył, kapelusz na ziemi położył i przysunąwszy sobie krzesło, wezwał swego towarzysza Duffa, aby to samo co i on uczynił.
Pan Duff, który się do wyższego towarzystwa przyzwyczajonym być nie zdawał, a przynajmniéj nie bardzo się czuł swobodnym, jeżeli mu się w nim znajdować wypadło, usiadł nakoniec po wielu najrozmaitszych wykrzywieniach członkami, wsadził laskę do gęby, i siedział nieśmiały, pomięszany.
— Pomówmyż więc teraz o tym nocnym rabunku, — ozwał się Blathers. — Jakżeż to się wszystko stało?
Losberne, któremu widocznie wiele na tém zależało, aby jak najwięcéj czasu pozyskać, opowiedział im wszystko z najdrobniejszymi szczegółami jak najszerzéj i najdłużéj, a panowie Blathers i Duff przysłuchiwali się mu przez ten czas z wielką uwagą, i tylko czasami z porozumieniem na siebie okiem rzucili.
— Niemożna jeszcze nic pewnego powiedzieć, — ozwał się nakoniec Blathers, — dopokąd miejscowości niezobaczę;.... mnie się jednak zdaje,.... lubo nic jeszcze stanowczo w téj mierze oświadczyć niemogę,.... że tego napadu zieleniak żaden niepopełnił;.... cóż ty na to Duff, co?
— I ja jestem tego samego zdania, że nie! — odpowiedział Duff.
— Aby zaś te panie nas zrozumieć mogły, trzeba będzie to słowo zieleniak objaśnić. Chcieliście panowie zapewnie przez to powiedzieć, że tego napadu złodzieje zwyczajni ze wsi nie popełnili? — rzekł Losberne z uśmiechem.
— Nieinaczéj mój panie! — odpowiedział Blathers. — Czy to już wszystko, co się tego napadu nocnego dotycze?
— Wszystko! — odrzekł lekarz.
— Cóż to jest z owym chłopcem, którego słudzy rano schwytać mieli? — spytał Blathers.
— Nic, — odpowiedział lekarz. — Jeden ze sług przestraszonych tego domu coś sobie w głowie ubrdał, że ten chłopiec miał mieć udział w tym nocnym rozboju;.... ale to jest czyste szaleństwo i nic więcéj!
— Toby jednak łatwo być mogło,.... — zauważył Duff nieśmiało.
— Jego uwaga bardzo sprawiedliwa, — potwierdził Blathers, kiwnąwszy głową na znak swéj zgodności z jego zdaniem, i zaczął się bawić kajdanami, jakby to w istocie pare kastaniet było. — Gdzie jest ten chłopiec? Cóż on sam o sobie powiada? Zkądże tutaj przybył? Przecież z nieba niespadł jak się spodziewam?
— Zapewnie że nie! — odpowiedział lekarz, rzuciwszy spojrzenie szybkie na obie panie przytomne. — Znam jego całe życie;... ale o tém późniéj pomówiemy. Zdaje się mi, iż najprzód zechcecie panowie z pewnością zwiedzić to miejsce, przez które się złodzieje do domu wkraść chcieli, nieprawda?
— Nieinaczéj! — odpowiedział Blathers. — Najlepiéj będzie jeżeli miejscowość i okoliczności wszystkie najprzód zbadamy, a potém dopiero do śledztwa ze sługami się zabierzemy. Jest to przynajmniej droga zwyczajna w podobnych wypadkach.
Przyniesiono zatém kilka świec, a panowie Blathers i Duff w towarzystwie miejscowego urzędnika sądowego z Chertsey, potém Brittles, Giles, słowem wszyscy przytomni udali się natychmiast do owéj małéj komórki na samym końcu sieni, i wyjrzeli przez okienko; potém wyszli na podwórze, obeszli dom w około, i wejrzeli przez okienko do komórki, a potém wzięli świecę, aby nią okno i okienicę dokładnie obejrzeć, a potém latarnię, aby się nią śladom stóp na ziemi dokładnie przypatrzeć, a potém widły, aby nimi krzaki przetrząść.
Gdy to wszystko śród największéj uwagi wszystkich przytomnych uskuteczniono, wszyscy weszli na powrót do domu, a panowie Giles i Brittles musieli dać opis melodramatyczny swych wszystkich przygód zeszłéj nocy, co też przynajmniéj sześć razy uczynili, sprzeciwiając się pierwszego razu w jednéj tylko ważnéj rzeczy jeden drugiemu w wyznaniach swoich, a za szóstym przynajmniéj w dwunastu.
Gdy się nakoniec i to skończyło, Blathers i Duff wyszli z pokoju, i mieli z sobą długą naradą, w porównaniu z którą co do uroczystości i tajemniczości, narada największych nawet lekarzy względem najważniejszego nawet pytania w medycynie, jest czystém dziecieństwem, bzdurstwem.
Kiedy się to działo, lekarz się tymczasem w pokoju pobocznym największą niespokojnością miotany przechodził, a pani Maylie i Rózia z trwogą na niego spoglądały.
— Słowo daję, niech mię piorun trzaśnie, — rzekł nakoniec, zatrzymawszy się na chwilę, — jeżeli ja wiem co teraz począć?
— Mnie się zdaje, — ozwała się Rózia, — iż najlepiéj będzie bieg życia Oliwera szczerze i otwarcie tym ludziom opowiedzieć, a to go najpewniéj uniewinni.
— Ja zaś wątpię, moja droga panno! — odpowiedział lekarz, wstrząsnąwszy głową. — Ja nie myślę wcale, aby go to tak przed tymi, jako i przed wyższymi jeszcze sądowymi urzędnikami usprawiedliwić miało. Gdyż mówiąc szczerze: któż on jest?.... oni na to powiedzą: zbieg,.... włóczęga!.... Jeżeli powieść jego według wszelkich względów i wątpliwości świata na rozwagę weźniemy i sądzić będziemy, to szczerze wyznać muszę, iż w oczach takich ludzi bardzo podejrzaną się wyda.
— Spodziewam się jednak, iż pan jéj przecież zawierzasz? — zarzuciła Rózia popędliwie.
— Co do mnie, to święcie wierzę, jakkolwiek jest bardzo dziwną, a ja starym szaleńcem, — odpowiedział lekarz; — ale ja jednakowo nie sądzę, aby dla ucha urzędnika policyjnego zdatną była.
— Dla czego nie? — spytała Rózia.
— Dla tego, mój ładny badaczu, — odpowiedział lekarz, — dla tego, że patrząc się na nią ich oczyma, jest w niéj wiele brzydkich kawałków! on tylko to dowieść może, co jest w niéj najbrzydszego, ale nie to, co w niéj jest pięknego, szlachetnego, a ci ludzie upatrują zawsze we wszystkiém głównie to co? i dla czego? i nic a nic nie przyjmują, co nie jest dowiedzione. Z jego własnego wyznania pokazuje się, iż przez czas niejaki ze złodziejami był w styczności;.... jednego razu go nawet do urzędu policyjnego zawleczono, obciążonego tém oskarżeniem, że chustkę jakiemuś nieznajomemu Jegomości z kieszeni ukradł; a z domu tego Jegomości został przemocą uwiedziony i zawleczony w miejsce, którego nam opisać nie jest w stanie, i najmniejszego nawet wyobrażenia o jego położeniu niema. Do Chertsey zaprowadzili go ludzie, którzy szczególniejsze przywiązanie do niego mieć się zdają, wbrew jego woli nawet, i wsuwają go przez małe okienko do domu, któren obrabować zamierzają, i właśnie wtedy, kiedy on mieszkańców pobudzić zamyśla, i jedyną rzecz uczynić, która by go w oczach wszystkich usprawiedliwić mogła, ten niezgrabny, nieokrzesany, niedorzeczny Giles wpada i strzela do niego, jakoby mu naumyślnie chciał przeszkodzić coś dla siebie dobrego uczynić. Czyliż tego wszystkiego panie nie pojmujecie?
— Pojmuję ja dobrze to wszystko, — odpowiedziała Rózia, uśmiechając się z popędliwości lekarza, — ale ja w tém jeszcze nic takiego niewidzę, coby tego biednego chłopczynę zbrodniarzem robić miało.
— O ja wiem, że nie, — odpowiedział lekarz; — wiem! wiem! Bogdaj oczy jasne twojéj płci panno Różo nieba błogosławiły! One zawsze tylko jedną stronę każdéj rzeczy widzą, czy to złą czy dobrą, a tą jest niezmiennie ta, która się im najsamprzód przedstawi.
Lekarz, objawiwszy tym sposobem wypadek swego długiego doświadczenia w życiu, wsadził ręce do kieszeni, i zaczął się po pokoju z daleko większą szybkością jak poprzód przechadzać.
— Czém bardziéj nad tém rozmyślam, — rzekł nakoniec, — tém się bardziéj przekonuję, żeby to się przyczyną nadzwyczajnych trudności i nieprzyjemności stać mogło, gdybyśmy tych ludzi z prawdziwym biegiem życia Oliwera obznajomić chcieli. Jestem pewien, że oni ani słowa nieuwierzą; a nakoniec, gdyby nawet nic złego dla chłopca z tego wynikło, już samo rozpowszechnienie téjże, i wytknięcie tych wszystkich miejsc ciemnych i wątpliwych, które się w niéj znajdują, mogłoby przeszkodzić twemu dobrotliwemu zamiarowi, droga pani Maylie, wybawienia chłopca z téj nędzy.
— Cóż więc poczniemy? — zawołała Rózia w rozpaczy. — Wielki Boże! dla czego po tych ludzi posełali?
— To prawda, dla czego? — potwierdziła pani Maylie; — jabym ich za żadne pieniądze niebyła przywołać kazała.
— Ja o tém wszystkiém wiem bardzo dobrze, — odparł Losberne nakoniec, siadając z pewną rozpaczliwą spokojnością; — musimy jednak wszystko cierpliwie znieść i śmiało i odważnie zamysł rozpoczęty do skutku przywieść.... oto rzecz cała. Cel jest dobry, a zatém i skutki usprawiedliwić musi. Chłopiec wpadł właśnie w gorączkę, niemożna z nim przeto wiele rozmawiać; to jest jedna pociecha. Musimy z téj okoliczności tyle korzystać, ile się da;.. a jeźli, to co w sobie jest złe, teraz dla nas jest najlepsze, nie nasza w tém wina... Proszę bliżéj!
— To jest rzecz dowiedziona, mój panie, — rzekł Blathers, gdy w towarzystwie zacnego pana Duff wszedł do pokoju, zamknąwszy pierwéj drzwi za sobą nim przemówił, — że to niebyło złodziejstwo zmówione.
— A cóż to jest, złodziejstwo zmówione? — zapytał lekarz z niecierpliwością.
— Złodziejstwem lub rabunkiem zmówionym, nazywamy to, łaskawa pani, — rzekł Blathers, obróciwszy się do niéj, jakby się nad niewiadomością jéj litował, ale niewiadomością lekarza pogardzał, — jeżeli słudzy domowi ze złodziejami są w zmowie.
— Tutaj ich nikt o to nie posądza! — odparła pani Maylie.
— To prawda że nie, łaskawa pani, — odpowiedział Blathers, — ale oni pomimo to jednak w zmowie z nimi być mogli.
— Co by niebyło rzeczą niepodobną, — potwierdził Duff.
— To jest ręką złodziei z miasta zdziałane, według naszego zdania, — ciągnął Blathers, zdając sprawę ze swych poszukiwań, — gdyż wszystko po mistrzowsku ułożone.
— W istocie, bardzo ładnie, — potwierdził Duff pokornie.
— Do tego dwóch należało, — mówił daléj Blathers, — i chłopca małego mieli z sobą; o tém się natychmiast z wielkości okna przekonać można. Na teraz nic więcéj powiedzieć niemożemy. Życzylibyśmy sobie teraz tego chłopczynę widzieć, który się na górze znajduje.
— A możeby się ci panowie cokolwiek czego napili, pani Maylie?
Rzekł lekarz, a twarz jego się natychmiast wypogodziła, gdy mu ta myśl do głowy przyszła.
— Ach, to prawda! — zawołała Rózia śpiesznie. — Natychmiast wszystkiego przynieść każę.
— Dziękujemy, łaskawa panno! — odpowiedział Blathers, otarłszy usta rękawem; — podobne zatrudnienia są bardzo suche. Proszę sobie jednak dla nas wiele zachodu nierobić;.... co panna ma najbliżéj pod ręką, my wszystko przyjmiemy.
— Cóż sobie panowie życzycie?
Zapytał lekarz, idąc za młodą dziewczyną do szafy.
— Trochę wódeczki, drogi panie, jeżeli to państwu wszystko jedno, — odpowiedział Blathers. — Z Londynu aż dotąd spory kawał drogi, przy tym zimnie jeszcze, łaskawa pani, a ja to doświadczenie zrobiłem, iż wódka najlepiéj grzeje.
Pan Blathers zwrócił się do pani Maylie z tém zwierzeniem, która z największą uprzejmością ono przyjęła. Podczas kiedy się ten urzędnik z uwagą swoją do niéj obrócił, lekarz się tymczasem z pokoju wymknął.
— A!....
Zawołał Blathers, który kieliszka za spód nie uchwycił, lecz pomiędzy dwa palce swéj ręki lewéj go ujął, i równo z piersią przed sobą trzymał.
— Już ja w mojém życiu wiele podobnych wypadków widziałem, moje panie.
— Naprzykład ów napad nocny w Edmonton, czy sobie przypominasz, co? — wtrącił Duff, chcąc przyjść w pomoc pamięci swego towarzysza.
— To było właśnie coś podobnego, nieprawda? — odrzekł Blathers; — a sprawcą tego był Conkey Chickweed, jestem najświęciéj przekonany.
— Ty zawsze tylko jego masz na myśli! — odparł Duff. — Ja zaś utrzymuję że to była rodzina Pet, a Conkey ani na włos do tego nie należał.
— Ale gdzież tam, ja wiem o tém bardzo dobrze, — odpowiedział Blathers. — Czy sobie to zdarzenie przypominasz, kiedy Conkey sobie samemu skradł pieniądze! Jaki to był wszędzie hałas! większy jeszcze jak za jaką książką nową.
— Cóż to było?
Zapytała Rózia, która się jak najtroskliwiéj swych gości niepożądanych przy wesołości utrzymać starała.
— Było to złodziejstwo, łaskawa panno, jakiego z pewnością nikt więcéj nie wymyśli, — odpowiedział Blathers. — Ten Conkey Chickweed....
— Conkey z perkatym nosem zwany, łaskawa pani, — wtrącił Duff. —
— Wszak panie o tém zapewnie wiedzą, nieprawda? — zapytał Blathers. — Zawsze mi tylko niepotrzebnie przerywać musisz,.. otóż ten Conkey Chickweed, łaskawa panno, trzymał dom gospodni przy drodze do Battlebridge, i miał przytém piwnicę, do któréj wiele młodych ludzi się schodziło na bitwy kogutów, boksowanie i tym podobne zabawy, a wyznać potrzeba, iż to wszystko doskonale i ładnie się odbywało, gdyż ja sam nieraz tam byłem. Wtedy jeszcze nienależał do ich towarzystwa; pewnéj nocy jednak skradziono mu trzystadwadzieścia siedm gwinej, zaszytych we worku płóciennym,...... i to śród nocy, z jego sypialni;...... jakiś nieznajomy z czarnym plastrem na oku miał to złodziejstwo popełnić, który się najprzód z wieczora pod jego łóżkiem ukrył, a potém, zabrawszy pieniądze, przez okno niebardzo wysokie, bo tylko z pierwszego piątra, wyskoczył. On się wprawdzie dość żywo z tém zwinął, ale i Conkey niebył leniwy,.... gdyż na ten hałas się obudził, z łóżka zerwał, z pistoletu nabitego za nim wystrzelił, i całe sąsiedztwo przez to pobudził. Ludzie wszyscy natychmiast za złodziejem krzyczeć zaczęli, a gdy się zeszli, aby sobie miejsce obejrzeć, spostrzegli, że Conkey złodzieja ugodzić musiał, gdyż znaleźli ślady krwi, które się aż do jednego płotu dość odległego ciągnęły, przy którym dopiero zniknęły. Złodziéj tymczasem ze swoją zdobyczą umknął, a w skutek tego wypadku imie pana Chickweed zostało za pozwoleniem sądowém pomiędzy innemi bankructwami w dziennikach umieszczone. Robiono różne składki, loteryje i Bóg wie co jeszcze wszystko, aby tego biednego człowieka wspomódz, który nad tą stratą swoją okropnie ubolewając, w wielkim smutku się znajdował, przez kilka dni w największéj rozpaczy po ulicach biegał z głową najeżoną, oczyma błędnemi, tak że wielu bardzo sądziło, iż on albo oszaleje, albo też sobie w łeb wypali. Jednego dnia wpada nagle do policyjnego urzędu zadyszany, i żąda pomówić z przełożonym na osobności; po niejakim czasie nasz przełożony dzwoni, każe przywołać do siebie pana Jem Spyers — Jem był to urzędnik w służbie, — i nakazuje mu pójść z panem Chickweed do niego do domu i pomóc mu w schwytaniu tego człowieka, który go okradł.... „Ja go widziałem panie Spyers,“ rzekł Chickweed do niego, „przedwczoraj rano przeszedł koło mego domu.“ — „Dla czegóżeś z domu niewypadł i za kołnierz go niechwycił?“ zapytał Spyers. — „Takem na jego widok zgłupiał i przytomność stracił, żeby mię dziecko było na ziemię powaliło,“ — odpowiedział ten biedny człowiek, „ale ja jestem pewien, że go schwycimy, gdyż on téj nocy pomiędzy dziesiątą i jedenastą znowu przeszedł.“ Zaledwie Spyers to usłyszał, zabrał natychmiast z sobą parę sztuk potrzebnéj bielizny białéj i grzebień, na przypadek gdyby mu parę dni na złodzieja czekać wypadało, udał się do mieszkania pana Chickweed i usiadł sobie pod oknem po za małą czerwoną zasłoną, z kapeluszem na głowie, gotów zaraz z domu wyskoczyć, gdyby tego potrzeba wypadła. Już było raz późno w nocy, Spyers sobie wygodnie przy oknie siedział i spokojnie fajkę palił, wtem Chickweed nagle z pokoju wypada, wrzeszcząc na całe gardło; — „Oto jest! oto jest! Łapajcie złodzieja! zbójcę!“ Jem Spyers wypada także za nim, i widzi pana Chickweed biegnącego pędem ulicą z okropnym wrzaskiem. Spyers daléj za nimi,.... niespuszcza go z oka, lud cały krzyczy także: „Łapajcie złodzieja,“ i goni z nimi tłumem...... Chickweed goni i goni krzycząc ciągle na całe gardło. Nakoniec zwracając się koło rogu ulicy, Spyers go traci z oczu na chwilkę,..... spostrzega potém grono małe zgromadzonego ludu,.... przypada do niego.... i pyta: „Gdzież jest złodziéj?“ — „Niech mię piorun trzaśnie,“ odpowiada Chickweed, „znowum go gdzieś zgubił!“
Było to rzeczą wprawdzie bardzo dziwną, ale że złodzieja nigdzie widać nie było, wrócili tedy napowrót do domu gospodniego, a nazajutrz rano Spyers zajął powtórnie swoje dawne miejsce pod oknem, i wyglądał przez nie z po za zasłony za człowiekiem wysokim, z plastrem czarnym na oku, aż go nakoniec samego oczy zbolały. Niepodobna jednak było, aby je ciągle mógł był mieć otwarte i ani na chwilkę je nie zmrużyć,.... lecz zaledwie to uczynił, Chickweed natychmiast wrzasnął : „Oto jest! oto jest!“ Obaj do razu z gospody wypadli, a Chickweed ulicą jak strzała pogonił, krzycząc i wrzeszcząc ciągle, a kiedy drugie tyle ubiegli, jak dnia wczorajszego, złodziej im tak samo jak wczoraj umknął. To się jeszcze kilka razy stało, tak, że w końcu sąsiedzi jego rzekli, iż Chickweeda z pewnością djabeł sam okraść musiał, który go potém zwodzi, a drudzy przeciwnie, że biedny Chickweed pomięszania zmysłów dostać musiał.
— A Jem Spyers cóż na to mówił?
Zapytał lekarz, który wkrótce po rozpoczęciu téj powieści do pokoju wrócił.
— Jem Spyers, — odpowiedział Blathers, — przez długi czas nic nie mówił, i baczne oko na wszystko dawał, nie pokazując tego po sobie. Dowód najlepszy, iż swoję rzecz bardzo dobrze rozumiał. Jednego rana jednak zbliżył się do kantora biednego Chickweeda, dobył swéj tabakierki z kieszeni i rzekł: „panie Chickweed! ja tego już mam, kto ci pieniądze z domu wykradł.“ — „Macie go już?“ zawołał Chickweed; „ach drogi, najdroższy panie Spyers, niech tylko na nim się pomścić mogę, a umrę szczęśliwy. Ach drogi panie Spyers, gdzie, gdzie jest ten złoczyńca?“ — „Wiecie co panie Chickweed?“ — rzekł wtedy Spyers, podając mu tabakę, „porzućcie te żarty! wyście to samo uczynili!“ A to było rzeczywiście prawdą; on zaś sobie za tę sztuczkę nie mało pieniędzy zebrał, i nikt by tego oszukaństwa nie był odkrył, gdyby nie był tak troskliwie pozoru chciał zachować;.... to jest rzecz cała! — Zakończył pan Blathers, wychyliwszy kieliszek i zabrząknąwszy w okowy.
— W istocie, wydarzenie bardzo zajmujące, — rzekł lekarz. — A teraz moi panowie, jeżeli się wam podoba, możecie iść na górę.
— Jeżeli się panu podoba,..... więc natychmiast idziemy.
Odparł Blathers, i wyszedł ze swoim towarzyszem tuż za panem Losberne, który obu urzędników policyjnych do izby, w któréj Oliwer chory leżał, zaprowadził.
Giles szedł z świecą przed nimi.
Oliwer się wprawdzie przespał cokolwiek, gorączka jednak bardziéj się wzmogła, a on słabszy wyglądał jak poprzód. Za pomocą lekarza usiadł wprawdzie na kilka chwil w łóżku, lecz na wszystko co się koło niego działo, i na te obce twarze, które się do niego zbliżyły, okiem błędném spoglądał, nie mogąc sobie nawet przypomnieć, gdzie się znajdował, i co się z nim działo.
— Oto jest ten chłopczyna, — ozwał się pan Losberne, głosem wprawdzie cichym, który jednak wewnętrzne wzburzenie jego zdradzał. — Oto jest ten chłopczyna, który się przypadkiem zranił, igrając i bawiąc nabitym pistoletem na otwartém polu, tuż za ogrodem tego domu; dzisiaj rano tutaj się przywlókł, aby o pomoc prosić, i natychmiast został schwytany, i męczony przez tego przebiegłego jegomości oto z świecą w ręku, który jego życie przez to na największe niebezpieczeństwo naraził, jak to każdego czasu urzędownie poświadczyć mogę.
Panowie Blathers i Duff spojrzeli na pana Giles, gdy go w ten sposób ich uwadze polecono, a ten piwniczny wylękniony z nadzwyczajném i zabawném przerażeniem i trwogą to na Oliwera, to na pana Losberne spoglądał.
— Spodziewam się, iż się tego przecież wyprzeć nie myślisz? —
Rzekł lekarz do niego, położywszy Oliwera zwolna na łóżku, którego dotąd podpierał.
— Ja to wszystko w najlepszéj myśli uczyniłem, — odpowiedział Giles. — Mnie się zdawało, że to jest ten sam chłopczyna, inaczéj bym się był do tego wcale nie mięszał. Ja nie jestem człowiekiem nieludzkim, panie! —
— Jaki chłopczyna, jaki? — zapytał urzędnik starszy.
— Ten sam chłopiec, którego złodzieje w nocy mieli, — odpowiedział Giles. — Oni mieli z pewnością chłopca ze sobą.
— Czy go i teraz jeszcze trzymasz za niego? — zapytał Blathers.
— Co pan mówi?
Zapytał Giles i spojrzał z pomięszaniem na urzędnika. —
— Ja mówię, czy go jeszcze za tego samego chłopca trzymasz, którego złodzieje ze sobą mieli,.... głowo do pozłoty? — odpowiedział Blathers z niecierpliwością.
— Ja nie wiem,.... w istocie, ja nie wiem, — odparł Giles zmięszany; — ja nie myślę,..... ja bym nie mógł na to przysięgnąć.
— Co nie myślisz? — zapytał głosem grzmiącym Blathers.
— Ja nie myślę,.... ja nie wiem co myśleć, — odpowiedział biedny Giles. — Ja nie myślę żeby to był ten sam chłopczyna;.... ja wiem nawet z pewnością, że on nim nie jest. Panowie wiecie iż on nim być nie może.
— Czy ten człowiek się może nie upił? — zapytał Blathers lekarza.
— Jaki z ciebie wielki cymbał! —
Rzekł Duff, rzuciwszy na biednego Giles spojrzenie nadzwyczaj pogardliwe.
Pan Losberne zbadał tymczasem podczas téj krótkiéj rozmowy puls chorego; teraz się podniósł z krzesła, na którém dotąd przy łóżku siedział i oświadczył, jeźli panowie urzędnicy jeszcze jakie wątpliwości i podejrzenia względem chłopca mają, ażeby do przyległego pokoju się udali, i tam z drugim świadkiem Brittles się rozmówili, gdyż stan zdrowia chłopczyny dłuższej obecności ich tutaj nie dozwala.
Usłuchawszy natychmiast téj porady, panowie Blathers i Duff do przyległego pokoju się udali, biednego chłopca Brittles przed oblicze swoje zawołali, i badać go zaczęli, a ten wkrótce siebie i swego szanownego przełożonego w taką dziwną siatkę sprzeczności, niepodobieństw, niedorzeczności zaplątał, iż jego wyznania żadnego światła na całe wydarzenie nie rzuciły, ale owszem, tyle tylko dowodziły, że on sam się stał przedmiotem nadzwyczajnego złudzenia, wyjąwszy jednak tę okoliczność i wyznanie jedyne, żeby owego chłopca, którego złodzieje z sobą mieli, nie poznał, gdyby go nawet teraz natychmiast przed oczyma jego stawiono; że Oliwera dla tego jedynie za niego trzymał, iż mu Giles powiedział, że on nim jest, i że Giles sam przed parę godzinami w kuchni oświadczył, iż się lęka, czyli się z oskarżeniem chłopczyny za nadto nie pośpieszył.
Pomiędzy różnemi innemi przypuszczeniami i to pytanie w końcu wniesiono, czyli Giles rzeczywiście kogoś postrzelił? Przystąpiono tedy do rozwiązania téj ważnéj okoliczności, przyniesiono pistolet z którego strzelał, wykręcono nabój z drugiéj lufy, i przekonano się, iż prócz prochu i papieru bibułowego do przybicia, żadnego innego zabójczego przedmiotu w nim nie było,.... odkrycie, które bardzo wielkie wrażenie na wszystkich zrobiło, prócz lekarza, który z niego kulę przed pół godziną wykręcił.
Na nikogo jednak tak wielkiego wrażenia nie zrobiło, jak na biednego Giles samego, którego przez kilka godzin ta trwoga niesłychanie przykra dręczyła, iż biednego chłopczynę małego na śmierć zranił, a czując przez to nadzwyczajne na sercu ulżenie, téj myśli z wielką radością się uchwycił.
Całe poszukiwanie nareszcie na tém się zakończyło, że obaj urzędnicy policyjni z Londynu, nie troszcząc się wiele o Oliwera, sądowego sługę z Chertsey na miejscu na noc zostawili, sami zaś do miasta na nocleg się udali, i nazajutrz rano na dalsze śledztwo przybyć przyrzekli.
Nazajutrz rano rozeszła się wieść po całéj okolicy, iż w Kingston dwóch ludzi mających chłopca małego z sobą, w więzieniu osadzono, schwytanych śród bardzo podejrzanych okoliczności; panowie Blathers i Duff udali się przeto natychmiast na cały dzień do Kingston.
Lecz gdy do śledztwa przystąpiono, i z wywodu się przekonano, że te podejrzane okoliczności na tém jedynie się ograniczały, iż ich pod styrtą siana śpiących znaleziono, — co, lubo wielką jest zbrodnią, jednak więzieniem kilkudniowém tylko się karze, i w oczach łaskawych angielskiego prawa i jego nadzwyczajnéj łagodności dla wszystkich poddanych tego kraju, w braku wszelkich innych dowodów żadnym stanowczym i przekonującym dowodem nie jest, że śpiący złodziejstwo z rozbojem połączone popełnili, i przez to na karę śmierci zawinili, — panowie Blathers i Duff jak przyjechali tak i odjechali, niebędąc ani na włos mędrszymi.
Słowem, po wielu badaniach, dociekaniach, a więcéj jeszcze niepotrzebnéj gadaniny urzędnika z sąsiedztwa z łatwością do tego namówiono, aby wraz z panem Losberne i panią Maylie za to rękojmię swoję złożył, iż Oliwer każdego czasu przed sądem się stawi, jeżeli obecność jego będzie potrzebna, a panowie Blathers i Duff, dostawszy kilkanaście gwinej nagrody za swoje starania, powrócili do Londynu ze zdaniem zupełnie sobie sprzeczném o téj całéj wyprawie; ostatni bowiem wziąwszy rzecz całą troskliwie na uwagę, bardzo się skłaniał do tego przypuszczenia, że ten rozbój zamierzony był sprawką rodziny Pet; pierwszy zaś przeciwnie całą zasługę téj sprawy sławnemu Conkey Chickweed przypisywał.
Oliwer tymczasem powoli do siebie przychodził, i przy troskliwéj pieczy pani Maylie, Rózi i poczciwego, dobrodusznego Losberne, dawne swoje zdrowie i czerstwość odzyskał.
Jeżeli zaś gorąca, z serca wdzięcznością przepełnionego pochodząca modlitwa do nieba dójść może, i wysłuchaną bywa, — a czémże by modlitwa była, gdyby to nienastąpiło? — więc i błogosławieństwo niebios, które ta sierota na nich zwołała, szczęście i błogość w ich sercu rozlać musiało.
Cierpienia Oliwera były liczne i niemałe.
Prócz złamania ręki, które już samo dla siebie jest boleśne i długo trwające, wilgoć i zimno, na które był wystawiony, sprowadziło na niego gorączkę, dręczącą i trawiącą go przez kilka tygodni, i opóźniającą jego zupełne wyzdrowienie.
Nakoniec jednak powoli się mu polepszać zaczęło, a on z czasem tyle sił nabrał, iż niekiedy, przy zdarzonéj sposobności, w kilku tkliwych wyrazach z łzami w oku mógł oświadczyć, jak głęboko dobroć obu miłych i dobrotliwych pań czuje, i jak szczerze sobie tego życzy, aby ta chwila jak najprędzéj nadeszła, w któréjby, będąc zupełnie zdrowym, wdzięczność swoję czynem jakim mógł okazać; czynem, choćby najmniejszym, byle tylko przez to miłość i wdzięczność w sercu jego tlejącą mógł okazać; byle tylko przez to mógł dowieść, iż litość ich i dobrotliwość nie jest daremnie wyrzucona, a ten biedny chłopczyna, którego z nędzy i od śmierci pewnéj wybawili, niczego tak gorąco nie pragnie, jak sposobności usłużenia im z całego serca swojego.
— Biedny chłopczyna! — rzekła Rózia pewnego dnia, kiedy Oliwer jeszcze mocno osłabiony, wdzięczność swoję za jéj troskliwość i dobroć serca w słowa ubrać usiłował, które, lubo z serca pochodząc, słabo tylko przez jego usta wybladłe, drżące, przechodziły. — Bądź spokojnym;.... nie jedna ci się sposobność nastręczy usłużenia nam, jeżeli szczerą chęć będziesz miał do tego. Pojedziemy wkrótce na wieś, a ciocia sobie życzy, abyś nam towarzyszył. Spokój tego ustronia, powietrze czyste, i wszystkie owe piękności i rozkosze, które wiosna na ziemię zlewa, wpływ jak najzbawienniejszy na ciebie wywrą, tak że w krótkim czasie zupełnie do siebie przyjdziesz, a my cię wtedy na tysiączne sposoby użyć będziemy mogli, byleś tylko tyle sił nabrał, abyś mógł znieść wszelkie trudy.
— Trudy! — zawołał Oliwer; — ach, droga panno! jakżeżbym był szczęśliwym,...... ile bym dał za to, abym pani mógł w czém usłużyć,.. gdybym ci najmniejszą przyjemność mógł zrobić, polewając kwiaty, karmiąc i pielęgnując twe ptaszęta,.. lub też biegając przez cały dzień za twemi posełkami, bym ci czémkolwiek bądź najmniejszą przynajmniéj uciechę mógł sprawić?
— Ty za to nic dać nie będziesz potrzebował, — rzekła panna Maylie ze słodkim uśmiechem, — powiedziałam ci już bowiem, iż cię na tysiączne sposoby będziemy użyć mogli, a jeżeli tylko połowę tych trudów sobie zadać zechcesz, aby się nam przypodobać, o którycheś przed chwilą mówił, to mię mocno uszczęśliwisz.
— Uszczęśliwię, panno! — zawołał chłopczyna; — ach jakżeż panna jesteś łaskawą?
— Tak jest, uszczęśliwisz,.... i to bardziéj jeszcze jak sobie wyobrażasz i ja ci powiedzieć mogę, — odpowiedziała dziewczyna. — Już ta myśl sama, że moja zacna i dobra ciotunia kogoś z takiéj nędzy wybawiła, jaką nam ty opisałeś, byłaby rozkoszą niewypowiedzianą dla mnie. Lecz gdybym się jeszcze przytém tém przekonaniem cieszyć mogła, iż osoba, z którą się z taką dobrotliwością i litością obeszła, wdzięcznością szczerą, a zatém i serdeczném przywiązaniem jéj się wywięzuje, byłoby to radością daleko większą dla mnie, jak sobie wyobrazić jesteś w stanie. Czyś mię pojął?
Dodała, spoglądając uważnie na Oliwera oblicze zamyślone.
— Ach panno! pojąłem bardzo dobrze, — pośpieszył Oliwer z odpowiedzą, — lecz i o tém téj chwili rozmyślałem, że teraz już niewdzięczny jestem.
— A to komu? — zapytała dziewczyna.
— Owemu dobrotliwemu staruszkowi, i jego poczciwéj staréj gospodyni, którzy z taką troskliwością i pieczołowitością koło mnie chodzili, — odpowiedział Oliwer; — ach, żeby oni wiedzieli, jak teraz jestem szczęśliwy, toby się z tego mocno cieszyli,...... jestem przekonany!
— I ja jestem o tém przekonana, — potwierdziła Oliwera dobrodziejka; — a pan Losberne był tak dobrym i przed chwilą nam przyobiecał, że cię do nich zawiezie, jeżeli do siebie tak dalece przyjdziesz, iż ci podróż zaszkodzić nie będzie mogła.
— Ach, czy tylko prawda, droga panno! — zawołał Oliwer, a oblicze jego radością zajaśniało. — Ja niewiem, co z radości uczynię, jeżeli twarze ich miłe i przychylne znowu zobaczę!
Niezadługo Oliwer o tyle do zdrowia przyszedł, iż mu podobna podróż więcéj zaszkodzić nie mogła, a pewnego poranku pan Losberne usiadł z nim w małym powozie, należącym do pani Maylie, który się z nimi do Londynu puścił. Gdy się do Chertsej Bridge zbliżyli, Oliwer zbladł okropnie i na głos wykrzyknął.
— Cóż ci to jest, chłopcze? — zawołał lekarz popędliwie, jak za zwyczaj. — Czyś może co widział?... co słyszał?.... co uczuł?.... ha! co!
— Ach panie! — zawołał Oliwer, wskazując z powozu na dom. — Ten dom oto!
— No i cóż ten dom znaczy?..... Hola! stój! stój!.... zatrzymaj się tutaj! — wrzasnął lekarz. — Cóż ten dom znaczy, co?.... mów, chłopcze,.... mów!
— Złodzieje mię do tego domu zaprowadzili! — szepnął Oliwer.
— Tam do djabła! — zawołał lekarz. — Hola! prędzéj! otwórz drzwiczki!
Nim jednak woźnica ze swego kozła zejść i do drzwiczek dójść zdołał, on już z powozu wyskoczył, do spustoszałego domu dopadł i zaczął się do niego jak szalony dobijać.
— Hola! kto tam? — zapytał mały, brzydki, garbaty mężczyzna, otworzywszy drzwi tak nagle, iż lekarz omal do sieni nie wpadł jak długi, straciwszy równowagę przez swoje ostatnie i silne do nich uderzenie. — Czego chcecie?
— Czego chcemy? — zawołał lekarz, chwyciwszy go bez wszelkich zachodów, bez wszelkiego namysłu za kołnierz. — Czego chcemy?.... Wiele chcemy, złodzieje! rabusie!
— A może jeszcze i zbójcy, jeżeli mię natychmiast niepuścisz, — odpowiedział garbus ozięble. — Czy mię rozumiesz?
— Rozumiem cię, rozumiem, — odparł lekarz i wstrząsnął nim silnie. — Mów zaraz, gdzie jest,.... niech go piorun trzaśnie, że sobie jego nazwiska łotrowskiego przypomnieć niemogę,.... gdzie jest.... Sikes.... aha! gdzie jest Sikes, ty złodzieju?
Ten niedołęga spojrzał na niego z niewypowiedzianém zadziwieniem i oburzeniem, i uwolniwszy się zręcznie z rąk lekarza, wyzionął okropne przekleństwo i uskoczył do swéj izby.
Nim jednak drzwi za sobą zamknąć zdołał, lekarz wpadł już za nim do izby niewyrzekłszy ani słowa. Za jednym rzutem oka całą izbę zbadał; lecz nic a nic, czy to żywego czy nieżywego, żaden sprzęt, nawet i położenie szafki nieodpowiadało wcale opisowi Oliwera.
— A teraz mów, — ozwał się do niego garbus śmiało, który go dotąd z oka niespuszczał, — co to ma znaczyć, żeś z takim gwałtem wpadł do mego domu? Czy mię chcesz obrabować, albo może zabić?.... Mów, co to ma znaczyć?
— Czyś kiedy widział, aby ktoś chcąc kogo obrabować i zabić, w powozie i towarzystwie do niego zajeżdżał, ty śmieszny, stary wampirze! — zawołał drażliwy i popędliwy lekarz.
— Czegóż więc tutaj chcesz u mnie? — zapytał garbus z wrzaskiem. — Czy się raz z tąd wyniesiesz, mój panie, dopokądeś jeszcze cały, mówię ci?
— Ja się wtedy wyniesę, kiedy mi się będzie podobało, — odpowiedział Losberne, zaglądając do drugiéj izby, która podobnie jak i pierwsza, najmniejszego podobieństwa do opisania Oliwera niemiała. — Już ja cię jeszcze znajdę, mój przyjacielu!
— Bardzo dobrze! bardzo dobrze! — odparł kaleka z szyderskim uśmiechem. — Jeżeli mię kiedy potrzebować będziesz, to mię tutaj każdego czasu znajdziesz. Ja tu sam jeden w tym domu przez dwadzieścia pięć lat nie dla tego żyłem, aby ztąd przez ciebie być wypędzonym. Ty mi za to zapłacisz! poczekaj! ty mi za to zapłacisz!
To mówiąc ten mały, ułomny piekielnik zawył z wściekłości i skakał i tańczył koło niego, jak szalony ze złości.
— Głupio, bardzo głupio, — mruknął sobie lekarz pod nosem; — chłopiec musiał się pomylić. Oto masz! schowaj sobie do kieszeni i zamknij drzwi na powrót za sobą.
To rzekłszy rzucił złośliwemu garbusowi sztukę złota i powrócił do powozu.
Ów garbus mały szedł jednak ciągle za nim aż do drzwi od powozu, wrzeszcząc na całe gardło, i miotając przekleństwa najokropniejsze na niego przez całą drogę. Lecz gdy się Losberne odwrócił, aby do woźnicy przemówić, on zajrzał do powozu i na Oliwera takie bystre, złośliwe, a przytém tak wściekłe i zawzięte spojrzenie rzucił, iż Oliwer przez kilka miesięcy ani we śnie, ani na jawie z myśli sobie onego wybić nie zdołał.
Ten mały niedołęga przez cały czas przekleństw najokropniejszych miotać nie przestawał, dopokąd woźnica na powrót na koźle nie usiadł,...... a gdy już odjechali, on jeszcze stał wołając za nimi, tupając nogą o ziemię i targając sobie włosy w uniesieniu zapalczywości i niewypowiedzianego gniewu.
— Osieł wielki ze mnie! — rzekł nakoniec lekarz, po chwili długiéj milczenia; — czyś o tém już wiedział, Oliwerze?
— Nie, panie!
— A więc nie zapominajże o tém na drugi raz.
— Osieł ze mnie, osieł, i to wielki osieł,...... — ozwał się lekarz powtórnie po kilkuchwilowém milczeniu. — Gdyby to nawet było miejsce prawdziwe było, a ludzie w niém ci sami, których nam znaleść wypadało, cóżbym ja sam jeden mógł był zrobić? I gdybym miał był nawet kogoś do pomocy, nie mogę pojąć, cobym był mógł uczynić i do skutku przywieść, chyba żebym się sam był zdradził, i światu całemu pokazał, na jaki sposób głupi rzecz całą poprowadziłem i wszelką możliwość dalszego śledztwa zniszczyłem! To by się mi słusznie było stało! Ja się zawsze w nieprzyjemność jaką muszę wplątać, działając według pierwszego popędu mego serca, a to mię jeszcze dotąd niepoprawiło.
Cała rzecz była ta, że ten poczciwy lekarz w istocie nigdy w swojém życiu inaczéj, jak według pierwszego popędu swego serca nie postępował, a to jednak nie bardzo małą zaletą dla tych pobudek było, które nim kierowały, iż nietylko w żadne znaczne nieprzyjemności się nie wplątał, lub też jaka przykrość większa dla niego nigdy z nich nie wynikła, ale owszem najszczersze poszanowanie i szacunek u wszystkich sobie przez to uzyskał, którzy go tylko znali.
Mówiąc prawdę to przez kilka chwil nieco był markotnym, że mu się za pierwszą zaraz wycieczką, za pierwszą zaraz sposobnością pomyślną, która mu się nastręczyła, dowodów uzyskać niepowiodło, któremi by prawdziwość powieści Oliwera mógł był poprzyć i potwierdzić. Ale to wszystko w krótce przeminęło, a widząc, iż Oliwera odpowiedzi na jego pytanie ciągle były szczere, otwarte, bez wszelkiego przymusu, pomięszania, tak że niepodobna było jak poprzód tak i teraz im nieufać, postanowił sobie przeto najmniejszéj wątpliwości w jego wyznania niemieć, i ślepo w nie wierzyć.
Ponieważ Oliwer znał nazwisko téj ulicy, przy któréj Brownlow mieszkał, nakazano woźnicy nieco spieszniej jechać, a gdy powóz w to miejsce Oliwerowi tak miłe i drogie dojechał, serce mu tak mocno bić zaczęło, że zaledwie mógł oddechać.
— Powiedźże nam teraz, mój synu, który to dom jest? — zapytał Losberne.
— Ten, ten! — odpowiedział Oliwer, wskazując przez okienko od powozu. — Ten dom biały oto. Tylko żywo! tylko żywo! błagam cię o to, panie;.... mnie coś tak na sercu, jakbym umrzeć musiał; tak mię całego dreszcz zimny przejmuje.
— No, no! uspokój się tylko, uspokój! — zawołał poczciwy lekarz, klepiąc go po ramieniu. — W krótce ich wszystkich ujrzysz, a oni się z tego mocno cieszyć będą, że cię tak zdrowego i dobrze wyglądającego zobaczą.
— O, ja się tego spodziewam! — zawołał Oliwer. — Oni tak dobrotliwemi dla mnie byli; bardzo, bardzo dobremi i łaskawemi.
Powóz się daléj toczył. Nakoniec stanął. Nie, to nie był ten sam dom, do którego zmierzali. Jeszcze o jedne drzwi daléj. Podjechali tedy o kilka kroków jeszcze i zatrzymali się potém. Oliwer wyglądał przez drzwiczki od powozu z łzami szczęścia i radośnego oczekiwania w oku.
Niestety! Dom biały zastali próżny, opuszczony, a nadedrzwiami było przybite uwiadomienie:
— Do wynajęcia!
— Zapukaj do domu podle! — zawołał Losberne, chwytając Oliwera za rękę. — Proszę mi powiedzieć, czyli niewiadomo, co się z panem Brownlow stało, który tutaj obok w tym białym domu mieszkał?
Sługa odpowiedział iż niewie, lecz się pójdzie zapytać. Niebawem wrócił i doniósł im, iż pan Brownlow wszystko wyprzedzał i przed sześciu tygodniami do Zachodnich Indyj wyjechał. Oliwer załamał ręce z boleści i rozpaczy i upadł bez sił na siedzenie w powozie.
— Czy gospodyni jego także z nim wyjechała? — zapytał Losberne po chwili milczenia i namysłu.
— Tak jest, panie, — odpowiedział sługa. — Stary pan Brownlow, jego gospodyni, i stary jego przyjaciel nawet, pan Grimwig, wszyscy się razem ztąd wynieśli i wyjechali.
— Wracajmy zatém do siebie, — zawołał Losberne na swego woźnicę, — i nie popasaj koni, dopokąd z tego przeklętego Londynu nie wyjedziemy.
— A do księgarza, drogi panie? — rzekł Oliwer. — Ja znam drogę do niego. Ach proszę, jedźmy, jedźmy do niego!
— Mój kochany synu, jużeśmy tego dnia dosyć zawodu w nadziejach naszych doznali! — odpowiedział lekarz; — na dzisiaj będzie tego dosyć dla nas obu. Gdybyśmy do twego księgarza pojechali, tobyśmy się z pewnością dowiedzieli, że albo umarł, albo mu się dom spalił, albo też gdzie uciekł. Nie, nie, jedźmy raczej prosto do siebie!
I stósownie do lekarza pierwszego, wewnętrznego popędu do domu powrócili.
Ten gorżki zawód wszelkich najsłodszych nadziei Oliwerowi pomimo to szczęście i błogość, jakiéj w położeniu swojém obecném używał, wiele cierpień i zgryzoty sprawiał, gdyż on przez długi czas podczas słabości swojéj tą myślą się pocieszał, co też pan Brownlow i pani Bedwin powiedzą, jeźli go zobaczą, i z jaką radością on im wtedy rozpowiadać będzie przez ile dni i nocy tak długich i przykrych on to jedynie miał na pamięci, że oni tyle dobrodziejstw mu świadczyli, i jak mocno i boleśnie on swoje rozłączenie przykre z nimi opłakiwał.
Równie i ta nadzieja, że się im będzie mógł nakoniec z wszystkiego wytłómaczyć i wyjaśnić, iż go przemocą schwycono i do Żyda zawleczono, utrzymywała go i dodawała mu wiele sił pośród najsroższych cierpień i dolegliwości. Dla tego i ta myśl teraz, iż tak daleko na zawsze wyjechali, biorąc z sobą to wyobrażenie niezachwiane, iż on jest oszustem, złodziejem,.... wyobrażenie, którego im nikt aż do śmierci może z głowy nie będzie mógł wybić,..... większem prawie ciężarem dla jego serca była, jak ono sił jeszcze miało.
Ta okoliczność niespowodowała jednak żadnéj zmiany w dobrotliwości i uczuciach jego dobroczyńców względem niego. Za dwa tygodnie, kiedy wiosna w całym swoim uroku, w całém bogactwie przyrody się rozwinęła, i każde drzewko, każda roślinka świeże liście i bujne kwiecie puszczała, zaczęli robić wszelkie przygotowania do opuszczenia domu w Chertsey na kilka miesięcy.
Srebro wszystko, które tak wielką ponętą dla Żyda się stało i chciwość jego obudziło, posłali do banku, dom cały opiece poczciwego Giles i drugiego jeszcze sługi powierzyli, i wyjechali potém na wieś w dość znacznéj odległości od tego miejsca, zabrawszy Oliwera ze sobą.
Któż zdoła piórem skreślić tę roskosz i uniesienie zachwycające, tę spokojność błogą umysłu i serca, któréj ten biedny, wątły chłopczyna w tém powietrzu wonném, balsamiczném, pośród tych zielonych pagórków, bujnych lasów i borów na wsi doznawał.
Któż to może powiedzieć, jaki pokój i błogość dusze tych wtedy ogarnia, którzy smutkiem, cierpieniami dręczeni, w miejscach ludnych, pełnych wrzawy, hałasu, mieszkając, własną świeżość sercom zwiędniałem otoczenia swojego udzielać są przyzwyczajeni, jeżeli się na wieś, na świeże, otwarte powietrze dostaną!
Ludzie, którzy w ludnych, hałaśnych ulicach całe swoje życie mieszkali, i nigdy żadnéj odmiany nie pragnęli;.... ludzie, u których przyzwyczajenie potrzebą niezbędną się stało, i z całém życiem ich zrosło, którzy każdą cegiełkę, każdy kamień prawie, znajdujący się na ich codziennéj drodze i stanowiący wązki zakres ich dziennych przechadzek, pokochali i do niego się przywiązali, — i ci ludzie nawet stęsknili w końcu za jedném przynajmniéj, choćby krótkiém spojrzeniem na lice przyrody, gdy im śmierć w oczy zajrzała;.. a jeźli od widowni swych trosk, cierpień i zabaw dawnych daleko uciekli, zdawało się im, iż nowego zupełnie życia nabierają, i wlekli się codziennie na miłe, zielone, kwieciste, słońcem opromienione miejsca, a na widok sam błękitu niebios, gór, równiny, dolin i lśniącéj wody takich uczuć błogich doznawali, że przeczucie szczęśliwości życia przyszłego w duszy ich zaświtało, i tutaj już zgon ich powolny osładzało; a gdy chwila ostatnia nadeszła, tak spokojnie kres swego życia zakończyli jak słońce, — którego zachodu przed parę godzinami jeszcze z okienka swojego z uśmiechem smętném i westchnieniem błogości na zwiędniałych ustach się przyglądali!
Myśli, uczucia, które widoki spokojne, sielskie w duszy naszéj pobudzają, nie należą do tego świata, ani też z jego troskami, dążeniami, żadnéj styczności nie mają.
Ich błogi wpływ uczy nas świeże splatać wieńce i stroić nimi groby tych, którycheśmy kochali, oczyszcza umysł i serce nasze z ziemskości, i pobudza do zapomnienia dawnéj nienawiści, gniewu i złości; krom tego wszystkiego pobudza jeszcze w duszy człowieka, chociażby umysł jego był przytępiony i do myślenia wcale nieprzyzwyczajony, pewne lubo niejasne przypomnienie, iż się myśli i uczucia podobne dawniéj już kiedyś miało, przez co się w nas myśli uroczyste o przyszłości dalekiéj, nadziemskiéj rodzą, i dumę i pychę tego świata pognębiają i tłumią.
Okolica, do któréj się na mieszkanie udali, była bardzo miła, przyjemna i piękna; a Oliwer, którego życie dotąd pośród brudnego tłumu, śród wrzawy, zgiełku i hałasu spłynęło, nowe zupełnie życie rozpoczynać się zdawał.
Róża, jaśmin rósł pod oknami tego wiejskiego mieszkania, bluszcz się wił i piął po drzewach i ścianach do góry, a kwiaty ogrodowe powietrze wonią najprzyjemniejszą napełniały. W pobliżu znajdował się cmętarz mały, na którym niewidać było wcale owych wysokich, niekształtnych nagrobków; był jednak pełen nizkich, skromnych mogił, pokrytych świeżą darniną i mchem, pod któremi starzy ludzie z wioski wiecznym snem złożeni spali.
W to miejsce Oliwer nieraz kroki swoje kierował, i błąkając się po niém, o owym grobie lichym, w którym matka jego spoczywała, rozmyślał, potém sobie nieraz na mogile któréj usiadł i łzy boleśne niespostrzeżony wylewał; lecz gdy oczy swoje na ciemny błękit nieba podniósł, niepamiętał już więcej o tém, iż ona w grobie leżała, i płakał nad nią ze smutkiem, lecz bez wszelkiéj boleści.
Był to czas bardzo piękny. Dnie były pogodne i ładne, a noc żadną obawą, żadną zgrozą lub trwogą serca jego nie przejmowała, gdyż się już więcéj lękać niepotrzebował, iż go do brudnego, haniebnego więzienia wtrącą, lub też w towarzystwie zbrodniarzy, ludzi zepsutych żyć zmuszą; same tylko szczęśliwe i przyjemne marzenia we śnie mu się pojawiały.
Codziennie rano chodził z odwiedzinami do staruszka z włosem srebrnym na głowie, który w pobliżu małego kościółka mieszkał, a ten go uczył lepiéj nieco czytać i pisać, i tak mile, tak przyjaźnie z nim rozmawiał, i tyle trudu, tyle pracy sobie z nim zadawał, że biedny chłopczyna sam niewiedział, co ma uczynić, aby się mu wdzięcznym okazać.
Potém się zwykle na przechadzkę z panią Maylie i Różą udawał, i przysłuchiwał ich rozmowom o różnych pięknych książkach, lub też przy nich usiadł w cieniu i tego pilnie słuchał, co Róża na głos czytała, a byłby się nigdy słuchać nieznudził, choćby Rózia tak długo była czytała, żeby już dla ciemności głosek więcéj niemożna było poznać. Potém dopiero do nauki się brał, aby się na dzień następny przysposobić i zadane ćwiczenia wyrobić, pracując pilnie w swoim pokoiku małym, na ogród wychodzącym, dopokąd wieczór nienadszedł, a obie opiekónki jego powtórnie na przechadzkę się niewybrały, i jego z sobą nie wzięły; wtedy to z największém upodobaniem temu się przysłuchiwał, co mówiły, i największéj rozkoszy doznawał, jeżeli im mógł uszczknąć i przynieść kwiateczek, którego pragnęły, lub też po coś pobiegnąć, czego w domu zapomniały.
Jeżeli się już zmierzchło, noc zapadła, a oni do domu z przechadzki powrócili, młoda dziewczyna usiadła zwykle do fortepianu, i zagrała jaką śpiewkę smętną, lub głosem miłym, dźwięcznym, jaką piosnkę starożytną zaśpiewała, których stara jéj ciotka z przyjemnością słuchała. O téj porze zwykle bez światła jeszcze w pokoju siedzieli, a Oliwer sobie wtedy siadał pod oknem, i słuchał tej miłéj muzyki, a łzy słodkiéj i tkliwéj radości po licach mu spływały.
Jeżeli zaś niedziela nadeszła, jakżeż ją teraz odmiennie tutaj przepędzał; tak jak jéj nigdy jeszcze w życiu swojém nieprzepędził,.... a przytém jak błogo! jak szczęśliwie! podobnie jak i wszystkie najpiękniejsze dnie swego życia!
Rano szedł sobie do małego kościółka, w którym u okien zielony liść szeleściał, ptaszki zewnątrz świegotały, śpiewały, a świeże, woniejące powietrze przez niskie drzwi się wciskało, i dom boży niby kadzidłem woniejącém napełniało.
Biedny lud tak się czysto, tak świeżo i schludnie ubierał, z taką czcią klęczał, tak szczerze i gorąco się modlił, że zgromadzenie jego w kościele raczéj przyjemnością, jak ciężącym obowiązkiem być się zdawało; a lubo głos i śpiew ich był nieco surowy, niewyrobiony, to wprawda, z serca jednak pochodził, a przeto i daleko przyjemniejszym był, — w uszach Oliwera przynajmniéj, — jak wszelki śpiew inny, który się mu kiedykolwiek po innych kościołach słyszeć zdarzyło.
Potém udawali się zwykle na przechadzkę i odwiedzali schludne czyste domki wieśniaków; wieczorem zaś Oliwer rozdział lub dwa z Biblii przeczytał, których się poprzód przez cały tydzień wyuczył, i przy tém zatrudnieniu daleko więcéj czuł dumy i radości, jak sam ksiądz, który je ludowi wykładać musiał.
Rano Oliwer wcześnie wstawał, bo już o szóstéj godzinie, i przebiegał pola, niwy, zwiedzał wszystkie krzaki dalekie i opłotki za kwiatami polnemi, które potém w wielkiéj ilości do domu przynosił, z największą starannością we wiązanki je układał, i jak mógł najpiękniéj stół do śniadania nimi zdobił.
I świeżéj trawki także dla ptaszków Rózi przynosił, którą Oliwer, — wyuczywszy się chodowania ptaków poprzód starannie pod przewodnictwem doświadczonego w téj mierze pisarza wioski, — klatki ich jak najpiękniéj przystrajał i barwił.
Gdy już ptaszki na cały dzień nakarmił, znalazło się zwykle jakie posłannictwo dla niego bardzo miłe, z pomocą do jakiego biednego człowieka we wsi; lub też zatrudnienie jakie w ogrodzie, koło kwiatów, do czego się Oliwer, — który się ogrodownictwa pod okiem tego samego mistrza, będącego oraz i ogrodnikiem z urzędu, nauczył, — z wielkim brał zapałem i szczerą ochotą, i tak długo pracował, dopokąd panna Rózia w ogrodzie się nie pojawiła, tysiącznych pochwał za wszystko, cokolwiek uczynił mu niedała, i swoim serdecznym, miłym uśmiechem wszelkie trudy hojnie mu niewynagrodziła.
Tak trzy miesiące przeminęło;.... trzy miesiące, któreby ludzie najszczęśliwsi do chwil najprzyjemniejszych swego życia policzyć mogli, w życiu zaś Oliwera, tylu nieszczęściami i dolegliwościami nękanego, szczęściem, roskoszą niebiańską nazwać się mogły.
Przy téj szlachetności najczystszéj, najszczerszéj, z jednéj strony, i przywiązaniu najgorętszém, najserdeczniejszém, najgłębszą wdzięcznością płonącém z drugiéj, dziwić się nie można, jeżeli po upływie tego krótkiego czasu Oliwer Twist zupełne zaufanie i przychylność staruszki i jéj siostrzenicy pozyskał, tak że nie tylko jako dziecko domu go uważano, ale i przywiązanie szczere tkliwego chłopczyny, miłością prawdziwą wywdzięczano.
Wiosna wkrótce przeminęła i lato nadeszło; a jeźli wieś pierwéj była ładną, teraz całém bogactwem i pięknością niezrównaną przyrody jaśniała.
Owe wysokie drzewa, które w pierwszych czasach nagie, chorowite wyglądały, stały teraz w całym kwiecie swego zdrowia i bujnego życia, wyciągały swe konary zielone szeroko po nad ziemię spragnioną, i zmieniły nie jedno miejsce nagie, nieurodzajne, na miłe, cieniste, chłodne ustronie, z którego się wygodnie było można patrzeć na rozległą, piękną, promieniami słońca olśnioną okolice, rozciągającą się naokoło. Była to właśnie pora wszelkiéj siły i dzielności życia, a wszystko rosło bujnie i kwitnąco.
Ten sam pokój błogi zewnątrz panujący, ta sama pogoda i wesołość, która okolicę całą cechowała, panowała także i pomiędzy mieszkańcami naszego letniego domku. Oliwer już od dawna zdrowie i czerstwość swoję odzyskał, lecz zdrowie i czerstwość niesprowadziła najmniejszéj zmiany w jego uczuciach i przywiązaniu do obu jego opiekunek, — lubo to się bardzo często u bardzo wielu ludzi zdarza, — i ciągle był takim samym usłużnym, wdzięcznym, przychylnym chłopczyną jak i wtedy, kiedy choroba i cierpienia siły jego podkopały, a najmniejsza jego wygoda lub pomoc od troskliwości i pieczołowitości tych zależała, którzy go do siebie przyjęli.
Pewnego wieczora bardzo pięknego dłuższą nieco przechadzkę jak zwykle odbyli, gdyż w dzień był wielki upał, w nocy zaś księżyc jasno świecił, a wietrzyk chłodny, lekki powiewał, i całą przyrodę orzeźwił, pokrzepił.
I Rózia była tego dnia bardzo wesoła, tak że rozmową żywą, przyjemną zajęci, granice zwykłą swéj przechadzki codziennéj o wiele przekroczyli.
Pani Maylie była mocno znużona, tak że wszyscy nieco powolniéj jak zwykle do domu wracali. Rózia wtedy swój kapelusik słomiany z głowy zdjęła, i według zwyczaju do fortepianu zasiadła.
Kiedy tak w zapomnieniu przez kilka minut po klawiszach przebierała, zagrała śpiew powolny i uroczysty, lecz grając zdawało się, jakoby łkania płaczu słyszeć się dawały.
— Droga, kochana Róziu! — zawołała wtedy staruszka.
Rózia nic nieodpowiedziała, lecz nieco żywiéj grać zaczęła, jakoby ten głos z myśli boleśnych i przykrych ją był obudził.
— Róziu! życie moje! — zawołała pani Maylie, zrywając się nagle ze swego krzesła i nachylając się nad nią. — Cóż ci to jest? Lica twoje łzami zalane? Moja córko kochana cóż cię tak smuci?
— Nic, droga ciociu, nic! — odpowiedziała dziewczyna. — Niewiem sama, co mi jest takiego; niemogę tego sama opisać; ale jakiś smutek niepojęty dzisiaj mię ogarnął, a....
— Przecież nie jesteś słabą, co?... — zawołała stroskana pani Maylie.
— Nie, nie, nie jestem słabą! — odpowiedziała Rózia, i mówiąc to cała się wstrzęsła, jakoby dreszcz zimny, śmiertelny, na wskróś ją był przejął; — a przynajmniéj mi teraz już cokolwiek lepiéj. Oliwer zamknij okno, proszę cię!
Oliwer pośpieszył natychmiast to wykonać, czego od niego zażądano, a młoda dziewczyna, dobywając wszelkich sił swoich, aby pierwotną wesołość na powrót odzyskać, usiłowała coś weselszego zagrać, ale ręce jéj opadły bezwładne na klawisze, a ona potém twarz swoję nimi zakryła, zawlekła się na sofę niedaleko stojącą i rzewnie się nakoniec rozpłakała, niemogąc dłużéj łez swoich wstrzymać i płaczu w sobie stłumić.
— Kochana córko moja! — rzekła ciotka, obejmując ją rękami, — jeszczem cię nigdy taką niewidziała!
— Niechciałam cię w niespokojność wprowadzać kochana ciociu, dopokąd mi sił starczało, — odpowiedziała Rózia, — walczyłam z sobą długo, ale dłużéj już rady sobie dać nie mogłam. Ja się boję, czyli nie jestem w istocie chora, kochana ciociu!
A ona w istocie chorą była; gdyż kiedy światła przyniesiono, Oliwer i pani Maylie spostrzegli, iż przez ten czas krótki od powrotu do domu, oblicze jéj nadzwyczajnie się zmieniło, i bladości śmiertelnéj nabrało. Wyraz w niém prawdzie na piękności nic niestracił, lecz mocno się zmienił, a na téj miłéj powabnéj twarzy jakaś trwoga osiadła, w jéj oczach jakiś obłęd zajaśniał, jakiego dotąd jeszcze nigdy w niéj niespostrzeżono.
Wkrótce rumieniec żywy, ognisty oblał jéj lica, a oko jéj modre, łagodne, ogniem dzikim zapłomieniło; niebawem jednak i to wszystko znikło, niby cień lotną chmurką utworzony, a ona bardziéj jeszcze jak poprzód pobladła.
Oliwer, który na staruszkę z trwogą i niespokojnością spoglądał, spostrzegł, że ją te nagłe zmiany i znaki mocno niepokoić zaczęły, co też rzeczywiście prawdą było; widząc jednak, iż ona wszelkiemi siłami tę niespokojność ukryć się stara, i on to samo uczynić postanowił.
Ciotka namówiła nakoniec Rózię, aby się do łóżka położyła, a dziewczyna ich pozorem złudzona, nieco wesołości napowrót nabrała, a nawet i nieco zdrowszą się wydawała; w końcu zaś o tyle się uspokoiła, iż z uśmiechem na ustach ich zaręczyła, że do jutra zupełnie o chorobie zapomni, i nazajutrz rano tak zdrowa się przebudzi jak ryba w wodzie.
— Spodziewam się, — rzekł Oliwer, gdy pani Maylie ze sypialni Róży powróciła, — że ta nagła słabość panny nie jest nic niebezpiecznego. Prawda że panna Róża nie bardzo zdrowo wygląda, ale....
Staruszka dała mu znak skinieniem ręki, ażeby nic niemówił, i usiadłszy sama w ciemnym kąciku swéj izby, przez czas niejaki w myślach głębokich pogrążona była. Nakoniec się drżącym głosem ozwała:
— I ja się spodziewam, że nie, luby Oliwerze! Byłam jednak przez wiele lat bardzo z nią szczęśliwa,.... aż za nadto szczęśliwa może! a teraz chwila zapewnie nadeszła, że mię nieszczęście prześladować zacznie. Spodziewam się jednak, że to dobry obrót weźmie....
— Jakie nieszczęście pani? — zapytał Oliwer.
— Ten cios dotkliwy i ciężki, — rzekła staruszka głosem zaledwie zrozumiałym, — gdyby mi wypadło stracić tę drogą dziewczynę, która już tak długo mojém szczęściem, moją pociechą była.
— Ach! niechże pan Bóg broni! — zawołał Oliwer z zapałem.
— Amen, moje dziecko! — zakończyła staruszka załamawszy ręce.
— Niebezpieczeństwo nie musi być zapewnie tak wielkie jeszcze, — rzekł Oliwer; — wszakże przed dwoma godzinami dopiero tak zdrową była.
— Lecz teraz bardzo jest słaba, — odparła pani Maylie, — i jestem pewna, że się jéj w nocy jeszcze bardziéj pogorszy. Moja droga, kochana Rózia! cóżby ja teraz bez niéj poczęła?
Biedna staruszka téj myśli okropnéj znieść niemogła, i takiemu smutkowi nadzwyczajnemu się oddała, ze Oliwer, o własném zmartwieniu i trwodze zapominając, przedstawienia jéj robić się ośmielił, i szczerze ją błagać zaczął, aby się dla samego dobra swéj siostrzenicy uspokoić raczyła i otuchy nabrała.
— Ach, proszę zważyć, łaskawa pani! — rzekł Oliwer, a łzy mu w oczach stanęły, pomimo wszelki gwałt, który sobie zadawał. — Ach proszę zważyć, jak ona jest młodą i dobrą; ile pociechy i radości w koło siebie rozlewa. Ja jestem pewien,.... nieinaczéj,.. bardzo pewien,.... że ona dla pociechy twojéj, pani, co tak dobrą dla wszystkich jesteś, dla pociechy swojéj, i pociechy tych wszystkich, których tak szczęśliwymi robi, jeszcze nie umrze. Bóg tego dopuścić nie może, aby ona umrzeć miała.
— Cicho, cicho! — odpowiedziała pani Maylie, kładąc rękę na głowie Oliwera. — Ty po dziecęcemu jeszcze myślisz, biedny chłopcze; a to coś wyrzekł, jest grzechem, lubo by się łatwo usprawiedliwić dało. Tyś mi jednak przez to obowiązek mój przypomniał. Zapomniałam o tém na chwilę, mój Oliwerze; spodziewam się jednak, ze mi wybaczone będzie, gdyż jestem już starą, i wiele już w życiu mojém chorych i umierających widziałam, abym niemiała znać i téj boleści, którą po sobie zostawiają. Tak jest, dość już w świecie widziałam, abym i o tém przekonaną być nie miała, że nie zawsze najmłodsi i najlepsi tym się zostają, którym życie ich jest miłe i drogie. To by nam jednak więcéj pociechy jak smutku sprawiać powinno, albowiem niebo jest sprawiedliwe, a wypadki podobne powinny by nas raczéj nauczyć, iż się jeszcze świat lepszy od tego znajduje, a przejście do niego jest bardzo prędkie i skore. Niechaj się jednak dzieje wola Boga! Ja ją wprawdzie bardzo kocham, ale Bóg jeden wie, co dla nas jest najlepszém.
Oliwera ten widok mocno zadziwił, że pani Maylie to mówiąc, skargi swoje i narzekania, lubo po wielkiéj walce, jednak stłumiła, podczas swéj mowy się wyprostowała, i cokolwiek więcéj odwagi i spokojności nabrała.
Bardziéj się jednak jeszcze dziwił, gdy się późniéj przekonał, że ta stałość nieustawała, a pani Maylie ciągle, pośród największych trudów i czuwania w nocy, co się późniéj potrzebném stało, spokojność i rozwagę zachowała, i wszelkie obowiązki swoje nieugięta, a nawet z upodobaniem, według wszelkiego pozoru, pełniła.
Ale on był jeszcze młodym, i nie mógł wiedzieć, do czego duchy silne, dzielne, w tak smutnych i trudnych okolicznościach są zdolne. I jakżeż mógł wiedzieć, jeżeli to nawet tym samym, co ten przymiot posiadają, rzadko kiedy jest wiadomém?
Noc pełna trwogi i udręczenia nastąpiła, a gdy poranek zaświtał, przepowiednia pani Maylie aż zanadto się sprawdziła. Rózia leżała w pierwszym okresie bardzo niebezpieczniéj gorączki.
— Musimy czynnymi być, Oliwerze, i próżnemu smutkowi daremnie się nieoddawać, — rzekła pani Maylie, kładąc palec na ustach, i spoglądając bystro na niego, — trzeba ten list o ile możności jak najprędzéj do pana Losberne wysłać. Najlepiéj będzie, jeżeli sie go do poblizkiego miasteczka, tylko o cztery mile ztąd odległego zaniesie, drogą o wiele krótszą, ścieżkami przez pola i łąki, i ztamtąd umyślnego posłańca prosto do Chertsey jak najśpieszniéj wyśle. Gospodarz z zajezdnego domu z chęcią to uczyni, a ja wiem, że ty się z nim jak najprędzéj zwiniesz.
Oliwer nic na to nieodpowiedział, lecz w swym zapale natychmiast się w drogę chciał puścić.
— Oto jest list drugi, — dodała pani Maylie, namyśliwszy się chwilkę, — lecz nie wiem, czyli go razem mam posłać, lub téż poczekać, dopokąd się z Rózią na tę lub owę stronę nie rozstrzygnie. Niechciałabym go posłać, jeżeli się najgorszego obawiać nie potrzebuję. —
— Czy on ma także iść do Chertsey?
Zapytał Oliwer, pragnący jak najśpieszniéj polecenie wykonać, i nadstawiający rękę drżącą po list.
— Nie!
Odpowiedziała staruszka, podając mu go poniewolnie. Oliwer rzucił na niego okiem, i spostrzegł, że był napisany do pana Harry Maylie, w domu pewnego lorda w okolicy; którego nazwiska jednak Oliwer przeczytać nie mógł. —
— Mamże go wziąść z sobą? — zapytał Oliwer, spoglądając niecierpliwie na nią.
— Ja myślę, że nie! — odpowiedziała pani Maylie, odbierając go napowrót. — Poczekam jeszcze do jutra rana.
To mówiąc, dała Oliwerowi swą sakiewkę, a on pobiegł natychmiast bez dalszéj zwłoki, jak tylko mógł najśpieszniéj.
Szybko biegł przez pola, niwy, łąki, które je bardzo często przedzielały, czasami pomiędzy zbożem wysokiém, z obu stron go otaczającém ukryty, czasami zaś zdążający polem czystém, otwartém, po którém żeńczarze i kosarze swą pracę walnie odbyli, i ani razu by na chwilkę się nie zatrzymał i nie spoczął, chyba czasami bardzo krótko, jeźli zanadto zmęczony odetchnąć musiał, dopokąd zgrzany, zadyszany, pyłem okryty, do miasteczka się nie dobił, i na rynku nie stanął.
Tutaj się zatrzymał i za domem gospodnim w koło obejrzał.
Zobaczył białą ławkę,.... czerwony browar, żółty dom urzędowy, i w kącie jednym dom obszerny, na zielono pomalowany, a na nim godło: „Grzegórz.“ Do tego domu téż natychmiast kroki swoje zwrócił.
Oliwer zagadnął najprzód pocztyliona, śpiącego sobie swobodnie w bramie, a ten, wysłuchawszy, czego żąda, odesłał go do stajennego, który go znów po wysłuchaniu powtórném tego, co tamtemu już powiedział, do gospodarza samego odesłał, człowieka wysokiego wzrostu, w niebieskiéj chustce na szyi, białym kapeluszu, sukiennych spodniach, i butach wywijanych, który stał oparty o pumpę na podwórzu, przekłuwając sobie zęby śrebrném od zębów piórkiem.
Pan gospodarz z wielkim i głębokim namysłem do swego stołu szynkarskiego się zbliżył, aby rachunek zrobić, nad czém długi czas strawił. Gdy tę pracę nakoniec ukończył, a Oliwer ją zapłacił, musiano dopiero konia dla sługi okulbaczyć, i jednego z pocztylionów przywołać, który się dopiero ubrać musiał, co go dziesięć minut przynajmniéj zatrzymało, a Oliwer stał tymczasem i przypatrywał się wszystkiemu z taką niecierpliwością i rozpaczą, żeby najchętniéj sam na konia był skoczył, i cwałem największym aż do poblizkiéj pocztowéj stacyi pogonił.
Nakoniec wszystko już było gotowe, a gdy karteczka z wielu prośbami i poleceniami jak największego pośpiechu i jak najprędszego oddania wręczoną została, pocztylion siadł na konia, pogonił po nierównym bruku miasteczka, i zniknął im z oczu w kilka chwil, cwałując szybko gościńcem.
Było w tém bardzo wiele pocieszającego, wiedząc, iż po pomoc już posłano, i wiele czasu jeszcze nie stracono.
Oliwer opuścił karczmę z daleko lżejszém sercem, i chciał właśnie przez bramę wyjść na ulicę, gdy przypadkiem o człowieka wysokiego w płaszczu utknął, który téj chwili właśnie z izby karczemnéj wychodził.
— Ha! — zawołał nieznajomy, wlepiając w Oliwera swe oczy, odskoczywszy nagle od niego. — Co to jest, do tysiąc piekielnych piorunów?
— Przepraszam pana, bardzo przepraszam; — ozwał się Oliwer. — Śpieszyło mi się bardzo do domu, i nie widziałem pana wychodzącego.
— Umarł! — zawołał nieznajomy do siebie samego, okiem zdziwioném, szeroko wytrzeszczoném, w Oliwera ciągle się wpatrując. — Ktoby to był pomyślał. Obyś się w popiół był zamienił! Aż z grobu wstać musiał, aby mi wejść w drogę.
— Bardzo mię to boli, panie, — wyjąkał Oliwer, zmięszany surowém, dzikiém spojrzeniem nieznajomego; — spodziewam się, żem pana nieuszkodził.
— Bodaj kości twoje zgniły! — mruknął nieznajomy, niewypowiedzianą złością miotany i zgrzytnął zębami. — Gdybym był miał na tyle odwagi owe słówko wymówić, byliby mię jednéj nocy od niego uwolnili. Przekleństwo na twoję głowę, a powietrze morowe na ciebie, ty wisielcze! Co ty tu robisz?
Nieznajomy zagroził mu przytém ściśnioną pięścią, zgrzytnął zębami, i mówiąc to, przystąpił do Oliwera, jakby miał był w myśli pięścią w niego ugodzić, lecz nagle padł na ziemię, rzucając się i wijąc na niéj, a na usta jego pjana wystąpiła.
Oliwer spoglądał chwilkę z przerażeniem na okropne drganie tego szaleńca, gdyż go za takiego trzymał, — a potém wpadł napowrót do karczmy, aby o pomoc dla niego zawołać. Widząc zaś, że go troskliwie do izby karczemnéj zaniesiono, zwrócił się do domu, pobiegł jak tylko mógł najśpieszniéj, aby czas stracony niejako wynagrodzić, i rozmyślał ciągle z niemałém zadziwieniem, a nawet i bojaźnią o tém nadzwyczajném postępowaniu człowieka, którego co tylko opuścił.
Okoliczność ta jednak w pamięci jego długo nie pozostała, gdyż powróciwszy nakoniec do swego domu, wiele znalazł, co jego myśl wyłącznie zajmowało i wszelkie inne względy osobiste z myśli mu wybić było wstanie.
Choroba Róży Maylie nagle jeszcze bardziéj się pogorszyła, a nim północ nadeszła, zaczęła mówić od rzeczy. Lekarz podrzędny, miejscowy, który w téj okolicy miał swoję siedzibę, nie odstępował ich ani na chwilę, a zobaczywszy Rózię natychmiast oświadczył, wziąwszy panią Maylie na bok, że to gorączkowe obłąkanie bardzo wielkie niebezpieczeństwo zapowiada.
— W istocie, — rzekł, — będzie to cud prawdziwy niejako, jeżeli do siebie przyjdzie.
Ileż to razy Oliwer téj nocy z łóżka swego się zrywał, i tajemnie, z cicha aż do schodów podchodził, aby głos najmniejszy z pokoju choréj podsłuchać i uchwycić. Ileż to razy dreszcz zimny wskróś go przejmował i zimnym potem zgrozy czoło i oblicze jego pokrył, jeżeli nagły odgłos stąpania po pokoju obawę w nim wzbudził, iż się tam coś tak okropnego stało, że nawet o tém pomyśleć straszno. Czémże był zapał i żarliwość tych wszystkich modłów, które kiedykolwiek do nieba już zasłał, w porównaniu z tymi, które się teraz za zdrowie i zbawienie téj lubéj istoty, nad brzegiem grobu już stojącéj, z głębokości rozpaczą i smutkiem uściśnionego serca do Boga wznosiły.
Ta męka, ta okropna, sroga męka, widzieć życie najulubieńszéj istoty naszéj w niebezpieczeństwie,.... ważącéj się pomiędzy życiem i śmiercią, i być na to skazanym, aby świadkiem być nieczynnym, żadnéj pomocy dać niemogącym;.... te myśli przykre, dopiekające, które umysł nasz nagabają, dręczą, serce nasze burzą i do gwałtownego bicia pobudzają,.... i tak okropne obrazy człowiekowi przed oczy stawiają, że mu aż oddech zapiera,..... — ta rozpacz, trwoga i dręczące dążenie, aby przecież coś przynajmniéj uczynić, i tem cierpieniom ulżyć, lub niebezpieczeństwo zmniejszyć, które zakląć, usunąć, nie jest w naszéj mocy;... — ta małoduszność i utrata wszelkiéj odwagi, którą w nas myśl o naszém niedołęztwie zupełném, niemożności dania pomocy wznieca, — to wszystko są męki, którem żadne inne wyrównać nie zdołają; a sąże jakie sposoby, lub téż uwagi, któreby je z potokiem czasu zmniejszyć lub poskromić zdołały.
Nakoniec świtać zaczęło, poranek nadszedł, lecz w tym domku wiejskim było spokojnie i cicho. Wszyscy na szepty jedynie z sobą rozmawiali, oblicza trwogą, niespokojnością przejęte co chwila u drzwi od ogrodu się pojawiały, a kobiety i dzieci powracały do siebie łzami rzewnemi zalane.
Przez cały boży dzień i kilka godzin jeszcze potém, gdy już wieczór zapadł, Oliwer ciągle po ogródku się przechadzał, co chwila swe oczy ku oknu od pokoiku choréj podnosił, a dreszcz zimny go za każdą razą wskróś przejął, gdy to okno osłonięte zobaczył, jakoby śmierć swego czynu wewnątrz była dokonała.
Późno w nocy pan Losberne nakoniec przybył.
— Jest to bardzo przykro, — rzekł poczciwy lekarz, odwróciwszy twarz swoję gdy to mówił, — tak młoda,.... tak kochana i powszechnie lubiona!.... i tak mało,..... bardzo mało nadziei.
Nazajutrz rano słońce jasno i wspaniale świeciło,... tak jasno i wspaniale, jakoby żadnéj troski, żadnéj boleści nie oświecało.... Wszystko naokoło kwitło, rosło, zieleniało, woniło, pełną życia dzielnością tchnęło,.... zewsząd dawał się słyszeć odgłos wesołego śpiewu,.... a ta biedna, miła dziewczyna leżała na śmiertelném łożu, walcząc o życie swoje.
Oliwer wymknął się nieznacznie z domu, wśliznął na ów cmentarz mały, usiadł na mogile zielonéj, i cichemi lecz rzewnemi łzami się zalał.
Lecz świat był tak piękny, tak spokojny,.... okolica takim urokiem, takim wdziękiem w pełnym promieniu słońca jaśniała, tyle ponętnéj wesołości i lubości w śpiewie ptaszków leżało, tyle swobody w szybkim locie kruków, unoszących się w powietrzu po nad głową jego, tyle błogości, powabu, życia w całéj przyrodzie, że kiedy rozpaczający chłopczyna oczy swoje zapłakane podniosła i w koło siebie spojrzała, ta myśl w jego duszy mimowolnie powstała, iż to nie jest czas na zniszczenie śmierci,.... że Rózia żadną miarą umrzeć nie może, kiedy istoty niższego rzędu tak są czerstwe i wesołe,... że na zapełnienie grobów czas jest w zimie, kiedy mróz i powietrze nieprzyjemne ludzi udręcza, ale nie o téj porze, kiedy słońce tak pięknie, wspaniale świeci i ciepło, życie, na całą przyrodę rozlewa.
Wreszcie i to niezbite miał przekonanie, iż trumny są jedynie dla ludzi starych, ułomnych, zwiędłych, i ciała tak młodego, tak powabnego, swemi okropnemi cieniami nigdy nie otaczają.
Śród tych myśli smutnych, ponurych, odezwało się naraz uderzenie pogrzebowego dzwonu na wieży kościelnéj...... Po chwili znów drugie!...... Było to wezwanie na uroczystość pogrzebową. Gromada biednych ludzi w żałobie weszła przez bramę, przepasanych białemi wstęgami; były to bowiem zwłoki jakiéjś młodéj osoby, któréj na ostatni spoczynek w grobie towarzyszyli.
Z głową odkrytą stanęli u grobu, a matka,.... matka i nic więcéj,..... pomiędzy nimi gorzkie łzy wylewała. —
Ale słoneczko jasno świeciło, a ptaszki wesoło sobie śpiewały.
Oliwer powrócił do domu, pomnąc na tę dobroć serca i te dobrodziejstwa, które mu ta dziewczyna młoda tylekrotnie świadczyła, i najgorętsze życzenia śląc do nieba, żeby jak najprędzéj wyzdrowiała, i ten czas jeszcze powrócił, w którymby jéj co chwila mógł dowieść, iż ją nigdy kochać i wdzięcznym być nie przestanie.
On żadnéj przyczyny nie miał najmniejsze wyrzuty sobie robić względem zaniedbania lub braku troskliwości i przychylności dla niéj, gdyż on czas swój cały jéj usługom tylko poświęcał; jednak mu się tysiączne okoliczności teraz przypominały, w którychby nieco gorliwszym, nieco skorszym w dopełnieniu jéj poleceń mógł się był okazać;.... tak przynajmniéj teraz sądził, i szczerze tego pragnął, żeby to był mógł o sobie powiedzieć.
Powinnibyśmy zawsze troskliwie na to zważać, jak się z tymi obchodzimy, z którymi żyjemy, ponieważ śmierć każda w kółku małém przy życiu zostających takie gorżkie, dręczące myśli wznieca o tém, ileśmy uczynić opuścili, a jak małośmy dla nich uczynili,... jak wieleśmy zapomnieli, a jak mało wynagrodzili, że te wspomnienia do najprzykrzejszych naszego życia należą.
Żaden wyrzut nie jest tak gorżki, żaden żal tak smutny, dręczący, jak ten, jeżeli czegoś naprawić nie możemy. Jeżeli sobie zatém mąk oszczędzić pragniemy, powinniśmy o wszystkiém zawczasu pamiętać.
Gdy Oliwer do domu powrócił, zastał panią Maylie siedzącą w małym przedpokoiku. Na widok jéj odwaga Oliwera opuściła i trwoga serce jego przejęła, gdyż staruszka dotąd jeszcze ani na chwilkę od łóżka swéj siostrzenicy nie odstąpiła, i z drżeniem nad tą odmianą pomyślał, która ją do tego skłonić mogła.
Od niéj się tedy dowiedział, iż dziewczyna w sen głęboki wpadła, z którego albo zdrowa się obudzi, albo téż dla tego jedynie, aby wszystkich pożegnać i umrzeć.
Godziny całe tutaj siedzieli w niespokojności i trwodze, bojąc się nawet słówko jedno do drugiego przemówić. Potrawy nietknięte odnoszono, a z okiem po którém widać było, że ich myśli czém inném są zajęte, spoglądali na słońce, które coraz niżéj opadało i nakoniec ziemię i niebo tym blaskiem różowym pokryło, który jest przepowiednią i zwiastunem jego zachodu. —
Ucho ich bystre uchwyciło wkrótce odgłos zbliżających się kroków, i oboje poniewolnie ku drzwiom się rzucili, gdy pana Losberne wchodzącego spostrzegli.
— Jakżeż z Rózią? — zapytała skwapliwie staruszka. — Proszę mi to od razu powiedzieć! Wszystko łatwiéj zniesę, jak zwłokę i niepewność. O powiedz mi, powiedz, na miłość Boga cię zaklinam!
— Niech się pani cokolwiek uspokoi, — ozwał się lekarz, odprowadziwszy ją do krzesła, na którém usiadła. — Chciéj się pani uspokoić, droga pani Maylie.
— Puść mnie, puść, na miłość Boga! puść! — jęknęła pani Maylie. — Moje drogie dziecko! Już umarła! Umiera!
— Nie! — zawołał lekarz z zapałem. — Ten Ojciec w niebie łaskawy i dobrotliwy ulitował się nad nią, a ona długo jeszcze na pociechę naszą żyć będzie.
Staruszka padła na kolana, i chciała złożyć swe drżące ręce; ale ta siła, która ją tak długo wspierała, opuściła ją za pierwszém dziękczynieniem, a ona w tył upadła w te ręce przyjacielskie, które ku niéj wyciągnięto, aby ją uchwycić.
Było to jednak za wiele szczęścia prawie dla nich.
Oliwer stanął jak wryty, otumaniony, na tę wiadomość niespodziewaną; osłupiały, nie mógł ani płakać, ani mówić, ani téż na miejscu ustać. Zaledwie że tyle przytomności jeszcze zachował, iż to rozumiał, co się stało, i nie przyszedł pierwéj do siebie, dopokąd się na świeżém powietrzu w chłodzie wieczornym przez czas niejaki nie przeszedł, strumień łez obfity z ócz się mu nie puścił i sercu jego nie ulżył; wtedy dopiero pojął dokładnie całą pocieszającą zmianę w chorobie Rózi, i uczuł, iż wielki ciężar mu przez to z serca zdjęto.
Noc już zapadła, kiedy powracał do domu z téj wycieczki wieczornéj, obładowany mnóstwem kwiatów, troskliwie nazbieranych, i na ubranie pokoju choréj przeznaczonych. Kiedy tak drogą pośpieszał, dosłyszał za sobą turkot powozu, z niezwykłą szybkością ku niemu się zbliżającego.
Gdy się obejrzał, spostrzegł, że to był powóz pocztowy, który szybko pędził; a że konie cwałem biegły, a droga w tém miejscu była bardzo wązka, musiał się na chwilkę do drzwiczek po drodze przytulić, dopokąd go ten powóz nieminął.
Kiedy mimo niego przegonił, Oliwer rzuciwszy weń szybkie spojrzenie, dostrzegł jakiegoś mężczyznę w białéj szlafmycy na głowie, którego oblicze mu się znane być dawało, lubo tak szybko przejechali, że mu niepodobna było tak prędko sobie go przypomnieć.
Lecz za chwilkę owa szlafmyca przez drzwiczki od powozu się wysunęła, a głos stentora na woźnicę wrzasnął, aby się zatrzymał, co też i ten natychmiast uczynił, skoro mu się tylko konie wstrzymać udało; a wtedy owa szlafmyca na nowo się pojawiła, i tenże sam głos Oliwera po imieniu zawołał.
— Hola! hola! — wołał głos; — panie Oliwer, cóż słychać?...... panna Róża?...... jakżeż z nią, O-li-we-rze?
— Czy to wy, Giles?
Zawołał chłopczyna, biegnąc ku niemu do pocztowego wozu.
Giles jeszcze raz szlafmycę swoję z powozu wysunął, znak, że coś chciał powiedzieć, lecz go jakiś młodzieniec, który w drugim kącie powozu siedział, nagle w tył usunął, i skwapliwie Oliwera zapytał, co słychać nowego?
— Powiedz krótko, — zawołał ten młodzieniec, — czy lepiéj lub gorzéj?
— Lepiéj, lepiéj, o wiele lepiéj! — odpowiedział Oliwer żywo.
— Dzięki Bogu! — zawołał młodzieniec. — Czy tylko pewnie?
— Pewnie, pewnie panie! — odpowiedział Oliwer. — Ta zmiana nastąpiła dopiero przed parę godzinami, a pan Losberne powiedział, iż wszelkie niebezpieczeństwo już minęło.
Nieznajomy ani słówka na to nieodpowiedział, lecz drzwiczki od powozu szybko otworzył, wyskoczył, i chwyciwszy Oliwera za rękę, cokolwiek na stronę go odprowadził.
— Czyś nam szczerą prawdę powiedział?..... czyś się niedał może jakim pozorem lub błędném doniesieniem ułudzić! — pytał go nieznajomy młodzieniec drżącym głosem. — Błagam cię, niewprowadzaj mię w rozpacz, wzbudzając we mnie nadzieje, któreby się potém niespełniły.
— Za cały świat bym tego uczynić niechciał, panie, — odpowiedział Oliwer. — Pan mi możesz jednak zaufać. Słyszałem dokładnie, jak pan Losberne sam powiedział: ona jeszcze długo żyć będzie na pociechę naszą. Są to jego własne słowa.
Oczy Oliwerowi łzami zabiegły na wspomnienie téj chwili, która była początkiem tak wielkiego szczęścia, a nieznajomy młodzieniec twarz swoję odwrócił i przez kilka chwil stał w milczeniu.
Oliwerowi się zdawało, iż łkania płaczu słyszy, ale się lękał przerwać jego myśli jaką uwagą, — gdyż sobie jego uczucia dobrze wytłómaczyć umiał, — i stał od niego odwrócony, udając, iż kwiatami swoimi jest zajęty.
Giles, ze swoją białą szlafmycą na głowie, siedział przez ten cały czas na stopniu od powozu, łokciami na kolanach wsparty, i ocierał sobie oczy chustką od nosa niebieską, perkalową, w białe kropeczki.
Że zaś ten poczciwiec wzruszenia nieudawał, dowodem tego były najlepszym czerwone oczy, któremi na nieznajomego młodzieńca spoglądał, gdy tenże do powozu powrócił i do niego przemówił.
— Mnie się zdaje, ze lepiéj będzie, jeżeli sam jeden w powozie do mojéj matki pojedziesz, Giles, — rzekł. — Jabym wolał iść zwolna, piechotą, aby trochę czasu zyskać, nim się z nią zobaczę. Możesz jéj powiedzieć, że i ja przyjechałem.
— Proszę mi wybaczyć, panie Henryku! — odparł Giles, osuszając chustką swoją do reszty z łez twarz zapłakaną; — ale ja myślę, czyby to nie lepiéj jeszcze było pocztyliona samego z tém doniesieniem posłać, a jabym panu mocno był wdzięcznym za to. Jabym się niechciał tak, w tym stanie, przed sługami w domu pokazać, jabym u nich wszelką powagę przez to na zawsze utracił.
— Dobrze i tak! — odpowiedział Henryk z lekkim uśmiechem; — możesz uczynić jak ci się podoba. Każ mu pojechać z naszymi tłómokami, jeżeli chcesz, a ty możesz iść z nami. Pierwéj jednak zdejm tę twoję szlafmycę, i wdziej coś przyzwoitszego na głowę, inaczéj nas za szaleńców mieć będą.
Giles, przypomniawszy sobie dopiero to niezwykłe ubranie głowy, zerwał ono z niéj i schował natychmiast do kieszeni, a z powozu wyciągnął kapelusz i wsadził go na głowę. Poczém pocztylion sam daléj odjechał, a Giles, Henryk Maylie i Oliwer zwolna za nim się udali.
Po drodze Oliwer z ciekawością i przychylnością na nowo przybyłego co chwila spoglądał. Jak się zdawało, mógł mieć dopiero lat dwadzieścia pięć, był średniego wzrostu, oblicza ładnego, powabnego, układu otwartego i nadzwyczajnie zajmującego.
Jednak, niezważając na różnicę, która w ich wieku zachodziła, tyle podobieństwa w nim było do staréj pani Maylie, żeby to Oliwer bez wielkiéj trudności był poznał, gdyby ten młody człowiek sam o niéj, jako matce swojéj był nawet nie wspomniał.
Pani Maylie oczekiwała z utęsknieniem przybycia swego syna u drzwi domu, a powitanie obojga bez wielkiego i rzewnego wzruszenia z obu stron się nie odbyło.
— Ach matko! — szepnął ten młody człowiek; — dla czegóżeś pierwéj do mnie nie napisała?
— Chciałam pisać, — odpowiedziała staruszka; — namyśliwszy się jednak inaczéj, zatrzymałam jeszcze list u siebie, chcąc pierwéj stanowczy wyrok pana Losberne usłyszeć.
— Dla czegóż jednak kochana matko! — zarzucił młodzieniec, — dla czego dopuszczać możliwość tego, co się omal nie stało? Gdyby Rózia była.... nie, ja nawet tego słowa wymówić jeszcze bez zgrozy niemogę,.... gdyby choroba jéj była inny obrót wzięła, jakżeż byś sobie saméj ten postępek była wybaczyć mogła? lub jakżeż bym ja mógł był kiedy na powrót być szczęśliwym?
— Gdyby się to było stało, mój Henryku, — odparła pani Maylie, — to się obawiam, żeby twoje szczęście rzeczywiście było zniszczone było, a czybyś wtedy o parę dni prędzéj lub późniéj był przyjechał, toby na twoje serce bardzo mały wpływ było miało.
— Któżby się temu mógł dziwić, jeżeliby to w istocie prawdą było, kochana matko? — odpowiedział młodzieniec; — ale dla czegóż ci mam mówić, jeżeliby,.... ono jest... jest.... jest już w istocie prawdą,.... a ty o tém wiesz dobrze, kochana matko,..... ty musisz nawet o tém wiedzieć....
— Ja tylko o tém dobrze wiem, że ona na miłość najgorętszą i najczystszą zasługuje, do jakiéj tylko serce mężczyzny jest zdolne, — rzekła pani Maylie. — Ja wiem że poświęcenie i przywiązanie tkliwe jéj serca nie zwyczajnéj wzajemności, ale głębokiéj, wiecznéj wymaga. Gdybym tego przekonania niemiała, i o tém również nie wiedziała, że przy najmniejszéj zmianie w przywiązaniu tego, któryby jéj życie chciał poświęcić, serce by jéj pękło, obowiązek, którym na siebie nałożyła, nie byłby dla mnie tak trudnym do wypełnienia, anibym też tyle z sobą walczyć niepotrzebowała, aby nieodstąpić od téj drogi, którą sobie wyznaczyłam, i od tego, com za powinność moję uznała.
— To jest wyrok surowy, kochana matko! — odpowiedział Henryk. — Czyliż możesz przypuścić, abym tak wielkiém jeszcze był dzieckiem, i serca mego własnego nieznał, lub też uczuciami swojemi się łudził?
— Kochany synu! — odparła pani Maylie, kładąc rękę na jego ramieniu, — ja tylko wiem o tém, iż młodość nie jedno piękne i szlachetne uczucie posiada, które do końca nie wytrwa; i że pomiędzy temi bardzo wiele takich się znajduje, które natychmiast ulatują, skoro tylko swego zaspokojenia dostąpią. Szczególnie zaś, — ciągnęła staruszka, wlepiając oczy w oblicze swego syna, — jeżeli młodzieniec namiętny, zapalony, dumny żonę posiada, na któréj imieniu najmniejsza plamka spoczywa, a tę plamkę, lubo nie jest wcale jéj winą, ludzie serca zimnego i brudnego za zbrodnię jéj poczytać, przy zdarzonéj sposobności nie tylko jéj saméj, ale i dzieciom przykry wyrzut z niéj zrobić, i w stosunku prostym do jéj powodzenia w świecie, za powód do szyderstwa i najgrawania się dotkliwego użyć by mogli;.... wtedy bowiem mógłby ów młody człowiek, niechaj serce najszlachetniejsze nawet posiada,.... tego związku żałować, który w młodości swojéj zawarł, a ona téj boleści okropnéj doznać, żeby poznała, iż on tego żałuje.
— Matko! — odparł młodzieniec niecierpliwie, — gdyby to ów młody człowiek uczynił, okazałby przez to, iż jest człowiekiem samolubnym, gburem nieokrzesanym, niegodnym tego nazwiska męża, równie jak i téj kobiety, którą opisałaś.
— Teraz jeszcze tak myślisz, Henryku, — zarzuciła staruszka.
— I zawsze tak myśleć będę, — odpowiedział młodzieniec. — Udręczenie serca i ta trwoga okropna, któréj w tych dniach ostatnich doznałem, wydziera mi szczerze wyznanie miłości, która, jak ci saméj wiadomo, kochana matko, nie od kilku dni dopiero powstała, lub też przez lekkomyślność w sercu mojém się zagnieździła. Do Rózi, tego anioła dobroci, powabu, serce moje tak mocno przylgnęło, jak tylko serce mężczyzny do kobiety przylgnąć może. Bez niéj niema dla mnie żadnéj myśli, żadnéj nadziei, żadnego widoku, żadnego nawet życia na tym świecie; a jeżéli mi w tych uczuciach najmniejszy opór stawisz, wydrzesz mi całą moją spokojność, całe szczęście moje i zniszczysz życie moje na wieki! Matko! sądź lepiéj o tém i o mnie, i niezapoznawaj tego uczucia gorącego, namiętnego, które ci się tak błahe być wydaje.
— Ach Henryku, — odpowiedziała pani Maylie, — właśnie dla tego, że serca i uczucia gorące tak wysoko cenię, chciałabym im zranienia oszczędzić. Ale dość tego na teraz, więcéj nawet jak dośyć o tych rzeczach.
— Zostawże więc Rózi zupełne rozstrzygnięcie, — dodał Henryk. — Spodziewam się, kochana matko, iż twego zdania wygórowanego tak daleko nieposuniesz, abyś mi jakie przeszkody stawiać miała?
— Nie, tego nieuczynię! — odpowiedziała pani Maylie; — życzyłabym sobie jednak, abyś rozważył....
— Jużem wtedy wszystko dobrze rozważył! — odparł Henryk z niecierpliwością, — gdym do tego wieku doszedł, żem w ogóle do rozwagi się stał zdolny. Lecz uczucia moje zawsze te same pozostały, niezmienne, niezachwiane. Dla czegóż więc mam znosić męczarnie niepotrzebnéj zwłoki, jeżeli ta żadnéj zmiany zdziałać nie potrafi, i żadnéj korzyści przynieść nie zdoła? Nie! nim ten dóm raz jeszcze opuszczę, Rózia mię koniecznie wysłuchać musi.
— Dobrze, niechaj cię wysłucha! — rzekła na to pani Maylie.
— Z téj odpowiedzi twojéj, kochana matko, wnosić by mi wypadało, że mię ona bardzo zimno przyjmie? — ozwał się młodzieniec z pewną trwogą.
— Nie, wcale nie zimno! — odparła staruszka, — jestem pewna, że nie!
— Jakżeż więc inaczéj? — nalegał młodzieniec; — spodziewam się przecież, iż żadnych innych stosunków niezawiązała?
— Nie, nie! — odpowiedziała matka. — O ile ja poznać mogłam, to miłość twoja z jéj sercem zrosła! — Jedno ci jeszcze przypomnieć chciałam, mój synu, — prowadziła daléj staruszka, przerywając synowi, gdy się do odpowiedzi zabierał; — to jest: abyś pierwéj, najdroższy synu! cały bieg życia Rózi sobie przypomniał, i nad tém dobrze się zastanowił, jaki wpływ wiadomość o jéj wątpliwym rodzie na jéj postanowienie wywrzeć może,...... nim całą twoję przyszłość na szali postawisz,...... i w sercu swojém nadzieje najwyższe wzbudzisz;...... zwłaszcza jeżeli uwagę na to zwrócimy, z jakiém przywiązaniem, jakiém poświęceniem niewypowiedzianém nam jest oddana, do jakich uczuć wzniosłych i szlachetnych serce jéj we wszystkiém, w rzeczach najdrobniejszych nawet jest zdolne, co już od dawna najcelniejszém znamionem i cechą jéj było.
— Cóż pod tém rozumiesz, kochana matko?
— To już sam odgadnąć musisz, kochany synu, — odpowiedziała pani Maylie, — ja zaś muszę do Rózi powracać. Niech cię Bóg pobłogosławi.
— Czy się będę jeszcze raz z tobą widział tego wieczora, kochana matko? — spytał młodzieniec żywo.
— Może, — odpowiedziała staruszka, — jeżli od Rózi odejść będę mogła.
— Czy jéj powiesz, że ja tu jestem? — spytał Henryk.
— Nieinaczéj, — odpowiedziała pani Maylie.
— I o tém, jak byłem o nią stroskany, strwożony? ile dla niéj wycierpiałem? i jak tęsknie za tém,.... aby ją jak najprędzéj zobaczyć?.. czyż i o tém jéj powiesz, droga, kochana matko?
— Powiem jej, powiem to wszystko!
Odpowiedziała staruszka, i uściskawszy syna serdecznie, wybiegła śpiesznie z pokoju.
Podczas téj rozmowy Henryka z matką, pan Losberne i Oliwer zostawali tymczasem na przeciwnéj stronie domu, rozmawiając z sobą.
Gdy Henryk do nich się zbliżył, lekarz mu rękę podał, i obaj się nawzajem szczerze powitali. Młodzieniec niecierpliwością pożerany i trwogą dręczony, tysiączne pytania względem stanu zdrowia mu zadawał, a lekarz mu w odpowiedzi cały stan obecny choroby wyjaśnił, co wszelkie nadzieje jego, które przy opowiadaniu Oliwera powziął, zupełnie potwierdziło, i serce jego szczęściem niewysłowioném przepełniło.
I Giles przysłuchiwał się temu wszystkiemu z wielką ciekawością, udając jednak, że wyłożeniem rzeczy z tłómoka troskliwie jest zajęty.
— Czyś nie zastrzelił znowu coś szczególnego, Giles? — zapytał go lekarz, skończywszy swoje opowiadanie.
— Nic szczególnego, panie!
Odpowiedział Giles, spłoniwszy się aż po uszy.
— Czyś żadnego złodzieja więcéj nie schwytał, albo też jakiego chłopczynę za takiego nieudał? — pytał daléj lekarz złośliwie.
— Nie, wcale nie! — odpowiedział Giles z nadzwyczajną powagą.
— To mi bardzo przykro, — rzekł lekarz, — gdyż jak wiem, to wielką zręczność w tém posiadasz. Jakżeż się ma Brittles?
— Ten chłopiec sie ma bardzo dobrze, panie, — odpowiedział Giles z zwykłą swoją powagą łaskawcy, — i zaseła swe najniższe ukłony.
— Bardzo dobrze! — odpowiedział lekarz; — a widząc cię tutaj, panie Giles, właśnie sobie przypominam, żem na dzień przedtém, nim mię tutaj tak nagle przywołano, stósownie do życzenia twéj dobrotliwéj pani, mały sprawunek dla ciebie uskutecznił. Zbliżże się do mnie tutaj na chwilę!
Pan Giles udał się z lekarzem w kącik wskazany z wielką powagą i niejakiém zadziwieniem, gdzie go Losberne krótką i tajemną rozmową zaszczycił; po ukończeniu tejże Giles się kilkakrotnie niziuteńko skłonił, i odszedł z dumą niezwykłą w postawie, spojrzeniu i chodzie.
O przedmiocie téj rozmowy potajemnéj ani słówka w pokoju nie wspomniano, lecz w kuchni za to o wszystkiém natychmiast się dowiedziano, gdyż pan Giles prosto do niéj się udał, kazał sobie zastawić kubek spory piwa, i zapowiedział z pewną wspaniałością i tajemniczością wyniosłą, która pomyślnego wrażenia na słuchaczach zrobić nieomieszkała, że się pani jego podobało, ze względu na jego tak piękne zachowanie się i odwagę podczas owéj nocy, któréj złodziejstwo popełnić zamyślano, w kasie oszczędności w Chertsey dwadzieściapięć funtów szterlingów złożyć, które dla niego są przeznaczone.
Służące, słysząc tę wiadomość, oczy szeroko wytrzeszczyły, ręce z zadziwienia załamały, i oświadczyły, ze pan Giles teraz zapewnie bardzo spysznieje; lecz pan Giles, poprawiwszy sobie lepiéj kryzę od pułkoszolka, na to odpowiedział: „iż wcale nie!.... i gdyby tylko kiedykolwiek spostrzeżono, iż przeciwko swoim podwładnym dumnie występuje, aby go natychmiast o tém ostrzeżono, a on się bardzo wdzięcznym téj osobie okaże, która to uczyni.“
Poczém wiele jeszcze podobnych uwag uczynił, chcąc przez to dowieść, iż wcale dumnym nie jest, które z największém upodobaniem i przychylnością przyjęto, a które rzeczywiście tak były dobitne, dowcipne, i uderzające, jak uwagi ludzi wielkich zwykle bywają.
I na górze resztę wieczora dość wesoło przepędzono; lekarz był albowiem w bardzo wesołém usposobieniu, a Henryk Maylie, pomimo znużenie swoje tak szybką podróżą i ciągłe zamyślenie, nie mógł się jednak oprzeć żartobliwości tego poczciwego człowieka, która się tysiącznemi dowcipami, licznemi wspomnieniami z jego praktyki, i mnóstwem zabawnych żartów objawiała, które Oliwer za rzeczy najśmieszniejsze uważał, jakie się mu kiedykolwiek w życiu słyszeć zdarzyło, i w skutek tego z nadzwyczajném zadowoleniem poczciwego lekarza na całe gardło się z nich śmiał, który się sam również tak serdecznie śmiał, że i Henryk Maylie, przez sam przykład zaraźliwy serdecznie się śmiać musiał.
Tak więc wesoło wieczór cały pospołu przepędzili, jak dalece śród podobnych okoliczności wesołemi być mogli, i już późno w nocy było, kiedy się rozłączyli, aby się z sercem ulżoném i wdzięcznością dla Boga przepełnioném na spoczynek udać, którego wszyscy po tylu troskach i trwodze, która ich przez te kilka ostatnich dni nękała, niezbędnie potrzebowali.
Oliwer wstał nazajutrz daleko weselszy, i z daleko większą nadzieją i przyjemnością do swych zatrudnień zwyczajnych się udał, jak kiedykolwiek w ostatnim czasie. Klatki z ptakami w oknach pozawieszano, aby na powrót na dawném miejscu śpiewały, a kwiatów polnych najpiękniejszych, najmiléj pachniących nazbierano, aby się Rózia ich widokiem, ich wonią cieszyć i poić mogła.
Jakby ruszczką czarodziejską usunięta, znikła ta ponura powłoka, która przez wiele dni w oczach smutkiem i trwogą dręczonego chłopca każdy przedmiot, choćby nawet był najpiękniejszy, pokrywała.
Zdawało się mu, że krople rosy daleko jaśniéj, świetniéj błyszczą na swych liściach zielonych, iż powietrze z nimi igrając, daleko miléj szeleści, i niebo same nawet daleko błękitniéj, daleko piękniéj i jaśniéj wygląda.
Taki wpływ wywiera nasze własne usposobienie umysłu i uczucia nasze na pogląd zewnętrznego świata. Ludzie, którzy na świat i swych braci spoglądają, i mówią, iż wszędzie ciemno i ponuro, słusznie twierdzą; lecz te ciemne, ponure barwy są skutkiem i odbiciem ich własnych oczu chorobliwych i serc żółcią przepełnionych. Barwy rzeczywiste, prawdziwe, są jasne i czyste, lecz aby je dostrzedz, trzeba na to oka i serca zdrowego, jasnego.
Na szczególniejszą uwagę ta okoliczność zasługuje, którą także i Oliwer uczynić nieomieszkał, iż swoich wycieczek porannych samotnie więcéj nieodprawiał.
Skoro tylko bowiem Henryk Maylie pierwszego zaraz poranku Oliwera nimi obładowanego zobaczył, takie namiętne zamiłowanie do polnych kwiatów go pochwyciło, a on tyle troskliwości w zbieraniu i tyle dowcipu, uczucia piękna w urządzaniu wiązanek z nich rozwijał, iż w krótce Oliwera daleko prześcignął.
Lubo zaś Oliwer w téj mierze niższym był od niego, daleko lepiéj natomiast znał owe miejsca, na których się najpiękniejsze znajdowały, a oni obaj co rano okolicę całą za nimi przebiegali, i najpiękniejsze z kwitnących do domu z sobą przynosili.
Teraz już i okna od pokoju Rózi otwierano, gdyż ona za miłym, ciepłym wietrzykiem lata stęskniła, i lubiała się pokrzepić jego świeżością wonną; kwiaty zaś układano w wodę, i stawiano na oknie, na małéj do tego przyrządzonéj wystawie, a co rano świeżą wiązankę z szczególną troskliwością dla niéj uwito, i w oknie postawiono.
Oliwer jednak bardzo dobrze to spostrzegł, iż kwiatów zwiędłych nigdy nie wyrzucano, lubo naczynie, w którym stały, co rano było próżne, i co rano świeżą wiązanką przyozdobione; równie i to baczności jego nie uszło, iż lekarz podczas swych rannych przechadzek po ogrodzie za każdą razą okiem w tę stronę rzucił, i zawsze przytém z wielkim wyrazem głową kiwnął.
Śród tych uwag dzień za dniem szybko mijał, a Rózia coraz bardziéj i prędzéj do zdrowia przychodziła.
Oliwerowi jednak pod ten czas nie bardzo się dłużyło, lubo dziewczyna z pokoju jeszcze nie wychodziła, a przechadzki ich wieczorowe ustały, chyba czasami z panią Maylie, która na czas krótki kiedy niekiedy w pole wychodziła.
Oliwer się przykładał tymczasem z podwójną pilnością do nauki u owego siwego staruszka, i tak wytrwale pracował, że się sam nad swemi podstępami dziwił. Tą pracą właśnie pewnego razu był zajęty, kiedy go nagle wydarzenie najmniéj spodziewane przeraziło i trwogą nabawiło.
Pokoik, w którym zwykle siadywał, jeżeli pisaniem i nauką był zajęty, znajdował się na dole, w tyle domu, i miał okna na ogród. Pokoik ten wyglądał na małą ogrodową altankę, z żaluzyjami u okień, jaśminem, powojem, które go swą miłą wonią napełniały. Okno wychodziło na ogród, a drzwi małe prowadziły na małą niwę; po za tém były same łąki i lasy. Z téj strony niebyło żadnéj innéj budowli, widok cały był przeto bardzo obszerny.
Pewnego pięknego wieczora, kiedy już pierwsze cienie zmroku zapadać zaczęły, Oliwer sobie siedział przy tém okienku, zajęty czytaniem pilném książki. Przez czas niejaki bardzo pilnie się uczył; ale że w dzień był wielki upał, a on tego dnia wiele mając do czynienia, mocno się ubiegał, nie jest to przeto żadnym nadzwyczajnym wykrętem autora, jakby się nie jednemu może zdawało, jeżeli powie, że go powoli rozmarzyło, i on wkrótce usnął.
Jest rodzaj snu, który nas czasami opanuje, i lubo ciało w więzy swoje ujmie, umysłu jednak zdolności uchwycenia tego, co się koło nas dzieje, wcale niepozbawia, ale owszem, swobodnie mu bujać pozwala.
Jeżeli znużenie, któremu się oprzeć niemożemy, upadek sił wszelkich, zupełna bezwładność i niezdolność czuwania nad własnemi myślami lub poruszeniami snem nazywać się może, więc i ów stan jest nim w istocie; zachowujemy jednak przytém świadomość tego wszystkiego, co się w koło nas dzieje, a w sennych marzeniach naszych nawet stósują się słowa, które w istocie w pobliżu nas wyrzeczono, głosy téj chwili rzeczywiście się odzywające, z taką zadziwiającą i szczególną trafnością do owych marzeń naszych, iż rzeczywistość i wyobraźnia w końcu tak dziwnie z sobą się zlewa, że to jest potém niepodobieństwem zupełném z sobą je rozłączyć.
To nie jest jeszcze zjawiskiem najdziwniejszém w podobnym stanie.
Jest to rzeczą pewną, dowiedzioną, że lubo zmysły nasze słyszenia i widzenia na czas niejaki zasypiają, już sama milcząca przytomność jakiegokolwiek zewnętrznego przedmiotu, który się wcale w pobliżu nas nieznajdował, kiedyśmy oczy nasze zamknęli, o którego obecności czuwając najmniejszéj świadomościśmy niemieli, jednak wpływ wielki i stanowczy nawet na nasz umysł śpiący, i owe obrazy senne, które się przed okiem naszéj duszy przemykają, wywiera.
Oliwer o tém bardzo dobrze pamiętał, iż był w swojém własném małém pokoiku, że książki jego przed nim na stole leżały, i lekki, ciepły wietrzyk zielonym liściem roślin zewnątrz poruszał, szeleściał, — a jednak snem ujęty spoczywał.
Nagle ten obraz cały się zmienia; powietrze staje się ciężkie, parne, duszące, a on ze zgrozą i przestrachem spostrzega, iż się na powrót w izbie Żyda znajduje. Oto siedział ten starzec okropny, haniebny, jak zwykle w swoim kącie, wskazując palcem na niego, i szepcąc coś do jakiegoś nieznajomego, który z twarzą odwróconą koło niego siedział.
— Cicho mój drogi, cicho! — zdawało mu się, iż Żyda mówiącego słyszy, — to on, z pewnością to on! Chodźmy, chodźmy z tąd!
— Tak jest, on! — zdawało się mu, iż ten drugi odpowiada; — czyliż sądzisz, żebym się mógł pomylić? Gdyby sto tysięcy djabłów w ciała zupełnie do niego podobne, się ubrało, a on pomiędzy nich się zaplątał, toby mię jakieś wewnętrzne poczucie natychmiast ostrzegło, gdzie stoi, i gdzie go szukać. Gdybyście go na pięćdziesiąt stóp głębokości w ziemi zakopali, i mnie przez jego grób poprowadzili, to go natychmiast wskażę, chociażby żaden znak, ślad najmniejszy go niezdradził.
Ten człowiek to z taką złością i nienawiścią okropną mówić się zdawał, iż się Oliwer z przestrachu samego nagle obudził i na nogi zerwał.
Wielki Boże! cóż to się takiego stało, że wszystka krew do serca się mu ciśnie, głos mu zapiera, i wszelkiego ruchu go pozbawia!.... Tam,.... tam.... pod oknem,.... tuż przed nim,.... i to tak blizko,.... żeby się go był mógł dotknąć, nim od niego odskoczył,.... stał do izby spoglądając, spotkawszy się z wejrzeniem jego,.... Żyd, a przy nim, blada z wściekłości, lub bojaźni, lub tez z jednego i drugiego, dała się widzieć twarz złośliwa, przeraźliwa, tego samego człowieka, który go pewnego razu w bramie domu gospodniego nadybał.
Była to jedynie chwilka, mgnienie oka, połysk przed jego oczyma, i już ich niebyło!
Lecz oni go poznali, i on ich także, a spojrzenie ich tak się w jego pamięć wbiło, jakby ono w kamieniu było wykute i od kolebki ciągle przed jego oczyma stało. Przez chwilę stał jakby piorunem rażony, potém zaś wyskoczył przez okno na ogród, i zaczął głośno o pomoc wołać.
Gdy mieszkańcy domu na ten głośny krzyk Oliwera z domu śpiesznie wypadli, i na ów trawnik przybiegli, na którym się znajdował, spostrzegli go okropnie bladego, drżącego na całém ciele, wskazującego na łąki po za domem, i tak przestraszonego, że zaledwie wybełkotać zdołał: Żyd! Żyd!
Giles niemógł się natychmiast dorozumieć, co to wołanie ma znaczyć, lecz Henryk Maylie, którego pojęcie było nieco żywsze, a który cały bieg życia Oliwera od swéj matki słyszał, zrozumiał ono natychmiast.
— Którędyż uciekli?
Zapytał, chwytając za gruby kostur, stojący w kącie.
— Tędy! tędy! — odpowiedział Oliwer, wskazując na okolicę, w którą się owi dwaj ludzie udali. — Dopiero com ich z oczu stracił.
— Muszą być jeszcze zatém w rowie! — zawołał Henryk. — Chłopcy za mną! a trzymajcie się mnie tak blisko, jak tylko możecie!
To wyrzekłszy, przeskoczył przez opłotek, i pobiegł daléj z taką szybkością, iż dla reszty bardzo trudno było blizko niego się trzymać.
Giles biegł za nimi tak prędko jak tylko mógł, i Oliwer także, a w kilka chwil późniéj Losberne, który właśnie ze swojéj przechadzki powracał, i o téj gonitwie szczególnéj usłyszał, przetoczył się także przez płot, padł na ziemię, zerwał się z niéj z daleko większą zwinnością, jak sam myślał, pogonił za nimi tą samą drogą z szybkością niepospolitą, i wołał przytém na całe gardło, aby się tylko jak najprędzéj dowiedzieć, co się takiego stało.
Wszyscy biegli i biegli coraz daléj, i niezatrzymali się ani na chwilkę aby odetchnąć, dopokąd ich dowódźca do rogu pola przez Oliwera wskazanego niedobiegł, i rów i płot przypierający troskliwie i starannie oglądać i śledzić niezaczął; przez co reszta goniących na tyle czasu zyskała aby do niego dobiedz, a Oliwer, aby całą rzecz lekarzowi wyjaśnić, i tę przyczynę mu udzielić, która tak zaciekłéj gonitwy powodem była.
Wszelkie poszukiwania były nadaremne. Nigdzie ani śladu świeżego stóp ludzkich niebyło można ustrzedz. Stali właśnie na szczycie małego wzgórza, z którego widok był obszerny na całą okolicę, o kilka mil (angielskich) przynajmniéj w każdym kierunku na pola czyste i łąki. Na lewo leżała wioska w dolinie, lecz niepodobieństwem było, aby się do niéj byli dostać mogli, jeżeli w tym kierunku uciekali, który Oliwer późniéj wskazał; musieli bowiem w takim razie przebyć pole otwarte dość znacznéj objętości, a tego w tak krótkim czasie żadną miarą uskutecznić niemogli.
Z drugiéj strony otaczał las gęsty tę łąkę; lecz oni dla tychże samych przyczyn i do tego schronienia żadnym sposobem dostać się nie zdołali.
— To ci się chyba przyśnić musiało, Oliwerze! — rzekł do niego Henryk Maylie, biorąc go na bok.
— Ach nie! nie! dobry panie! — odpowiedział Oliwer, wzdrygnąwszy się cały na samo wspomnienie odrażającego oblicza starego Żyda; — ja go za nadto jasno widziałem, aby to mógł być li tylko sen złudny. Widziałem ich obu tak wyraźnie przed sobą, jak pana teraz widzę.
— Któż to był ten drugi? — zapytali razem Henryk i pan Losberne.
— Tenże sam człowiek, o którym już raz panu powiedziałem, że mię w karczmie w mieście nadybał, i tak okropnie na mnie się wściekał, — odpowiedział Oliwer. — Myśmy oba bystro na siebie spojrzeli, a jabym mógł przysiądz, że to on.
— I tą drogą uciekli? — pytał daléj Henryk; — jestżeś tego pewnym?
— Tak pewnym jak tego, żem ich obu przy oknie przed sobą widział, — odpowiedział Oliwer, wskazując gdy to mówił na płot, który ogród domu od łąk odgradzał. — Wyższy z nich obu przeskoczył w tém miejscu oto, a Żyd pobiegł o kilka kroków daléj na prawo, i przez tę dziurę oto w płocie się przecisnął.
Henryk i Losberne spoglądali obaj uważnie, bystro, na Oliwera oblicze, gdy im to opowiadał, spojrzeli potém na siebie wzajem, i zdawali się być zadowolnieni tą pewnością i stanowczością, z jaką to mówił. Lecz w żadnym kierunku nie było ani widzieć śladu, ani téż słyszeć odgłosu stąpań uciekających ludzi.
Długa, wysoka trawa pokrywała ziemię, lecz nigdzie nie było widać śladu podeptania, wyjąwszy ślady stóp ich własnych, tam, gdzie sami przechodzili. Brzegi i ściany rowu były z mokréj gliny, lecz nigdzie nie było widać ani śladu męzkiego buta, lub téż najmniejszego znaku, któryby o tém świadczył, że noga ludzka tędy od wielu dni chodziła.
— To rzecz szczególna! — zawołał Henryk.
— W istocie, iż szczególna, — odpowiedział doktor. — Blathers i Duff sami by nawet nie wiedzieli, co o tém myśleć mają.
Pomimo widoczną bezskuteczność poszukiwań swoich jednak w nich nie przestawali, dopokąd zmrok wieczorny wszelkie śledztwo dalsze niepodobném nie uczynił; lecz i wtedy jeszcze bardzo im przykro było, że ono zaniechać musieli.
Giles, odebrawszy rysopis najdokładniejszy, jaki tylko o wyglądzie i powierzchowności tych obu nieznajomych Oliwer mógł dać, został wysłany do różnych domów zajezdnych i karczem w poblizkich wioskach, aby się o nich wywiedzieć, zwłaszcza, żeby sobie każdy Żyda z łatwością był przypomniał, gdyby gdziekolwiekbądź był wstąpił, aby się pokrzepić lub wypocząć, — lecz do domu powrócił, nie przynosząc ze sobą żadnéj wiadomości, któraby tę tajemnicę wyjaśnić lub rozsypać była mogła.
Na drugi dzień ponowiono z równą troskliwością wszystkie śledztwa i poszukiwania, lecz skutku pomyślniejszego przez to nie osiągnięto.
Nazajutrz rano Henryk Maylie i Oliwer do poblizkiego miasteczka pojechali w téj nadziei, iż o jednym lub o drugim z tych nieznajomych coś usłyszą, lecz i ten trud był nadaremny; a za kilka dni cały ten wypadek z pamięci wychodzić zaczął, jak się i wiele innych wypadków zapomina, jeżeli zadziwienie i ciekawość coraz to świeżéj ponęty nie ma.
Rózia tymczasem szybko do zdrowia przychodziła. Już sypialnię swoję opuściła, a nawet i z domu kilka razy wyszła, i łącząc się na nowo ściśléj z całym domem, radością i wesołością serca wszystkich napełniała. —
Lubo jednak ta szczęśliwa zmiana wpływ widoczny na to kółko małe wywarła, a głosy weselsze i uśmiech radośny, szczery, nieraz się w tym wiejskim domku słyszeć dawał, były czasy, że na niektórych osobach przymus niezwykły,.... nawet i na saméj Rózi,.... tak był widoczny, iż i samemu Oliwerowi w oczy wpaść musiał.
Pani Maylie i jéj syn zamykali się często na czas dłuższy w swym pokoju, a Rózia się nieraz z świeżym śladem łez na twarzy, oczyma czerwonymi, pojawiała. —
Gdy pan Losberne dzień i godzinę swego odjazdu do Chertsey nakoniec naznaczył, znaki te coraz bardziéj się wzmagały, i coś się widocznie działo, co spokojność młodéj dziewczyny kłóciło i cierpienia innéj osoby pomnażało.
Nakoniec pewnego poranku, gdy się Rózia sama jedna w pokoiku znajdowała, Henryk Maylie do niéj się zbliżył, i z pewną nieśmiałością o rozmowę w cztery oczy na kilka chwil ją prosił.
— Kilka,...... kilka słów wystarczy całą rzecz ci wyjaśnić, droga Róziu! — rzekł młodzieniec, przysuwając sobie krzesło; — to, co ci mam powiedzieć, to ci już nieraz saméj przez myśl przejść musiało. Nadzieje i życzenia sercu memu najmilsze, najdroższe, nie mogą i tobie być nie znane, luboś ich jeszcze z ust moich ani razu dotąd nie usłyszała!
Bladość nadzwyczajna pokryła oblicze Rózi téj chwili, gdy Henryka wchodzącego spostrzegła, lubo ta nagła zmiana także i skutkiem osłabienia po ostatniéj chorobie być mogła. Skłoniła się tylko i nachyliła głowę na kwiaty, które tuż koło niéj stały, oczekując w milczeniu tego, co jéj mówić zacznie.
— Powinienem.... był.... na tém poprzestać, — ozwał się Henryk.
— Nieinaczéj,..... powinieneś był to uczynić, — odpowiedziała Rózia. — Wybacz mi, że ci to powiadam, ale jabym sobie była życzyła, abyś to był uczynił.
— Trwoga, męki serca najokropniejsze tutaj mię sprowadziły, — mówił daléj młodzieniec; — trwoga, iż mi wypadnie utracić istotę najmilszą, będącą celem wszystkich moich życzeń, nadziei i dążeń. Jużeś blizka śmierci była,..... ważyłaś się pomiędzy tym a tamtym światem. My zaś wiemy, że jeźli istoty młode, dobre i piękne choroba niebezpieczna złoży, duch ich czysty ku swojéj rodzinnéj krainie błogiego spokoju się zwraca, a ztąd pochodzi, że ludzie najlepsi i najładniejsi w swym kwiecie najczęściéj się z tym światem rozstają. —
Oczy téj powabnéj dziewczyny łzami zabiegły, gdy te słowa z ust Henryka usłyszała, a jedna z nich padła na kwiatek, nad któremi nachylona stała, i zabłysła niby dyjament w jego kielichu, a nadając mu większego jeszcze wdzięku, zdawało się, iż ten kwiat serca młodego, czystego, do pokrewieństwa z najprzyjemniejszą w świecie rzeczą prawo sobie rości.
— Anioł, — ciągnął daléj młodzieniec z uniesieniem namiętném, — istota tak piękna, tak niewinna, niepokalana, jak sami aniołowie w niebie, ważyła się między życiem a śmiercią. O! kiedy ów świat daleki, do którego należy, jéj oku w mgle przeczucia się okazał, któżby wtedy był mógł pomyśleć, że ona troskom i cierpieniom tego tutaj powróconą zostanie! Ach Różo! wiedzieć, że nam masz spełznąć, niby cień mdły, płochliwy,.... który jakieś światełko z nieba na ziemię naszą rzuca;.... niemieć żadnéj nadziei, iż dla tych zachowaną być możesz, którzy tutaj życie swoje pędzą, i nieznać żadnego powodu, dla czego byś tutaj ociągać się miała;.... wiedzieć i czuć, że owa wzniosła kraina, do któréj już tyle istót wysokich zdolności i wielkich zalet w swém dzieciństwie lub kwiecie młodości z téj ziemi uciekło, twojém właściwém jest mieszkaniem,..... a jednak się modlić, abyś tym wróconą została, którzy cię tyle kochają,..... są to myśli, zamysły, które serce człowieka nie tak łatwo przenieść jest wstanie. Te myśli dzień i noc mię dręczyły, a z niemi taki strumień nieprzerwany trosk, żalu i trwogi się cisnął wraz z tą samolubą obawą, iż łatwo umrzeć możesz i nie wiedzieć, jak gorąco, szalenie się kochałem, że mię omal rozumu nie pozbawił, zmysły nie pomięszał. Wtém zaczynasz przychodzić do siebie,.... dzień w dzień,..... co godzina,.... co chwilka prawie kropla mała zdrowia ci wraca, i łącząc się z słabym, bezsilnym strumieniem życia, leniwie po ciele twojém krążącém, w strumień bystry, silny onego wzbija. Śledziłem dokładnie cały twój przechód od śmierci do życia oczyma, które namiętność i miłość głęboka rosiła. Niemów mi tego zatém, żebyś sobie życzyła, abym o téj miłości był zapomniał, albowiem ona to serce moje na wszelkie uczucia miłe i piękne tkliwą uczyniła.
— Tego nie miałam wcale na myśli, — odparła Rózia płacząc; — ja sobie tylko życzyłam, abyś na tém był poprzestał, i z duszą całą do owych zatrudnień i szlachetnych dążeń się zwrócił, które ciebie są godne.
— Nie ma zatrudnienia mnie godniejszego,...... godniejszego całéj przyrody jaka istnie,.... jak to dążenie do pozyskania serca takiego jak twoje, — odpowiedział młodzieniec, biorąc ją za rękę. — Róziu!..... najdroższa, najmilsza Róziu! lata..... lata całe cię kochałem,..... lata całe spodziewałem się utorować sobie drogę do sławy, z dumą potém do domu wrócić, do nóg ci paść i oświadczyć, że jéj dla tego jedynie szukałem, aby ją z tobą podzielić, myśląc w marzeniach moich, iż chwili pomyślnéj będę ci mógł przypomnieć wszystkie dowody ciche mego do ciebie przywiązania, i zażartować z ciebie, gdyby rumieniec na twoje lice wywabiły, a potém o rękę cię prosić na dopełnienie niby pewnéj ugody, którąśmy oboje od dawna już, od dziecieństwa jeszcze w milczeniu z sobą zawarli. Ta pora jednak jeszcze nie nadeszła,..... lecz teraz oto składam u nóg twoich bez sławy, bez urzeczywistnienia moich marzeń młodzieńczych, serce moje, które już od tylu lat dla ciebie jedynie biło, i wszystkie moje nadzieje teraz na szali tych słów kładę, któremi to oświadczenie moje przyjąć zechcesz.
— Twoje postępowanie ze mną było zawsze piękne i szlachetne, — odpowiedziała Róża, tłumiąc w sobie to mocne wzruszenie, które mowa jego w niéj wzbudziła. — Jeżeli więc sądzisz, że nieczułą lub niewdzięczną nie jestem, więc posłuchaj mojéj odpowiedzi.
— Mamże dopiero starań dołożyć, aby na twoję rękę zasłużyć, najdroższa Róziu?
— Tak jest, — odpowiedziała Rózia, — masz starania dołożyć, aby o mnie zapomnieć!..... nie jako o swojéj dawnéj i przywiązanéj towarzyszce lat młodocianych, toby mię bowiem mocno bolało,.... lecz jako o przedmiocie swéj miłości. Spojrzyj na świat i pomnij na to, ile tam serc istnie, których pozyskanie dla ciebie zaszczytem jeszcze większym być może. Zwierz mi się, jeżeli chcesz, z jaką inną miłością, a znajdziesz we mnie najszczerszą, najotwartszą i najprzychylniejszą przyjaciółkę.
Po tém oświadczeniu nastąpiła chwila milczenia, podczas któréj Rózia twarz sobie jedną ręką zakryła, nie tamując wcale łez swoich obficie płynących.
Henryk zatrzymał drugą.
— A powody twoje do tego Róziu? — rzekł nakoniec do niéj cichym głosem, — jakież są powody tego postanowienia, czy mogę o nie zapytać?
— Masz prawo do tego, abym ci je wyjawiła, — odpowiedziała Rózia. — Ty mi i tak nic powiedzieć nie możesz, coby moje postanowienie zmienić zdołało. Jest to obowiązek, którego także dopełnić muszę. Winnam to sobie i drugim.
— Sobie?
— Tak jest, sobie Henryku! Winnam to sobie, ażebym ja, dziewczyna biedna, opuszczona sierota, z plamą na mojém imieniu, nie dała światu żadnego powodu do tego podejrzenia, iż z samolubstwa, nikczemności twoją pierwszą miłość wyłudziłam, i niby ciężar na tobie zawisłam, odciągający cię od wszystkich twoich nadziei i zamiarów. Winnam to tobie i twoim, aby cię uprzedzić i żadną miarą na to nie zezwolić, żebyś tak wielką przeszkodę do wyniesienia się w świecie ze zbytniego zapału i szlachetności serca sobie samemu miał stawiać.
— Jeżeli zaś skłonności twoje zgodne są z uczuciem obowiązku.... — ozwał się Henryk.
— Nie, nie są!.... — odpowiedziała Rózia, mocno zapłoniona.
— Więc na twoję wzajemność w miłości liczyć mogę?..... — ciągnął Henryk. — Na to jedno pytanie mi jeszcze tylko odpowiedz, najdroższa Róziu! to jedno i ostatnie, osłódź przez to zbytnią gorycz tego okrutnego zawodu najmilszych moich nadziei!
— Gdybym to uczynić mogła, niewyrządzając temu, którego kocham, wielkiéj przez to krzywdy, tobym zezwoliła.... — odpowiedziała Rózia. — Byłabym....
— To oświadczenie inaczéj przyjęła, nieprawdaż? — wtrącił Henryk z pośpiechem. — Ach Róziu! powiedz mi prawdę i tego jednego przedemną nie ukrywaj!
— Tak jest! — rzekła Rózia. — Lecz dosyć tego, — dodała, usuwając mu swoję rękę, — dla czegóż mamy przedłużać tę przykrą rozmowę? tak przykrą dla mnie, a jednak tyle szczęścia i przyjemności w sobie mającą! gdyż to jest wielkiém szczęściem dla mnie wiedzieć, żem raz przynajmniéj w twém sercu i poważaniu to wysokie miejsce zajmowała, które mi teraz naznaczasz, a każde zwycięztwo nowe, każda chwała, którą się w zawodzie twoim pokryjesz, świeżemi siłami, świeżą stałością i dzielnością mię ożywi. Bywaj zdrów Henryku! zdrów na zawsze! gdyż tak, jak dzisiaj naprzeciwko siebie stoimy, tak już nigdy nie staniemy. Obyśmy jednak długo jeszcze, swobodnie i szczęśliwie wszystkie inne stosunki zachować mogli, wyjąwszy te, w które nas ta rozmowa ze sobą wprowadziła; oby wszelkie błogosławieństwo, które serce szczere, przywiązane modłami swemi u tego na niebie, który jest samą prawdą i dobrocią dla ciebie wyżebrać jest w stanie, wszędzie i we wszystkiém ci towarzyszyło i uszczęśliwić mogło.
— Jedno jeszcze słowo, najdroższa Róziu! — rzekł Henryk. — Powiedz mi powody twoje własnemi słowami! Niech je z ust twoich usłyszę!
— Widoki, które masz przed sobą, — odpowiedziała Rózia stale, — są świetne, wspaniałe. Wszelkie zaszczyty, wszelkie dostojeństwa, które mężczyzna młody przez zdolności wzniosłe, związki pokrewieństwa i przyjaźni wielowładne w swém życiu publiczném osiągnąć zdoła, mogą się stać twoim udziałem, są tobie dostępne. Lecz ci krewni są dumni, a ja nie chcę wstąpić pomiędzy tych, i wmięszać się do ich grona, którzy ze wzgardą na tę matkę patrzą, co mnie życie dała, ani téż niełaski, odrazy ich ściągnąć na syna téj, która z taką dobrocią i łaskawością miejsce téj matki mnie zastąpiła! Słowem, — dodała dziewczyna, odwracając się od niego, czuła bowiem, ze ją stałość opuszcza; — słowem, na mojém imieniu cięży plama, za którą świat i niewinnego karze. Niechcę ja tego przekleństwa i wyrzutu dziedzictwem jakiéj innéj istoty uczynić, i wolę go sama znieść i przecierpieć, przeboleć.
— Jeszcze jedno,.... jedno słóweczko, najdroższa Róziu! jedno tylko jeszcze! — zawołał Henryk, padając przed nią na kolano. — A gdybym téż nie był szczęśliwym, to jest mniéj szczęśliwym,.... w tém zrozumieniu, w jakiém świat wielki to słowo: szczęście bierze,.... gdyby życie spokojne, ciche, nieznane udziałem moim było,.... gdybym był istotą biedną, opuszczoną, samotną, słabowitą,.... powiedz mi, czybyś się i wtedy była odemnie odwróciła? lub téż prawo moje do bogactw i dostojeństw to wahanie się, ten opór w sercu twojém wywołało?
— Nie zmuszaj mię do odpowiedzi,.... nie nalegaj na mnie, — odpowiedziała Rózia; — tego pytania w tym przypadku niema i nigdy nie będzie. Jest to niegrzecznie z twéj strony odpowiedzi na to koniecznie teraz odemnie wymagać.
— Jeżeli odpowiedź twoja będzie taka, jakiéj się nawet spodziewać ośmielam, — odparł Henryk, — więc promień szczęścia na samotną, pustą drogę mego życia rzuci, i ciemną ścieżkę, którą mam iść, oświeci. Nie jest to rzeczą tak małą, błahą, kilku słowami szczeremi, otwartemi, tyle użyczyć człowiekowi nad życie kochającemu. Ach Róziu! zaklinam cię na imię mojéj ognistéj i wiecznéj miłości,.... na imię tego wszystkiego, com dla ciebie zniósł i ścierpiał, i teraz powtórnie ucierpieć będę musiał,...... odpowiedz mi na to jedno jeszcze pytanie!
— Dobrze więc, odpowiem ci!.... gdyby los twój był nieco odmienniejszy, — odpowiedziała Rózia, — gdybyś trochę niżéj, a nie tak wysoko nademną był stał; gdybym w ustroniu cichém, spokojném pomocą raczéj i pocieszycielką, a nie wstydem, hańbą, przeszkodą na wielkim świecie być mogła,....... toby mię nic nie było zmuszało do zadania sercu memu tych cierpień, boleści.... Nic mi teraz nie przeszkadza prowadzić życie błogie, szczęśliwe,.... lecz wtedy Henryku byłabym daleko szczęśliwsze jeszcze była wieść mogła.
Wspomnienia dawnych nadziei, któremi się serce jéj dziewicze od dzieciństwa jeszcze pieściło, przebiegły téj chwili tłumnie przez myśl Rózi, gdy mu to wyznanie uczyniła;..... lecz one łzy z ócz jéj wycisnęły, jak zwykle wszystkie nadzieje dawne, jeżeli zniszczone, niespełnione ze świata w serce powracają,.... a te łzy jéj wiele ulżyły.
— Nie mogłam się uchronić od téj słabości, lecz ona postanowienie moje jeszcze bardziéj umacnia, — rzekła Rózia, wyciągając rękę. — Teraz cię muszę już opuścić.
— Błagam cię tylko o jedno przyrzeczenie, — rzekł Henryk. — Raz jeszcze,.... raz tylko jedyny,.... za rok, a może i pierwéj jeszcze pozwól mi z sobą pomówić o tém samém, co było przedmiotem téj ostatniéj rozmowy naszéj.
— Lecz nie sądź, abyś i wtedy mógł zmienić to moje postanowienie, — odpowiedziała Rózia z uśmiechem smętnym. — Twoja praca byłaby daremna.
— Nie! — odparł Henryk; — aby usłyszeć powtórzenie tego, coś mi teraz wyrzekła, jeżeli taka będzie wola twoja;.... powtórzenie ostatnie. Ja złożę u nóg twoich moje stanowisko, lub majątek, jaki wówczas posiadać będę, a jeżeli jeszcze i wtedy postanowienia twego niezmiennie trzymać się będziesz, jeżeli go nic zachwiać nie zdoła, to ja go sam najmniejszém słówkiem, najmniejszą czynnością zmienić się nie będę starał.
— A więc przyrzekam, — odpowiedziała Rózia; — będzie to jedno udręczenie więcéj, lecz przez ten czas może sił na tyle uzbieram, aby ono łatwiéj znieść na sercu. —
Raz mu jeszcze rękę podała; lecz ten młodzieniec do piersi swoich ją przycisnął, a wycisnąwszy pocałowanie ogniste na jéj piękném czole, wypadł śpiesznie z izby. —
— A zatém stałe masz przedsięwzięcie być dzisiaj rano moim towarzyszem podróży,.... co? —
Zapytał lekarz Henryka Maylie, gdy się wraz nim i Oliwerem u stołu przy śniadaniu zeszedł.
— O ile sobie przypominam, toś przed dwoma godzinami tego postanowienia jeszcze nie miał!
— Niepamiętam dobrze, czyliśmy w tych dniach kiedy o tém rozmawiali, — odpowiedział Henryk, rumieniąc się nieznacznie bez widocznéj przyczyny.
— Ale ja dobrze o tém pamiętałem! — odpowiedział Losberne, — lubo wyznać muszę, że taka nagła zmiana człowieka niemało zadziwić musi. Bo proszę, wczoraj rano wbiłeś sobie do głowy, aby koniecznie tutaj pozostać, i jako syn posłuszny i kochający matce do kąpiel morskich towarzyszyć, przed południem oświadczyłeś mi, iż mi ten zaszczyt zrobisz i mię podrodze do Londynu, aż do mego domu odprowadzisz; przed wieczorem powiedziałeś mi znowu z nadzwyczajną tajemniczością i nalegałeś na mnie, aby ztąd odjechać, nim jeszcze panie się pobudzą i wstaną, a skutkiem tego wszystkiego jest, że ten biedny Oliwer przy śniadaniu jak przykuty teraz siedzieć musi, zamiast coby się po łąkach i polach za kwiatami miał uwijać, i botaniczne spostrzeżenia wszelkiego rodzaju robić! To rzecz okropna, nieprawda Oliwerze?
— Byłoby mi bardzo przykro było, gdybyście panowie oba byli odjechali, a ja pod ówczas nie był w domu! — odpowiedział Oliwer.
— Przebiegły chłopiec z ciebie, — rzekł na to lekarz, — jak się powrócisz, to mnie przecież odwiedzisz.... Mówiąc jednak szczerze, panie Henryku, czy może nie jaka wiadomość od naszych dostojnych panów twoje postanowienie tak nagle i prędko zmieniła?
— Owi dostojni panowie, — odpowiedział Henryk, — pod którym to wyrazem, jak się mi zdaje, mego nadzwyczaj dumnego wuja rozumiesz, nieutrzymywali żadnych związków ze mną przez ten cały czas, jak tutaj zostaję, i niespodziewam się wcale, aby o téj porze coś takiego zajść miało, coby obecność moję u niego pożądaną czyniło.
— Szczególny z ciebie młodzieniec panie Henryku, — odparł Losberne. — Zapewnie cię chcą podczas teraźniejszych wyborów téj zimy jeszcze w parlamencie umieścić, a ta zmiana nagła w twych zdaniach i chęciach nie jest złą przepowiednią dla twego politycznego zawodu. To ma zawsze coś dobrego w sobie; dobra szkoła i przyzwyczajenie zawsze nam się bardzo przydać może, czy to starając się o jaką posadę, lub też przy szklance lub gonitwach!
Maylie rzucił na lekarza takie spojrzenie, jakoby kilka uwag po téj krótkiéj rozmowie chciał powiedzieć, któreby pana Losberne niemało były zadziwiły, lecz w końcu się opamiętał, poprzestał na tém słówku: „zobaczemy! zobaczemy!“ i nic więcéj w téj mierze nie wspomniał.
Niebawem i powóz pocztowy przed drzwi zajechał, Giles wszedł do pokoju po rzeczy i tłómoki, a lekarz poczciwy za nim wyszedł, aby zobaczyć, czyli wszystko dobrze pakują.
— Oliwerze! — rzekł wtedy Henryk po cichu, — teraz z tobą słówko mam pomówić.
Oliwer zbliżył się natychmiast do okna, przy którém Henryk stał i na niego skinął, i dziwił się mocno nad niespokojnością i smutkiem, który się w jego obliczu i całéj postaci przebijał.
— Umiesz teraz bardzo ładnie pisać, — rzekł Henryk kładąc rękę na jego ramieniu.
— Jako tako, panie! — odpowiedział Oliwer.
— Być może iż tak prędko do domu niepowrócę;.... chciałbym zatém, ażebyś do mnie pisywał,.... co dwa tygodnie,.... naprzykład co drugi poniedziałek,.... z napisem do Londynu,... poste restante na głównéj poczcie!.... cóż, czy to uczynisz? — zapytał Henryk.
— Chętnie, bardzo chętnie, panie!.... będzie to wielkim zaszczytem dla mnie!
Odpowiedział Oliwer, uradowany mocno tém poleceniem.
— Jabym chciał zawsze wiedzieć, jak... jak się moja matka i panna Maylie miewają, — rzekł ten młodzieniec, — możesz nawet arkusz cały zapełnić twojém opowiadaniem o waszych wycieczkach, o tém co z sobą mówić będziecie, i jak się ona.... to jest one, ty mię przecież rozumiesz, będą miały?
— O, rozumiem, rozumiem bardzo dobrze, — odpowiedział Oliwer.
— Jabym sobie jednak życzył, abyś im o tém nic nie wspomniał, — dodał Henryk, niekładąc wielkiéj wagi na te słowa; — moja matka mogłaby się przez to stać niespokojną, i częściéj mi chcieć pisać, a toby jéj mogło zaszkodzić. Niech to będzie tajemnicą pomiędzy nami dwoma, i pamiętaj, abyś mi o wszystkiém dokładnie, obszernie doniósł; spuszczam się w tém na ciebie.
Oliwer, który sobie to za zaszczyt poczytywał, i ta ważność, jaką mu ten stosunek nadawał, mocno mu pochlebiała, przyobiecał szczerze jak najtroskliwiéj tajemnicę zachować, i w doniesieniach swoich być jak najdokładniejszym, a Henryk Maylie pożegnał się z nim z najgorętszém zapewnieniem swego przywiązania i opieki dla niego.
Lekarz siedział już w powozie, Giles, — który się miał pozostać, — trzymał drzwiczki otworzone w ręku i czekał,.... a służące stały w ogrodzie i wyglądały przez płot. Henryk raz jeszcze szybkie spojrzenie na okno na piątrze rzucił, i wsiadł do powozu.
— Ruszaj naprzód! — zawołał na woźnicę; — żywo, śpiesznie, cwałem, co konie starczą! lot ptaka jedynie dzisiaj mi wyrównać może.
— Holla! holla! — zawołał lekarz na pocztyliona, spuściwszy okno od powozu z pośpiechem, i szarpnąwszy pocztyliona z tyłu, — dla mnie wystarczy, chociaż lotem ptaka niepogonisz. Słyszałeś?
Powóz brzęcząc, turkocząc, pędem drogą pogonił, aż odległość ten hałas przygłuszyła, a jego szybkość oko tylko poznać i uchwycić zdołało; otoczony tumanem pyłu, to niknąc, to się znów pojawiając według tego jak zakręty drogi i przedmiota na zawadzie stojące, widok jego tamowały lub dozwalały. Dopiero gdy i chmury pyłu go otaczającéj więcéj widać niebyło, ci co za nim patrzeli, nakoniec się rozeszli.
Jedna tylko osoba długo jeszcze oczy miała w to miejsce wlepione, na którém powóz znikł zupełnie, już kiedy tenże o kilka mil nawet od niego oddalonym być musiał;.... po za białą zasłoną tego okna bowiem, na które ostatnie spojrzenie żegnającego się Henryka padło, siedziała Rózia!
— Zdaje się być wesołym i szczęśliwym! — rzekła nakoniec. — Był czas, żem się lękała, iż to inaczéj wypaść może.... Zawiodłam się! To mnie bardzo, bardzo cieszy.
Łzy są tak dobrze znakiem radości jak i smutku; lecz te, które z ócz Róży padały, kiedy zamyślona przy oknie siedziała, spoglądając ciągle w jedną i tą samą stronę, zdawały się być raczéj znakiem smutku jak radości.
Pan Bumble siedział sobie w izbie domu roboczego, z oczyma smutnie wlepionemi w posępne okno kratowe, przez które żaden wesoły promień słońca do izby przez cały dzień niewpadał, lubo to była pora letnia, chyba czasami kilka bladych, zimnych promieni słońca, odbijających się o lśniącą powierzchnię jakiego naprzeciwko znajdującego się przedmiotu.
U stropu wisiała papierowa łapka na muchy, na którą, w niemiłych, posępnych myślach pogrążony, czasami oczy swoje zwrócił; a jeźli się mnóstwo tego brzydkiego owadu w niéj ułowiło, pan Bumble zwykle głęboko, smutno westchnął, a cień jeszcze większego, przykrzejszego smutku przytém po jego twarzy przebiegł. Pan Bumble głęboko rozmyślał, a to łatwo być może, iż owe muchy w łapce jakieś przykre, boleśne wydarzenie w jego życiu przeszłém na pamięć mu przywodziły.
Lecz nie samo tylko wejrzenie pana Bumble zdolne było do obudzenia w piersi widza uczucia litości i łagodnego smutku. Niezbywało i na innych jeszcze znakach, znakach dotyczących się jego własnéj osoby, które zapowiadały, iż wielka zmiana nastąpiła w jego położeniu i stanie.
Gdzież się podziała owa suknia jego wyszywana i kapelusz trójgraniasty?
Nosił on wprawdzie zawsze jeszcze krótkie spodnie, a ciemne bawełniane pończochy pokrywały jego silne nogi i łytki, lecz to nie były już te spodnie. Suknia jego miała szerokie poły, i z tego względu wiele podobieństwa do téj sukni, lecz o Boże! jaka wielka różnica! Zamiast owego potężnego trójgraniastego kapelusza, nosił teraz mniejszy, skromny, okrągły. Pan Bumble już niebył więcéj Woźnym Gminowym!
Są w świecie pewne godności, stopnie, posady, które niezawiśle od korzyści materyjalnych szczególnéj wartości od odzieży z nimi połączonéj nabierają. Bumble, kapelusza swego trójgraniastego pozbawiony prostém człowiekiem jedynie pozostał.
Bumble ożenił się był z panią Corney i został gospodarzem roboczego domu. Inny Woźny po nim władzę oddziedziczył, a z nią i kapelusz trójgraniasty, złotem wyszywaną odzież, i laskę urzędową.
— A jutro będzie właśnie dwa miesiące, jak się to wszystko stało! — zawołał Bumble z westchnieniem. — Mnie się ten czas już wiekiem wydaje.
Bumble mógł także pod tém rozumieć, iż cały wiek roskoszy w tym krótkim czasie ośmiu tygodni użył; lecz westchnienie jego,.... w tém westchnieniu całe znaczenie leżało.
— Zaprzedałem się, — rzekł Bumble, snując ciągle to samo pasmo myśli, — zaprzedałem się za sześć łyżeczek od kawy, parę szczypczyków od cukru, i garnuszek do śmietany, prócz kilku starych gratów i dwudziestu funtów gotówką. O jakże tanio.... bardzo tanio mię kupiono!
— Tanio! — wrzasnął mu głos koło ucha. — Tyś był za cenę najmniejszą jeszcze drogi; a Bóg widzi, żem aż za nadto drogo za ciebie zapłaciła!
Bumble się obrócił, a jego oczy padły wprost na zajmujące oblicze jego drogiéj połowicy, która, niepojmując dokładnie tych kilku słów, które usłyszała, i nierozumiejąc zupełnie jego skargi, z powyższą odpowiedzią na los szczęścia się odezwała.
— Pani Bumble! — zawołał Bumble, z surowością smętną.
— No i cóż takiego? — odpowiedziała jego połowica.
— Bądź tak dobra, i spojrzyj mi w oczy!
Rzekł Bumble zatapiając w niéj swój wzrok.
— Jeżeli takie spojrzenie jak to wytrzyma, — pomyślał sobie Bumble w duszy, — to wszystko w świecie wytrzyma. Jest to spojrzenie, którego żaden z ubogich nie zniósł; a jeźli ono na nią żadnego wpływu mieć nie będzie, więc potęga moja zaginęła.
Czyli cokolwiek większe wytrzeszczenie oczu jest dostateczne, aby ubogich przerazić, którzy źle żywieni, wątli, wielkich sił nieposiadają, lub też pani Corney przeciwko wszelkiemu wejrzeniu, choćby nawet orlemu, była ubezpieczoną, tego powiedzieć trudno. Główną rzeczą było to, że spojrzenie pana Bumble żadnego wpływu na tę niewiastę niewywarło, a ona owszem, z wielką pogardą na niego okiem rzuciła, a nawet i z niego szydersko się roześmiała, który to śmiech widocznie z serca jéj pochodził.
Pan Bumble, słysząc ten głos niespodziewany, spojrzał na nią najprzód z niedowierzeniem, a potém z nadzwyczajném zadumieniem. Potém wpadł na powrót w swój dawny stan otrętwiałości i zamyślenia, z którego się nieocknął, dopokąd powtórnie głosu miłego swéj połowicy nie usłyszał.
— Czyż przez cały dzień będziesz tutaj na tém krześle siedział i chrapał? — zapytała pani Bumble.
— Ja sobie tutaj będę siedział tak długo, jak mi się tylko żywnie będzie podobało, moja pani! — odpowiedział Bumble, — a lubom jeszcze dotąd nie chrapał, to sobie odtąd będę chrapał, ziewał, kichał, śmiał, lub krzyczał według mego upodobania; gdyż mam prawo do tego.
— Prawo! — zawołała szydersko pani Bumble, z niewypowiedzianą wzgardą.
— Tak jest, prawo! rzekłem, moja pani! — odpowiedział Bumble. — Mąż ma prawo rozkazywać.
— A jakież prawo kobiety mają, na miłość wielkiego Boga? — wrzasnęła wdowa po nieboszczyku śp. panu Corney.
— Prawo być posłuszną! — zagrzmiał Bumble. — Gdyby twój pierwszy i nieszczęśliwy mąż nieboszczyk był zawsze o tém pamiętał, i tobie często przypominał, byłby z pewnością dotąd jeszcze przy życiu. O, jabym sobie szczerze życzył, aby on był jeszcze żył, ten biedny człowiek.
Pani Bumble w mgnieniu oka pojęła, że teraz chwila wielka i stanowcza nadeszła, a walka ostateczna o władzę domową i panowanie koniecznie być stoczoną, i na jednę lub drugą stronę stale i nieodzownie na zawsze przechylić się musi, rzuciła się natychmiast z przeraźliwym wrzaskiem na krzesło, skoro tylko ową przymówkę do nieboszczyka swego pierwszego męża usłyszała, a skarżąc się żałośnie, iż pan Bumble jest człowiekiem twardego serca, nielitościwym, źwierzęciem drapieżnym, łzy gorżkie strumieniem wylewać zaczęła.
Lecz łzy właśnie były tym środkiem jedynym, na który dusza jego czuła nie była; serce pana Bumble było stalowe, a zatém i wilgoci nieprzepuszczało.
Podobnie jak kastorowe kapelusze, które prać można, a one w deszczu ładniejszemi i trwalszemi się stają, tak i nerwy jego strumienie łez tylko wzmacniały, i dzielności im nadawały, zwłaszcza, że je jako znak słabości, a zatém i ciche uznanie jego władzy uważał, co go nadzwyczajnie cieszyło i zachwycało.
Spojrzał tedy na swoją godną małżonkę z niewypowiedzianą radością, i dodając jéj odwagi błagał zarazem, aby sobie szczęśliwie płakała tak długo, jak tylko będzie mogła, ponieważ lekarze podobnemu ćwiczeniu wielki i pomyślny wpływ na zdrowie przypisują.
— To piersi od duszności uwalnia, twarz płucze, oczy wzmacnia, i gniewliwe wzburzenie łagodzi, — rzekł Bumble, — a zatém płacz sobie, płacz szczęśliwa.
Uczyniwszy tę uwagę żartobliwą, pan Bumble swój kapelusz zdjął z goździa, i zasadziwszy go czupurnie i zuchwale na bakier, zwyczajnie jako mąż, który na sposób dobitny wyższość swoję okazał, powagę ustalił, władzę sobie wywalczył, wsadził ręce do kieszeni i potoczył się zwolna ku drzwiom z nadzwyczajną powagą i niewypowiedzianém zadowolnieniem wewnętrzném, w całéj jego postawie się objawiającém.
Pani Bumble zrobiła to doświadczenie z płaczem dla tego jedynie, mówiąc prawdę, że ten sposób najlekszym, a jednak zwykle bardzo skutecznym się jéj wydawał; teraz jednak mocno sobie przedsięwzięła użyć dotkliwszego, o czém się pan Bumble na wielkie zadziwienie swoje niebawem przekonał.
Pierwszym znakiem tego nowego doświadczenia godnéj połowicy jego, dowodzącym o bujności jéj pomysłów, był dźwięk głuchy, stłumiony, po którym natychmiast spadnięcie kapelusza z jego głowy, i potoczenie się aż na drugi koniec pokoju nastąpiło.
Ten krok wstępny odkrył zupełnie jego głowę, a Jejmość w podobnych rzeczach doświadczona i wyćwiczona, chwyciła go jedną ręką za gardło, a drugą niezliczoną ilość ciosów w głowę i w plecy mu wymierzyła.... z siłą i zręcznością niepospolitą. Gdy ją to nakoniec znudziło, zmieniła cokolwiek swoje postępowanie, obrabiając mu twarz paznokciami, szarpiąc i targając go za włosy; a gdy nakoniec uważała, że mu już taką karę wymierzyła, na jaką zbrodnia jego zasługiwała, potrąciła go na krzesło, które jej właśnie w tym celu bardzo zręcznie pod ręką stało, i poleciła mu coś o swoich prawach wspomnieć, jeżeli do tego ma ochotę.
— Wstań trutniu! — rzekła pani Bumble nakazująco, — i wynieś się, abym cię na oczy niewidziała, jeżeli niechcesz, abym się jeszcze gorzéj z tobą nie obeszła.
Bumble wstał z krzesła z miną bardzo posępną, żałośną, dziwiąc się nad tém nadzwyczajnie, jakby się jeszcze gorzéj z nim obejść mogła, i chwytając za kapelusz, ku drzwiom się zwrócił....
— Czy pójdziesz ty raz? — wrzasnęła pani Bumble.
— Zaraz moja droga, zaraz! — odpowiedział Bumble, i kroku swego nieco przyśpieszył. — Ja niechciałem wcale.... ja niemiałem w myśli.... ja.... ja.... idę zaraz, moja droga,.... zaraz.... ty jesteś tak prędka, że.... w istocie....
Téj chwili pani Bumble żywo parę kroków ku niemu postąpiła, aby kobierzec, który się podczas ich utarczki cokolwiek zmiął i pokręcił, wygładzić, wyprostować i w dawny porządek przyprowadzić,..... a Bumble natychmiast jak strzała za drzwi wybiegł, nierzekłszy ani słówka więcej, i niedokończywszy wcale swéj myśli, zostawiając panią Corney w pełném posiadaniu placu bitwy.
Bumble z nienacka napadnięty i na łeb zbitym został.
Posiadał on skłonność niepowściągnioną do przechwalstwa i nadzwyczajne upodobanie w udręczeniu drugich, i był przytém,.... o czém nawet nadmieniać nie potrzeba,.... niesłychanym tchórzem....
Niechcemy jednak przez to żadnéj plamy na jego osobę rzucać, gdyż wiele urzędowych osób bywa, które powszechnego poszanowania, a nawet i czci wysokiéj używają, lubo téjże saméj słabości podlegają. Jeżeli tę uwagę uczyniłem, działo się to owszem jedynie dla usprawiedliwienia go, i przekonania czytelnika, iż on wszelkie własności posiadał, jakie na urzędnika potrzebne były.
Lecz miarka jego poniżenia nie była jeszcze pełna.
Przeszedłszy się po całym domu roboczym, i przyszedłszy po raz pierwszy na tę myśl, że prawa i rozporządzenia dla ubogich wydane, rzeczywiście są za nadto surowe i gnębiące i że mężowie, którzy swoje żony opuszczają, zostawiając je na łasce Gminy i domu roboczego, nie tylko na żadną karę, ale według wszelkiéj sprawiedliwości, jako osoby dobrze zasłużone, które wiele cierpień znieść musiały, na nagrodę nawet zasługują,... zbliżył się w końcu do jednéj izby, w któréj kobiety z roboczego domu zwykle praniem bielizny dla ubogich zajęte bywały, a w któréj właśnie znaczny hałas głośno rozprawiających słychać było.
— Hm! — mruknął Bumble pod nosem i zebrał całą swoję powagę. — Te kobiety przynajmniéj prawo w poszanowaniu mieć powinny. Hola! cicho!.... co ma znaczyć ten hałas, wy stare czarownice?
Bumble to mówiąc, otworzył drzwi, i wszedł do praczkarni z gniewem i dumą, która się natychmiast na największą pokorę zamieniła, gdy oczy jego zacną małżonkę niespodziewanie dostrzegły.
— Droga żono! — rzekł Bumble do niéj; — niewiedziałem o tém wcale, że tutaj jesteś.
— Niewiedziałeś o tém, że tutaj jestem, — powtórzyła pani Bumble; — cóż ty tutaj robisz?
— Ja sądziłem, że te kobiety za nadto wiele i głośno rozprawiają, aby robotę swoję dobrze i dokładnie uskutecznić mogły, moja kochana.
Odpowiedział Bumble, spoglądając z pod oka na kilka kobiet starych w praczkarni, które koło balii stały i tą pokorą i uległością żonie gospodarza zawiadującego domem roboczym nadzwyczajnie uradowane się być zdawały.
— Tobie się zdawało, że za wiele rozprawiają? — odparła pani Bumble; — a tobie co do tego?
— Ja tylko chciałem, moja droga...... — ośmielił się Bumble pokornie zarzucić.
— Co tobie do tego, pytam cię? — powtórzyła pani Bumble głosem donośniejszym.
— To prawda, ty jesteś tutaj panią, moja droga, — odrzekł Bumble nieśmiało, — ale ja myślałem, że ciebie tutaj właśnie niema.
— Posłuchajże mię teraz, panie Bumble, — odparła jego luba małżonka, — my tu ciebie wcale niepotrzebujemy, i radzę ci, abyś się raz odzwyczaił nos twój do rzeczy wścibać, które do ciebie wcale nienależą; wszyscy ludzie z całego domu tylko się z ciebie śmieją i szydzą, jak tylko oczy od nich odwrócisz; co chwila na głupca się wystawiasz. Idź precz! ruszaj!
Bumble, którego palce świerzbić zaczęły, widząc, że te stare czarownice głowy postykały, i pomiędzy sobą szeptać i złośliwie uśmiechać się zaczęły, wahał się na chwilę.
Lecz pani Bumble, któréj już cierpliwości brakło, chwyciła za wielki garnek zagotowanych mydlin, i wskazując mu drzwi, zagroziła oraz, iż w tych mydlinach go całego skąpie, jeżeli co tchu nie umknie.
Cóż biedny Bumble miał począć?
Obrócił się natychmiast i wyszedł, a gdy się drzwi za nim zamknęły, kobiety po kryjomu dotąd się uśmiechające, głośnym i ogromnym śmiechem parsknęły.
Tego mu jeszcze na dobitek brakowało! W oczach ich został shańbiony;... nawet u mieszkańców nędznych domu roboczego powagę i poszanowanie utracił! Upadł z całéj wysokości i świetności Woźnego Gminy, na stopień najniższy poniżenia i upokorzenia, bo aż na służalca swéj żony!
— I to wszystko w dwóch miesiącach! — zawołał Bumble, w myślach smutnych pogrążony. — Przed dwoma miesiącami,.... tak jest, przed dwoma miesiącami dopiero byłem nie tylko panem własnym, ale i panem każdego, jak daleko granice domu roboczego Gminy się rozciągają;.... a teraz!....
Tego było za wiele!
Bumble wymierzył silny policzek chłopcu w nagrodę za to, że mu drzwi otworzył, — gdyż w swém zamyśleniu bramę minął, — i wyszedł w roztargnieniu na ulicę.
Przeszedł się przez kilka ulic tam i nazad, a ten ruch uspokoił cokolwiek jego wzburzenie; lecz ta zmiana uczuć wielkie pragnienie mu sprawiła.
Idąc bardzo wiele szynkowni po drodze napotykał, wszystkie mu były jednak za bliskie, za ludne; nakoniec doszedł do jednéj na uboczy, nieco ukrytéj, a gdy przez nizkie okno do niéj okiem rzucił, niespostrzegł nikogo, prócz jednego tylko samotnego gościa.
Téj chwili deszcz mocny padać zaczął, a to go nakoniec skłoniło do uskutecznienia swego zamiaru. Bumble wszedł do szynkowni, kazał sobie dać pić, gdy mimo kantoru przechodził, i wszedł do téj izby szynkownéj, do któréj przez okno był zajrzał.
Nieznajomy, którego w niéj zastał, był to mężczyzna dość wysokiego wzrostu, na twarzy smaglawy, opalony, i miał na sobie płaszcz szeroki. Widać było po nim, ze jest obcym, a znużenie w całéj jego postawie, równie jak i pył z gościeńca na jego całéj odzieży, jasnym był dowodem, iż z daleka przybywa.
Z pod oka spojrzał na Bumbla, gdy ten wszedł do izby, i zaledwie głową skinąć raczył dziękując za powitanie.
Pan Bumble posiadał za dwóch zewnętrznéj powagi w swéj postawie, zwłaszcza jeżeli się obawiał, ażeby ktoś w zanadto wielką poufałość z nim wejść nie chciał; w milczeniu przeto pił swoję wódkę z wodą, i wziął się do czytania dzienników z nadzwyczajną powagą i okazałością.
Zdarzyło się jednak, — jak to się bardzo często zdarza, jeżeli człowiek w podobnych okolicznościach w towarzystwie się znajduje, — że Bumble kiedy niekiedy wielkiéj ponęty doznawał, i żadną miarą przezwyciężyć się nie mógł, aby na nieznajomego ukradkiem oczyma nie rzucić; jeźli zaś kiedy téj pokusie uległ, oczy natychmiast zmięszane na dół spuszczał, gdyż zwykle spostrzegł, że i nieznajomy téjże saméj chwili na niego z niemniejszą ciekawością spogląda.
To pomięszanie pana Bumble pomnażał jeszcze bardziéj szczególny wyraz w oku nieznajomego, które skrzyło, przeszywało, i tak wielkie podejrzenie, nieufność objawiało, jak mu się jeszcze nigdy widzieć nie zdarzyło, a to jeszcze odrazę tego oka tak pomnażało i groźną czyniło, że mu niepodobna było znieść jego spojrzenia.
Gdy tymsposobem kilkakrotnie oczy ich się spotkały, nieznajomy przerwał nakoniec milczenie i rzekł głosem grubym, rubasznym.
— Czyś może za mną spoglądał, gdyś przez okno tutaj zazierał.
— Tego wcale niepamiętam, chyba żebyś był panem..
Tutaj Bumble mowę uciął, będąc mocno ciekawym nazwiska nieznajomego się dowiedzieć, i sądząc, że on miejsce próżne w poprzedniéj mowie jego w swéj niecierpliwości zapełni.
— Teraz poznaję, że nie, — odpowiedział nieznajomy, a wyraz spokojności i szyderstwa zaigrał koło ust jego, — inaczéj byłbyś musiał wiedzieć, jak się nazywam. Lecz ty mnie nieznasz, a jabym ci szczerze radził, o mnie się wcale niedopytywać.
— Niechciałem cię obrazić, mój młody człowieku! — rzekł na to Bumble wspaniale.
— I nieobraziłeś mię wcale, — odpowiedział nieznajomy.
Milczenie powtórne nastąpiło po téj krótkiéj rozmowie, które nieznajomy w końcu na nowo przerwał.
— Jeżeli się niemylę, tom cię już raz kiedyś widział, mój panie, — ozwał się. — Wtedy byłeś cokolwiek odmienniéj ubrany, a ja cię tylko przez ulicę przechodzącego widziałem; teraz cię jednak poznaję. Mnie się zdaje, żeś tutaj był Woźnym, nieprawdaż?
— Tak jest, — odpowiedział Bumble z wielkiém zadziwieniem; — Woźnym Gminy!
— Prawda, prawda! — potwierdził nieznajomy, kiwnąwszy głową. — Ja cię też w tej godności widziałem. Czémże teraz jesteś?
— Gospodarzem domu roboczego! — odpowiedział Bumble zwolna i poważnie, jakoby chciał przez to wszelką bliższą poufałość uciąć, gdyby nieznajomy do tego zmierzał. — Gospodarzem domu roboczego, mój młody człowieku!
— Nie wątpię jednak, żeś i teraz te same oczy na własną korzyść zachował, jakieś miał i poprzód, co? — rzekł śmiało nieznajomy, spoglądając mu prosto w oczy, gdy je Bumble z zadziwienia na to zapytanie ku niemu podniósł. — Mów ze mną otwarcie, bez wszelkiéj obawy. Jak sam widzisz, to cię znam bardzo dobrze.
— Mnie się zdaje, że w tém nic złego niema, jeżeli człowiek żonaty, — odpowiedział Bumble, osłaniając oczy z góry ręką, i mierząc nieznajomego widocznie zdziwiony, pomięszany, od stóp do głów, — jeżeli człowiek żonaty niepogardza sztuką złota, którą uczciwie sobie zarobić może, tak jak i nieżonaty. Urzędnicy Gminy nie są tak hojnie płatni, ażeby nie mieli przyjąć małego zarobku, jeżeli się im zręczna i uczciwa sposobność do tego nadarzy.
Nieznajomy się uśmiechnął i kiwnął głową powtórnie, jakby przez to chciał powiedzieć, iż to znalazł, czego szukał, i w panu Bumble się nie pomylił. Zadzwonił tedy.
— Jeszcze jedną szklankę! — rzekł, podając szklankę próżną pana Bumble gospodarzowi szynkowni. — Ale tylko mocnego i gorącego. Mnie się zdaje, że taki lubisz, mój panie?
— Niebardzo mocny, niebardzo mocny.
Odpowiedział Bumble, odkrząknąwszy lekko.
— Rozumiesz, co to ma znaczyć, panie gospodarzu! — odpowiedział nieznajomy śmiało.
Gospodarz się uśmiechnął, znikł, i powrócił niebawem z dymiącą szklanką, z której łyk pierwszy zaraz łzy w oczy panu Bumble napędził.
— A terazże mię posłuchaj! — ozwał się nieznajomy, zamknąwszy drzwi i okna. — Ja tu dzisiaj w tym celu jedynie przybyłem, aby się z tobą widzieć i pomówić; a przez przypadek szczególny, jaki szatan bardzo często swym oblubieńcom nastręcza, wchodzisz do téj izby właśnie wtedy, kiedy ja siedząc tutaj o tobie rozmyślam i mózg sobie suszę. Trzeba mi pewnéj wiadomości od ciebie, nieżądam jéj jednak za nic. Oto schowaj to na początek.
To wyrzekłszy, przesunął po stole kilka gwinej do swego towarzysza jak najostrożniéj, jakby się obawiał, aby dźwięku tego kruszcu w pobocznej izbie nieusłyszano. A gdy pan Bumble, obejrzawszy starannie dukaty, i przekonawszy sie dokładnie, iż to złoto szczere, prawdziwe, z wielką radością serca do kieszonki w swéj kamizelce białéj je schował, nieznajomy ciągnął daléj:
— Przenieś się myślą w przeszłość,... poczekaj,... dwanaście lat,.... przeszłéj zimy....
— To czas bardzo długi, — zarzucił Bumble. — No dobrze,.... już jestem.
— Widownią dom roboczy!
— Dobrze!
— Pora nocna!
— Dobrze!
— A miejscem działania licha jama, w której nędzne wszetecznice na schyłku życia i zdrowia dzieci rodzą, które gmina na koszta swoje żywić musi, i hańbę swoję potém w grobie kryją! Przekleństwo na nie!
— Słowem, dom położnic, jak się mi zdaje?
Rzekł Bumble, niemogąc tak prędko pojąć górnolotnego opisu nieznajomego.
— Tak jest, — odpowiedział nieznajomy. — W tym domu urodził się chłopczyna.
— Wiele chłopców tam się już urodziło, — zauważył Bumble, wstrząsając głową.
— Niech tych djabłów małych zaraza morowa wygubi! — zawołał z niecierpliwością i gniewem nieznajomy. — Ja mówię o bladym psie małym, którego późniéj w naukę do Przedsiębiorcy pogrzebów w tém mieście oddano,.... (byłbym sobie życzył, aby tam swoją własną trumnę był zrobił, i swe kości w niéj złożył,....) a który potém uciekł i do Londynu się udał, jak się domyślano.
— A!.... mowa jak widzę o młodym Oliwerze,.... Oliwerze Twist? — zapytał Bumble. — Przypominam sobie, przypominam. Był to krnąbrny, uparty, zawzięty wisus mały....
— Ja o nim nic więcéj słyszeć nie chcę,.... jużem dość słyszał o nim, — odparł nieznajomy, przecinając panu Bumble wyliczenie bardzo długiego szeregu wszelkich wad i niecnót biednego Oliwera, do którego się Woźny zabierał. — Ja chcę słyszeć o kobiecie, staréj czarownicy, która matkę jego w słabości pielęgnowała. Gdzie ona jest?
— Gdzie ona jest? — zawołał Bumble, którego wódka z wodą nieco żartobliwym uczyniła; — gdzie ona jest?.... toby bardzo trudno było powiedzieć. Tam niema położnic, ani akuszerek gdzie ona jest; dla tego sądzę, że teraz jest bez wszelkiego zatrudnienia.
— Co pod tém rozumiesz? — zapytał go nieznajomy surowo.
— Że przeszłéj zimy umarła! — odpowiedział Bumble spokojnie.
Nieznajomy wlepił w niego wzrok swój przenikliwy, gdy mu Bumble to powiedział, a lubo swych oczu przez długi czas jeszcze potém z niego niespuścił, spojrzenie ich jednak coraz bardziéj gasło, błędném się stawało, tak że Bumble łatwo się mógł dorozumieć, iż myśli głębokie całkiem go zajmują.
Przez długi czas niemożna było poznać, czyli go ta wiadomość ucieszyła, lub mu też zawód, nieprzyjemność sprawiła; w końcu jednak swobodniéj oddechać zaczął, a podnosząc oczy, rzekł, iż to nic nieznaczy i wstał, jakby się chciał był oddalić.
Pan Bumble jednak był także człowiekiem znacznie przebiegłym, którego oku bacznemu to wcale nieuszło, iż się właśnie sposobność pomyślna nastręcza, do pozbawienia się bardzo korzystnego tajemnicy swéj zacnéj połowicy. On sobie przypomniał bardzo dobrze owę noc, któréj stara Sally umarła, albowiem wydarzenia owego dnia były za nadto pamiętne dla niego i to bardzo słusznie, gdyż to owego wieczora serce i rękę swoję pani Corney u nóg złożył.
Lubo zacna jego małżonka nigdy mu tego niewyjawiła, co się owéj nocy stało, i o czém się dowiedziała, usłyszał on jednak tyle, iż z tego łatwo się mógł domyśleć, że ta cała tajemnica styczność mieć musi z wydarzeniem, które wtedy zaszło, kiedy stara Sally matkę Oliwera pielęgnowała.
Przywodząc sobie śpiesznie na pamięć te wszystkie okoliczności, z wielką tajemniczością nieznajomego o tém uwiadomił, że nim ta czarownica stara umarła, przywołała do siebie pewną kobietę, z którą długą rozmowę miała, i jéj według wszelkiego podobieństwa zapewnie coś powierzyć musiała, coby niejakie światło na przedmiot jego poszukiwań łatwo rzucić mogło.
— Gdzież i jak się z tą kobietą widzieć mogę?
Zawołał nieznajomy przez zapomnienie, i dowiódł przez to pytanie, iż ta wiadomość pana Bumble trwogę napowrót w nim obudziła.
— Tylko przezemnie! — odpowiedział Bumble.
— Kiedy? — zapytał nieznajomy z pośpiechem.
— Jutro! — odpowiedział Bumble.
— O dziewiątéj wieczorem!
Rzekł na to nieznajomy, wyjmując z kieszeni świstek papieru, na którym miejsce nieznane „nad wodą“ jako mieszkanie swoje ręką drżącą skreślił, dowodzącą o jego znaczném wewnętrzném wzburzeniu.
— O dziewiątéj wieczorem przyprowadź ją do mnie. Niepotrzebuję ci nadmieniać, abyś wszystko w największéj tajemnicy zachował, gdyż tutaj o własną twoję korzyść chodzi.
To mówiąc postąpił ku drzwiom, zapłacił wszystko co wypili, a zrobiwszy w końcu tę krótką uwagę, iż drogi ich odmienne były, odszedł, bez wszelkiego pożegnania, chyba że uroczyste powtórzenie godziny naznaczonéj na schadzkę, i napomnienie, aby się nazajutrz wieczorem pewnie stawili, za pożegnanie uważać chcemy.
Urzędnik Gminowy rzuciwszy okiem na podaną sobie kartę, spostrzegł iż na niéj żadnego nazwiska niema. Nieznajomy nie musiał jeszcze być daleko, pogonił tedy za nim.
— Kto to jest? — zawołał nieznajomy, zwróciwszy się do niego z pośpiechem, gdy go Bumble dopadł i za rękę chwycił; — śledzić za mną!
— Chciałem się tylko o jedno zapytać, — odpowiedział mu na to Bumble, wskazując palcem na ów świstek papieru. — O kogóż się mam pytać?
— O pana Monks!
Odpowiedział nieznajomy i odbiegł śpiesznie od niego.
Był to ciemny, parny, burzą grożący wieczór letni, a chmury przez cały dzień się kupiące, w jedną, czarną, niebo całe pokrywającą chmurę się zbiły, z któréj już deszcz rzadkiemi, wielkiemi kroplami padać zaczął, i blizki wybuch burzy gwałtownéj zapowiadał,... kiedy pan i pani Bumble, wymknąwszy się ostrożnie z bocznéj, małéj uliczki miasta, ku małéj gromadzie domów spustoszałych i porozrzucanych kroki swe zwrócili, odległych od miasta o półtoréj mili (angielskiéj) blisko, i na nizinie mokréj nad brzegami Tamizy zbudowanych.
Oboje mieli na sobie stare, wytarte płaszcze, które dwóm celom zapewnie posłużyć miały, ochronienia ich od deszczu i zapobieżenia temu może, aby nikt uwagi na nich nie zwracał, i w przypadku za świadka przeciwko nim wystąpić nie mógł.
Bumble niósł w ręku latarnię, w któréj żadnego światła jednak nie było, i szedł o kilka kroków przodem, jakby przez to chciał drogę pierwéj swojéj połowicy śród tego błota utorować, które drogę pokrywało, tak żeby ona potém bezpiecznie w jego stopy iść mogła.
Oboje szli w milczeniu; kiedy niekiedy Bumble się zatrzymywał i głowę swoję zwracał, jakoby się chciał upewnić, iż żona za nim idzie, a przekonawszy się, że jest tuż za nim, pośpieszał daléj, i zdążał krokiem nieco szybszym ku miejscu swego przeznaczenia.
To miejsce niemożna było żadną miarą podejrzaném nazwać, gdyż ono już oddawna w okolicy całéj jako zbiorowisko łotrów i złoczyńców najgorszych wszelkiego rodzaju znane było, którzy, pod różnym pozorem życia z pracy rąk swoich, z rabunku i zbrodni żyli.
Było to zbiorowisko chat najlichszych, zbudowanych na prędce jedne z cegieł niepalonych, inne zaś ze starego, spruchniałego, stoczonego drzewa okrętowego, nagromadzonych bez wszelkiego ładu i porządku, i leżących po największéj części w oddaleniu kilku kroków tylko od brzegów rzeki.
Czółna dziurawe, popruchniałe, na błoto zaciągnione, i przymocowane do małego muru, stanowiącego brzeg rzeki w tém miejscu, linwy, wiosła tu i ówdzie porozrzucane, mogły na pierwszy rzut oka ten domysł w zwiedzającym wzbudzić, że mieszkańcy tych budynków nędznych rybołostwem, lub czémś podobném się zatrudniają; lecz przypatrzywszy się dokładniéj tym przedmiotom porozrzucanym, nietrudno było poznać stan ich zaniedbany, niezdolny do najmniejszego użytku, tak że każdy przechodzień mógł się łatwo domyśleć, iż one tu leżały raczéj dla zachowania pewnego pozoru, jak w tém celu, aby je kiedyś rzeczywiście do czegoś użyć miano.
W samym środku téj gromady chat i lepianek lichych, tuż nad brzegiem rzeki, nad którą piątra wyższe prawie wisiały, stał obszerny budynek, który z pewnością niegdyś za wyrobnię jakąś służyć musiał, i będąc swego czasu w pełnéj czynności, mieszkańcom okolicznych budynków sposób do życia zapewnie starczał.
Ten budynek jednak już od dawna stał opuszczony i spustoszały, a szczury, robactwo i wilgoć nadpsuła już znacznie te pale, na których stał zbudowany, tak że znaczna część jego już w wodę runęła, a reszta chwiejąc się i wisząc nad ciemnym strumieniem, sposobności pomyślnéj jedynie oczekiwała, aby się z towarzyszem swoim dawnym połączyć i los jego podzielać.
Przed temi zwaliskami tedy godna parka nasza się zatrzymała, gdy pierwszy huk grzmotu się dał słyszeć w powietrzu, a deszcz nawalnie padać zaczął.
— Miejsce oznaczone musi się gdzieś w téj oto okolicy znajdować.
Ozwał się Bumble, spoglądając na świstek papieru, który w ręku trzymał.
— Holla! kto tam? — zawołał głos z góry.
Bumble idąc za głosem podniósł głowę do góry i spostrzegł człowieka, przez okno na drugiém piątrze aż po pas wychylonego.
— Zatrzymajcie się na chwilkę, — dodał ów głos, — natychmiast do was zejdę.
To rzekłszy znikł z okna, a okno się za nim zamknęło.
— Czy to jest nasz nieznajomy? — zapytała pana Bumble godna i luba połowica.
Bumble skinął głową na znak potwierdzenia.
— A więc pamiętaj na to, co ci powiem, — rzekła do niego niewiasta; — miej się jak najbardziéj na baczności, abyś jak najmniéj mówił, inaczéj nas natychmiast zdradzisz.
Bumble, który przez chwilę na ten budynek z niemałą trwogą i niespokojnością spoglądał, chciał właśnie myśli swoje i uczucia w słowa ubrać i kilka uwag i wątpliwości swoich objawić, czyli by nie było lepiéj téj chwili jeszcze od wszystkiego się usunąć i na widocznie grożące niebezpieczeństwo nienarażać, gdy mu Monks ten zamiar zniweczył, pojawiając się nagle w małych drzwiczkach, przed któremi właśnie stali, i wprowadzając ich natychmiast do domu.
— Żywo, żywo! — zawołał z niecierpliwością, tupnąwszy nogą o ziemię. — Nie zatrzymujcie mię tutaj długo!
Kobieta, która się w początku na chwilę wahała, nieczekała więcéj powtórnego zaproszenia, i weszła śmiało do sieni, a luby jej mężulko, który się cokolwiek wstydził lub też obawiał w tyle za nią pozostać, poszedł za nimi z wielką jednak niespokojnością i trwogą, utraciwszy zupełnie wyraz owéj znakomitéj powagi i godności urzędowéj, która zwykle główną i znamionującą cechą jego była.
— Kiego djabła staliście tak długo na dworze i mokli na deszczu!
Zapytał Monks, obróciwszy się nagle do pana Bumble, gdy drzwi na powrót zamknął.
— My.... my.... myśmy się tylko cokolwiek ochłodzić chcieli, — wyjąkał Bumble spoglądając bojaźliwie naokoło.
— Ochłodzić! — odparł Monks. — Ten deszcz wszystek, który już dotąd spadł z nieba od początku świata i aż do końca jego padać jeszcze będzie, niezdoła zagasić tego ognia piekielnego, gorejącego niekiedy w piersiach człowieka. Nie wystawiajcie sobie wcale, żebyście się tak łatwo byli ochłodzić mogli.
Temi bardzo przyjemnemi słowy Monks ich u siebie powitał, natychmiast do pani Bumble się zwrócił, i wzrok swój z taką przenikliwością w nią wlepił, że ta kobieta, którą nic tak łatwo w pomięszanie wprawić niemogło, a nawet orli wzrok zacnego jéj małżonka na nią żadnego wrażenia nie wywarł, przed tém spojrzeniem oczy odwrócić musiała i one skromnie na dół spuściła.
— Czy to jest ta kobieta, o któréj mi mówiłeś? — zapytał Monks.
— Tak jest, ona! — odpowiedział Bumble, nietracąc z pamięci polecenia swéj lubéj połowicy.
— Jak się mi zdaje, to myślicie może, iż kobiety tajemnicy nigdy utrzymać nie umieją?
Ozwała się pani Bumble i śmiało w oczy panu Monks, podejrzliwie ją badającemu, spojrzała.
— Ja wiem o tém, ze one o jedném zawsze zamilczeć umieją, dopokąd się nie wyda, — odparł Monks ze wzgardą.
— A to jedno jest? — zapytała pani Bumble z tąże samą śmiałością.
— Utrata dobréj sławy i imienia, — odpowiedział Monks; — dla tego się wcale nielękam, aby która kobieta z tajemnicą się wygadała, jeżeli ją ta tajemnica na galary lub deportacyją zaprowadzić może. Czy mię rozumiesz, moja pani?
— Nie! — odpowiedziała niewiasta, cokolwiek na twarzy zmieniona.
— Zapewnie, że nie! — odparł na to Monks z szyderskim przycinkiem; — wszak niepodobna, abyś mię zrozumieć miała.
Na pół z gniewem, a na pół z szyderstwem najgrawającém na obu małżonków okiem rzucił, i nakazawszy im potém, aby się za nim udali, przeprowadził ich przez pokój znacznéj obszerności, lubo nadzwyczajnie nizki, i chciał właśnie na pierwszy stopień schodów, czyli raczéj bystréj drabiny nogą stąpić, prowadzącéj na wyższe piątro tego spustoszałego domu, kiedy nagły połysk piorunu przez ten otwór się wcisnął, a grzmot okropny po nim następujący, domem całym wstrząsł, zachwiał, i bawiących w nim przeraził.
— Czy słyszycie? — zawołał wtedy dziko, w tył odskakując; — czy słyszycie, jak tam wszystko wre, kipi i huczy, jakby przez tysiące jaskiń się przebijało, po których się czarci sami lękliwie kryją. Przekleństwo na ten huk, którego nienawidzę, znieść niemogę!
Przez kilka chwil stał w milczeniu, odsłonił twarz, którą rękoma sobie był zakrył, a pan Bumble z niewypowiedzianém przerażeniem swojém spostrzegł, iż blady jak śmierć wyglądał, a twarz jego okropnie zmieniona i pokurczona była.
— Jest to słabość, która mię często napada, — rzekł Monks, opamiętawszy się i spostrzegłszy ich niespokojność, — a grzmot szczególnie najprędzéj te napady na mnie sprowadza. Lecz teraz wszystko już minęło, niezważajcie na to więcéj!
To rzekłszy wskazał im drogę po drabinie, wpiął się po niéj pierwszy, wprowadził ich do izby dość obszernéj, pozamykał śpiesznie wszystkie okiennice, opuścił na dół latarnię, która na sznurze przez kółeczko przewleczonym u belki od powały wisiała, i stary stół dębowy, i trzy stołki do niego przysunięte słabo i ciemno oświecała.
— A teraz, — ozwał się Monks, kiedy wszystko troje przy owym stoliku usiedli, — czém prędzéj sprawę całą zakończemy, tém lepiéj dla nas wszystkich. Czy ta kobieta wie, o co rzecz chodzi?
To pytanie zadane było panu Bumble; lecz godna jego połowica przecięła mu wszelką odpowiedź, pośpieszając z tém oświadczeniem, iż o wszystkiém wie dokładnie.
— Czy mi prawdę powiedział, żeś pewnéj nocy była u staréj czarownicy, która umierała, i z pewnemi rzeczami przed tobą się zwierzyła....?
— Które się matki wiadomego chłopca dotyczyły? — odpowiedziała niewiasta, przerywając mu mowę; — tak jest, panie!
— Wypadłoby nam najprzód wiedzieć, — ciągnął daléj Monks, — co było treścią tego zwierzenia?
— O tém potém, — odpowiedziała kobieta z największą spokojnością; — najprzód musimy wiedzieć, jaką nagrodę za udzielenie i wykrycie téj tajemnicy dostaniemy?
— Któż to u djabła powiedzieć może, niewiedząc treści? — odparł Monks.
— Nikt z pewnością tak dobrze, jak wy sami, jestem o tém przekonana.
Odpowiedziała pani Bumble, któréj na odwadze i przebiegłości wcale nie brakowało, jak to mąż jéj każdéj chwili z doświadczenia mógł potwierdzić.
— Hm! — mruknął Monks z namysłem, rzuciwszy na nią badawcze spojrzenie; — czy mogę przez to co pozyskać, co wart jest złota?
— Może!.... może! — odpowiedziała pani Bumble spokojnie.
— Coś, co po sobie zostawiła, — zapytał Monks z pośpiechem, — coś, co przy niéj zaleziono,.... co jéj odebrano,.... co na sobie nosiła,....
— Lepiéj by było, gdybyście sami jaką cenę podali! — przerwała mu pani Bumble. — Jużem dosyć słyszała, abym o tém mogła być przekonaną, że jesteście właśnie tym człowiekiem, z którym o tych rzeczach śmiało pomówić można.
Bumble, którego zacna jego małżonka do tajemnicy nieprzypuściła, tak że nic więcéj o niéj niewiedział, jak to co pierwotnie owego pamiętnego jeszcze wieczora sam odgadnąć był w stanie, przysłuchiwał się téj rozmowie z nastawionemi uszyma i wytrzeszczonemi oczyma, które to na swoję żonę, to na Monksa z niewypowiedzianém zadziwieniem i ciekawością po kolei zwracał; ta ciekawość bardziéj jeszcze się wzmogła, gdy posłyszał Monksa, pytającego zacnéj jego połowicy, ile za wydanie téj tajemnicy żąda?
— Jakąż wartość ona ma dla was? — zapytała kobieta z niezachwianą obojętnością.
— Jak się pokaże; może nic, a może i dwadzieścia funtów! — odpowiedział Monks; — powiedzże mi raz, ile chcesz?
— Dodajcie jeszcze pięć funtów do téj summy, którąście wymienili; dajcie mi razem dwadzieściapięć funtów w złocie, — rzekła niewiasta, — a wtedy wam wszystko powiem, co wiem,.. lecz pierwéj ani słówka!
— Dwadzieścia pięć funtów! — zawołał Monks, odskakując od niéj.
— Mówię tak głośno i wyraźnie, jak tylko mogę, — odpowiedziała pani Bumble; — nie są to tak wielkie pieniądze.
— Nie wielkie pieniądze za głupią tajemnicę, która nawet i słowa dobrego niebędzie warta, gdy się jéj dowiem! — zawołał Monks w niecierpliwości; — tajemnica, która już od lat dwunastu zagrzebana leży!
— Takie rzeczy długo się trzymają, i nakształt dobrego wina, z czasem podwójnéj wartości nabierają, — odpowiedziała kobieta, zachowując ciągle swoję oziębłość i spokojność, którą od samego początku przybrała. — Co zaś tego dotycze, że już od dwunastu lat pogrzebana leży, to bywają ludzie, którzy od dwunastu tysięcy czyli od dwunastu milijonów lat w grobie spoczywają, a jednak w końcu rzeczy i tajemnice szczególne wydają, o których nie tylko my, ale nikt w całym świecie ani słówka dotąd niewiedział.
— A jeźli za nic będę może musiał zapłacić? — zapytał Monks, niejako się wahając.
— To mi będziecie mogli łatwo pieniądze napowrót odebrać, — odpowiedziała niewiasta. — Ja jestem tylko kobietą, sama, bez opieki w tym budynku samotnym, odległym.
— Nie sama, moja droga, nie sama, i nie bez opieki, — odparł pan Bumble głosem drżącym od strachu; — wszakże ja jestem przy tobie moja droga. A wreszcie, — dodał Bumble, a zęby mu dzwoniły, gdy to mówił, — pan Monks za nadto jest człowiekiem szlachetnym i wspaniałomyślnym, aby się miał targnąć na zdrowie i życie Urzędników Gminy. Pan Monks wie, ze ja nie jestem już zbytecznie młodym, i że łatwiejszy jestem do zwalczenia, jakby się z pozoru sądząc wydawało, ale on téż i o tém słyszeć musiał,.... o ja wiem z pewnością, że pan Monks słyszał, moja droga,.... że ja jestem urzędnikiem odważnym, i nadzwyczajnie silnym, o tak nadzwyczajnie silnym, jeżeli raz w zapał i ogień wpadnę. Ja tylko w zapał wpaść muszę, oto rzecz cała.
Gdy to Bumble wyrzekł, ostatnich sił swoich dobył, aby z odwagą i śmiałością za latarnię chwycić, i przez przestrach w całém jego obliczu się malujący, jasno dowiódł, że on w istocie zapału i ognia potrzebował, i to nie mało, nimby się do jakiego nieprzyjacielskiego kroku dał skłonić, wyjąwszy chyba przeciwko ubogim, lub téż innéj osobie albo osobom bezbronnym i pognębionym.
— Głupiec z ciebie, — odpowiedziała godna połowica jego, — wolałbyś milczeć, i pysk stulić.
— Trzeba mu go było pierwéj zaszyć nim tutaj przyszedł, jeżeli cokolwiek ciszéj mówić nie umie, — rzekł Monks ze gniewem; — czy to twój mąż, co?
— On mój mąż! — odpowiedziała śmiejąc się z cicha niewiasta, omijając właściwe pytanie.
— Ja sobie to zaraz myślałem, skoroście tylko weszli, — odpowiedział Monks, spostrzegając gniewliwe spojrzenie, które zacna połowica na małżonka swego rzuciła, gdy mówić przestał. — Tém lepiéj! tém lepiéj! Niemam tyle wstrętu do ułatwienia spraw moich z dwojgiem ludzi, jeżeli widzę, że jedna wola tylko nimi kieruje. Co mówię to mówię jak najszczerzéj,.... bez żartu,.... oto patrzcie!
To mówiąc, wsunął rękę do kieszeni, wyjął z niéj woreczek jedwabny, wyliczył dwadzieścia pięć gwinej na stole, i posunął je kobiecie.
— Oto, — rzekł, — schowajcie to sobie,.... i wyruszcie z tém, co wiecie, skoro tylko ten przeklęty grzmot przeminie, którego nad głowami czuję.
Grzmot, który téj chwili się odezwał, zdawał się być w istocie o wiele bliższy, wprost nad ich głowami, a gdy ten przeminął i wszelka dalsza obawa znikła, Monks, podniósł głowę ze stołu, i nachylił się naprzód ku pani Bumble, aby dobrze słyszeć co mówić będzie.
Głowy wszystkich trzech osób bardzo blizko się stykały, gdyż obaj mężczyzni, ciekawi co usłyszą, w swéj gorliwości przez wązki stolik pomiędzy sobą się przechylili, a kobieta się do nich także przysunęła, aby szept jéj cichy to samo łatwiéj zrozumieć można było.
Ciemne światło wiszącéj nad nimi latarni padało wprost na ich twarze, pomnażało jeszcze bardziéj bladość i trwogę na nich wyrytą, a przy téj ciemności, która ich w koło otaczała, wyglądali jak strachy, duchy nocne, z sobą się umawiające.
— Kiedy ta kobieta, stara Sally się zowiąca, umierała, — kobieta mowę rozpoczęła, — byłyśmy obie same jedne.
— Czy z pewnością nikogo więcéj nie było? — zapytał Monks, tym samym cichym szeptem, — może jaki bękart chory, albo głuptaś w drugiém łóżku?.... nikt a nikt, coby mógł słyszeć i według wszelkiego podobieństwa zrozumieć, co się mówiło?
— Ani żywéj duszy! — odpowiedziała kobieta; — byliśmy sami, a ja byłam sama przy jéj łóżku, gdy konała.
— Dobrze! — odpowiedział Monks, spoglądając na nią uważnie, — mów daléj.
— Ona mówiła o młodéj dziewczynie, — ciągnęła niewiasta, — która przed kilkunastu laty chłopca na świat wydała; nie w téj saméj izbie, ale w témże samém łóżku, na którém konając leżała.
— Czy tak? — zawołał Monks z drżącemi usty, i spojrzał przez ramię po za siebie. — Piekło! Jak to wszystko w świecie w końcu na wierzch wyjdzie.
— Był to ten sam chłopczyna, o którymeście przeszłéj nocy wspominali; — dodała niewiasta, skinąwszy niedbale na męża, — ta dozorczyni matkę jego okradła.
— Za życia? — zapytał Monks.
— Nie, po śmierci, — odpowiedziała kobieta, dreszczem zimnym przejęta. — Okradła trupa, gdy ciało owéj dziewczyny trupem się stało, a to, co wtedy skradła, było to samo, co ją konająca dla syna przechować prosiła.
— Czy to sprzedała? — zawołał żywo Monks z trwogą i ciekawością, — mów, mów, czy sprzedała?.... gdzie?.... kiedy?.... komu?.... jak dawno?
— Gdy mi z wielką trudnością to opowiedziała, co uczyniła, oskarżając się o zbrodnię, wywróciła się na łóżko i skonała.
— I nic więcéj nie powiedziała? — wrzasnął Monks głosem, który się tém wścieklejszym być zdawał, że go wszelkiemi siłami pohamować się starał. — To kłamstwo! Tego tak drogo płacić nie mogę!.... Ja ci się niedam tak łatwo złudzić.... Ona coś więcéj powiedzieć musiała.... Ja was oboje zabiję, jeźli się nie dowiem, co więcéj powiedziała.
— Ani słówka najmniejszego więcéj nie powiedziała, — odparła kobieta, groźbą i wściekłością tego szczególnego człowieka bynajmniéj nie zastraszona, (czego o panu Bumble powiedzieć nie można); — lecz ręką jedną kurczowo ściągniętą za suknię mię chwyciła, a gdym się nakoniec przekonała, że dusza z niéj rzeczywiście uszła, i przemocą suknię moję z jéj ręki wydrzeć chciała, spostrzegłam, że w niéj coś trzyma, a to coś jest brudnym świstkiem papieru....
— W którym było.... — wtrącił Monks, naprzód się pochylając.
— W którym nic nie było, — odpowiedziała kobieta spokojnie; — była to kartka z banku zastawowego.
— Na co? — zapytał Monks.
— O tém potém, gdy czas na to przyjdzie, — odpowiedziała z zimną krwią kobieta. — Mnie się zdaje, że ona ten klejnot długi czas u siebie przechować musiała w nadziei, iż go lepiéj będzie spieniężyć mogła, a potém go zastawiła, i pieniądze na to odkładać lub téż kraść musiała, aby w banku zastawnym co rok należne nasto (procent) zapłacić, i przez to wszelkiemu wykryciu zapobiedz; w przypadku zaś, gdyby podobne niebezpieczeństwo jéj groziło, chciała z pewnością wszystko wykupić i zniszczyć. Lecz to dotąd jeszcze nie nastąpiło; a ona, jak wam już powiedziałam, umarła z tym zbrukanym, zmiętym świstkiem papieru w ręce stulonéj. Czas wykupienia za dwa dni się kończył;.... ja zaś spodziewając się, iż czas taki nakoniec nadejdzie, w którym korzyść z tego będę mieć mogła, wykupiłam ten zastaw.
— Gdzie on jest teraz? — zapytał Monks żywo.
— Oto jest!
Odpowiedziała kobieta. I jakby nieskończenie rada była, iż od tego ciężaru uwolnioną zostanie, rzuciła śpiesznie na stół mały woreczek skórzany, zaledwie tak wielki, żeby się malutki zegareczek kobiecy do niego był mógł zmieścić, a Monks go natychmiast chciwie pochwycił i drżącemi rękoma do otworzenia go się zabrał.
W tym woreczku znajdowała się mała, złota kłóteczka, w któréj dwa pukle włosu jasnego, i obrączka szczerozłota zachowana była.
— Na stronie wewnętrznéj pierścionka wyryte jest imię: „Agnes,“ — mówiła daléj pani Bumble; — daléj jest miejsce próżne na inne imie, poczém następuje dzień i miesiąc, a myśmy potém się przekonali, że to jest dzień rokiem wcześniejszy od tego, w którym Oliwer się urodził.
— I to już wszystko?
Zapytał Monks, zbadawszy ściśle i dokładnie to wszystko, co ten mały woreczek zawierał.
— Wszystko! — odpowiedziała niewiasta.
Bumble głęboko westchnął, jakoby z tego bardzo był rad, że się ta cała sprawa już zakończyła, a Monks ani słówka nie rzekł o odebraniu napowrót tych dwudziestu pięciu funtów szterlingów, i teraz dopiero na tyle odwagi i śmiałości nabrał, aby sobie pot zimny z czoła otrzeć, który po twarzy i nosie gęstemi kroplami spływał podczas całéj poprzedniéj rozmowy.
— Ja o tém wszystkiem nic więcéj nie wiem, prócz tego jedynie, co się domyśleć mogę, — ozwała się kobieta po chwili milczenia do Monksa, — i nie życzę sobie nawet wiele wiedzieć, gdyż to daleko bezpieczniéj. Czy mogę wam jednak parę pytań zadać?
— Możesz, — odpowiedział Monks, z niejakiém zadziwieniem; — lecz czyli ja odpowiem lub nie, to inne pytanie.
— Co teraz trzy pytania robi, — zauważył Bumble, chcąc niby coś dowcipnego i żartobliwego oraz powiedzieć.
— Czy to jest to samo, coście odemnie dostać chcieli? — zapytała pani Bumble.
— Tak jest, — odpowiedział Monks, — a teraz drugie pytanie?
— Cóż zamierzacie z tém uczynić? Czy to niemoże być kiedy przeciwko mnie użyte? — spytała powtórnie niewiasta.
— Nie, nigdy! — odpowiedział Monks; — ani téż przeciwko mnie. Patrzajcie! lecz się ani na krok daléj nie ruszcie, jeżeli wam życie miłe.
To mówiąc, stół nagle na bok usunął, a pociągnąwszy za kółko żelazne koło ściany, otworzył natychmiast drzwi w podłodze tuż koło nóg pana Bumble, który się przerażony z największym pośpiechem w tył usunął.
— Spojrzyjcie na dół! — rzekł Monks, biorąc latarnię i przyświecając nią na dół. — Nie lękajcie się niczego!.... Gdybym waszéj śmierci pragnął, mógłbym was bardzo łatwo na tamten świat wysłać tak nieznacznie, żebyście tego byli nawet nie spostrzegli, gdyście przy stole siedzieli; ale to nie jest mojém życzeniem.
Tém zapewnieniem ośmielona pani Bumble, odwagi nabrała i do téj otchłani się zbliżyła, a nawet i Bumble sam, nadzwyczajną ciekawością zdjęty, to samo uczynił i ku nim się zbliżył.
Woda brudna, spieniona, ulewą przed kilku chwilami wzmocniona, szybkim strumieniem pędziła, a szum i huk fal kipiących, o pale obmulone i brzegi z łoskotem uderzających, zagłuszał wszelkie inne głosy, któreby się słyszeć zdawały.
Na tém miejscu stał niegdyś młyn wodny, a strumień spieniony, wyjący, dymiący, uderzający o pale i zabytki dawnéj maszyneryi, zdawał się tylko nowéj szybkości nabierać, gdy się mu od tych zawad uwolnić udało, które mimowolnie bieg jego szybki wstrzymywały.
— Gdyby trupa tutaj na dół rzucono, gdzieżby się do jutra rana dostał? —
Zapytał Monks, chwiejąc latarnią na wszystkie strony nad tą czarną otchłanią.
— Przynajmniéj o dwadzieścia mil do jutra rana, i to w kawałki poszarpany.
Odpowiedział Bumble, na samo wspomnienie dreszczem i zgrozą przejęty.
Monks dobył owego woreczka z zanadrza, gdzie go natychmiast ukrył, i przywiązawszy mocno do ołowianéj kuli, która mu właśnie pod rękę wpadła, leżąc koło niego na podłodze, rzucił go na dół w wodę. Słychać było wyraźnie jak woda plusnęła, i z taką pewnością wszystko pokryła, jak ziemia ciało zmarłego w grobie.
Wszystko troje z wybladłemi twarzami po sobie spojrzeli, i swobodniéj nieco odetchnęli.
— Tak! — rzekł Monks, zamykając napowrót drzwi w podłodze, które ciężko zapadły. — Jeżeli morze w istocie trupy wyrzuca,...... jak ludzie w książkach bają i piszą,..... to złoto i śrebro z pewnością zatrzyma. Nie mamy z sobą nic więcéj do pomówienia; możemy zatém przerwać i zakończyć naszą przyjemną rozmowę.
— To prawda! to prawda! — potwierdził Bumble z największym pośpiechem.
— Spodziewam się, że na wieki język będziesz trzymał za zębami, i ani słówka o tém nigdy nie piśniesz, coś tu widział i słyszał? — przemówił Monks do niego z groźném wejrzeniem. — O twoję żonę się nie lękam, aby się z czém wygadać miała.
— Możesz mi w téj mierze zaufać młody człowieku! — odpowiedział Bumble, zbliżając się powoli do drabiny i kłaniając ciągle jak najuniżeniéj. — Chodzi tu nietylko o ciebie, mój młody człowieku, ale i o mojéj żony i moję skórę, jak ci samemu dobrze wiadomo, szanowny panie Monks.
— Bardzo mnie to cieszy, że z twych ust podobną uwagę słyszę, — odpowiedział Monks. — Zapal sobie świecę do latarni, i uchodźcie ztąd jak najśpieszniéj dla własnego bezpieczeństwa.
Było to wielkiém szczęściem dla pana Bumble, że ta rozmowa téj chwili się zakończyła, inaczéj byłby wpadł niezawodnie na dół do izby na głowę, gdyby się tylko raz jeszcze cofając w tył, był ukłonił, albowiem o pół stopy tylko od tego otworu może był oddalonym, którym na dół zejść wypadało.
Monks spuścił latarnię, i zdjął ją z haka, a Bumble sobie u niéj światło do swojéj zapalił, do ręki ją wziął i po drabinie najpierwszy w milczeniu na dół schodzić zaczął, nie dokładając najmniejszego starania do przeciągnienia rozmowy; tuż za nim droga jego małżonka się spuściła.
Monks zeszedł za nimi, i zatrzymawszy się na chwilę na drabinie, na wszystkie strony ucho pilnie nadstawiał, aby się przekonać, iż prócz szumu bieżącéj wody i pluskania deszczu padającego, żadnego innego szmeru lub głosu nie słychać.
Pocichutku przeszli przez izbę dolną, i to z największą ostrożnością, gdyż cień najmniejszy Monksa przestrachem i zgrozą przejmował; a Bumble trzymając latarnię swoją ciągle o kilka stóp po nad ziemią, szedł nietylko z niewypowiedzianą ostrożnością, ale i z zadziwiającą lekkością na człowieka jego postawy, i śledził naokoło, czyli gdzie drzwi tajnych, w przepaści wiodących niema.
Drzwi, przez które weszli, Monks im pocichutku otworzył, i pożegnawszy ich skinieniem głowy, małżeństwo na dwór wypuścił, które, opuściwszy swego tajemniczego przyjaciela, natychmiast w ciemnościach mgły i nocy zaginęło.
Zaledwie Bumble wraz z swoją godną połowicą z oczu zniknął, Monks, który znaczną miał odrazę do wszelkiéj samotności w takiém ciemném ustroniu, zawołał na małego chłopca, który gdzieś w domu ukrytym być musiał, nakazał mu iść przodem z latarnią, i powrócił za nim do izby, którą przed chwilą w towarzystwie byłego Woźnego i jego małżonki opuścił.
Było to może na pare godzin wcześniéj z wieczora dnia następującego po owém wydarzeniu, które pomiędzy temi trzema zacnemi i godnemi osobami, o których w ostatnim roździale wzmianka była, zaszło, kiedy pan William Sikes z ciężkiego snu się obudził, i ponuro zamruczał, co pytaniem być miało, która godzina?
Izba, w któréj obecnie leżał i to pytanie zadał, nie była ta sama, w któréj przed swoją wyprawą do Chertsey mieszkał, lubo zawsze w téjże saméj części miasta, a nawet i w niewielkiéj odległości od jego dawniejszego mieszkania leżała.
Nie można tego powiedzieć, aby to mieszkanie jego obecne tak przyjemny i wygodny pozór było miało, jak dawniejsze; małe, wązkie, brudne, jak najgorzéj uporządkowane, posiadało tylko jedno okienko w dachu, które na brudną, ciasną ulicę wychodziło.
Nie zbywało téż na wielu innych znakach i skazówkach, że ten poczciwiec ostatkami gonił, i w bardzo lichém, nędzném położeniu się znajdował, gdyż brak wszelki żywności, niedostatek największy, niewygoda, w połączeniu z brakiem wszelkich sprzętów domowych, szczupłym zapasem odzieży i bielizny o największém ubóstwie świadczył, a bladość, wątłość i wynędznienie samego Billa wszelkie oznaki by było potwierdziło, gdyby tego kiedykolwiek była potrzeba wypadła.
Rozbójnik leżał na lichém łożu w swoim białym tołubie, i był właśnie zajęty okazaniem oku widza twarzy, na któréj długa słabość piętno swe bladości śmiertelnéj, żółtéj, wybiła, któréj wrażenie przerażające biała szlafmyca na głowie, i wielki, czarny, tygodniowy zarost brody jeszcze bardziéj pomnażał.
Pies leżał tuż koło jego łóżka, to na pana swego z wejrzeniem chytrém, ciekawém spoglądając, to znów strzyżąc uszyma i warcząc głucho, jeżeli kiedy hałas większy na ulicy, lub téż w niższéj części domu uwagę jego na siebie zwrócił.
Przy oknie, zajęta z pilnością naprawianiem białéj kamizelki, stanowiącéj część zwykłego ubrania zbójcy, siedziała niewiasta, z niedostatku, nędzy i ciągłego czuwania w nocy tak wybladła i zmieniona, żeby bardzo trudno było teraz poznać, iż to jest ta sama Nancy, która niegdyś w téj powieści przychodziła, gdyby nie głos jéj, z jakim na pytanie Billa odpowiedziała.
— Niedawno siódma wybiła, — odpowiedziała dziewczyna. — Jakżesz się masz dzisiaj wieczór Billu? —
— Słaby jak woda, — odrzekł Sikes z przekleństwem swojém zwyczajném na jéj oczy i członki. — Słyszysz! chodź tutaj, podaj mi rękę, i pomóż mi wstać z tego przeklętego łóżka,.... daléj! żywo!
Słabość nie musiała wiele temperament Billa ułagodzić, i przyjemniejszém go zrobić, gdyż przeraźliwe przekleńsetwa na jéj niezręczność miotał, a nawet i kilka razy ją uderzył, gdy go na krzesło prowadziła.
— Czy znowu beczeć zaczynasz? — zawołał Sikes; — słyszysz! przestańże raz się mazgaić! Jeżeli nic lepszego nie umiesz, to sobie lepiéj odemnie ruszaj! czyś słyszała?
— Słyszę! słyszę! — odpowiedziała dziewczyna, odwracając twarz od niego, rozśmiawszy się z przymusem. — Cóż ci znowu do głowy takiego wlazło, Billu?
— No i cóż, czyś się już raz namyślała? — bąknął Sikes, spostrzegłszy łzę, która się po jéj licu potoczyła. — To daleko lepiéj będzie dla ciebie.
— Mam nadzieję, że się tego wieczora ze mną źle obchodzić niemożesz, Billu, nieprawda?
Odparła dziewczyna, kładąc rękę na jego ramieniu.
— Nie? — wrzasnął Sikes, — dla czegóż nie?
— Tyle nocy, — rzekła na to dziewczyna z pewną czułością kobiecą, która lekki zacień miękkości i tkliwości głosowi jéj nadała, — tyle nocy z największą cierpliwością koło ciebie chodziłam, pielęgnowałem cię z taką troskliwością i pieczołowitością, jakbyś był dzieckiem mojém, a to jest pierwszy wieczór, w którym od tak dawnego czasu jesteś nieco zdrowszym; a ja wiem żebyś się ze mną był tak surowo nieobszedł, jak przed chwilą, gdybyś o tém był pamiętał, nieprawdaż Billu, nieprawda? O powiedz mi, powiedz! żebyś tego był nieuczynił!
— No dobrze, dobrze! Powiem, żebym był nieuczynił! — odpowiedział Sikes. — Niech ją piorun trzaśnie! ta dziewczyna znowu się mazgai!
— To nic! to nic! — odparła Nancy, rzucając się na krzesło. — Niezważaj wcale na mnie, a to wkrótce minie!
— Co ma minąć, co? — zapytał Sikes głosem grzmiącym, wrzaskliwym. — Jakież znowu głupstwa masz na myśli? Wstań i ruszaj sobie, i nieprzychodź do mnie, dopokąd ci twoje szaleństwa z głowy niewywietrzeją!
Rozkaz ten i ton, z jakim wyrzeczony został, byłby z pewnością każdego innego czasu skutek zamierzony za sobą pociągnął, i ją do oddalenia się natychmiast skłonił; lecz Nancy była w istocie bardzo słaba, znużona, wysilona,.... zwiesiła przeto głowę na poręcz krzesła i zemdlała, nim jeszcze Sikes zwyczajną ilość swych przekleństw wyzionąć zdołał, któremi w podobnych okolicznościach groźbę swoje zwykł był popierać.
Sikes, nie wiedząc dobrze, co ma począć w tym nadzwyczajnym wypadku, gdyż napady histeryczne dziewczyny były zwykle bardzo gwałtowne, tak że nigdy bez pomocy się obejść i drgań jéj kurczowych uśmierzyć niemożna było, wyzionął najprzód kilka bluźnierstw, a widząc, że to wcale nic nie skutkuje, zaczął o pomoc wołać.
— Cóż to się tutaj dzieje? — zapytał naraz Żyd, zaglądając do izby.
— Chodź i pomóż mi tę dziewczynę ratować, — zawołał Sikes z niecierpliwością na niego; — a nie stój daremnie, nierozprawiaj i nie szczerz zębów do mnie!
Fagin wykrzyknął z zadziwienia i przybiegł dziewczynę ratować, a pan Jan Dawkins, czyli inaczéj: Smyk przebiegły zwany, który swemu szanownemu staremu przyjacielowi towarzyszył, wbiegł także do izby, położył na ziemi śpiesznie zawiniątko, którém był obładowany, a wyrwawszy butelkę z rąk Karolka Dawkins, przybywającego w ślad za nimi, odkorkował ją w oka mgnieniu zębami, i wlał choréj kilka kropli tego płynu, który w sobie zawierała, w usta, pociągnąwszy poprzód sam z niéj kilka łyków, aby wszelkiéj pomyłce zapobiedz.
— Nadmij jéj trochę świeżego powietrza mieszkiem, Karolku, — rzekł Jan Dawkins, — a wy Fagin otwórzcie jéj ściśnione pięści, pan Bill zaś niechaj suknię na niéj rozpuści.
Te wszystkie usiłowania razem połączone, użyte z nadzwyczajną gorliwością, osobliwie ten środek, który panu Karolkowi Bates do wykonania poleconym został, znajdującemu w tém dotąd nieznaném i nigdy jeszcze może niezastósowaném użyciu takiego narzędzia nadzwyczajną zabawę, nieomieszkały wkrótce skutek pożądany na chorą wywrzeć.
Dziewczyna odzyskała pomału zmysły, i potoczywszy się na krzesło koło łóżka stojące, ukryła twarz w pościeli, zostawiając przyjemność powitania nowoprzybyłych Billowi, który z niewypowiedzianém zadziwieniem na to ich niespodziewane przybycie spoglądał.
— Jakiż zły wiatr was tutaj przywiał? — zapytał Fagina.
— Nie zły wiatr, nie, mój drogi, nie! — odpowiedział Żyd, — gdyż zły wiatr nikomu nic dobrego nie przywieje, a ja przyniosłem z sobą coś dobrego, z czego się mocno cieszyć będziesz jak wszystko zobaczysz. Smyku, mój drogi! rozwiń zawiniątko, i daj Billowi te kilka drobnostek, za któreśmy dzisiaj rano wszystkie nasze pieniądze wydali.
Stósownie do polecenia Fagina, Smyk zawiniątko natychmiast rozwiązał, które dość znaczną objętość miało, rozłożył ono na stole, i zaczął z niego te rzeczy, które w nim były, jedną po drugiéj wyjmować, i Karolkowi je podawać, który je potém z różnemi pochwałami na ich dobroć i wytworność na stole roskładał.
— Patrzajcie no Billu! taka piękna pieczeń! — zawołał ten młodzieniec zacny, rozkładając na stole najprzód pieczeń, potém pasztet znaczny; — i tak smaczny, wyborny pasztecik, z takich drobnych źwierzątek i z takiemi cienkiemi, miękkiemi kosteczkami,.... że się same w gębie rozpływają, niepotrzeba ich nawet gryść, tylko pomyślcie Bill! półfunta dwudziesto groszowéj herbaty, a tak mocnéj, że tylko łyżeczkę jedną do wrzącéj wody wrzucić potrzeba, a będziecie mieli kwartę najpyszniejszéj herbaty i czajnik cały zielono wam nabiegnie; półtora funta najlepszego cukru, jaki tylko kiedykolwiek ręce Murzynów wyrobiły;.... a potém dwa bochenki chleba,.... funt najlepszego i najświęższego masła!.... kawał wielki sera z Gloster!.... a nadewszystko,.... skarb z tego wszystkiego największy,.... coś tak przecudnego, jakeście jeszcze nigdy niewidzieli,.... no i cóż mówicie na to?
Wyrzekłszy tę pochwałę ostatnią, pan Bates wyjął z jednéj swoich obszernych, niezmierzonych kieszeni pełną butelkę wina, troskliwie okorkowaną, a pan Dawkins nalał tymczasem z téj flaszki, którą poprzód Karolkowi był wydarł, pełną szklaneczkę najlepszego rumu, którą chory bez najmniejszego wahania lub namysłu na jeden łyk wychylił.
— A! — zawołał Żyd, zacierając ręce z wielką radością; — to ci wyjdzie na zdrowie Billu, to ci wyjdzie na zdrowie!
— Na zdrowie! — zawołał Sikes. — Byłbym mógł śmiało ze dwadzieścia razy już umrzeć, nimeś się raz do mnie przytoczył, aby mi pomódz! Cóż ty sobie myślisz, człowieka w takim stanie przez całe trzy tygodnie bez wszelkiéj wiadomości o sobie zostawiać, ty podły, haniebny łotrze!
— Słuchajcie go tylko, chłopcy! słuchajcie go! — rzekł na to Żyd, wzruszywszy ramionami; — a my przychodzimy do niego i przynosimy same takie piękne rzeczy!
— Te rzeczy mogą być dość dobre, — odparł na to Sikes cokolwiek łagodniejszym głosem, gdy okiem na stół rzucił; — cóż mi jednak możesz powiedzieć na uniewinnienie swoje własne, żeś mię tak zostawił leżącego w łóżku, bez zdrowia, jadła, pieniędzy, słowem z wszystkiego ogołoconego, i nietroskał się o mnie przez ten czas cały, gorzéj nawet, jakbym tym psem był oto!.... Spędź go, spędź Karolku!
— Ja niewidziałem jeszcze nigdy tak pięknego psa jak ten, — zawołał pan Bates, uskuteczniwszy natychmiast dany rozkaz. — Zwąchał mięso, jak jaka stara baba, idąca na targowicę! Z tym psem można by jeszcze wielkie szczęście zrobić.
— Stul pysk i milcz! — zagrzmiał Sikes, gdy się pies pod łóżko schronił, warcząc na nich gniewliwie. — Cóż więc możesz powiedzieć na uniewinnienie swoje, ty nikczemny, wyschły staruchu,.... co ?
— Nie było mię w domu, ani w Londynie, więcéj jak tydzień może, — odpowiedział Żyd.
— A gdzieżeś się przez drugie dwa tygodnie krył? — zarzucił Sikes. — Gdzieżeś się krył drugie dwa tygodnie, żeś mię tak zaniedbał i dał mi leżeć choremu, jakby zdechającemu szczurowi w swéj jamie.
— Niemogłem inaczéj uczynić, Billu, niemogłem inaczéj, — tłómaczył się Żyd; — nie mogę się teraz w długie wywody w obec całego towarzystwa przed tobą zapuszczać mój drogi; ale ja nic dla ciebie przez ten czas uczynić nie mogłem, zaręczam na moję uczciwość.
— Na co, na co? — powtórzył Sikes z szyderstwem i niewypowiedzianą odrazą. — Słyszycie chłopcy, niechaj mi jeden z was kawałek paszteta ukroi, abym sobie nim smak po jego uczciwości mógł naprawić, inaczéj zginę!
— Nie gniewaj się tylko, mój drogi, nie gniewaj! — błagał go Żyd pokornie. — Ja o tobie nigdy nie zapomniałem!
— Ja bym sam był na to przysiądz gotów, żeś o mnie nigdy nie zapomniał, — odpowiedział Sikes z szyderstwem i goryczą. — Tyś sobie dobrze po świecie chodził i włóczył za twemi własnemi sprawami, pod ten czas, kiedy ja tutaj jęcząc, drżąc z głodu, zimna i gorączki, do łoża przykuty leżeć musiałem. Billu zrób no to, Billu zrób no owo, szło zawsze kiedy Bill był zdrowy i wszystkiemu mógł podołać, a Bill był w istocie tak głupi, że wszystko za tanie pieniądze robił i został ubogim, kiedy tyś się za jego pot krwawy bogacił. A teraz bym był musiał zginąć nędznie jak pies, gdyby nie ta dziewczyna.
— To prawda, to prawda, — odparł Żyd natychmiast, chwytając się z pośpiechem ostatniego słowa. — To prawda, gdyby nie ta dziewczyna! A czybyś ty był miał taką dobrą i poczciwą dziewczynę Billu, gdyby nie ja?
— Bóg widzi, że prawdę wyrzekł Billu, — ozwała się Nancy z goryczą, przychodząc nagle do siebie. — Daj mu zatém pokój, daj mu pokój!
Pojawienie się Nancy nadało całkiem inny zwrót całéj rozmowie, albowiem chłopcy zaczęli ją na znak potajemny starego, przebiegłego Żyda hojnie wódeczką częstować, lubo, mówiąc prawdę, nie bardzo gorliwie, i nawet nadzwyczajnie skromnie nią się raczyła; Fagin zaś wszystkie swoje władze umysłowe zebrał i wszelkiego dowcipu swego przez ten czas używał, aby Billa pomału ułagodzić, uskromić, udając że jego groźby jedynie za żarciki dawniejsze uważa, i śmiejąc się serdecznie na całe gardło z kilku jego bardzo rubasznych dowcipów, które, po zajrzeniu częstszém do butelki, objawić się poniżył.
— To wszystko dobrze, ale ja coś innego jeszcze od ciebie dzisiaj mieć muszę, — ozwał się naraz Sikes do Żyda.
— Kiedy ja nic a nic przy sobie tutaj niemam, — odpowiedział Żyd.
— Więc masz za to w domu daleko więcéj, — odparł Sikes; — a ty mi koniecznie coś pieniędzy dać musisz.
— Więcéj! — zawołał Żyd, podnosząc ręce do góry. — Ja nawet tyle niemam, aby....
— Ja niewiem wcale, wiele ty masz, a nawet śmiało powiedzieć mogę, że i ty sam o tém nie wiesz, gdyżby wiele czasu na to potrzeba było, aby wszystko przeliczyć, — odpowiedział Sikes, — ale to nic nie szkodzi, gdyż ja muszę, koniecznie dzisiaj pieniędzy mieć muszę.
— Dobrze, dobrze! — odpowiedział Żyd z westchnieniem; — to ja ci przez Smyka cokolwiek przyślę.
— Nic z tego nie będzie, mój kochany, nic z tego nie będzie, — odparł Sikes. — Pan Smyk przebiegły jest mi trochę zanadto przebiegłym, i mógłby w końcu o tém zapomnieć do mnie przyjść, lub téż po drodze gdzieś zbłądzić i zaginąć, albo téż przez posiepaków być schwytanym i przez to przeszkodzonym; jużby on sobie zawsze jaką wymówkę wymyślał, a jabym mógł do sądnego dnia na niego czekać. Nie, nie, z tego nic nie będzie! Nancy pójdzie z wami i odbierze, to będzie najbezpieczniéj, a ja tymczasem się położę i trochę przedrzymię.
Po wielu targach i umowach na tém nakoniec stanęło, iż Żyd z pierwotnych pięciu funtów, które od niego zażądano, półtora funta urwał, i trzy funty i pół Nancy dać przyobiecał, klnąc się na duszę i ciało, i zaręczając na wszystkie świętości, że mu tylko kilka szylingów na utrzymanie całego domu pozostanie.
Sikes widząc nakoniec, że Żyd żadną miarą więcéj dać nie chce, musiał i na tém poprzestać; Nancy się przeto zebrała do towarzyszenia Faginowi do jego mieszkania, a Smyk i Karolek Bates pochowali tymczasem jadło do szafki.
Fagin pożegnał się nareszcie ze swoim szczerym przyjacielem, i powrócił w towarzystwie Nancy i obu chłopców do domu, a Sikes rzucił się tymczasem na łóżko, chcąc ten czas przespać aż do powrotu dziewczyny.
W krótkim czasie przybyli do mieszkania Żyda, gdzie panów Tobijasza Crackit i Tomasza Chitling przy piętnastéj grze w cribbage zastali, którą, jak nawet nadmieniać niepotrzebujemy, ostatni jegomość tak jak i resztę wszystkie przegrał, a z nią i piętnasty i ostatni półszylonżek z niewypowiedzianą radością jego młodych przyjaciół.
Pan Tobijasz Crackit, którego to widocznie mocno wstydziło, iż go przyjaciele w takiéj poufałości z paniczem tak nizkim od niego tak co do umysłowych zdolności, jak i godności zastali, ziewnął kilka razy i zapytawszy się o zdrowie i powodzenie Billa, chwycił za kapelusz, aby się wynieść.
— Nie było nikogo, Tobijaszu? — zapytał Żyd. —
— Ani żywego ducha! — odpowiedział Crackit, zawijając kołnierz. — Bardzo nudno w téj dziurze. Wiecie co Fagin, powinnibyście mi właściwie dobrze za to zapłacić, żem wam domu przez taki długi czas pilnował. Niech mię piorun trzaśnie! tak mi się już w końcu znudziło, jak sędzi przysięgłemu, i byłbym niezawodnie niezadługo tak mocno zasnął, jak w New-Gate, gdyby mię moja dobroduszność nie była skłoniła do zabawienia tego chłopca oto! Przeklęciem się znudził! Niech mię djabli wezmą, jeśli to nieprawda!
Śród tych i tym podobnych zapewnień, narzekań i zaklęć, pan Tobijasz Crackit wziął ze stołu swoje wygrane, schował je do kieszeni od kamizelki z taką powagą i wyniosłością, jakoby tak małe sztuczki srebra nie były wcale godne, aby człowiek taki jak on wiele na nie miał zważać, i wyszedł z izby z taką wspaniałością i przyzwoitością, że pan Chitling, przypatrując się mu ciągle z niewypowiedzianém podziwieniem, a szczególnie na jego nogi i buty, dopokąd z ócz mu nie zniknęły, po odejściu jego całemu towarzystwu wyraźnie oświadczył, że on taką znajomość za największy zaszczyt sobie poczytuje, że piętnaście sixpensów na jeden raz, tanią jeszcze jest ceną w porównaniu z taką przyjemnością, a stratę pieniędzy tak mało sobie ceni, że nawet mówić o tém nie warto.
— Ha! jaki z ciebie przedziwny chłopiec Tomaszu! —
Zawołał Bates, ucieszony mocno tém oświadczeniem pana Chitling.
— Cóż, nieprawda panie Fagin, — odparł Chitling, — nieprawdaż?
— Prawda, prawda;..... z ciebie chłopiec poczciwy, mój drogi, poczciwy!
Odpowiedział Żyd, poklepawszy go po ramieniu, i mrugnąwszy na resztę swych wychowanków.
— A pan Crackit, czyż nie chłopiec ładny, przyzwoity? nieprawda panie Fagin? — zapytał daléj Tomasz.
— Bez wątpienia, mój drogi, bez wątpienia, — odpowiedział Żyd.
— Czyż to nie jest zaszczytem, znajomością jego się pochlubić? nieprawda panie Fagin? — pytał ciągle daléj Tomasz.
— Pewnie, pewnie, mój drogi,.... i to wielki zaszczyt, mój drogi, wielki zaszczyt, — odpowiedział mu Żyd. — Oni tylko są zadrośni Tomaszu dla tego, że on się z nimi wdawać nie chce, oto rzecz cała, mój drogi, oto rzecz cała!
— Ha, cóż mówiłem? — zawołał Tomasz z chlubą; — to zapewnie inaczéj nie będzie! On mnie wprawdzie ograł; ale ja mogę wyjść na miasto i sobie coś zarobić, jeżeli się mi będzie podobało, nieprawdaż panie Fagin, że mogę?
— Pewnie, pewnie, że możesz, — odpowiedział Żyd; — i czém prędzéj to się stanie, tém lepiéj Tomaszu; weźże się zatém natychmiast do tego i nie trać nadaremnie czasu! Smyku! Karolku! czas abyście się na zasadzkę udali;..... już dziesiąta, a jeszcze dzisiaj nic nie zarobiono.
Chłopcy, posłuszni temu rozkazowi, pożegnali Nancy skinieniem głowy, pobrali swe kapelusze i wyszli, a Smyk i Karolek Bates zaczęli sobie po drodze wiele dowcipów i żartów na koszt biednego Chitling pozwalać, w którego zachowaniu się, mówiąc szczérze, nic tak szczególnego i niezwyczajnego nie było; albowiem bardzo wiele młodzieży po miastach się bawi, którzy daleko więcéj jeszcze jak Chitling za to płacą, aby się tylko w tak zwaném towarzystwie dobrém pokazać mogli, a wielka nawzajem ilość takich wytwornych, wymuskanych paniczów bywa, składających właśnie to dobre towarzystwo, którzy sławę swoję na takiéj saméj zasadzie, jak i zuchwały Tobijasz Crackit, pozyskali i ustalili.
— A teraz, — ozwał się Żyd, gdy wszyscy z izby wyszli, — teraz pójdę po pieniądze, moja droga Nancy. Jest to kluczyk od bardzo małéj szafki, w któréj te kilka drobnych rzeczy chowam, które sobie chłopcy zarobią, moja droga. Ja się nigdy na moje pieniądze nie patrzę, i nigdy nie liczę, gdyż nie ma się na co patrzeć, nie ma co liczyć, moja droga,.... ha! ha! ha! nie ma co liczyć!.... Jest to czysty przekup, moja droga Nancy, a żadnego zarobku, żadnego zarobku! lecz ja lubię zawsze młodych ludzi mieć koło siebie moja droga, bardzo lubię, i wszystkich utrzymywać muszę,.... tak jest, wszystkich utrzymywać!.... Cicho! — zawołał nagle, kryjąc śpiesznie kluczyk w zanadrzu; — co to jest? ktoś idzie?
Dziewczyna, która przy stole z założonemi rękoma siedziała, niezdawała się wcale być ciekawą tego przybycia, lub leż najmniejszéj pracy sobie zadawać, aby dociec, czyli owa osoba, ktokolwiek ona być mogła, przybywa lub odchodzi, dopokąd szmer głosu męzkiego uszu jéj niedoleciał.
Skoro tylko głos ten dosłyszała, w mgnieniu oka kapelusz z głowy, a chustkę z siebie zerwała z szybkością łyskawicy i pod stół rzuciła.
Gdy się Żyd natychmiast potém do niéj obrócił, zaczęła się skarżyć na ból nadzwyczajny głowy i to głosem słabym, cierpiącym, który jednak w wielkiéj był sprzeczności z nadzwyczajnym pośpiechem i gwałtownością jéj poprzedniego ruchu; lecz Żyd téj uwagi żadną miarą zrobić niemógł, gdyż właśnie wtedy stał od niéj odwrócony.
— Ba! — szepnął jéj Żyd, niebardzo rad z téj przerwy i przeszkody; — jest to ten sam, któregom właśnie oczekiwał; schodzi po schodach. Nie wspominajże ani słówka o pieniądzach Nancy, dopokąd on tutaj będzie.... On się tu długo niezatrzyma,.... najdaléj za dziesięć minut odejdzie, moja droga!
Żyd przytknąwszy palec swój wyschły, kościsty do ust, wziął świecę, zbliżył sie z nią do drzwi, usłyszawszy stąpanie mężczyzny na schodach, i odemknął je téjże saméj chwili, kiedy gość wszedł do jego izby, a wbiegłszy z wielkiem pośpiechem do niéj, tuż koło dziewczyny stanął, nim się opamiętał i ją spostrzegł.
Był to Monks.
— Jedna z moich wychowanic, — ozwał się Żyd, a Monks się w tył cofnął, widząc w izbie kogoś nieznajomego. — Siedź cicho Nancy i nieruszaj się z miejsca!
Dziewczyna przysunęła się bliżéj do stołu, i rzuciwszy okiem na Monksa z pewną niedbałą obojętnością, spotkała jego wejrzenie i spuściła swoje na ziemię; lecz gdy się on do Żyda zwrócił, rzuciła ukradkiem spojrzenie na niego takie śmiałe, śledcze, badawcze, przeszywające, że gdyby jaki świadek trzeci téj chwili był przytomnym, który by te oba jej spojrzenia mógł był zauważyć, bardzoby mu trudno było poznać, iż to jedna i ta sama osoba była.
— Czy niema nic nowego? — zapytał Żyd.
— Bardzo wiele!
— A.... czy.... do.... bre?
Zapytał Żyd powtórnie z pewną trwogą, jakby się obawiał, aby jego przyjaciel za nadto żywym się nieokazał.
— Niebardzo i złe! — odpowiedział Monks z uśmiechem. — Tą razą dobrze i szybko się zwinąłem. Chciałbym z tobą parę słów pomówić.
Dziewczyna jeszcze bardziéj do stołu się przytuliła, niemyśląc jednak opuścić izby, lubo bardzo dobrze widziała, jak Monks na nią wskazywał i do Żyda szeptał. Fagin zaś, obawiając się z pewnością, aby się z żądaniem pieniędzy w obec nowego przybysza nie wyrwała, gdyby jéj z izby wyjść kazał, — wskazał w milczeniu na górę, i wyprowadził Monksa do sieni.
— Tylko nie do téj jamy przeklętéj, w któréjeśmy już raz byli! —
Dziewczyna słyszeć mogła, iż Monks wyrzekł, idąc z Faginem po schodach do góry.
Żyd się roześmiał, i coś mu na to odpowiedział, czego dziewczyna dokładnie dosłyszeć niemogła; po trzeszczeniu schodów jednak poznała, iż towarzysza swego aż na drugie piętro prowadzi.
Nim jeszcze odgłos ich kroków, po całym domu się rozchodzący, zupełnie ucichł, Nancy trzewiki z nóg zrzuciła, a zawinąwszy spódnicę od sukni na głowę i obwinąwszy w nią ręce, u drzwi stanęła i z największém natężeniem nadsłuchiwała.
Skoro tylko szmer wszelki zupełnie ucichł, wymknęła się z izby z niesłychaną zwinnością, i tak lekko i cicho jak kot po schodach do góry się skradła i w ciemnościach sieni w okamgnieniu zaginęła.
Przez całe ćwierć godziny, albo może i więcéj, ani żywego ducha w mieszkalnéj izbie Fagina niebyło; dopiero po upływie tego czasu dziewczyna takim samym krokiem cichym i ostrożnym na powrót się pojawiła, a tuż za nią i stąpania obu mężczyzn słyszeć się dały.
Monks natychmiast z domu tego się oddalił, a Żyd wrócił się jeszcze raz po schodach do góry po pieniądze. Gdy nakoniec z nimi powrócił, zastał dziewczynę wdziewającą na siebie kapelusz i chustkę i zabierającą się do odejścia.
— Nancy! a to co? — zawołał Żyd, cofnąwszy się w tył przelękniony, gdy świecę na stole postawił i jéj się przypatrzył; — jakże ty wyglądasz blada?
— Blada! —
Zawołała dziewczyna, ocieniając oczy ręką, jakby mu śmiało w twarz spojrzeć chciała.
— I to okropnie blada! — powtórzył Żyd. — Cóżeś ty zrobiła?
— Nic, chyba to żem tutaj bóg wie jak długo w tém powietrzu zamkniętém siedzieć i czekać na was musiała, — odparła dziewczyna niedbale. — Daléj Faginie, daléj, odprawcie mię jak najprędzéj, to będzie lepiéj.
Fagin wyliczył jéj pieniądze na rękę z westchnieniem smutném za każdą sztuką złota, a ona niebawem odeszła bez wszelkiego innego pożegnania, powiedziawszy mu jedynie: dobranoc!
Gdy dziewczyna nareszcie na ulicę się dostała, usiadła na chwilkę na progu jakiegoś domu, wylękniona, sił pozbawiona, i nie zdolna jak się zdawało, do odbycia swéj drogi.
Nagle się zerwała i biegnąc w stronę zupełnie przeciwną od téj, w któréj Sikes powrotu jéj oczekiwał, przyśpieszyła swego kroku, tak że nakoniec pędem biedz zaczęła. Lecz utraciwszy nareszcie siły, zatrzymała się, aby odetchnąć, i opamiętawszy się nagle załamała ręce i rzewnie się rozpłakała, jakby boleśnie żałowała nieudolności swojéj uczynienia czegoś, co właśnie uczynić zamierzała.
Te łzy musiały jéj sercu znaczną ulgę przynieść, lub też może stan cały nieszczęsny swego położenia uczuła, dość że zwróciwszy się w przeciwną zupełnie stronę z tą samą szybkością na powrót pobiegła jak i poprzód, w części aby ten czas wynagrodzić, który przez zmianę drogi i kierunku straciła, w części zaś aby z burzliwą nawałnością własnych myśli swoich równy krok utrzymać, i dobiegła w krótce do téj pieczary, w któréj zbójcę zostawiła.
Jeżeli w istocie znać było jeszcze na niéj jakie wzburzenie, gdy do izby weszła, Sikes tego z pewnością niespostrzegł, gdyż zapytawszy się zaledwie, czyli pieniądze przyniosła, i otrzymawszy od niéj odpowiedź zadawalniającą, wyzionął pare przekleństw, położył na powrót głowę na poduszce i zasnął natychmiast.
Było to wielkiém szczęściem dla dziewczyny, iż Sikes pieniędzy dostał, i przez to cały dzień następny jedzeniem i piciem był zajęty, co taki wpływ pomyślny na ułagodzenie jego zwykłego nie bardzo miłego usposobienia wywarło, że ani czasu, ani też skłonności najmniejszéj niemiał do wglądania i ścisłego rozbierania jéj postępowania i czynności.
Jéj wzięcie bowiem, jéj postępowanie całe tak było dziwne, szczególne, jakby krok jakiś nadzwyczaj ważny i niebezpieczny uczynić zamierzała, który niemało namysłu i rozwagi wymaga, nim się do podjęcia go skłoniemy; gdyby jéj przyjaciel bystrooki, Fagin to pomięszanie i niespokojność w niéj był spostrzegł, byłby się z pewnością natychmiast czegoś domyślał, lecz Sikes, któremu na téj bystrości umysłu do tego potrzebnéj zupełnie zbywało, w którem nigdy nic najmniejszego podejrzenia lub nieufności obudzić nie zdołało, chyba to, co do jego zwykłego rubasznego obejścia się z każdym dostateczny powód dać mogło, będąc nadto pod ów czas w nadzwyczaj miłém i przyjemném usposobieniu, jak już o tém niedawno nadmieniono, nic szczególnego i zadziwiającego w jéj zewnętrzności nie spostrzegł, i tak mało się nawet o to troszczył, żeby jéj niespokojność z pewnością jego podejrzenia nie była pobudziła, gdyby widoczniejszą jeszcze była jak teraz.
Gdy wieczór nadchodził, niespokojność wewnętrzna dziewczyny jeszcze bardziéj wzrastała, a gdy wieczór już zapadł, a ona przy łóżku usiadła, oczekując z niecierpliwością téj chwili, w któréj zbójca spity i snem znużony, zaśnie, taka bladość nadzwyczajna lica jéj pokrywała, a oko takim żarem podejrzanym płonęło, że nawet sam Sikes to spostrzegł i niewypowiedzianie tém się zdziwił.
Sikes, którego znaczna gorączka do łoża przykuła, zapijał właśnie wódkę z wodą, aby ogień gorączkowy, wnętrze jego palący uśmierzyć, i podał szklankę swoję dziewczynie, aby ją po trzeci czy czwarty raz zapełnić, gdy mu te oznaki w oczy wpadły i mocno go uderzyły.
— Niech mię piorun trzaśnie! — zawołał, zrywając się z łóżka, tak że na rękach wsparty na niém usiadł, i wlepił wzrok swój w oblicze dziewczyny. — Wszakże ty wyglądasz jak trup, który na powrót do życia przychodzi. Cóż ci to jest?
— Co mi jest? — odparła dziewczyna; — nic mi nie jest. Czegóż się tak ostro we mnie wpatrujesz?
— A to co za szaleństwo? — zawołał zbójca, chwyciwszy ją za ramię, i szarpnąwszy niém gwałtownie. — Co ci to jest? Co to ma znaczyć? O czém rozmyślasz, dziewcze? ha, co?
— O wielu rzeczach, Billu! — odpowiedziała dziewczyna, dreszczem na wskróś przejęta, a gdy to wyrzekła, rękoma oczy zakryła. — Ale na Boga? cóż już robić?
Ten wyraz wesołości wymuszonéj, z jakiém te ostatnie słowa wyrzekła, zdawał się na Billa daleko większe i nieprzyjemniejsze wrażenie robić, jak owe dzikie i obłąkane wejrzenie, które poprzód uwagę jego na siebie ściągnęło.
— Ja ci powiem, co to jest? — rzekł Sikes; — jeżeliś się odemnie gorączką niezaraziła, i ta się teraz w tobie niepojawia, to się w tém coś innego zupełnie święcić musi i to coś bardzo niebezpiecznego. Przecież niechcesz z tąd uciec i.. nie, nie, niech mię piorun trzaśnie, to być nie może.
— Co takiego? — zapytała dziewczyna.
— Nie, to być niemoże! — powtórzył Sikes, wlepiając w nią swój wzrok, i mrucząc to do siebie samego, — niema w świecie drugiéj dziewczyny tak wiernéj i przywiązanéj, jak ona, inaczéj byłbym już od trzech miesięcy ją był zadusił. Zapewnie gorączka,.... oto rzecz cała!
Pocieszając się sam tém zapewnieniem, Sikes szklankę sobie podaną aż do dna wychylił, i najokropniejsze przekleństwa potém miotając, o lekarstwo swoje zawołał.
Dziewczyna z wielkim pośpiechem się zerwała, lekarstwo co tchu przyrządziła, i natychmiast mu podała, z twarzą jednak od niego odwróconą, i trzymała mu tak długo filiżankę, dopokąd niewypił.
— A teraz, — rzekł zbójca, — chodź i siadaj przy mnie i pokaż mi twoję twarz zwyczajną, inaczéj ci ją tak naznaczę, że jéj potém sama niebędziesz poznać mogła, gdy jéj będziesz potrzebowała.
Dziewczyna usłuchała natychmiast jego woli, a Sikes, uchwyciwszy jéj rękę, opuścił głowę na poduszki, trzymając jednak oczy ciągle na nią zwrócone.
Niebawem jednak to je zamknął, to znów otworzył: i znowu je zaniknął i znów otworzył, wytrzeszczył; zbójca z niecierpliwości położenie swoje zmienił, i zasypiając kilkakrotnie na kilka minut, i zrywając się potém zawsze ze zgrozą, oczyma szeroko rozwartemi, któremi w sennym obłędzie po izbie dziko potoczył, zasnął nakoniec nagle snem mocnym, głębokim zdjęty. Ręka jego straciła siłę i nie uściskała więcéj ramienia dziewczyny, ramie wyprężone osłabło i padło na pościel bezwładne, a on leżał podobien do człowieka zachwytem uniesionego.
— Przecież raz opium skutek swój zdziałało, — ozwała się szepcąc po cichu dziewczyna, gdy się ze swego siedzenia przy łóżku podniesła. — Byle tylko już za późno nie było.
Spiesznie kapelusz na głowę wzięła i chustkę na siebie zarzuciła, obglądając się co chwila z przerażeniem naokoło, jakby jeszcze i teraz, pomimo ten sen głęboki Billa obawa ją dręczyła, czyli się Sikes ze swego snu nie zerwie, a ona jego silnego, ciężkiego uściśnięcia ręki nieuczuje; nachyliwszy się potém po cichutku nad łóżko, złożyła pocałunek na ustach zbójcy, i otworzywszy i zamknąwszy za sobą pokój z największą ostrożnością, wypadła śpiesznie z domu.
Stróż nocny wywoływał właśnie pół do dziesiątéj, gdy do ciemnéj, wązkiéj uliczki dobiegła, przez którą jéj koniecznie przejść wypadało, jeżeli się do celu swéj wycieczki dostać chciała.
— Czy już dawno wpół do dziesiątej wybiło? — zapytała z trwogą dziewczyna.
— Za ćwierć godziny dziesiątą obwoływać będę, — odpowiedział stróż, podnosząc latarnię, aby się jéj przypatrzeć.
— A ja dopiero za godzinę zaledwie tam się dostać będę mogła! — mruknęła Nancy, wyminąwszy go szybko, i puściwszy się pędem ulicą.
Wiele kramów i sklepów stało już zamkniętych w tych wązkich ulicach i przechodnich sieniach, przez które przebiedz musiała, aby się z Spitalfields na zachodnią stronę Londynu dostać. Na zegarze godzina dziesiąta wybiła, a niecierpliwość jéj wzrastała.
Lotem strzały goniła ciasnym brukiem tych ulic, roztrącając łokciami ludzi wspólnie idących na wszystkie strony, przemykając się przed łbami biegnących koni, krocząc śmiało przez ulice błotniste, gdzie gromady ludzi czekały na sposobność pomyślną, aby się przez nie dostać.
— Ta kobieta musi być szalona, — rzekł lud, zwracając głowę za nią, gdy mimo niego przebiegła.
Gdy się nakoniec do zamożniejszéj części miasta dostała, ulice były już w porównaniu bardziéj puste, nie tyle zwiedzane, a tutaj bieg jéj szybki wzbudzał daleko więcéj ciekawości i uwagi pomiędzy przechodniami, jak gdzieindziéj. Nie jeden z przechodzących za nią się udał, jakby się chciał przekonać, dokąd ona takim pędem niezwykłym pośpiesza, i niejeden potém ustał, głowę zwrócił, i za nią spoglądał zdziwiony, iż ciągle biegnie a biegnie krokiem zawsze równym, nic niezwolnionym, a tak jeden za drugim od niéj odpadał i ustawał, a gdy w końcu do celu swego dobiegła, była sama.
W okolicy spokojnéj, cichéj, lecz bardzo pięknéj niedaleko Hyde-park, stał pałac ładny.
Jedynasta godzina właśnie wybiła, gdy latarnia nade drzwiami wisząca, wchodzącéj na schody pod wystawę tego pałacyku przyświecała.
Na kilka kroków przed domem się wstrzymała, wahając się niejako, czy ma wejść lub nie, lecz uderzenie zegaru wszelką odwagę jéj wróciło, a ona do przysionku weszła.
W loży odźwiernego niebyło. Spojrzała naokoło z pewną niespokojnością i zbliżyła się do schodów.
— Do kogóż to chcesz iść, moja panno? — zawołała schludnie i czysto ubrana niewiasta, spoglądając za nią przez drzwi na pół uchylone.
— Do pani, która w tym domu stanęła, — odpowiedziała dziewczyna.
— Pani! — odpowiedziano z gniewliwém wejrzeniem. — Jakiéj pani? jakże się nazywa?
— Pani Maylie, — odpowiedziała Nancy.
Owa niewiasta, która dotąd z Nancy rozmawiała, nierzekła ani słowa więcéj do dziewczyny, rzuciła na nią tylko spojrzenie cnotliwéj pogardy, i zawołała na sługę domu, aby się z nią rozmówił. Jemu to Nancy pytanie swoje powtórzyła.
— Kogóż mam zapowiedzieć? — zapytał sługa.
— Po prostu, nieznajoma, więcéj niepotrzeba, — odpowiedziała Nancy.
— Niepotrzeba, ani też po co? — powtórzył sługa.
— Nie, niepotrzeba, — odparła dziewczyna; — proszę tylko powiedzieć, że z panną koniecznie pomówić muszę, to dosyć!
— Doprawdy? nic z tego niebędzie! — zawołał sługa wypychając ją za drzwi. — Ruszaj sobie, czy słyszysz?
— Strzeżcie się, i niezaczepiajcie mnie! — zawołała dziewczyna gwałtownie, — mogłabym wam takiego tutaj figla narobić, żebyście się niezaraz opamiętali. Czy niema tu nikogo, — dodała, spoglądając naokoło, — coby chciał małą usługę takiéj biednéj dziewczynie jak ja uczynić i owéj pani mię zapowiedzieć?
Ta odezwa sprawiła pomyślne wrażenie na poczciwego, dobrodusznie wyglądającego kucharza, który wraz z kilkoma służącemi przez drzwi wyglądał, i teraz naprzód się wysunął, aby dziewczynie przyjść w pomoc.
— Cóż, czy niemożesz tego dla niéj uczynić, Jakubie? — ozwał się do owego sługi.
— Na cóż to się zdało? — odparł sługa; — czyż niewidzisz, że ta panna którego z nas raczéj odwiedzić pragnie, co?
Ta przymówka do życia podejrzanego Nancy, wywołała całą burzę wstydliwości cnotliwéj i skromnéj w piersiach przysłuchujących się wszystkiemu kobiet służących, które z zapałem na to się srożyły, że ta dziewczyna jest zakałą ich płci, i na tém koniecznie obstawały, aby ją za drzwi wyrzucono i do kanału wtrącono.
— Zróbcie potém ze mną, co chcecie, — odparła dziewczyna, zwracając się jeszcze raz do owego sługi, — lecz uczyńcie to, o com was najprzód prosiła; a błagam was raz jeszcze, i zaklinam na miłość Boga, abyście żądanie moje dopełnili.
Kucharz, człowiek miękkiego serca, połączył swe prośby z jéj błaganiem, a wypadkiem tego było, że ów sługa, który się najpierw był pojawił, życzenie jéj spełnić postanowił.
— Cóż mam powiedzieć? — zapytał, stojąc jedną nogą już na schodach.
— Proszę powiedzieć, iż młoda dziewczyna koniecznie o to prosi, — rzekła Nancy, — aby z panną Maylie samą na osobności pomówić mogła, a gdy panna pierwsze tylko słowo od niéj usłyszy, będzie się mogła natychmiast przekonać, czyli ją ma daléj wysłuchać, lub też za drzwi jako oszusta wypchnąć kazać.
— To wyrok bardzo surowy, — odrzekł na to sługa. —
— Zanieś tylko to poselstwo, — odpowiedziała dziewczyna stale, — i przynieś mi odpowiedź!
Sługa wbiegł po schodach do góry, a Nancy blada, bez tchu prawie została w sieni, i słuchała z drżącemi usty tych głośnych przekleństw i nazw pogardliwych, których skromne niewiasty służebne domu w oburzeniu swojém cnotliwém wcale nie szczędziły. Bladość jéj się coraz bardziéj powiększała, aż nareszcie sługa ów się napowrót zjawił i rzekł, ażeby dziewczyna na górę się udała. —
— Na cóż się człowiekowi w świecie zdało być uczciwą! — rzekła pierwsza służąca.
— Mosiądz bardziéj ceniony jak złoto, co próbę ogniową przebyło, — dodała druga.
Trzecia poprzestała skromnie na okazaniu tego zadziwienia jedynie: „z czego te panny są lepszego?“ a czwarta zabrała głos pierwszy w tym kwartecie: „to wstyd!“ na czém te niewinne Diany zakończyły.
Niezważając wcale na te złośliwe wybuchy gniewu,.... gdyż coś daleko ważniejszego na sercu jéj ciężyło, — Nancy się udała za sługą, drżąc na całém ciele, do małego przedpokoju, oświeconego lampą wiszącą u stropu, gdzie ją tenże opuścił, a ona się sama na kilka chwil została.
Prawda, że ta dziewczyna całe swoje życie na ulicach, lub téż w najohydniejszych pieczarach zepsucia, zdrożności i zbrodni Londynu przepędziła, lecz pomimo to w sercu jéj zawsze jeszcze mała iskierka pierwotnego znamienia kobiecości pozostała; a gdy się wkrótce stąpanie leciuchne słyszeć dało, zbliżające się ku drzwiom przeciwnym od tych, przez które weszła, a ona o téj różnicy pomyślała i nadzwyczajnéj sprzeczności tych osób, które ten mały pokoik wkrótce obejmować miał, uczucie własnego wstydu niesłychanym ciężarem do ziemi ją przygniatało, a ona się cała wzdrygnęła, jakby jéj trudno przyjść miało znieść obecność téj dziewczyny młodéj, którą przecież o kilka chwil potajemnéj rozmowy prosić kazała.
Lecz duma,..... ta wada ogólna ludzi najwyżéj i najniżéj czy to w cnocie, czy w zbrodni lub zaszczytach stojących,.... zwalczyła w niéj to chwilowe wzburzenie lepszych uczuć.
Nędzna towarzyszka złodziei i złoczyńców wszelkiego rodzaju,.... nikczemny mieszkaniec najniższych, najpodlejszych jam, — wspólniczka wyrzutu najgorszego więzień i galarów,..... ta istota, która się sama szubienicy obawiać musiała,...... nawet ta hańbą, i wstydem pokryta istota za nadto wiele dumy w sobie czuła, aby okazać miała choć najmniejszą iskierkę kobiecości uczucia, które w oczach jéj słabością było; a jednak ono tylko jedno z ludzkością całą jeszcze ją łączyło, któréj ślady i oznaki wszelkie życie wszeteczne, rozpustne, zdrożne z powierzchowności jéj zupełnie wytarło.
Podniesła oczy o tyle, aby spostrzedz, iż ta postać, która weszła téj chwili, była to postać dziewczyny młodéj, smukłéj, ładnéj; potém je na dół spuściła, głową z udaną obojętnością wstrzęsła i rzekła:
— Było to bardzo trudno dobić się do panny i wyjednać sobie u niéj rozmowę. Gdybym tak bardzo drażliwą była, byłabym się mogła obrazić i odejść, coby każda inna na mojém miejscu zrobiła, a tegobyś panna była kiedyś pożałowała i to nie bez przyczyny.
— Bardzo mnie to boli, jeżeli się kto z tobą, moja dziewczyno, niegrzecznie i rubasznie obszedł, — odpowiedziała Rózia. — Proszę o tém nie pamiętać i powiedzieć mi, dla czegoś ze mną widzieć się pragnęła. Ja jestem tą samą osobą, któréjś pragnęła.
Głos miły dziewczyny, przyjacielski, z jakim tę odpowiedź wyrzeczono, grzeczność w całym jéj układzie rozlana, brak wszelkiéj dumy, wyniosłości lub przykrości, zdziwieniem i podziwieniem biedną Nancy przejął, tak że się rzewnie rozpłakała.
— Ach panno! panno! — zawołała, załamała ręce z boleścią, i zakryła sobie twarz niemi — gdyby więcéj tobie podobnych na świecie było, byłoby daleko mniéj podobnych do mnie,...... o niezawodnie! —
— Proszę usiąść, — rzekła Rózia serdecznie; — mowa twoja mnie wzrusza i rozczula. Jeżeli ubóstwo, niedostatek, lub smutek, troski cię nękają, powiedz śmiało, a ja się będę starała ci je ulżyć, jeżeli siły moje na to wystarczą,...... bądź tego pewną. Proszę usiąść. —
— Proszę mi stać pozwolić, panno! — odpowiedziała dziewczyna, płacząc; — proszę tak mile, tak łagodnie do mnie nie przemawiać, dopokąd mnie panna bliżéj nie poznasz. Już późno, bardzo późno! czy te drzwi zamknięte?
— Zamknięte, — rzekła Rózia, cofając się w tył o parę kroków, jakby nieco bliżéj pomocy być pragnęła na przypadek, gdyby potrzeba jéj wypadła. — A to dla czego?
— Dla tego, — odpowiedziała dziewczyna, — iż życie moje własne, i życie wiele innych osób w ręce twoje panno oddać zamyślam. Ja to jestem tą samą dziewczyną, która małego Oliwera schwytać i do starego Fagina napowrót sprowadzić pomogła owego dnia, kiedy go z Pentonville z poleceniem i pieniędzmi do miasta wysłano.
— Ty! — zawołała Rózia Maylie.
— Tak jest, ja, moja panno, — odpowiedziała dziewczyna. — Ja to jestem tą nikczemną istotą, o któréj ci opowiedziano,.... żyjącą pomiędzy złodziejami, rabusiami, a która jeszcze nigdy lepszego życia nie zaznała, odkąd zmysłami swojemi przytomnie władnąć się nauczyła, a oczy jéj ulice Londynu zobaczyły, ani téż miłego, przychylnego słówka od nikogo nie słyszała, jak mi Bóg miły! prócz tych, któremi mię towarzysze moi witali. Nie wzdrygaj się wcale, moja panno, ze zgrozą na mnie spoglądać!...... Ja jestem młodszą, jakbyś z pozoru mojego sądzić mogła, lecz śród występku i rozpaczy się podstarzałam przed czasem. Kobiety najuboższe, najnędzniejsze oddalają się odemnie i unikają mego spotkania, jeżeli przez najludniejsze nawet ulice się przeciskam.
— Jakie życie okropne!
Zawołała Rózia, oddalając się od niéj jeszcze bardziéj mimowolnie.
— Dziękuj Bogu codziennie na klęczkach, moja panno, — ciągnęła dziewczyna, — żeś znalazła przyjaciół, którzy w dziecieństwie twojém staranie koło ciebie mieli i cię pielęgnowali, i żeś nigdy tak jak ja od kolebki mojéj chłodem i głodem nękana, zepsuciem, zdrożnością, zbrodnią i czémś jeszcze gorszém od tego wszystkiego,.... zewsząd otoczona nie była. Ja to śmiało powiedzieć mogę, gdyż najlichsze ulice i jamy najokropniejsze były mojém codzienném łożem, i łożem śmierlelném z pewnością także będą.
— Twój los litość szczerą we mnie wzbudza! — rzekła Rózia głosem drżącym. — Słysząc cię, serce mi się kraje.
— Niech cię Bóg błogosławi za twoję dobroć, droga panno. — odpowiedziała dziewczyna. — Gdybyś wiedziała co się we mnie czasami dzieje, jakie uczucia sercem mém miotają, tobyś się z pewnością mocno nademną litowała. Musiałam się pokryjomu wykraść od tych ludzi, którzyby mię z pewnością natychmiast zamordowali, gdyby się o tém dowiedzieli, żem tutaj przyszła wyjawić ci to wszystko, com od nich podsłuchała. Czy pannie znajomy jest człowiek, imieniem Monks?
— Nie, — odpowiedziała Rózia.
— Ale on cię zna, droga panno, — odpowiedziała dziewczyna, — i wie o tém także, iż tutaj jesteś, gdyż to od niego o tém mieszkaniu się dowiedziałam, któregobym inaczéj nigdy nie była znalazła.
— Jeszczem tego nazwiska nigdy nie słyszała, — odpowiedziała Rózia.
— Musi to być zatém nazwisko przybrane, które w naszém towarzystwie jedynie nosi, czego się już dawniéj domyślałam, — odparła dziewczyna. — W kilka dni po owym wypadku, kiedy Oliwera do mieszkania pani nocą przez okienko wsunięto, aby dom okraść, podsłuchałam rozmowę pomiędzy nim a Faginem w ciemności,.... mając go już dawno w wielkiém podejrzeniu. Wtedy to dowiedziałam się z tego, co do siebie mówili, że Monks, — ten człowiek, o którym pannie poprzód wspomniałam,.... panna wie...
— Wiem, wiem, pamiętam..... — odpowiedziała Rózia. —
— ..Że Monks, — ciągnęła daléj dziewczyna, — Oliwera w towarzystwie kilku innych chłopców owego dnia zobaczył, kiedy go po raz pierwszy z domu wypuszczono, i natychmiast go poznał, że on jest tym samym chłopcem, na którego już od tak dawna czatował, lubo tego żadną miarą odgadnąć nie mogłam, dla czego? Monks zrobił z Faginem, owym Żydem, ugodę, że ma wiele za to zapłacić, jeżeli Oliwera jakim sposobem będzie mógł napowrót do siebie dostać, a więcéj jeszcze za to, jeżeli go na złodzieja wykieruje, co dla tego Monksa ważną i pożądaną rzeczą być się zdawało. —
— Lecz w jakim celu? — zapytała Rózia skwapliwie. —
— Tegom już słyszeć nie mogła, gdyż oni cień mój na ścianie spostrzegli, kiedym pode drzwiami stała, aby ich podsłuchać, — odrzekła dziewczyna, — a przekonana jestem, żeby nie wiele takich się znalazło, którzyby wtedy tak zręcznie ukryć się byli umieli, aby ujść ich prześladowaniu, gdy na to odkrycie z izby wypadli i za mną wszędzie szukali. Lecz ja uciekłam, i nie słyszałam nic więcéj o nim, dopiero wczoraj.
— A cóż się wtedy wydarzyło?
— Zaraz ci to opowiem, droga panno. Wczoraj wieczór on znowu przyszedł. I teraz obaj do innéj izby na drugie piątro razem się wynieśli, a ja się także za nimi udałam, i tak ostróżnie do drzwi przytuliłam, że mię spostrzedz niemogli, i znowum ich podsłuchała. Pierwsze com z ich rozmowy usłyszała, były słowa następne: „Tak więc ostatnie świadectwa i dowody jego rodu leżą na dnie rzeki, a ta stara czarownica, która je matce jego umierającéj skradła, gnije teraz w swéj trumnie.“ — Obaj się potém serdecznie rozśmiali, i rozmawiali o szczęśliwém uskutecznieniu tego przedsięwzięcia, a Monks, mówiąc jeszcze daléj o tym chłopcu, rzekł z niewypowiedzianą wściekłością, że lubo teraz majątek tego przeklętego chłopca bez wszelkiéj obawy do niego należy, wolałby go był na inny sposób dostać; gdyż on tego nawet określić nieumie, jaką rozkoszą by to dla niego było, gdyby testament ojca przez to był mógł wywrócić, iżby tego chłopca z więzienia do więzienia włóczono, i w końcu za jaką zbrodnię wielką przed sąd stawiono, na śmierć lub wywiezienie z kraju osądzono, coby Fagin z łatwością był mógł uskutecznić, ciągnąc przytém z niego korzyść tak długo, jakby się tylko było dało.
— Co to wszystko ma znaczyć?....co to jest? — zawołała Rózia.
— Prawda, panno, szczera, ista prawda, lubo z ust moich wychodzi, — odpowiedziała dziewczyna. — A potém dodał, zionąc przekleństwa, do których ucho moje przyzwyczajone, lecz twojem panno zupełnie są obce, nieznane, żeby chętnie życie chłopcu odebrał dla zaspokojenia swéj nienawiści i zemsty, byle tylko bez niebezpieczeństwa dla swego własnego gardła to mógł uczynić; ale żeby to na teraz rzeczą bardzo niebezpieczną dla niego być mogło, więc oka od niego ani na chwilę nie odwróci, wszędzie za nim czatować, wszędzie go prześladować będzie, co z łatwością uczynić zdoła, jeżeli owe wydarzenia, które go dotąd spotkały, zręcznie na korzyść swoję użyć zechce. „Mówiąc słowem Faginie! — dodał, — jakkolwiek jesteś Żydem, to ani wyobrażenia niemasz o tych podstępach, których użyć zamyślam, aby tego małego braciszka mojego Oliwera zgnębić i zgubić!“
— Jego brata! — zawołała Rózia, załamując ręce.
— Tak przynajmniéj powiedział!
Odparła Nancy, obglądając się z trwogą naokoło, jak to zwykle dotąd czyniła, nim rozmowę swoję z Rózią rozpoczęła, gdyż cień groźny Billa ciągle przed oczyma jéj stawał.
— I coś więcéj jeszcze. Kiedy o tobie panno i twéj opiekónce czcigodnéj mówił, i rzekł, iż się niebo lub piekło przeciwko niemu sprzysiądz musiało, że się Oliwer do was dostał, rozśmiał się szydersko, mówiąc, że i w tém wielka jeszcze pociecha dla niego leży, gdyż on wie dobrze ilebyś tysięcy i stotysięcy funtów za to panno chętnie dała, gdybyś się tylko dowiedzieć mogła, kto jest ten twój ulubiony piesek dwunożny.
— Spodziewam się, iż niechcesz utrzymywać, — odpowiedziała Rózia, zbledłszy jak chusta, — że on to szczerze powiedział?
— On to szczerze mówił, tak szczerze, jak człowiek jemu podobny tylko mówić może, — odparła dziewczyna, wstrząsnąwszy głową. — Jest to człowiek, który żartować nie lubi, jeżeli nienawiść sercem jego miota. Ja znam bardzo wielu, którzy nie jedną zbrodnię większą popełnili, ale ja bym wolała stokrotnie chętniéj z nimi, jak z tym człowiekiem mieć do czynienia. Ale już bardzo późno w nocy, a ja do domu powrócić muszę niewzbudziwszy najmniejszego podejrzenia, iż w tym celu tak daleko chodziłam. Muszę jak najprędzéj do domu pośpieszać.
— Cóż ja jednak uczynić mogę? — zawołała Rózia, — na cóż mi się ta cała wiadomość zda bez ciebie, moja dziewczyno! Chcesz powracać! Czyż możesz tęsknić za towarzyszami, którycheś mi w tak ciemnych i okropnych barwach dopiero co odmalowała? Jeżelibyś tę wiadomość powtórzyć chciała pewnemu panu, którego natychmiast z przyległego pokoju przywołać mogę, tobyśmy cię potém najdaléj za pół godziny w miejsce bezpieczne odesłać mogli.
— Lecz ja chcę do siebie powrócić, — odparła dziewczyna; — ja muszę nawet do siebie powrócić, dla tego że,.... lecz czyż mogę ucho takiéj niewinnéj dziewczyny podobném wyznaniem razić?.... dla tego że pomiędzy owymi ludzi, o których pannie już wspominałam, znajduje się jeden, i najniebezpieczniejszy z wszystkich, którego mi opuścić niepodobna; nie.... nie.... nawet i wtedy nie, gdybym się przez to od tego życia, którem dotąd wieść była zmuszona, wybawić i oswobodzić mogła.
— Twoja gorliwość i troskliwość o dobro tego drogiego chłopczyny, — rzekła na to Rózia, — twoje do mnie przybycie bez względu na wszelkie niebezpieczeństwa ci grożące, aby mi to opowiedzieć, coś o nim słyszała; twoje całe wzięcie, przekonywujące mię o prawdzie tego coś mi doniesła,... twój żal widoczny, skrucha i uczucie wstydliwości, to wszystko mi jasno dowodzi, żebyś się jeszcze poprawić, i życie inne rozpocząć była w stanie. O! — zawołała ta dziewczyna, złożywszy ręce, a łzy czułéj litości po licach jéj płynęły; — o usłuchaj błagania i prośby istoty, do twéj własnéj płci należącéj;.... pierwszéj,... tak jest pierwszéj może, która do ciebie z tém uczuciem szczeréj litości i współczucia przemawia. Usłuchaj méj prośby;.... daj się namówić,.... i przezemnie życiu lepszemu uzyskać.
— Ach panno, — zawołała dziewczyna padając na kolana, — droga, miła, dobra, anielska panno! tak jest, ty jesteś pierwszą, która mnie kiedykolwiek takiemi słowy szlachelnemi, zbawiennemi jak te, uszczęśliwiła; a gdybym je była przed kilku laty jeszcze pierwéj usłyszała, byłyby może życie moje od grzechu, występku, zbrodni odwiodły, odwróciły;.... ale teraz już późno,.... za nadto późno!
— Na żal i pokutę nigdy nie jest zapóźno! — odparła Rózia.
— Lecz nie dla mnie! — zawołała dziewczyna, załamawszy ręce w okropnéj rozpaczy. — Ja go teraz opuścić niemogę;.... niemogę się stać przyczyną jego śmierci.
— A to jakim sposobem? — zapytała Rózia.
— Nicby go zbawić niemogło, — odpowiedziała dziewczyna; — gdybym to przed innymi wyjawiła, com téj chwili tobie panno powierzyła, i więzienie przez to na niego sprowadziła, nicby go wtedy od śmierci zbawić niemogło. Jest on najśmielszym z wszystkich i nie jedno okrucieństwo już popełnił!
— Czy to być może? — zawołała Rózia, — ażebyś dla takiego człowieka wszelkiéj nadziei na przyszłość wyrzec się miała, wszelkiéj pewności rychłego wybawienia i prowadzenia życia lepszego, swobodniejszego? To prawdziwe szaleństwo!
— Ja niewiem wcale co to jest? — odpowiedziała dziewczyna, — ja tylko o tém wiem, że tak jest w istocie, a to nie tylko ze mną jedną tak się dzieje, ale i z tysiącem innych, niemniéj zepsutych i nikczemnych odemnie. Lecz ja koniecznie powrócić muszę. Niewiem, czy to nie jest skutek Bożego gniewu na mnie za to złe, które uczyniłam, ale ja czuję, że mię pomimo wszelkie plagi i złe obejście, coś nieprzezwyciężonego do niego ciągnie, któremu bym wtedy nawet uledz musiała, gdybym przekonaną była, że z jego ręki jeszcze zginę.
— Cóż mam więc czynić? — zarzuciła Rózia; — właściwie niepowinnabym cię puszczać.
— Nie, nie, panno,.... tego uczynić niemożesz, i ja wiem że nieuczynisz, abyś mię tutaj zatrzymać miała, — odpowiedziała dziewczyna podnosząc się z ziemi. — Ty mię wolno wypuścisz dla tego, żem twojéj dobroci zaufała, i żadnego przyrzeczenia od ciebie poprzód nie żądała, cobym bardzo łatwo była uczynić mogła.
— Na cóż się mi więc zda ta wiadomość, którąś mi przyniosła? — odparła Rózia. — Tę tajemnicę musimy koniecznie rozświecić; inaczéj niewidzę, jaka korzyść by z twego doniesienia dla Oliwera wypaść mogła, którego jak widzę szczerze zbawić pragniesz?
— Musisz panna mieć zapewnie jakiego dobrodusznego i usłużnego przyjaciela, który tę tajemnicę wysłucha i potém ci poradzi, co uczynić wypadnie? — odpowiedziała dziewczyna.
— Gdzież cię jednak będę znaleść mogła, na przypadek gdyby mi cię koniecznie potrzeba było? — spytała Rózia. — Ja się niechce wcale dopytywać, gdzie owi okropni ludzie mieszkają, jabym jedynie wiedzieć chciała, gdzie się o pewnym, oznaczonym czasie znajdować, lub też którędy przechodzić będziesz?
— Czy mi panna przyrzecze, że tajemnicy mojéj ściśle dochowasz, i sama tylko na ową schadzkę przyjdziesz, a przynajmniéj w towarzystwie jednéj tylko osoby, któréj to wszystko będzie wiadome, i że nikt na mnie czatować lub za mną śledzić niebędzie? — spytała dziewczyna.
— Przyrzekam ci to uroczyście, — odpowiedziała Rózia.
— Każdéj niedzieli pomiędzy jedynastą a dwunastą godziną w nocy będę się przechodzić po moście Londyńskim, jeżeli przy życiu zostanę, — rzekła wtedy dziewczyna bez wahania.
— Jeszcze jedno słówko! — zawołała Rózia, widząc że się dziewczyna ku drzwiom zwraca. — Pomnij jeszcze raz dobrze na swoje własne położenie, i tę sposobność, która ci się nastręcza wybawienia się od tego okropnego życia. Uzyskałaś sobie pewne prawo do mojéj pomocy; nie tylko dla tego, żeś mi tak ważną wiadomość przyniosła, tak wielką tajemnicę wyjawiła, ale i jako kobieta na wieki już prawie stracona. Czy chcesz koniecznie do tych ludzi okropnych, tych zbójców i owego groźnego człowieka powracać, kiedy jedno słówko twoje zbawić cię może? Jakiż to urok cię do nich na powrót ciągnie i do tego życia w nędzy, niedostatku i występku nęcić może? O! czyż niema żadnéj strony słabéj w twojém sercu, w którąbym uderzyć mogła?.... czyż niema w niém żadnego uczucia, które bym przeciwko temu postanowieniu twojemu okropnemu w pomoc wezwać mogła?
— Jeżeli tak młoda, dobra, i piękna kobieta jak ty, panno, — odparła dziewczyna stanowczo, — serce swoje kochankowi odda, miłość ono do wszystkiego zdolném czyni,.... zwłaszcza jeżeli do ciebie panno jest podobną, co masz krewnych, przyjaciół, licznych wielbicieli,.... i posiadasz zatém coś, czém ono zapełnić możesz. Lecz jeżeli kobieta taka jak ja, która żadnego przytułku nieposiada, chyba grób, żadnéj strzechy własnéj, chyba wieko od trumny, żadnego przyjaciela lub pocieszyciela w chorobie, chyba dozorczynię w szpitalu, serce swoje gnijące jakiemu mężczyźnie odda, i pozwoli mu w niém zapełnić miejsce rodziców, krewnych, przyjaciół, lub też to, które przez cały czas naszego haniebnego życia, miejscem próżném, pustém było, któż się może spodziewać nas wyleczyć? O lituj się,.... lituj nad nami panno, żeś my tylko jedno jeszcze uczucie kobiece zachowali, a że i to uczucie w skutek kary ciężkiéj nieba zamiast być naszą pociechą i dumą, owszem przekleństwem i źródłem nowych cierpień, nowych udręczeń się staje.
— To przynajmniéj chciéj przyjąć odemnie jaką pomoc małą, — rzekła Rózia po chwili, — któraby ci bez hańby żyć dozwoliła, przynajmniéj tak długo,..... dopokąd się powtórnie z sobą nie zobaczemy?
— Nieprzyjmę ani grosza! — odpowiedziała dziewczyna, skinąwszy ręką.
— Niezamykaj twego serca na moje porady, na moje ofiary, aby ci pomódz, — rzekła Rózia postępując grzecznie ku niéj. — Ja sobie szczerze życzę w czémkolwiek ci usłużyć.
— Najlepiéj mi usłużysz, największe dobrodziejstwo wyświadczysz, droga panno, — odpowiedziała dziewczyna, załamując ręce, — jeżeli mi to życie odebrać możesz; gdyż ta myśl: czém jestem, daleko większą boleść dzisiejszego wieczora sercu memu sprawiła, jak ono kiedykolwiek już doznało, a byłoby to dla mnie wielką pociechą w tym piekle nieumierać, w którym dotąd mieszkałam. Niech cię Bóg błogosławi, droga, luba panno, i niech tyle szczęścia na ciebie zeszle, ile ja hańby na siebie ściągnęłam!
Z temi słowy, śród łkania płaczu boleśnego, ta istota nieszczęśliwa, litości godna, z domu się oddaliła, a Rózia Maylie, przygnieciona tą szczególną rozmową, mającą więcéj podobieństwa do sennego marzenia płochego, jak prawdziwego zdarzenia, padła na krzesło, i zaczęła myśli swoje zbierać, aby przytomność i pamięć odzyskać.
Zawiera nowe odkrycia, i pokazuje że tak szczęście jak i nieszczęście nie po ziemi, ale po ludziach chodzi.
Położenie Rózi było rzeczywiście nadzwyczajne i niemało rozmaitych trudności przedstawiało; gdyż z jednéj strony ożywiało ją jak najgorętsze pragnienie wyświecenia téj całéj głębokiéj tajemnicy, którą wypadki życia Oliwera okryte były,.... z drugiéj zaś wzdrygała się zdradzić tę ufność, którą owa nieszczęśliwa dziewczyna podczas swéj rozmowy, w niéj jako młodéj, niewinnéj, tkliwéj dziewczynie położyła, zawierzając jéj ten cały wypadek.
Mowa i układ Nancy ujął serce Rózi dla siebie, a dla przywiązania jéj do téj małéj sieroty, która pod opieką Rózi zostawała, niezmniejszającéj z pewnością ufności téjże w gorliwość i szczerość biednéj Nancy, połączyło się w duszy Rózi najgorętsze życzenie ją poprawić, żalem i skruchą serce jéj natchnąć, i na drogę do cnoty ją sprowadzić.
Pani Maylie zamierzała trzy dni jedynie w Londynie zabawić, a potém na kilka tygodni w miejsce odległe nad brzegi morza się udać. Była to właśnie północ pomiędzy dniem pierwszym i drugim. Jakiż zamiar działania mogła sobie przez te czterdzieści ośm godzin ułożyć, jaką drogę obrać? jakimże sposobem mogła tę podróż na czas dalszy odwlec, niechcąc wzbudzić podejrzenia, że coś szczególnego, nadzwyczajnego zaszło?
Prawda że Losberne im towarzyszył, i przez to parę dni się u nich miał zatrzymać; lecz Rózia znała dokładnie zbytnią popędliwość tego zacnego i ze wszech miar godnego człowieka, i przewidywała bardzo jasno ten gniew i wściekłość, z jaką przy pierwszym zaraz wybuchu swego oburzenia na to narzędzie nieszczęśliwe spoglądać będzie, które się do schwytania Oliwera i zaprowadzenia go do jamy Żyda przyczyniło; niepodobieństwem przeto było, aby mu swą tajemnicę wykryć była mogła, jeżeli nikogo za sobą niemiała, coby jéj mógł być podporą w obronie owéj dziewczyny, i pomocy swojéj przy wstawieniu się za nią udzielić.
Te same powody musiały także jéj postanowieniem kierować, aby tylko z największą ostrożnością i oględnością owe wydarzenie saméj pani Maylie powierzyć, któraby w pierwszym popędzie swojém z pewnością rady lekarza godnego była zasięgnąć chciała i z wszystkiém się mu zwierzyła. Z tychże samych przyczyn ani myśleć o tém niemogła, aby się z tą całą rzeczą do prawnika jakiego udać, choćby nawet była dobrze wiedziała, jak sobie w téj mierze postąpić.
Raz jéj nawet na myśl wypadło Henryka Maylie o radę i pomoc wezwać; ale ta myśl wzbudziła w niéj wspomnienie jego ostatniego odjazdu, a to się jéj niezdawało rzeczą przyzwoitą i godną do siebie go przywoływać, gdyż — a na tę myśl łzy się jéj z oczu potoczyły, — przez ten czas mógł już o niéj zapomnieć i w sposób inny być szczęśliwym.
Dręczona temi rozmaitemi, przeciwnemi myślami, skłaniając się to do tego, to do owego zamiaru, to znów jeden i drugi odrzucając, w miarę jak jéj dalsza rozwaga te zamysły w tém lub owém świetle ukazywała, Rózia przepędziła noc niespokojną, bezsenną, a rozebrawszy nazajutrz rano raz jeszcze wszystko dokładnie, w rozpaczy swojéj do tego ostatecznego postanowienia sie skłoniła, aby Henryka Maylie wciągnąć w tajemnicę.
— Będzie to dla niego bardzo przykro, niemiło raz jeszcze do mnie się zbliżyć, — pomyślała sobie, — czyż to jednak dla mnie jeszcze przykrzéj i boleśniéj nie będzie? A może też i on nieprzyjdzie; może on mi tylko odpisze;.... albo też może sam przyjdzie, lecz umyślnie mię unikać będzie, aby ze mną niemówić,.... jak to podczas swego odjazdu uczynił; nawet mi ani przez myśl nieprzeszło, że on to uczyni. Było to jednak daleko lepiéj dla nas obojga,.... daleko lepiéj!
Rózia przytém pióro na bok odłożyła i cokolwiek się obróciła, aby ten papier nawet, na którym do niego pisała, łzy w oczach jéj drżącéj niewidział.
Już po raz dwudziesty pióro do ręki wzięła, tylekroć razy na powrót ono odkładając i pierwszy zaraz wiersz swego listu, ciągle na nowo układając, za każdą razą na nowo rozważała, odrzucała, nienapisawszy jeszcze ani jednéj głoski nawet, gdy Oliwer, który się ze starym Giles na miasto był wybrał, i przez kilka godzin po ulicach błąkał, wpadł do jéj w pokoju zadyszany, wylękły, wzburzony, z taką niespokojnością na twarzy, jakby się jakiego nieszczęścia obawiać należało.
— Cóż ci się to stało, że taki strwożony, wylękniony wyglądasz? — zapytała Rózia, wychodząc naprzeciwko niego. — Powiedzże mi Oliwerze, co ci jest?
— Ach panno, do słowa przyjść nie mogę,.. tak mi coś jest, jakby mię za gardło ściskało, dusiło, — odpowiedział chłopiec. — Ach droga panno! jeźli sobie pomyślę, żem go raz przecie zobaczył, a państwo wszyscy się przekonać będą mogli, że ja wam zawsze prawdę mówiłem!
— Jam nigdy inaczéj nie sądziła,.... byłam zawsze pewna, żeś przed nami prawdy nigdy niezataił, — odparła Rózia, pieszcząc go. — Cóż się jednak stało?.... o kimże to mówisz?
— Widziałem dzisiaj owego jegomości, — odpowiedział Oliwer, bełkotając z radości, — owego staruszka, który tak dobrym był niegdyś dla mnie,.... pana Brownlow, o którymeśmy tyle razy mówili?
— Gdzie? — zapytała Rózia.
— Wysiadającego z powozu, — odpowiedział Oliwer, roniąc łzy radości, — i wchodzącego do pewnego domu. Nie rzekłem do niego ani słowa,.... niemógłem nic mówić do niego, gdyż on mnie nie widział, a ja tak mocno drżałem na całém ciele, żem na żaden sposób z miejsca się nie mógł ruszyć i do niego udać. Ale Giles się dowiedział u sługi, gdzie ten pan teraz mieszka? na co mu odpowiedziano, że w tym domu mieszka od niejakiego czasu. Proszę popatrzyć, — dodał, dobywając z kieszeni małéj karteczki, — oto jest jego mieszkanie,.... w tym domu mieszka,..... natychmiast się myślę udać do niego. O, droga, droga panno! nie będę się mógł z radości opamiętać, jeżeli do niego przybędę i po tak długim rozstanku głos jego usłyszę!
Śród podobnych wybuchów nadzwyczajnéj radości i uciechy biednego chłopczyny Rózia zaledwie czasu na tyle uzyskała, aby na kartce napisane mieszkanie pana Brownlow przeczytać. Leżało ono przy ulicy Cravenstreet, nad brzegiem Tamizy, a ona się długo nie namyślała, lecz w okamgnieniu to postanowienie powzięła z tego przypadku szczęśliwego korzystać.
— Żywo!.... żywo! — rzekła; — każ zaprzęgać do kabryjoletu i bądź gotów natychmiast mi towarzyszyć. Ja cię bez najmniejszéj utraty czasu wprost do niego zawiozę. Ja tylko cioci mojéj chcę oznajmić, że na godzinkę z domu wyjedziemy, i zbierę się prędzéj jeszcze jak ty.
Nie trzeba było Oliwerowi pośpiechu zalecać, gdyż jemu samemu wiele na tém zależało, aby się jak najprędzéj z dobroczyńcą swoim zobaczyć, a oni się oboje za pięć minut najdaléj już na drodze do Cravenstreet znajdowali. —
Gdy w miejsce naznaczone dojechali, Rózia sama wysiadła, i Oliwera w powozie zostawiła pod pozorem przygotowania staruszka na jego przyjęcie, i posłała najprzód przez służącego swoję kartę z tą prośbą, aby się z panem Brownlow w sprawie bardzo ważnéj jak najprędzéj widzieć mogła.
Sługa powrócił niebawem z tém poleceniem, aby się po schodach na górę udać raczyła, a panna Maylie, idąc za nim, weszła do pokoju małego i stanęła w obec staruszka, w zielonym surducie, któremu dobroć serca z oczu patrzyła, a z nim spostrzegła drugiego starca, w nankinowych spodniach, który w niejakiéj odległości siedział, nie bardzo dobrotliwie wyglądał, ręce złożone na gałce od swéj grubéj laski miał sparte, a bródkę na nich opartą.
— A!.... — zawołał ów jegomość w zielonym surducie, zrywając się z krzesła z grzeczną uprzejmością. — Proszę mi wybaczyć, łaskawa panno;.... sądziłem, że to jaka dziewczyna natrętna, pomocy żebrząca;.... spodziewam się, że mi pani tę pomyłkę wybaczy. Proszę usiąść, proszę....
— Pan Brownlow, jeżli się nie mylę?
Rzekła Rózia, rzucając okiem to na jednego, to na drugiego.
— Tak się nazywam, — odpowiedział staruszek; — a to jest mój przyjaciel, pan Grimwig. Grimwig, czy nie byłbyś tak dobrym na kilka chwil nas samych pozostawić?
— Mnie się zdaje, — odparła dziewczyna, — iż na teraz nie jest rzeczą wcale potrzebną, aby temu panu tyle trudu zadawać. Jeżli mi prawdę powiedziano, to i temu panu ta sprawa cała jest wiadoma, która mię tutaj przyprowadziła.
P. Brownlow pochylił głowę na znak uległości życzeniu panny Maylie, a Grimwig, który się zrazu bardzo sztywnie był ukłonił, podniósłszy się ze swego krzesła, teraz powtórnie i nie mniéj sztywnie się skłonił, i miejsce swoje napowrót zajął.
— Wiadomość, którą przynoszę, z pewnością pana mocno zadziwi, — ozwała się nakoniec Rózia z niejakim kłopotem; — lecz pan świadczyłeś przed niejakim czasem wiele dobroci jednemu bardzo drogiemu przyjacielowi mojemu, a ja jestem pewną, że pan się będziesz cieszył, jeżeli o nim teraz coś więcéj usłyszysz. —
— Być to może, — odpowiedział Brownlow. — Prosiłbym jednak o jego nazwisko?
— Ten chłopczyna zowie się Oliwer Twist! — odpowiedziała Rózia.
Zaledwie to słowo z jéj ust się wymknęło, Grimwig, który dotąd udawał, iż się w księdze wielkiéj na stoliku przed nim leżącéj, głęboko zaczytał, nagle z wielkim hałasem ją zatrzasnął, na krześle w tył się rzucił, a z jego oblicza znikł wszelki wyraz prócz jedynego niewysłowionego zadziwienia. Z oczyma szeroko rozwartemi, wytrzeszczonemi, siedział przez czas niejaki, lecz wkrótce się opamiętał, i wstydząc się niby, że tak wielkie, niezwykłe wzruszenie okazał, zajął napowrót swoję dawną postawę, i wlepiwszy oczy wprost przed siebie, świst głuchy, przeciągły wydał, który się wcale po powietrzu nie rozszedł, lecz w brzuchu jego ginąć się zdawał.
I pan Brownlow tą wiadomością nie mało zdziwiony został, lubo to zadziwienie na taki sposób szczególny u niego się nie objawiło. Przysunął sobie tedy krzesło bliżéj do Rózi i rzekł:
— Bądź pani tak łaskawą, wypuścić z naszéj rozmowy wszelką dobrotliwość, o któréjś wspomniała, a o któréj nikt w świecie ani słówka nie wie; a jeżeli dowód najmniejszy posiadasz, którymbyś zbić mogła to złe mniemanie, które o nim powziąść zmuszony byłem, i przekonać mię, iż na moje przywiązanie, moję przychylność zasługuje, więc cię zaklinam na miłość Boga, abyś mi go jak najprędzéj udzieliła.
— Jest to chłopiec zły, zepsuty;.... ja połknę moję głowę, jeżeli to nie jest chłopiec zepsuty!
Mruknął Grimwig na sposób brzuchomówcy, bez poruszenia najmniejszego na twarzy.
— Jest to chłopiec serca szlachetnego i wzniosłego umysłu, — odparła Rózia, spłoniwszy się nieco; — a owa potęga, któréj się go tak srogo na jego młode lata doświadczyć podobało, obdarzyła pierś jego uczuciami tak pięknemi i szlachetnemi, żeby zaszczytem niejednego człowieka, który sześć razy starszym jest od niego, stać się mogły.
— Ja mam dopiero lat sześćdziesiąt, — rzekł pan Grimwig, z tąże samą niezmiennością i otrętwiałością twarzy; — a jeźli djabli się w to nie wmięszali, to Oliwer musi teraz mieć już przynajmniéj dwanaście; nie widzę zatém trafności w zastósowaniu téj uwagi.
— Proszę na mego poczciwego przyjaciela wcale nie zważać, droga panno; on tak źle nie myśli, jakby się z jego mowy wydawało, — wtrącił Brownlow.
— Nieprawda, on tak źle myśli, — odparł Grimwig.
— Nie, nie myśli!
Zawołał Brownlow, pomału w gniew burzliwy się wbijając.
— On głowę swoję połknie, jeżeli nie myśli, — mruknął Grimwig.
— Wart by tego był, aby ją utracić, tę twardą głowę, jeżeli myśli, — odparł Brownlow.
— A on by tego rad widział, coby się chciał odważyć, aby mu ją wziąść!
Odpowiedział Grimwig, stuknąwszy laską o ziemię.
Obaj staruszkowie, doszedłszy do tego stopnia w swéj sprzeczce, zażyli poważnie tabaki, a potém sobie ręce podali, według swego odwiecznego, niezmiennego zwyczaju.
— A teraz, chciéj do téj sprawy powrócić, droga panno Maylie, — rzekł Brownlow do niéj, — która serce twe ludzkie i litościwe tak gorąco zajmuje. Proszę mi łaskawie powiedzieć, jakie wiadomości pani masz o tym biednym chłopcu? proszę mi pozwolić przedewszystkiém jeszcze tę uwagę zrobić, iż wszelkie środki, w mocy mojéj będące wyczerpałem, aby najmniejszą wiadomość o nim zasięgnąć, i że od czasu mojéj podróży, którą w dalekie strony przedsięwziąłem, pierwsze moje przypuszczenie, iż z dawnymi swymi towarzyszami się zmówił, aby mię okraść, mocno się zachwiało.
Rózia, która dość czasu miała, aby myśli swoje pozbierać, i potrzebną spokojność odzyskać, opowiedziała mu krótko a dokładnie, wszelkie przygody Oliwera, które go od téj chwili spotkały, gdy go z domu pana Brownlow uwiedziono, zachowując sobie jednak poufne zwierzenia Nancy na chwilę pomyślniejszą, w któréjby z panem Brownlow na osobności rozmówić się mogła, kończąc całe swoje opowiadanie tém zapewnieniem, iż przez te kilka miesięcy to największą jego troską było, że się ze swoim dawnym dobroczyńcą i przyjacielem widzieć i za jego dobroć i łaskawość podziękować mu niemógł.
— Dzięki Bogu! — zawołał wtedy Brownlow; — jest to dla mnie wielką pociechą, bardzo wielką pociechą. Aleś mi jeszcze nie doniosła moja droga panno Maylie, gdzie on się obecnie znajduje. Proszę mi wybaczyć, że sobie wyrzut pani uczynić pozwalam,...... lecz dla czegóżeś go pani z sobą nie przywiozła?
— On u drzwi tego domu czeka w powozie, — odpowiedziała Rózia.
— U tych drzwi?....
Zawołał staruszek i wypadł z największym pośpiechem z izby, zbiegł po schodach na dół, przypadł do powozu, i wpadł do niego, nie wyrzekłszy ani słowa więcéj.
Gdy się drzwi za nim zawarły, Grimwig podniósł głowę, oparł się na krześle, wygiął na niém tak, że na jednéj nodze tylko stało, i zaczął w koło kręcić tak, iż za pomocą laski i stołu ciągle siedząc, trzy razy w koło na niém się obrócił.
Ukończywszy szczęśliwie ten obrót szczególny, zerwał się z krzesła, przebiegł kulejąc mało dwanaście razy przez pokój tam i nazad w największym pędzie, zatrzymał się potém nagle przed Rózią, i pocałował ją w twarz bez wszelkiego zachodu.
— Cicho! cicho! — zawołał, gdy się dziewczyna tym postępkiem dziwnym, niezwyczajnym, zmięszana zerwała, — niech się pani nie lęka; ja jestem w takim wieku, żebym śmiało dziadem twoim mógł być. Luba, poczciwa z ciebie dziewczyna, moja panno. Kocham cię za to. Otóż i oni.
Gdy Grimwig to wyrzekłszy, zręcznym ruchem na dawném swojém miejscu się usadowił, pan Brownlow wszedł rzeczywiście w towarzystwie Oliwera do pokoju, którego Grimwig wtedy bardzo grzecznie i uprzejmie powitał; a gdyby Rózia Maylie, za swoję trwogę, trudy i starania dla Oliwera poniesione, żadnéj innéj nagrody nie była otrzymała, już ta rozkosz sama, którą ta chwila serce jéj przejęła, byłaby ją hojnie za wszystko wynagrodziła.
— Jeszcze tu jest ktoś, o kim w téj radości naszéj zapomnieć nie możemy, niech się co chce stanie, — ozwał się Brownlow, pociągnąwszy za dzwonek. — Niechno pani Bedwin natychmiast przyjdzie.
Stara gospodyni usłuchała tego wezwania z największym pośpiechem, i zatrzymała się u drzwi, oczekując dalszych rozkazów swego pana.
— Cóż to,.... jak widzę to oczy twoje codziennie bardziéj się psują, moja kochana Bedwin, — rzekł Brownlow po chwili nieco markotny.
— Prawdać to panie, prawda, — odparła staruszka. — W moim wieku to się wzrok nie polepsza.
— I jabym się to samo był na tę uwagę mógł zdobyć, — odpowiedział Brownlow; — wdzijże na nos okulary i popatrz się, czyli tego sama nie zobaczysz, poco cię tutaj przywołano?
Staruszka zaczęła po kieszeniach swoich za okularami szukać, lecz Oliwer dłużéj wytrzymać nie mógł, było to nad jego siły; a ulegając swemu silnemu pociągowi serca, rzucił się w jéj objęcie.
— Boże zmiłuj się nademną! — zawołała staruszka, ściskając go serdecznie; — wszakże to mój niewinny chłopczyna!
— Moja droga opiekónko! — zawołał Oliwer.
— Cóż czy nie mówiłam, że on wróci? a ja dobrze o tém wiedziałam, że on powróci, — wołała staruszka, ściskając go ciągle. — A jak on dobrze wygląda! jak ładnie ubrany, gdyby panicz jaki. Gdzieżeś to bywał przez ten cały czas tak długi, bardzo długi?.... Ach, to same miluchne, lube oblicze, tylko nie tak blade jak niegdyś! to samo oczko łagodne, tylko nie tak posępne. Ach, ja o tobie nigdy nie zapomniałam; twój uśmiech wesoły, miły, widywałam codziennie wraz z uśmiechem moich własnych, drogich dzieci, które jeszcze wtedy pomarły, kiedy ja młodą, wesołą kobietą byłam.
Puszczając tedy wolne wodze temu tkliwemu uniesieniu swojemu, Oliwera to od siebie odsunęła, aby się mu lepiéj przypatrzyć, to znów do siebie przycisnęła i ręką przez jego włosy przesuwała, płacząc i śmiejąc się nad nim na przemian.
Brownlow zostawił oboje, aby się dowolnie swém uczuciom oddać mogli, sam zaś Rózię do pobocznego pokoju zaprowadził, i z natężoną uwagą całego i dokładnego sprawozdania jéj rozmowy z Nancy wysłuchał, co go w niemałe zadziwienie i niespokojność wprawiło. —
Rózia udzieliła mu także i tych powodów, które ją do tego skłoniły, aby pierwszéj zaraz chwili pana Losberne za powiernika nie brać, a staruszek oświadczył, iż bardzo rozsądnie i roztropnie sobie postąpiła, i przyobiecał, iż się sam z największą chęcią tego trudnego zadania podejmie, i godnego lekarza w rozmowie uroczystéj o wszystkiém uwiadomi.
Aby mu zaś jak najrychlejszą sposobność do uskutecznienia tego zamiaru nastręczyć, postanowiono, że pan Brownlow tego jeszcze wieczora o ósméj godzinie do mieszkania pani Maylie ma przyjechać, a Rózia pod ten czas ciotkę swoję z największą ostrożnością o tém wszystkiém, co się dotąd wydarzyło, uwiadomić.
Po uskutecznieniu tych układów wstępnych, Rózia i Oliwer do domu powrócili.
Rózia nie przesadziła wcale w ocenieniu wielkości gniewu i oburzenia poczciwego lekarza, gdyż zaledwie o tém wszystkiém usłyszał, co Nancy Rózi w zaufaniu powierzyła, tysiące gróźb i przekleństw miotać zaczął. Nancy pierwszą ofiarą połączonéj przebiegłości i bystrości umysłowéj panów Blathers i Duff uczynić postanowił, i na rozpoczęcie rzeczywiście kapelusz na głowę zasadził i natychmiast do wyjścia się zabierał, aby jak najprędzéj pomoc tych wielce szanownych mężów otrzymać.
Niema najmniejszéj wątpliwości, żeby w pierwszéj chwili swego uniesienia ten zamiar swój rzeczywiście był uskutecznił bez wszelkiego namysłu, nie pomnąc wcale na skutki z tego postępowania wyniknąć mogące, gdyby go pan Brownlow, w części równą i odpowiednią popędliwością swoją, w części zaś takiemi dowodami i przedstawieniami, jakie za najstósowniejsze ocenił do uśmierzenia i ułagodzenia jego gniewu, od tego szalonego i niedorzecznego zamiaru nie był odwiódł.
— Cóż u djabła począć? co zrobić? — zawołał ten lekarz popędliwy, gdy do pokoju obu kobiet wrócili. — Mamyż tym wszystkim męzkim i niewieścim włóczęgom i zbrodniarzom uroczyste dziękczynienie jeszcze składać i błagać ich, aby kilkaset funtów jako dowód mały naszego poważania i wdzięczności za dobre obejście się z Oliwerem przyjąć raczyli?
— To nie jest wcale naszym zamiarem, — odpowiedział Brownlow, śmiejąc się serdecznie, — musimy jednak w tém wszystkiém bardzo ostrożnie i oględnie sobie postępować.
— Ostrożnie i oględnie! — zawołał lekarz. — Jabym tych łotrów wszystkich odesłał do....
— Mniejsza o to dokąd i gdziebyś ich odesłał, — przerwał mu Brownlow. — Proszę jednak o tém pomyśleć i dobrze wziąść na uwagę, czyli, odsełając ich gdziekolwiekbądź, gdzie ci się tylko podoba, jest jakie podobieństwo, abyśmy do naszego celu doszli?
— Do jakiego celu? — zapytał lekarz.
— Do tego prostego celu wykrycia rodziców Oliwera, i uzyskania dla niego napowrót tego majątku i spadku, który mu takiém haniebném oszustwem wydarto, jeżeli to wszystko, cośmy słyszeli od owéj dziewczyny, jest rzeczywiście prawdą.
— Prawda! — zawołał Losberne, dla ochłodzenia się chustką powiewając; — zupełnie o tém zapomniałem. —
— Teraz sam wyznasz, — ciągnął Brownlow, — iż prowadząc rzecz całą tak, aby ta dziewczyna do niczego nie należała, przypuściwszy, żeby się nam tych łotrów pochwytać i przed sąd stawić udało, bez narażenia téj dziewczyny na niebezpieczeństwo, ile dobrego byśmy przez to osięgnąć mogli?
— Największe dobro by było, żeby kilku z nich powieszono, — wtrącił lekarz, — a resztę z kraju wywieziono.
— To prawda, — odpowiedział Brownlow z uśmiechem; — lecz niema żadnéj wątpliwości, że oni z czasem do tego doprowadzą;...... a gdybyśmy teraz bieg przyrodni podobnych wypadków przerwać lub zwichnąć chcieli, tobyśmy według mego zdania czynność popełnili, godną jedynie owego rycerza z Manszy, Don Quixota, i naszą własną korzyść, czyli raczéj Oliwera, co jest w końcu jedno i to samo, na zawsze zniszczyli.
— A to jak? — zapytał lekarz.
— Jak? Oto następnie: Jest to rzeczą bardzo jasną, że największe, a może i nieprzezwyciężone trudności będziemy mieli do wykrycia téj całéj tajemnicy, o którą nam chodzi, jeżeli do tego nie będziemy mogli doprowadzić, aby tego Monksa jakim sposobem do wyznania dobrowolnego zmusić. To jedynie przez podstęp i przebiegłość uskutecznić się nam uda, i schwytanie go wtenczas, kiedy żadnego z owych złoczyńców koło niego nie będzie. Gdyż przypuściwszy, żeby go gdziekolwiekbądź schwytano,.... jakiż dowód mamy przeciwko niemu. Wszak on,... o ile nam wiadomo, lub téż dotychczasowe wypadki nam wyświecić mogą,.... żadnego udziału widocznego w jakiémkolwiek złodziejstwie tych łotrów mniejszym lub większym dotąd nie miał. Gdyby go nawet na wolność nie puszczono, i w więzieniu osadzono, niema żadnego podobieństwa, aby go za co innego skarać miano, chyba jako włóczęgę na czas niejaki, a wtedy by gęba jego na wieki była zamknięta, a mybyśmy naszego zamiaru wcale nie dopięli, gorzéj jeszcze, jakby w istocie był niemym, głuchym, ślepym lub głuptasiem z urodzenia.
— Raz jednak jeszcze to pytanie zadać muszę, — zarzucił lekarz ze zwykłą popędliwością swoją, — czyli w istocie zdanie twoje jest niezmienne, iż to jest rzeczą rozsądną, aby przyrzeczenie owéj dziewczynie dane, ściśle dotrzymano; przyrzeczenie dane w celu najlepszym i najchwalebniejszym,.... ale....
— Proszę się o to wcale nie upominać droga pani, — odparł Brownlow, przerywając Rózi, gdy się do mówienia zabierała. — Przyrzeczenie raz dane, święcie dotrzymane zostanie. Nie sądzę, aby ono naszemu zamiarowi i krokom, które uczynić zamyślamy, bynajmniéj na przeszkodzie stało. Nim jednak zamiar stały, niezmienny postępowania naszego stanowczo ułożyć będziemy mogli, będziemy się musieli najprzód z ową dziewczyną koniecznie widzieć i zapewnić się, czyli na ten lub ów sposób do schwytania tego Monksa pomódz nam nie może, lub téż, jeżeli tego nie zechce, albo téż uczynić nie jest w jéj mocy, aby nam przynajmniéj wierny opis jego osoby i tych miejsc, w których się zwykle ukrywa, dać mogła, tak żebyśmy w razie potrzeby go znaleść i poznać mogli. Przed przyszłą niedzielą o północy widzieć jéj nie możemy, a dzisiaj jest wtorek. Przypominam to dla tego, abyśmy się aż do tego czasu cicho i spokojnie zachowywali, i o rzeczy całéj nawet przed Oliwerem samym zamilczeli. —
Lubo pan Losberne to polecenie zachowania się cicho i spokojnie przez całe pięć dni z miną bardzo kwaśną przyjął i z wielką trudnością na to się zgodził, w końcu jednak sam przyznać musiał, że nic lepszego w téj chwili uczynić nie można, a gdy przytém jeszcze pani Maylie i Rózia na stronę pana Brownlow się przechyliły, przedstawienie tego jegomości jednomyślnie przyjęte zostało.
— Jabym chętnie pomocy mego przyjaciela Grimwig do tego wezwał, — dodał Brownlow. — Jest to człowiek szczególny, dziwak, lecz wielką bystrość i przebiegłość posiada, i mógłby nam w téj sprawie nadzwyczajnie być użytecznym. Muszę tutaj na poparcie téj myśli przytoczyć, że on jest głównie prawnikiem, i że posady swojéj jako rzecznika jedynie przez odrazę się wyrzekł, albowiem w przeciągu dziesięciu lat jedną miał sprawę, a państwo sami niech teraz rozstrzygną, czyli to nie jest zaletą.
— Ja się temu wcale nie sprzeciwiam, abyś pan swego przyjaciela do porady wezwał, jeżeli tylko i mnie będzie wolno z moim to samo uczynić, — odpowiedział lekarz.
— Musimy go puścić na głosy, — zarzucił Brownlow, — któż to jest?
— Syn téj oto pani, a stary, szczery przyjaciel.... téj oto panny!
Odpowiedział lekarz, wskazując najprzód na panią Maylie, a kończąc wejrzeniem wiele znaczącém na jéj siostrzenicę.
Rózia się mocno zarumieniła, lecz żadnego zarzutu przeciwko temu wnioskowi uczynić nie mogła,.... albowiem może czuła, iżby z wielką mniejszością głosów była przepadła,...... a Henryk Maylie i Grimwig jednozgodnie jako członkowie tego komitetu wybrani zostali. —
— Pozostaniemy w mieście, — rzekła pani Maylie, — dopokąd najmniejsze podobieństwo będzie, że to śledztwo z pewną nadzieją pomyślnego skutku prowadzić będziemy mogli. Ja niczego szczędzić nie będę, ani trudu, ani pieniędzy, byle tylko w téj sprawie tak ważnéj dla nas wszystkich cokolwiek uczynić, i z chęcią tutaj pozostanę, choćby przez cały rok, dopokąd mię nie zapewnicie, iż niema żadnéj nadziei wyświecenia téj tajemnicy, która nas wszystkich tak mocno obchodzi.
— Dobrze, — odpowiedział Brownlow; — a że na wszystkich twarzach naokoło tę chęć widzę zapytania mię, jakim sposobem to się stało, że mię wtedy tutaj nie było, aby Oliwera zwierzenia i wyznania potwierdzić, i żem tak nagle kraj nasz opuścił, proszę mi pozwolić, abym to zastrzeżenie mógł uczynić, iż mi nikt najmniejszego pytania w téj mierze nie zada, dopokąd tego sam za rzecz potrzebną nie uznam, wszelkiem pytaniom tego przedmiotu się dotyczącem, dobrowolném skreśleniem przygód i biegu mego życia zapobiedz. Proszę mi zawierzyć, iż to żądanie z bardzo ważnych przyczyn czynię, mógłbym bowiem inaczéj nadzieje pobudzić, które nigdy urzeczywistnione być nie mogą, i stworzyć nowe trudności, nie jedno oczekiwanie, które i tak już są dość liczne... Moi państwo, wieczerza już od dawna na nas czeka, a nasz mały Oliwer, siedzący samotnie w przyległym pokoju, gotów w końcu pomyśleć, że nam się towarzystwo jego już sprzykrzyło, i że my tutaj jakie sprzysiężenie przeciwko niemu knujemy, aby go z tego świata zgładzić. —
To wyrzekłszy staruszek, rękę pani Maylie podał i poprowadził ją do jadalnego pokoju. Pan Losberne poszedł za nim, prowadząc Rózię, a obrada uroczysta na ten raz przerwana została.
Stara znajomość Oliwera objawia ślady stanowcze jenijalności i staje się osobą znaczącą w stolicy.
Wieczorem tego samego dnia, kiedy Nancy Billa środkami upajającemi uśpiła, i posłannictwo swoje dobrowolnie na siebie nałożone, u Rózi wypełnić pobiegła, zbliżały się gościńcem głównym, z północy ku Londynowi wiodącym, do téj stolicy dwie osoby, na które w téj powieści uwagę szczególną zwrócić wypada.
Był to mężczyzna i kobieta; czyli raczéj, aby ich nieco lepiéj i dokładniéj w parę słowach skreślić, chłopiec i niewiasta; albowiem pierwszy należał do rzędu owych długo-nożnych, kościstych, wysokich ludzi, których wiek prawdziwy odgadnąć bardzo trudno,..... albowiem będąc młodemi jeszcze chłopcami na zwiędniałych przed czasem mężów, a gdy już do męzkiego wieku dojdą, na chłopców przekwitłych wyglądają.
Kobieta mu towarzysząca była młoda, lecz silnie i mocno zbudowana; inaczéj by nawet nie była mogła unieść tak długo tego nadzwyczajnego tłumoka, którym grzbiet jéj był obładowany.
Towarzysz jéj nie miał na sobie wielkiego ciężaru; małe bowiem tylko zawiniątko, tyle co się do zwykle używanéj chusteczki od nosa zmieścić mogło, widocznie bardzo lekkie, niósł na końcu grubéj laski, przez ramię przełożonéj.
Ta okoliczność połączona z nadzwyczajną długością jego nóg, była powodem, iż bezpiecznie, bez wszelkiego natężenia o dwanaście kroków przynajmniéj towarzyszkę swoję mógł wyprzedzić, do któréj się właśnie z gniewliwém wstrząśnieniem głowy i największą niecierpliwością obrócił, wyrzucając jéj niby zbyteczną powolność, i zmuszając ją do szybszego nieco chodu.
Tak szli długo gościńcem, nie dając na nic baczności, lubo nie jedno po drodze widzieć się im zdarzyło, i nie zatrzymując się nigdzie ani na chwilę, chyba że im wypadało z drogi się ustąpić i na bok usunąć przed nadjeżdżającą pocztą, która o téj porze w różnych kierunkach z miasta się uwijała, dopokąd Highway nie minęli; wtedy bowiem przodem idący podróżny się zatrzymał, obrócił, i z niecierpliwością na towarzyszkę swoję zawołał:
— A ruszajże się żywiéj, czy słyszysz? Jakiż to z ciebie leń niedołężny Karolino!
— To ciężar wielki; możesz mi wierzyć!
Odpowiedziała kobieta, podchodząc zadyszona, upadająca ze znużenia.
— Ciężar! Cóż to znowu za gadanie!... Do czegóż cię z sobą wziąłem? — odpowiedział ów młody człowiek, przełożywszy sobie swój mały węzełek z jednego ramienia na drugie. — Cóż to, czy znowu się ostajesz?.... A to już człowiekowi cierpliwości brakuje!.... Toby i najlepszego na śmierć znudziło!
— Czy daleko jeszcze?
Zapytała dziewczyna, usiadłszy sobie na ławce dla odpoczynku, z obliczem potem zalaném.
— Już niedaleko! Jesteśmy prawie już na miejscu, — odpowiedział ten długonożny piechotnik, wskazując na miasto przed sobą. — Spojrzyj przed siebie!.... To są oto światła Londynu.
— Do tych świateł będzie jeszcze dobre dwie mile, — odparła kobieta z rozpaczą.
— Czy dwie mil, czy dwadzieścia, to cię obchodzić nie powinno, — odparł Noa Claypole opryskliwie, gdyż to on był tym długonogim; — tylko ruszaj żywo daléj, powiadam ci, inaczéj nogą dostaniesz.
A nos czerwony Noy zapyrzonego ze złości jeszcze ciemniejszéj barwy nabrał, a gdy gościeńcem do niéj się zbliżał z tém mocném postanowieniem, aby zagrożenie swoje wykonać, owa niewiasta, nierzekłszy ani słowa się podniosła, i szła spokojnie daléj koło niego:
— Gdziesz myślisz na noc stanąć Noa? —
Zapytała na nowo uszedłszy kilkadziesiąt kroków.
— Czyż mogę naprzód wiedzieć?
Odpowiedział Noa opryskliwie, gdyż ta droga daleka gniew i złość jego jeszcze bardziéj powiększyła.
— Zapewne, gdzie blisko? — rzekła Karolina.
— Nie,.... nieblisko, nie! — odpowiedział Noa Claypole; — niespodziewaj się tego.
— A to dla czego?
— Jeżeli raz powiem, że tak albo owak uczynić zamyślam, to się ty więcéj niepowinnaś pytać, dla czego tak a nieinaczéj, powinnaś poprzestać na tém, co ci mówię; — odpowiedział Noa z godnością.
— No, no!.... Nie masz się o co tak złościć! — odpowiedziała jego towarzyszka.
— Śliczna by mi rzecz była zasiąść sobie w pierwszym lepszym gospodnim domu zaraz na drodze pod miastem, ażeby Sowerberry, jeżeli za nami goni, mógł natychmiast swój nos stary wścibić, i zabrać nas z sobą na powrót z kajdanami na ręku, — rzekł Claypole z szyderstwem. — Toby w istocie sztuczka była nielada. Nie, nie, tego głupstwa niezrobię;.... jak wejdziemy do miasta, zapuszczę się natychmast w uliczki najciaśniejsze, jakie tylko znaleść będziemy mogli, i niezatrzymam się dopotąd, dopokąd nie zobaczemy najlichszéj, najmizerniejszéj karczminy, jaką tylko znaleść będziemy mogli. Powinnabyś wstając, legając Bogu dziękować, że dosyć przebiegłości i za ciebie posiadam, gdyż jeźlibyśmy się za moją poradę niebyli drogą przeciwną udali, a potém dopiero w koło obeszli i na gościeniec do Londynu doszli, tobyś już była dawno schwytana, okuta, w więzieniu sobie osiadła, a to by ci się bardzo dobrze było stało za to, żeś taką głupią gąską.
— Ja wiem, wiem, żem nie jest tak kutą na wszystkie strony, jak ty, — odpowiedziała Karolina; — dla czegóż jednak zwalasz całą winę na mnie, i mówisz, byłabyś została do więzienia zamknięta. Jeżeliby mnie byli zamknęli, toby i ciebie byli zamknęli; wina nasza wspólna.
— Ty wiesz przecie Karolino, żeś ty, nie ja pieniądze wzięła, — rzekł Claypole.
— Ale ja je wzięłam dla ciebie, kochany Noa, — odpowiedziała Karolina.
— Czyż ja je mam przy sobie? — zapytał pan Claypole.
— Nie, nie; tyś mi je powierzył i kazałeś mi je nieść, jak na chłopca poczciwego przystoi; — odpowiedziała niewiasta, głaszcząc go pod brodę i wzięła go pod rękę.
A to było w istocie prawdą; ale że niebyło wcale zwyczajem pana Claypole zaufanie ślepe i nierozważne w kimkolwiek bądź pokładać, musimy zatém wyznać na usprawiedliwienie tego jegomości, że on dla tego jedynie Karolinie w tak wielkim stopniu zaufał, ażeby w przypadku, gdyby za nimi goniono i ich schwytano, pieniądze skradzione nie u niego, lecz u niéj znaleziono, coby mu sposobność bardzo pomyślną było nastręczyło do zaparcia się i oświadczenia swéj niewinności w całéj kradzieży, i możliwość ucieczki nieskończenie ułatwiło. On się jednak tą razą w dalsze wyłożenie i rozwinięcie pobudek swoich w tym przypadku wcale niezapuszczał, a tak szli daléj w zgodzie najlepszéj, najtkliwszéj.
Stósownie do swego raz przyjętego zamiaru pan Noa Claypole zdążał do Londynu, niezatrzymawszy się po drodze ani razu, dopokąd Anioła w Islington nieminęli, gdzie z tłumu cisnących się przechodniów i liczby wielkiéj powozów mądrze wnosić zaczęli, iż teraz już miasto Londyn w istocie się zaczęło.
Zatrzymawszy się na tyle czasu tylko, aby się przekonać, która ulica jest ludniejsza, któréj się przeto bardziéj wystrzegać potrzeba, zwrócili się w Saint Johns-Road i zaginęli wkrótce w ciemnościach zawiłych, brudnych uliczek błędnika, leżącego pomiędzy Grays Jan Lane i Smithfield, téj części miasta Londynu, która pomimo wszelkie polepszenia i upiększenia naokoło się szerzące, dotąd zawsze najbrudniejszą i najobrzydliwszą została.
Przez te ulice tedy Noa Claypole śmiało kroczył, ciągnąc Karolinę za sobą, zatrzymawszy się tylko na chwilkę małą czasami na środku ulicy, aby za jednym rzutem oka uchwycić całe zewnętrzne znamie każdéj karczminy, koło któréj przechodzili, i natychmiast daléj idąc, jeżeli powierzchowność nieco porządniejsza mu okazywała, iż ten dom gospodni za nadto jest odwiedzany, aby to się z bezpieczeństwem jego zgodzić mogło.
Nakoniec stanął przed karczmą najlichszą, najbrudniejszą z wszystkich, jakie się mu dotąd widzieć zdarzyło, a przeszedłszy natychmiast na drugą stronę ulicy, i zbadawszy ją i ztąd dokładnie, oświadczył najuprzejmiéj swój zamiar zatrzymania się tutaj na noc.
— Dajże mi teraz ten węzełek, — rzekł Noa do Karoliny, zdejmując go z ramion téj niewiasty, i zarzucając na swoje własne, — a nie mów ani słówka pierwéj, dopokąd cię się niezapytają. Jakież godło ma ta gospoda? Pod t-r-z-e-m-a.... czém trzema?....
— Trzema kalekami! — dokończyła Karolina.
— Trzema kalekami, — powtórzył Noa, — to bardzo dobry znak dla nas. No a teraz chodźże za mną i trzymaj się mię dobrze.
Z tém napomnieniem barką drzwi spruchniałe otworzył, i wszedł do gospody w towarzystwie swéj przyjaciółki.
W izbie szynkownéj niezastali nikogo prócz młodego Żyda, który, łokciami na stole oparty, dzienniki czytał. Bystro spojrzał na Noego, a Noa również bystro na niego.
Gdyby Noa w dawnym ubiorze swoim, jako chłopiec z domu miłosierdzia był się pojawił, ów Żyd byłby przynajmniéj słuszny miał powód do wytrzeszczenia swych oczu tak szeroko; ale że on i skórzane spodnie i fartuch skórzany z siebie zrzucił, i odzież zwykle używaną przywdział, niebyło przeto żadnéj przyczyny widocznéj, ażeby pojawienie się jego w domu gościnnym takie zdziwienie nadzwyczajne było obudzić miało.
— Czy to jest gospoda pod trzema kalekami? — zapytał Noa.
— Tak jest, — odpowiedział Żyd.
— Spotkaliśmy na drodze pewnego jegomości ztąd idącego, który nam tę gospodę na mieszkanie polecił.
Rzekł Noa, skinąwszy na Karolinę, być może dla tego, aby uwagę jéj na swój wybieg dowcipny skierować, poważanie sobie u niéj wyjednać, albo też, aby ją ostrzedz, żeby się przypadkiem z czémś niewygadała i jego i siebie niezdradziła.
— Czy możemy tę noc tutaj przenocować?
— Ja niewiem, czy będzie można? — odpowiedział Barney, będący właśnie tym duchem posługującym, — ale ja się zapytam.
— To nam wskaż tymczasem inną izbę, i daj nam trochę zimnego mięsiwa i kropelkę piwa, nim się pójdziesz pytać, dobrze? — rzekł Noa.
Barney zaprowadził natychmiast tych podróżnych znużonych do pobocznéj, małéj izdebki, i zastawił im zażądane mięso i piwo; poczém im oświadczył, iż na noc także pozostać mogą, jeżeli chcą, opuścił natychmiast tę lubą parkę i zostawił ją samą.
Ta izba, do któréj ich Barney zaprowadził, przypierała tuż do izby szynkownéj, i leżała o kilka stopni niżéj od niéj, tak że osoba, która w ściślejszéj znajomości z gospodarzem domu była, odwinąwszy małą zasłonę, zakrywającą małe okienko o jednéj szybie, umieszczone w ścianie w wysokości pięciu stóp blizko od ziemi, nie tylko do owéj izdebki zajrzeć i wszystko widzieć mogła co się tam działo, niemając się czego obawiać, aby jéj nawzajem spostrzeżono,.... okienko to znajdowało się bowiem w najciemniejszym kącie ściany, a zaglądający mógł się usadowić pomiędzy nią i belką grubą, wystającą, tak iż w tym zakątku zupełnie ukryty mógł siedzieć,.... lecz i podsłuchać wszystko dokładnie, cokolwiek tam mówiono, przytknąwszy ucho do okienka.
Gospodarz domu oka swego niespuścił z tego miejsca, aby obu podróżnych potém wyszpiegować, a Barney zaledwie od nich powrócił, przyniósłszy im wzwyż wspomnioną odpowiedź, kiedy Fagin wszedł do gospody, spowodowany do tego potrzebą wywiedzenia się o kilku swoich młodych wychowankach.
— Cicho, sza! — szepnął Barney; — w pobocznéj izbie są podróżni.
— Podróżni! — zawołał zdziwiony Fagin takim samym szeptem.
— Tak jest,.... i to zdaleka! — dodał Barney. — Dziwni ludzie!.... a musiałbym sie bardzo oszukać, gdyby się wam na co zdać niemieli.
Jak się zdawało to Fagin tę wiadomość z największą radością przyjął, stołek sobie przystawił, na nim stanął, i z największą ostróżnością oko do szyby przytulił, z którego to miejsca tajemnego bardzo dobrze mógł widzieć, jak Noa Claypole ogromne kęsy mięsiwa pochłaniał, i piwo w niezwykłéj ilości do tego połykał, udzielając dozy homeopatyczne mięsa i piwa swéj lubéj towarzyszce Karolinie, która spokojnie przy nim siedziała, i z upodobaniem na niego spoglądała, iż tak smacznie zajada i zapija.
— Aha! — szepnął Żyd, obejrzawszy się do Barneya. — Ten chłopiec się mi podoba. Mógłby nam być bardzo użytecznym, gdyż on jak widzę bardzo dobrze dziewczęta sobie podbijać umie. Słyszysz Barneyu, nie rób wiele hałasu, ażebym im mógł podsłuchać;... dajmi ich tylko kilka chwil podsłuchać.
Żyd oko na nowo do okienka przysunął, ucho do szyby przytulił, nadsłuchując z największą uwagą, i spoglądając na nich z takiém podstępném wejrzeniem, żeby go można było łatwo wziąść za jakiego ducha złego, gdyby go ktoś w téj postawie był zobaczył.
— Odtąd myślę zostać panem, — ozwał się w końcu Noa, wyciągając nogi i prowadząc daléj rozmowę, któréj początku Fagin niesłyszał, przyszedłszy na to za późno. — Teraz już ani myśli o trumnach i pogrzebach, Karolino! Teraz mi pańskie życie prowadzić wypada, a jeźli ty będziesz chciała, to będziesz także panią.
— O jabym niebyła wcale od tego, mój luby, — odpowiedziała Karolina, — ale to się nam tak prędko znowu niezdarzy kassę jaką wypróżnić, i tak szczęśliwie do tego uciec jak teraz.
— Niech djabli wezmą wszystkie kassy! — odpowiedział Noa Claypole; — wszak nam jeszcze bardzo wiele innych rzeczy pozostaje, które także wypróżnić możemy.
— Naprzykład? radabym bardzo wiedzieć, co takiego? — zapytała Karolina.
— Woreczki, torbeczki, domy, wozy pocztowe, banki, — odpowiedział Noa, który tém większéj odwagi nabierał, czém bardziéj piwo do głowy mu biło.
— Ależ ty nieumiesz się brać do tego wszystkiego, mój drogi Noa, — rzekła Karolina.
— Obejrzę się za takimi, co to wszystko umieją, aby się od nich nauczyć, — odpowiedział Noa. — Będą nas mogli przecież do czegoś użyć. Wszakże ty sama staniesz za pięćdziesiąt innych kobiet, gdyż nigdy jeszcze niewidziałem drugiéj, któraby tyle przebiegłości i dowcipu posiadała, jak ty, jeżeli ci swobodnie działać pozwolę.
— O dla boga! jakżeż to miło cię słuchać, kiedyś taki grzeczny!
Zawołała Karolina i wycisnęła pocałunek na jego szpetnéj twarzy.
— No dobrze już dobrze, dosyć tego! niebądź tak bardzo serdeczną i czułą, jeżeli się na ciebie gniewam, — rzekł Noa, uwalniając się od jéj uścisku z nadzwyczajną godnością. — Jabym chciał być jakim dowódźcą rozbójników, mieć władzę zupełną nad nimi, i wszędzie ich śledzić tak żeby oni sami o tém nic niewiedzieli. Toby zatrudnienie miłe dla mnie było, zwłaszcza jeżeliby przytém coś dobrego zarobić można. Słuchaj, gdybyśmy tak szczęśliwi byli jakiego z paniczów tego rzemiosła napotkać, toby daleko korzystniéj dla nas było, jak posiadanie tego banknota dwudziesto funtowego, który mamy,... zwłaszcza, iż niewiemy wcale, jakim sposobem go wymienić.
Pan Noa Claypole, objawiwszy to zdanie swoje z miną nadzwyczajnie mądrą, do swego kubka z piwem zajrzał, na piwo do światła spojrzał, z pewną opiekończą łaskawością na Karolinę kiwnął, tęgi łyk pociągnął, którym się mocno pokrzepiony być zdawał. Już drugi łyk pociągnąć zamyślał i kubek do ust przytulił, gdy téj chwili drzwi się nagle otworzyły, a pojawienie się w nich osoby nieznajoméj w tém mu przeszkodziło.
Tym nieznajomym był Fagin, który twarz jak najmilszą, jak najuprzejmiejszą ułożył, i jak najgłębiéj się ukłonił zbliżając się do nich, a usiadłszy sobie przy stoliku najbliższym, kazał Barneyowi szydersko się uśmiechającemu coś do picia przynieść.
— Wieczór bardzo ładny, tylko na tę porę roku trochę za chłodny, — rzekł Fagin, zacierając ręce. — Jak widzę to państwo z daleka przychodzicie.
— Po czémże to poznajecie? — spytał Noa Claypole.
— My tyle pyłu w Londynie niemamy jak na obówiu waszém widać!
Odpowiedział Żyd, wskazując na trzewiki Noy i jego towarzyszki, a potém na oba zawiniątka.
— Z was jak widzę człowiek nie lada przebiegły, — rzekł Noa. — Ha! ha! ha! tylko go posłuchaj Karolino!
— Cóż robić, co robić! my ludzie z miasta musimy być przebiegli, mój drogi, — odparł Żyd, przytłumiwszy głos swój aż do poufnego szeptu; — inaczéj byśmy tutaj nieobstali.
Żyd zrobiwszy tę uwagę palcem się po nosie poklepał;.... a Noa wielki w sobie pociąg uczuł ruch ten naśladować, co też i natychmiast uczynił, lubo z niebardzo pomyślnym skutkiem, a to z tego bardzo słusznego powodu, iż nos jego nie był na to dość wielki.
Pan Fagin to postępowanie w ten sposób sobie tłómaczyć zdawał, iż Claypole zdanie jego zupełnie podziela, i przysunął mu szklankę grogu, z którą Barney téj chwili wszedł do izby po przyjacielsku.
— Tęgi, bardzo tęgi, — rzekł Noa mlaszcząc i smakując.
— Ale drogi, — zarzucił mu Fagin. — Jeżeli kto taki napój chce pić codziennie, powinien koniecznie jakiemu zatrudnieniu się oddać, choćby naprzykład wypróżniać woreczki, torbeczki, domy, powozy pocztowe, banki lub też coś podobnego.
Zaledwie Noa Claypole tę główną istotę swéj rozmowy i uwag z ust tych usłyszał, wywrócił się na krześle, i wybladły, struchlały z niewysłowioném przerażeniem to na godną towarzyszkę, to na Żyda okiem osłupiałym spoglądał.
— Niech cię to wcale nie zatrważa, mój drogi, — rzekł Fagin, przysuwając sobie krzesło bliżéj do niego. — Ha! ha! ha! wielkie szczęście dla ciebie mój kochanku, że to ja tylko sam przypadkiem cię słyszałem,.... prawdziwe, wielkie szczęście!
— Ja nic niewziąłem, ja nic niezabrałem, — wyjąkał Noa, niewyciągając teraz już swoich nóg podobnie jak każdy człowiek niezawisły, samodzielny, ale stulając je i kryjąc pod krzesło; — to ona to wszystko wyjęła i zabrała; no jakże Karolino, nieprawda, żeś ty te wszystkie rzeczy z domu wyniesła, nieprawda?
— Tu o to wcale niechodzi, kto je wziął, albo kto je ma, mój drogi! — odpowiedział Fagin, rzuciwszy pomimo to okiem chciwém, łakomém na dziewczynę i oba zawiniątka. — To jest także i mojém zatrudnieniem, dla tego się mi podobasz, mój drogi.
— Jakie zatrudnienie? — zapytał Noa Claypole, odetchnąwszy nieco wolniéj.
— To samo zatrudnienie, któreś i ty teraz rozpoczął, — odpowiedział Fagin; — i wszyscy ludzie z tego domu to samo się tém trudnią. Trafiłeś bardzo szczęśliwie, żeś się wprost do tego domu dostał, gdyż jesteś tutaj najbezpieczniejszym. Niema w całém mieście bezpieczniejszego miejsca, jak gospoda pod trzema kalekami; to jest, jeżeli ja chcę, ażeby bezpieczną była, a ja się w tobie i téj młodéj kobiecie pokochałem,.... musieliście mię chyba oczarować. Otóż możecie teraz zupełnie być spokojni,.... nikt wam tutaj nieprzeszkodzi.
Być może, iż to zapewnienie umysł Noego nieco uspokoiło, wyznać jednak musimy iż jego ciało wcale spokojne nie było, gdyż on się ciągle rzucał i suwał na krześle, niemogąc sobie znaleść miejsca i spoglądając na swego nowego przyjaciela pod tenczas z wielką obawą i podejrzliwością.
— Ja wam jeszcze coś więcéj powiem, — mówił daléj Żyd, uspokoiwszy po chwili dziewczynę, kiwając na nią głową bardzo uprzejmie i szeptając jéj do ucha tysiączne pochlebstwa i zachęcające słówka. — Ja mam bardzo dobrego przyjaciela, który wasze piękne życzenia będzie mógł uskutecznić, jak się mi zdaje, i na dobrą drogę was sprowadzić, u którego będziecie mogli najprzód téj gałęzi rzemiosła i przemysłu się oddać, która wam się najlepiéj będzie podobała, a potém dopiero reszty się nauczyć.
— Wy coś tak do nas przemawiacie, jakby to wszystko szczerą prawdą było, — odparł Noa.
— Jakąż bym w tém mógł mieć korzyść, gdybym wam nieprawdę chciał gadać? — zapytał Żyd wzruszywszy ramionami. — Chodźcie no na chwilkę ze mną, abyśmy mogli słówko ze sobą pomówić. Chodźcie zemną do drugiéj izby.
— Niema potrzeby, abyśmy sobie tyle trudu zadawać mieli i za drzwi wychodzili, — odparł Noa, wysuwając nogi z pod krzesła i wyciągając je śmiało pomału. — Ona może tymczasem nasze rzeczy wynieść na górę. Karolino, zabierz te zawiniątka z sobą i zanieś je na górę.
Ten rozkaz, wydany z godnością niewypowiedzianą i powagą, został natychmiast bez najmniejszego oporu lub sprzeczności wykonany; Karolina zabrała węzełki i oddaliła się z niemi, a Noa jéj tymczasem drzwi otworzył i potrzymał, dopokąd z niemi niewyszła.
— Cóż, czy nie jest dobrze wyćwiczona? — zapytał, usiadłszy na powrót na miejscu, z zadowolnieniem i chlubą pogromcy, który jakieś źwierze dzikie, drapieżne, ułaskawił.
— Bardzo dobrze, bardzo dobrze, — odpowiedział Fagin, poklepawszy go po ramieniu. — Z ciebie prawdziwy jenijusz mój drogi, prawdziwy jenijusz.
— Czyliżbym teraz tutaj był i przy tym stole siedział, gdybym nim niebył? — odparł Noa. — Śpieszcie się jednak, śpieszcie, co mi powiedzieć macie, gdyż ona niebawem powróci; nietraćmy nadaremnie czasu!
— No i cóż, jakże myślicie? — rzekł Żyd. — Jeżeli się wam przyjaciel mój podoba, czyliżby niebyło lepiéj wejść z nim w związek, z nim się połączyć?
— Zależy to jednak od tego, czyli on dobrze na nogach stoi, a zatrudnienie korzystne jest dla niego? — zarzucił Noa, mrugając przebiegle na niego swemi małemi oczyma.
— Daję wam na to moję rękę, — odpowiedział Żyd; — on bardzo wiele osób zatrudnia; zatrudnienie jego jak najlepiéj idzie, a ludzie wszyscy do najlepszego towarzystwa należą.
— Sami miastowi, nieprawda? — zapytał Noa Claypole.
— Niema ani jednego z prowincyi między nimi, a ja wiem z pewnością, żeby on nawet na moje polecenie i was nieprzyjął, gdyby mu teraz właśnie przypadkiem na ludziach bardzo mu potrzebnych nie brakowało, — odpowiedział Żyd.
— Czy będę musiał z czém wyruszyć? — zapytał Noa, wsuwając rękę do kieszeni w spodniach.
— Bez tego się żadną miarą nie będzie obejść mogło, — odpowiedział Fagin stanowczo.
— Dwadzieścia funtów!..... to jednak kupa pieniędzy!
— Ale gdzież tam!... to bardzo mało, bardzo mało, jeżeli chodzi o banknot, którego się niewiesz jak pozbyć, — odparł Fagin. — Jeżeli dzień i liczbę banknotu ma zapisaną, to wypłatę w banku wstrzyma. Ach! to nawet niewarto wspominać o tém;...... jeżeli hałasu wielkiego po świecie narobi, to nawet trudno będzie ten papier tak zaraz zmienić, a nawet i późniéj trzeba będzie więcéj jak połowę na nim utracić.
— Kiedyż się będę mógł z nim widzieć? — zapytał w końcu Noa zachwiany.
— Jutro rano! — odpowiedział Żyd.
— A gdzie?
— Tutaj!
— Hm! — mruknął Noa, — jakżeż wielka zapłata?
— Będziesz sobie żył jak panicz,..... będziesz miał jadło, mieszkanie, tytuń i wódkę wolną,.... połowę tego co ty sam zarobisz,.... i połowę tego, co ta kobieta zarobi, — odpowiedział Fagin.
Jest to rzeczą bardzo wątpliwą, czyliby Noa Claypole, którego chciwość i łakomstwo niepospolite było, na to przedstawienie był przystał, chociaż widoki, które mu Żyd pokazywał, tak świetne i korzystne były; gdy mu jednak ta okoliczność na myśl przyszła, że na przypadek, gdyby mu chciał odmówić, całkiem w jego mocy się znajduje, tak że ten przyjaciel nowy każdéj chwili w ręce Sądów by go był mógł oddać,.... coby też z pewnością, bez wszelkiego wątpienia był uczynił,..... zaczął się pomału namyślać, skłaniać, i oświadczył nakoniec, żeby zupełnie od tego niebył.
— Musicie jednak zważyć na to, — zauważył Noa, — że ona jest bardzo zręczna i wiele znieść może, chciałbym zatém, ażeby się dla mnie coś lekszego dostało.
— Tak coś zabawnego, a przebiegłego, — wtrącił Żyd.
— Tak jest, coś podobnego, — odpowiedział Noa. — Jak myślicie, do czegóżbym się mógł wziąść teraz? Musiałoby to coś być takiego, coby niebardzo ciężkiém i trudném, ale też i niebardzo niebezpieczném było,...... wy przecież rozumiecie?.... w tém sęk?
— Słyszałem, żeście sobie życzyli mieć jakich ludzi, którychbyście pokryjomu, tajemnie śledzić mogli, co? — rzekł Żyd; — mój przyjaciel właśnie teraz kogoś potrzebuje, coby do tego był zdolny.
— To prawda, że o tém wspomniałem i takie zatrudnienie bardzo by mi się podobało,.... i chętnie bym w nim pracował, — odpowiedział Claypole z namysłem; — ale wy wiecie, że z tego niema żadnéj korzyści, ono się samo nieopłaca.
— To prawda, to prawda, — potwierdził Żyd rozmyślając, czyli też udając, że się nad czémś mocno zastanawia. — To prawda że nie, wielka prawda.
— Cóż jednak o tém naprzykład sądzicie? — zapytał Noa, spoglądając na niego z wielką trwogą. — Naprzykład gdybym się rzucił na łowienie drobnych rzeczy, żeby to było coś bezpieczniejszego, i człowiek się na wiele nienarażał, chyba na to, aby jak najprędzéj do domu umknąć? No cóż?
— Jakżeż by ci się stare panie podobały? — zapytał Żyd. — Możnaby przytém wiele zarobić, kradnąc im pierścionki, naramienniki, na to trzeba tylko nóg dobrych, aby natychmiast koło rogu ulicy zemknąć i zniknąć?
— A czy nie wrzeszczą one czasami okropnie, albo też może nie drapią? — zapytał Noa, kiwając głową. — Ja niemyślę, aby ta gałęź przemysłu usposobieniu i życzeniu mojemu odpowiadała.... Czy niema jakiego innego miejsca wolnego?
— Stój! — zawołał Żyd, kładąc rękę na kolanie Noego; — mam coś! taniec z bębnami!
— A to co? — zapytał Claypole.
— Bębnami, mój drogi, — wyjaśniał mu Żyd, — nazywamy małe dzieci, które matki po kupno jakie do sklepów posełają z sikspensami i szylingami;.... a taniec z nimi znaczy tyle, co to pieniądze z ręki im wydrzeć,.... gdyż one je zawsze mocno w ręce trzymają,...... potrącić je potém w kanał i odejść sobie powolusienko, jakby się nic niebyło wydarzyło, tylko chłopczyna upadła i mocno się potłukła,.... ha! ha! ha!
— Ha! ha! ha! — towarzyszył mu Claypole, śmiejąc się na całe gardło i wyciągając nogi do góry w uniesieniu swéj radości. — Otóż to mi się podoba, do pioruna!
— Zapewnie, zapewnie, że to się podobać musi, — odpowiedział Fagin; — a możesz mieć bardzo zyskowne okręgi w Candew-town, Battle-bridge i w sąsiedztwie, gdzie bardzo wiele dzieci codzień z pieniędzmi wysełają, tak że każdego czasu możesz mieć bardzo ładne żniwo. Ha! ha! ha!
To mówiąc Fagin Noego po boku poklepał, a oba potém długim i głośnym śmiechem parsknęli.
— A zatém zgoda! zgoda! — ozwał się w końcu Noa, gdy z tego uniesienia do siebie przyszedł, a Karolina także powróciła. — O któréjże godzinie jutro rano widzieć się mamy?
— O któréj się wam podoba! może o dziesiątéj? — zapytał Żyd, dodając, gdy Claypole na znak potwierdzenia głową skinął; — kogoż mam przyjacielowi memu zapowiedzieć?
— Bolter! — odpowiedział Noa, który się na to pytanie już był przysposóbił. — Pan Moryc Bolter, a to pani Bolter.
— Uniżony sługa pani Bolter! — rzekł tedy Fagin skłoniwszy się głęboko z śmieszną grzecznością. — Mam nadzieję, że się z czasem jeszcze lepiéj poznamy.
— Czyś słyszała, co ci ten jegomość mówi, Karolino? — zagrzmiał Claypole.
— Słyszałam, drogi Noa, słyszała, — odpowiedziała pani Bolter, wyciągając rękę.
— Ona mię Noą nazywa z pieszczoty, — rzekł pan Bolter, dawniéj Claypole, do Fagina. — Rozumiecie przecież?
— O, rozumiem, rozumiem, doskonale, — odpowiedział Żyd, mówiąc tą razą szczerą prawdę. — Dobra noc, dobra noc!
Po tych słowach Fagin odszedł złożywszy jeszcze poprzód tysiączne swoje życzenia i pożegnania, a Noa Claypole, zalecając swéj kobiecie największą na siebie uwagę, przystąpił do wyjaśnienia jéj całego układu, który z Faginem zawarł, z całą wzniosłością, godnością, surowością i wyższością, będącą nietylko przywilejem wyłącznym jego, jako istoty płci męzkiéj, a zatém i z przyrody już mocniejszéj i wszelką władzę i potęgę dzierzącéj, ale i człowieka, który ma już pewne stanowisko w życiu, choćby jako tancerz z bębnami po ulicach Londynu i jego sąsiedztwa.
Sprawozdanie, jak się Smyk przebiegły w przykrém położeniu zachowywał.
— A zatém toście wy sami waszym przyjacielem byli, nieprawda?
Zapytał pan Bolter, niegdyś Claypole, Fagina, gdy na mocy dniem poprzód zawartéj ugody pomiędzy sobą, nazajutrz do mieszkania Żyda się przeniósł.
— Jakiż to głupiec zemnie!.... żem się tego wczoraj jeszcze nie dorozumiał!
— Każdy człowiek jest swoim własnym i najlepszym przyjacielem, mój drogi, — odpowiedział Fagin ze swoim najuprzejmiejszym uśmiechem. — Człowiek nigdy tak szczerego przyjaciela nieznajdzie, jakim sobie sam być może.
— Wyjąwszy czasami, — odpowiedział Moryc Bolter, przybierając postać człowieka światowego. — Musicie wiedzieć, że każdy człowiek jest sobie samemu największym nieprzyjacielem.
— Nie wierzcie temu wcale, — odpowiedział na to Żyd. — Jeżeli który człowiek jest swoim własnym nieprzyjacielem, dzieje się to jedynie dla tego, że jest za nadto bardzo swoim własnym przyjacielem, ale nie dla tego, że jest także i o kogo innego troskliwym. Ba! ba! Już to leży w przyrodzie człowieka.
— Jeżeli tak jest, to bardzo źle!...... toby tak być niepowinno! — odpowiedział Bolter.
— Ja ci to zaraz dowiedę, — rzekł Żyd. — Są czarownicy, którzy mówią, że liczba trzy jest liczbą tajemniczą, czarodziejską, a drudzy mówią przeciwnie, iż liczbą kabalistyczną jest liczba siedm. To wszystko bajki, mój drogi, wszystko bajki; prawdziwą liczbą kabalistyczną, czarodziejską jest jeden.
— Ha! ha! ha! — zawołał Bolter śmiejąc się na całe gardło; — niech żyje liczba jeden!
— W takiém małém towarzystwie jak nasze, mój drogi, — ciągnął Żyd, który to za rzecz konieczną uznał, zaraz z początku położenie ich wzajemne stanowczo odznaczyć i ograniczyć, — jedno stanowi liczbę ogólną; to jest, iż żadną miarą siebie jako liczbę jedno uważać niemożesz, nielicząc mnie do téj saméj liczby jedno, i resztę wszystkich do naszego towarzystwa należących młodych ludzi.
— Tam do djabła! — zawołał p. Bolter.
— Widzisz tedy sam, — mówił daléj Żyd, udając że owego wykrzyknięcia wcale nawet niesłyszał; — że my wszyscy jesteśmy tak ściśle z sobą połączeni, i w naszych celach, dążeniach, widokach tak nadzwyczajnie od siebie wzajem zawiśli, iż to inaczéj być niemoże. Weźmy przykład. Jest to zamiarem twoim starać się jak najtroskliwiéj o liczbę jedno,.... rozumiejąc pod nią tylko siebie samego!
— Nieinaczéj, — odpowiedział Bolter; — terazeście prawdę wyrzekli.
— Ale ty niemożesz mieć starania o sobie, jako liczbie jeden, niemając także starania i o mnie, również liczbie jeden.
— Liczbie dwa, chcecie może powiedzieć, ja myślę. —
Odpowiedział Bolter, posiadający niemałą cząstkę samolubstwa i chciwości.
— Nie, ja tego niechcę wcale powiedzieć, — odparł Żyd. — Ja jestem dla ciebie nie mniéj ważnym, jak i ty sam dla siebie.
— Już ja dobrze widzę, — przerwał mu Bolter, — że z was człowiek bardzo przebiegły, i wielkie uszanowanie mam dla was; ale my jednak nie jesteśmy jeszcze tak ścisłemi przyjacielami, jak wy sobie myślicie.
— Pomyśl tylko, mój drogi, — rzekł Żyd, wzruszywszy ramionami, i wyciągając ręce; — chciej się zastanowić i dobrze zważyć. To coś uczynił, było bardzo piękne, a ja cię za to lubię i kocham; ale ten uczynek twój jest przytém takiego rodzaju, żeby ci łatwo w nagrodę przynieść mógł naszyjnik, który bardzo łatwo ściągnąć, lecz bardzo trudno rozpuścić, słowem: stryczek.
Pan Bolter sięgnął natychmiast ręką do szyi, poprawił sobie chustkę, która go mocno cisnąć i dusić się zdawała, i mruknął coś pod nosem, co potwierdzeniem wyrzeczonego zdania Żyda, lecz tylko co do postaci, ale nie istoty być miało.
— Szubienica, — ciągnął daléj Fagin, — szubienica mój drogi, jest bardzo brzydkim i nieprzyjemnym drogoskazem, i wskazuje zakręt bardzo ostry i niebezpieczny, który już dalszą podróż niejednego śmiałego i odważnego podróżnego na bitym gościeńcu zatamował i przeciął. Utrzymać się przeto na tym gościeńcu, a jednak o szubienicę nie zawadzić, to musi być dla ciebie zawsze i głównie liczbą jeden.
— To prawda, rzecz jasna, — odpowiedział Bolter. — Niewiem jednak dla czego właśnie o tych rzeczach ze mną rozmawiacie.
— Aby ci tylko myśli i wyobrażenia moje jasno i dobitnie wyłożyć, — odpowiedział Żyd, podnosząc brwi do góry. — Abyś jednak to mógł uczynić, bardzo wiele odemnie zależy, tak jak nawzajem i od ciebie bardzo wiele zależy, aby moje rzemiosło i przekup dobre i pomyślne miał powodzenie. Pierwsze jest twoją liczbą jeden, drugie jest moją liczbą jeden. Czém większą ważność będziesz przywięzywać do twojéj liczby jeden, tém gorliwiéj musisz się starać o dobro i powodzenie mojéj liczby jeden;.... a tak przychodzimy w końcu do tego samego, com ci już zaraz z początku powiedział,...... iż troskliwość i staranie o liczbę jeden wszystkich nas razem łączy i wiąże, i łączyć nas musi koniecznie, jeżeli niechcemy wszyscy razem zaginąć.
— To prawda, wielka prawda, — potwierdził Bolter zamyślony. — Jak widzę to z was lis szczwany, przebiegły.
Fagin z niesłychaną radością to spostrzegł, że powyższa pochwała Boltera z serca mu pochodziła, a uznanie jego wyższości i potęgi niebyło czczą grzecznością, lecz owszem znakiem przekonywującym, iż swego nowozaciążnego podwładnego wielkiém i silném wyobrażeniem o potędze i przebiegłości swojéj natchnął, a dopięcie tego celu zaraz w początkach nowo zawartych związków było dla niego bardzo ważną rzeczą, jeżeli chciał, aby zatrudnienie jego zawsze kierunek pomyślny miało.
Aby zaś to wrażenie tak korzystne i pożądane jeszcze powiększyć, rozwinął przed oczyma jego cały obraz ogromu swych czynności rozległych, tajemniczo i przebiegle usnutych, a w tym opisie swojém prawdę i fałsz stósownie do zamiaru i potrzeby tak zręcznie z sobą połączyć i poplątać umiał, że uszanowanie pana Bolter dla niego coraz bardziéj rosło, i równocześnie pewnym stopniem bardzo zbawiennéj bojaźni w pewnych karbach utrzymywane było, którą obudzić rzeczą jest ważną i nadzwyczaj pożądaną.
— Ta ufność wzajemna jest bardzo często jedyną moją pociechą, przy poniesionych stratach, — rzekł Żyd. — Wczoraj rano dopiero utraciłem najlepszego mego pomocnika, moję prawą rękę.
— Czy wam uciekł, umarł? — zapytał Bolter.
— Ach nie, nie, — odpowiedział Fagin, — tak źle jeszcze niebyło.
— Jakto, przecież nie chcecie powiedzieć, że....
— Schwytany został?.... — wtrącił Żyd. — Tak jest, niestety! został schwytany!....
— Czy za co wielkiego? — zapytał Bolter.
— Nie bardzo, — odpowiedział Żyd, — niebardzo wielkiego. Schwytano go i oskarżono, iż chciał chustkę od nosa komuś skraść, a gdy przytém kieszenie jego przetrząśnięto, znaleziono u niego srebrną tabakierkę,.... jego własną, mój drogi, jego własną, gdyż on bardzo często tabakę zażywać lubiał, a ta tabakierka bardzo miłą mu była. Dzisiaj ma się powtórnie stawić przed sądem, gdyż właściciela prawdziwego téj tabakierki wynaleziono, jak się im zdaje. Ach! ten chłopiec wart był dla mnie więcéj jak pięćdziesiąt takich tabakierek, a jabym chętnie wszystkie dał za niego, aby go tylko na powrót wydostać. Trzeba ci było znać Smyka, mój drogi, trzeba ci było znać Smyka, był to chłopiec najprzebieglejszy jakiego widziałem.
— Mnie się zdaje, że go jeszcze poznam kiedyś, jakże myślicie? — spytał Bolter.
— Ja bardzo wątpię, mój drogi, ja bardzo wątpię, — odpowiedział Fagin z westchnieniem. — Jeżeli jakiego innego świadectwa jeszcze przeciwko niemu niewynajdą, sprawa jego nie długo się potoczy; zostanie wskazany, a my go za pięć do sześciu tygodni będziemy z pewnością zobaczyć mogli;.... lecz jeżeli dziś jeszcze ktoś przeciwko niemu wystąpi, wtedy się na tém nieskończy, a oni go z pewnością na całe życie zamarynują, na całe życie, mój drogi. O, bo to oni dobrze o nim wiedzą, jaki to chłopiec mądry i przebiegły; on z pewnością już do nas niepowróci.
— Cóż wy pod tém myślicie, że go na całe życie zamarynują? — zapytał Bolter. — Niewiem, dla czego do mnie takiemi słowami mówić, których ja wcale nierozumiem?
Fagin chciał mu właśnie ten wyraz tajemniczy wyrazami czystemi zrozumiale wytłómaczyć, a gdyby to było nastąpiło, pan Bolter by się był dowiedział, że to słowo miało tyle oznaczać, co na całe życie być z kraju wywiezionym czyli deportowanym, lecz pan Karolek Bates, ręce w kieszeniach spodni ukryte, z obliczem, na którém smutek śmieszny się obijał, wszedł téj chwili śpiesznie do izby, i uciął natychmiast całą ich rozmowę.
— Już się z nim skończyło!
Zawołał Karolek, gdy mu Żyd jego nowego towarzysza przedstawił, i obaj się przynależnie powitali.
— Jak to skończyło! cóż to ma znaczyć? — zapytał Żyd z drżącemi usty.
— Wynaleziono już prawdziwego właściciela tabakierki; do tego się połączyło jeszcze kilka innych świadectw, a Smyk przebiegły z pewnością za morze wyprawiony zostanie i wolny przejazd otrzyma, — odpowiedział Karolek Bates. — Fagin, musicie mi sprawić zupełną żałobę i czarnéj krepy na kapelusz, abym go mógł jeszcze choć raz przynajmniéj odwiedzić, nim się w podróż swoję wybierze. Czy to być może!.... czy to być może, ażeby Jakub Dawkins,.... ten Jakub Dawkins wielki, ten Smyk.... Smyk przebiegły,.... miał być wyprawiony za morze za głupią tabakierkę, która nawet dwudziestu szylingów nie warta. Ja niemyślałem nigdy, aby on na złotym zegarku, ze złotym łańcuchem i pieczątkami przynajmniéj niezakończył. O dla czegóż on nie okradł jakiego starego jegomości, i niezabrał mu wszystkich jego klejnotów, aby mógł był przynajmniéj jako pan wyjechać, a nie tak jak najprostszy, najniedołężniejszy złodziéj.. bez najmniejszéj chwały i zaszczytu!
Objawiwszy tym sposobem uczucia swoje dla nieszczęśliwego przyjaciela pan Bates rzucił się na krzesło najbliższe z wyrazem nadzwyczajnego strapienia i smutku.
— Cóż ty znowu bajesz takiego, iż on ani sławy, ani zaszczytu nie pozyskał? — zawołał Fagin, rzuciwszy spojrzenie gniewliwe na swego tak boleśnie stroskanego wychowanka. — Czyliż on nie był zawsze najcelniejszym w swém rzemiośle z was wszystkich. Czyliż on was i co do przebiegłości i dowcipu wszystkich nie przechodził?..... czyli jest który z was, coby choć z daleka przynajmniéj był do niego podobnym, i chciał mu wyrównać?
— Nie, niema żadnego! — odpowiedział Bates głosem z boleści nad tą stratą nieocenioną nieco zmienionym; — to prawda że niema!
— Czegóż więc bzdury plecisz i bajesz? — zawołał Żyd gniewliwie; — gadasz ni w pięć ni w dziewięć,.... co się kupy nie trzyma?
— Ależ powiedzcie sami Faginie, czy to nie ma człowieka gryść i martwić, — odparł Karolek, którego potęga żalu i boleści serca nieczułym na wszelkie wyrzuty i karcące napomnienia Żyda zrobiła, — że o tém ani słówka przed sądem nikt nie wspomni,.... że nikt w świecie nawet i w połowie tego nie będzie wiedział, czém i co on jest?.... Jakieś imie nędzne oni mu w kalendarzu w New-gate dadzą!..... a może nawet i do niego zaciągnięty nie zostanie! O moje oczy! moje oczy! jakżesz to okropnie, haniebnie!
— Ha! ha! ha! — zawołał Żyd, wyciągając rękę i zwracając się z mową do pana Bolter, i tak się przytém serdecznie śmiał, że się aż cały trząsł, jakby zimnicę był dostał: — przekonajże się teraz sam, mój drogi, z jaką dumą oni się swojemu rzemiosłu oddają! — Czyliż to nie jest pięknie z ich strony?
Pan Bolter skinął głową na potwierdzenie tego zdania, a Żyd, przyglądając się temu boleśnemu oburzeniu Karolka przez kilka chwil z wielką radością, przystąpił potém do niego, i poklepał go po ramieniu.
— Niech cię to bardzo nie smuci, Karolku, — rzekł Fagin do niego słodziutko; — już ono się wszystko raz przecie wyda,.... ono wszystko kiedyś na jaw wyjdzie! Oni wiedzą wszyscy bardzo dobrze, jaki z niego chłopiec tęgi i przebiegły, już on sam kiedyś jeszcze pokaże, czém on jest, i nie zrobi wstydu swojemu nauczycielowi i swoim towarzyszom. Pomyśl tylko, że on jest jeszcze tak młody! Jaki to zaszczyt, jaka chwała, w tak młodym wieku już na zamarynowanie być skazanym!
— To prawda! że to jest wielki,.... bardzo wielki zaszczyt! — rzekł Karolek z niejaką pociechą.
— Będzie miał wszystko, czego mu tylko jeszcze potrzeba, — mówił daléj Żyd. — Wsadzą go do kamiennego dzbanka,..... pomyśl tylko Karolku,..... gdyby jakiego wielkiego pana,.... o tak, bardzo wielkiego pana! dostanie codziennie piwa, a w kieszeni będzie miał zawsze pieniądze tak, że sobie będzie mógł zagrać: czy głowa, czy orzeł,..... jeżeli ich nie będzie mógł innym sposobem wydać.
— Czy to prawda? — zapytał Karolek Bates.
— Prawda, prawda, wielka prawda! — odpowiedział Żyd; — a my mu zapłacimy dobrego krętacza, adwokata, Karolku, i..... i to najlepszego z całego Londynu, jakiego tylko za pieniądze dostać będzie można,.... aby go przed sądem bronił;.... a potém Smyk sam może głos zabrać i przed sądem się bronić, jeżeli chce,..... a my wkrótce będziemy może w dziennikach czytać:.... „Smyk przebiegły.... głośny wybuch śmiechu,.... i sędziowie się śmiali aż do rozpuku.“.... no i cóż Karolku,.... cóż ty na to?
— Ha! ha! ha! — śmiał się pan Bates, — toby śliczna dopiero była zabawa! nieprawdaż Faginie? o ja wiem, żeby się Smyk wtedy bardzo dobrze sprawił!... nieprawdaż Faginie?
— By.... by!..... — odparł Żyd; — nie by,..... ale on się sprawi z pewnością, i to jak jeszcze!
— Oj to prawda, to prawda! że się sprawi! — Zawołał Karolek, zacierając ręce z radości.
— Mnie się zdaje, że go nawet widzę przed sobą!
Rzekł Żyd, rzuciwszy przebiegłe spojrzenie na swego wychowanka.
— Aj to prawda! to prawda! — zawołał Karolek Bates, — ha! ha! ha! to wielka prawda! I ja go także widzę przed sobą, na moję duszę Faginie! Ach! jaka to rozkosz! jaka zabawa cudowna! widzieć tych wszystkich poważnych ludzi w swoich ogromnych perukach siedzących uroczyście, a potém Jakóba Dawkins, jak śmiało i poufale do nich przemawia, jakby to jego przyjaciele byli i podwładni, ale nie sędziowie,.... ha! ha! ha!
Tym tedy sposobem Żyd wkrótce swego młodego przyjaciela tak rozweselił i smutek jego rozpędzić umiał, że pan Bates, który z początku na cały wypadek ze Smykiem z wielkiém zmartwieniem spoglądał, i w nim ofiarę nieszczęśliwą upatrywał, teraz w nim głównego bohatera widowiska najszczególniejszego i najweselszego widział, a niecierpliwość wielka zaczęła go pożerać w oczekiwaniu téj chwili, która temu szczeremu przyjacielowi jego sposobność nastręczyć miała do rozwinięcia tak wysokich zalet i zdolności swoich.
— Musimy się koniecznie jakim sposobem dowiedzieć, kiedy on przed sądy stawionym będzie, — rzekł Fagin. — Muszę o tém pomyśleć.
— Mamże ja iść się dowiedzieć? — zapytał Karolek. —
— Za nic w świecie, — odpowiedział Żyd. — Czyś oszalał, czyś rozum utracił mój drogi?..... to trzeba wielkiego na to szaleństwa, aby się w to miejsce puszczać, gdzie.... nie, nie, mój drogi, nie!.... na utracie jednego będzie na teraz dosyć.
— Przecież nie myślicie iść sami, jak się mi zdaje? — zarzucił Karolek z uśmiechem żartobliwym.
— Tegoby mi jeszcze brakowało! — odpowiedział, wstrząsnąwszy głową z niewypowiedzianą odrazą. —
— A więc najlepiéj będzie posłać tego nowozaciążnego! — rzekł Karolek, kładąc rękę na ramieniu Noego; — jego tu nikt jeszcze nie zna!
— To prawda, byle tylko on chciał! — zauważył Żyd. —
— Chciał, chciał! — zarzucił Karolek. — Cóż on tutaj ma chcieć lub niechcieć!
— I bardzo wiele, mój drogi, bardzo wiele, wy wiecie, — odparł Noa, cofając się ku drzwiom, i wstrząsając głową z śmieszną niespokojnością. — Nie, nie, na to się niezgadzam, tego nie uczynię, to nie należy do mego wydziału!
— Jakiż to wydział on ma Faginie? — zapytał pan Bates, spoglądając na tę postać niezgrabną, cienką, wychudłą z nadzwyczajną odrazą. — Kryć się może i uciekać, jeżeli jakie niebezpieczeństwo grozi, a smacznie najlepsze kęsy dobierać i zajadać, kiedy wszystko bezpieczne?.... czy to jest jego wydziałem?
— Niech cię to wcale nie obchodzi, — odparł pan Bolter, — i niepozwalaj sobie takiéj śmiałéj poufałości z twoim przełożonym, ty mały chłopcze, inaczéj by rzeczywiście z tobą niebezpiecznie wypaść mogło.
Ta groźba i przechwalstwo taki śmiech nadzwyczajny w panu Bates wzbudziła, iż wiele czasu na to potrzeba było, nim Fagin wesołość jego uśmierzyć i uwagę na co innego zwrócić zdołał. Poczém zaczął panu Bolter przekładać, iż się na żadne widoczne niebezpieczeństwo przy zwiedzeniu policyjnego urzędu nie naraża; gdyż jeżeli żadna wiadomość o téj sprawie małéj, którą na swoję rękę przedsięwziął, lub téż list gończy z rysopisem dokładnym jego osoby do stolicy nie doszedł, niema żadnego podobieństwa, ażeby go w podejrzeniu nawet miano, iż on się tutaj dla bezpieczeństwa swojego schronił;...... a jeżeliby jeszcze do tego dobrze się przebrał, to nigdzie tak bezpiecznym być nie może w całym Londynie, jak w urzędzie policyjnym, gdyż choćby się jego sprawka nawet była wydała, toby jednak nikomu na myśl niewpadło, aby go właśnie na policyi szukać.
Pan Bolter, częścią temi dowodami przekonany, lecz bardziéj jeszcze nadzwyczajną obawą swoją przed Żydem pokonany, skłonił się w końcu, lubo nie bardzo chętnie, do przedsięwzięcia téj wyprawy.
Fagin dobył natychmiast niebieskiéj koszulki woźnicy ciężarów, spodni manszestrowych, długich skórzanych butów, kapelusza z kartkami drogowemi, batoga, mając to wszystko zaraz pod ręką, w co się pan Bolter natychmiast przebrał.
W tém przebraniu wyglądał jak jaki parobczak ze wsi, który z jakimś płodem ziemskim na targ do miasta przyjechał, na placu Convent-Garden stanął, i dla zaspokojenia swéj ciekawości na sądy do urzędu policyjnego przyszedł, a gdy się mu Fagin tak wystrojonemu przypatrzył i ze wszystkich stron go obejrzał, niemiał o niego żadnéj obawy, będąc pewnym, że go wszyscy w tém przebraniu za to uważać będą, co przedstawia.
Uskuteczniwszy te wszystkie przygotowania, udzielono mu potrzebnych wiadomości i znaków, po których by Smyka przebiegłego z łatwością mógł poznać, a pan Bates poprowadził go przez różne ciemne, brudne, kręte uliczki, i nieopuścił go, aż dopiero w blizkiém bardzo sąsiedztwie urzędu policyjnego w Bowstreet.
Karolek Bates dał mu wtedy opis dokładny całego położenia urzędu, przepisał mu jak najdokładniéj kierunek, którędy ma iść, aby prosto do niego zajść, jak się ma wszedłszy zachować; kazał mu najprzód wejść po pierwszych wschodach do góry, a potém się wziąść na lewo do drzwi pierwszych, które zobaczy, a gdy do izby wejdzie, zdjąć natychmiast kapelusz i t. d. potém mu kazał iść samemu, przyrzekłszy mu, że go na témże samém miejscu z powrotem będzie oczekiwał.
Noa Claypole, czyli pan Moryc Bolter, jak się czytelnikowi podoba, trzymał się jak najściśléj przepisów otrzymanych, które, — pan Bates posiadał bowiem bardzo wielką znajomość téj miejscowości, — tak były dokładne, że bez wszelkiéj trudności siedlisko sprawiedliwości znaleść się mu udało, niebędąc zmuszonym ani razu na drodze ludzi przechodzących zatrzymywać, aby się ich o drogę spytać, lub rady ich zasięgnąć, ani też przez nich wstrzymanym.
Przed izbą sądową zastał tłum nagromadzonego ludu, kobiet brudnych, nędznych, skupionych ciasno w ciemnéj, brudnéj izbie, na któréj końcu jednym znajdowało się małe wywyższenie, odgraniczone szrankami od reszty, z celą kratową na więźniów na lewo tuż koło ściany, w środku miejscem dla świadków, i ławką dla sędziów na prawo.
W celi więźniów znajdowało się kilka kobiet jedynie, które do swych przyjaciół pomiędzy widzami się uśmiechały, wdzięczyły, na nich kiwały; a pisarz sądowy czytał tymczasem jakieś rozporządzenie kilku urzędnikom policyjnym, i po zwyczajnemu ubranemu mężczyźnie, który o stół oparty siedział.
Dozorca więźniów stał niedbale oparty o drzwi od celi więźniów, bawiąc się leniwie, ospale, ogromnym kluczem w ręku; czasami tylko życie w niego wchodziło, aby głosem swoim donośnym nieprzyzwoitą i zbyteczną skłonność do głośnéj rozmowy między oskarżonemi w celi stłumić, wołając aby cicho byli, lub też okiem surowém na biedną jaką kobiecinę spojrzeć, i zawołać: „precz z tym bękartem,“ jeżeli przypadkiem poważna i uroczysta cisza, która w każdéj siedzibie sprawiedliwości panować powinna, słabym wrzaskiem jakiéj nędznéj dzieciny, zaledwie chustką okrytéj i na rękach matki spoczywającéj, przerwana została.
Izba sama była bardzo niezdrowa, gdyż wielka zaducha w niéj panowała; ściany były na ciemno, a strop na biało pomalowany. Nad kominkiem stało stare, zapylone, zakopcone popiersie, a zegar zapruszony po nad celą więźniów, — jedynie dwie rzeczy, które się takiemi być zdawały, jakiemi być powinny, gdyż zepsucie, lub ubóstwo, lub też ciągła i ustawiczna styczność z obiema, pokryła pewną powłoką wszystkie żyjące stworzenia, nie mniéj niemiłą, jak i ta gruba, tłusta osada, pokrywająca wszystkie przedmiota w téj izbie, która im takiego pozoru odrażającego nadawała.
Noa spoglądał ciekawie za Smykiem po wszystkich kątach, a lubo wiele widział kobiet, któreby snadnie matkami lub siostrami człowieka tak znakomicie w tém wzniosłem rzemiośle być mogły, i niejednego mężczyznę, który wielkie podobieństwo miał do jego ojca, niemógł jednak żadnéj osoby uwidzieć, któraby danemu przez Karolka Bates rysopisowi jak najdokładniejszemu Smyka przebiegłego, ściśle była odpowiadała.
Czekał tedy z wielką niespokojnością i ciekawością tak długo, dopokąd wszystkich kobiet przed szrankami stojących nieosądzono i niepowyprawadzano, poczém dopiero pojawienie się innego więźnia wielce mu ulżyło, poznał bowiem natychmiast, iż nim nikt inny być niemoże tylko ten, dla którego właśnie tutaj przybył.
A był to rzeczywiście pan Jakub Dawkins, który jak zwykle ubrany, w swym surducie długim z zawiniętemi aż po łokcie rękawami, lewą rękę trzymając w kieszeni od spodni, a w prawéj swój kapelusz, śmiało wszedł do sądowéj izby, rzucając na wszystkie strony spojrzenie niewypowiedzianie dumne, a usiadłszy sobie w celi więźniów głośno zapytał, dla czego go w to miejsce haniebne przyprowadzono?
— A będziesz ty milczał trutniu? — zawołał dozórca więzień.
— Ja jestem Anglikiem, czy o tém niewiecie? — odpowiedział śmiało Smyk. — Powinniście szanować moje prawa, moje przywileje!
— Już ty wnet twoje prawa i przywileje dostaniesz, i to z pieprzem zaprawione, niebój się! — odpowiedział dozórca.
— Zobaczemy, co minister spraw wewnętrznych na to powie jeżeliby mi naruszone zostały, — zawołał pan Jakub Dawkins. — A teraz proszę mi śpiesznie powiedzieć, o co rzecz chodzi? Mnie się zdaje żeby panowie urzędnicy powinni pierwéj tę małą sprawę zemną zakończyć, a nietrzymać mię tutaj tak długo nadaremnie i czytać sobie tymczasem dzienniki, gdyż ja się mam z pewnym panem o godzinie oznaczonéj w City widzieć, a że jestem człowiekiem słownym, zwłaszcza jeżeli o sprawy ważniejsze chodzi, to on z pewnością odejdzie, jeżeli na czas oznaczony nie przyjdę, a wtedy wniosę skargę o wynagrodzenie mi poniesionéj straty.
Tutaj się do dozorcy zwrócił i zapytał go z pewną dumną okazałością, w celu okazania, iż on wcale nieżartuje ze swemi groźbami, lecz to, czém grozi w istocie wykonać zamyśla, jak się te dwa ptaszki nazywają, którzy jako sędziowie na ławce siedzą;.... co wszystkich widzów, którzy to słyszeli, do największego śmiechu pobudziło,.... a gdyby Karolek Bates to pytanie był usłyszał, byłby się i on jak najserdeczniéj z tego roześmiał.
— A będziesz ty milczał, niepoczciwcze? — zawołał dozorca.
— Co tam takiego? — zapytał jeden z urzędników.
— Zwyczajne złodziejstwo, Wasza Godności!
— Czy ten chłopiec już był kiedy tutaj? — zapytał powtórnie urzędnik.
— Zasługiwał on na to, aby tu był już nieraz, — odpowiedział dozorca. — Już dosyć długo mu płazem uchodziło. Ja go znam bardzo dobrze, Wasza Godności!
— Czy tak, znasz mię dobrze? — zawołał Smyk, udając że sobie to wyznanie zapisuje. — Bardzo dobrze, bardzo dobrze! To będzie stanowiło skargę względem zelżenia mię i splamienia mego imienia.
Tutaj nowy wybuch śmiechu ogólnego nastąpił, i nowe wołanie, aby cicho było.
— Gdzięż są świadkowie?.... czy są jacy świadkowie? — zapytał pisarz.
— Otóż to dobrze! to dobrze! — potwierdził Smyk. — Gdzież są świadkowie?.... gdzież oni są?.... chciałbym widzieć tych świadków.
To życzenie natychmiast dopełnione zostało, gdyż Żandarm niebawem wystąpił, oświadczając, iż na własne swoje oczy widział, jak oskarżony jakiemuś nieznajomemu chustkę z kieszeni w tłumie wyciągnął, lecz gdy spostrzegł, że to była chustka stara, bez wielkiéj wartości, utarł sobie nią nos i do kieszeni mu ją na powrót wsunął. To było przyczyną, że go też natychmiast za kołnierz chwycił, skoro tylko się do niego mógł dostać, i do więzienia zaprowadził, a gdy go przy schwytaniu przetrząsano, znaleziono u niego srebrną tabakierkę, na któréj imie właściciela wyryte było.
Tego właściciela wkrótce wynaleziono, a ten przyszedłszy przysiągł, że ta tabakierka do niego należy, że mu dniem poprzód w tłumie skradzioną została, w téj właśnie chwili, kiedy przedarłszy się nakoniec przez tłum, w uliczkę boczną zawracał, aby się do swego urzędu udać. Kiedy się obrócił, spostrzegł był jakiegoś młodzieńca, oddalającego się śpiesznie w przeciwnym kierunku, a teraz poznaje, iż tymże młodzieńcem właśnie jest oskarżony, przed nim stojący.
— Czy masz coś powiedzieć przeciwko temu świadectwu, chłopcze? — rzekł urzędnik.
— Ja się nie myślę tak poniżać, aby z nim w najmniejszą rozprawę wchodzić, — odpowiedział Smyk.
— Czy masz jeszcze w ogóle coś do powiedzenia lub zarzucenia?
— Czy słyszysz? Jego Godność się pyta, czyli niemasz nic do powiedzenia lub zarzucenia?
Zapytał dozorca trącając Smyka milczącego łokciem.
— Przepraszam, — ozwał się Smyk, przychodząc niby dopiero do siebie ze swego zamyślenia; — czyś co do mnie mówił, mój człowieku?
— Jeszczem w życiu takiego zuchwałego i przebiegłego złoczyńcę nie widział jak ten, Wasza Godności! — ozwał się dozorca. — Czy masz jeszcze coś do powiedzenia, ty wisielcze młody?
— Nie, niemam! — odpowiedział Smyk, — a przynajmniéj nie tutaj, gdyż to nie jest siedziba sprawiedliwości; wreszcie mój rzecznik jest właśnie dzisiaj na śniadaniu z Wiceprezydentem Izby niższéj. Ale ja za to będę miał wiele do powiedzenia, tylko gdzieindziéj, a ze mną i on i wielka jeszcze ilość moich znajomych wysoko stojących, tak że ci panowie tutaj z serca sobie życzyć będą, aby się byli lepiéj nie porodzili, lub téż słudzy pierwéj za nogi ich popowieszali, nim się tutaj do sądzenia mię wzięli.... Ja!....
— Zbrodnia zupełnie dowiedziona,.... on o popełnienie jéj przekonany, — zawołał pisarz! — Odprowadzić go zatém natychmiast do więzienia!
— Chodź! — rzekł dozorca.
— Zaraz, zaraz idę! — odpowiedział Smyk, gładząc sobie kapelusz dłonią. — A! to wam nic nie pomoże moi panowie, — dodał, zwróciwszy się do sędziów na ławkach siedzących, — chociaż tak zmięszani i strwożeni wyglądacie. Ja najmniejszéj litości z wami mieć nie będę, nawet i za grosz, nie. Wy mi za to wszystko odpokutujecie, moi przebiegli panowie, a jabym za żadne pieniądze na waszém miejscu być nie chciał. Jabym teraz wolności od was nie przyjął, choćbyście mię na kolanach o to prosili.... Hola! dozorco! zaprowadź mię do więzienia! Daléj żywo!
Dozorca téż bez najmniejszéj zwłoki do niego się zbliżył i za kołnierz go wyciągnął, a Smyk się przeciwko temu według swego zwyczaju oburzył, wołając, iż tę całą sprawę przed Parlament wytoczy, i potém urzędnikowi z największém zadowolnieniem ze siebie samego w oczy spojrzał.
Noa widząc, że Smyka przebiegłego już do więzienia odprowadzono i do celi samotnéj napowrót zamknięto, wysunął się natychmiast z izby sądowéj, i wracał z pośpiechem w to miejsce na którém go Karolek Bates oczekiwał.
Przyszedłszy na miejsce schadzki, nie znalazł nikogo, gdyż pan Bates za rzecz najroztropniejszą uznał na czas niejaki do kryjówki znanéj się schronić, lecz gdy chwil kilka się zatrzymał, Karolek się zjawił, najprzód troskliwie obejrzał, czyli jaki człowiek natrętny za nowym przyjacielem nie śledzi, i udał się z nim śpiesznie do domu.
Obaj tedy pośpieszali żywo do mieszkania Fagina, aby mu tę pocieszającą wiadomość przynieść, iż Smyk nie zawiódł nadziei, którą o nim miano, i że sobie w pamiętnikach ich stowarzyszenia wieczną sławę wyjednał.
Czas nadchodzi, w którym Nancy słowo swoje Rózi dane dotrzymać miała, lecz nie mogła. Fagin używa Noego Claypole do tajemnego posłannictwa.
Lubo Nancy w sztuce udawania nie była początkującą dopiero, i w przebiegłości snadnie mistrzynią nazwać się mogła, niepodobna jéj było jednak żadną miarą tego wzburzenia, téj niespokojności całkiem ukryć, którą zamiar i przyrzeczenie Rózi dane w sercu i umyśle jéj wznieciło. Pamiętała ona bardzo dobre o tém, iż tak Fagin pomimo całą chytrość i przebiegłość swoję, jak i rubaszny, srogi Sikes, swe najskrytsze zmowy i tajemnice jéj powierzyli, które jak najtroskliwiéj przed wszystkiemi innemi członkami ukrywali, a to jedynie w tém zaufaniu, iż wierność jéj jest nieposzlakowana, i żadnéj wątpliwości, żadnemu podejrzeniu dotąd nie podpadała.
Lubo zaś owe zmowy były haniebne, nikczemne, a twórcy i sprawcy najobrzydliwsi zbrodniarze, lubo gorycz i oburzenie przeciwko Żydowi serce jéj zatruwało, który ją powoli, krok za krokiem, coraz to głębiéj w tę przepaść i błędnik nędzy i zbrodni zaplątał, z któréj teraz nigdzie wybawienia, ucieczki nie widziała, bywały jednak chwile, w których pewna litość ją nad nim ogarniała, a ona się wzdrygała krok taki uczynić, któryby się stać mógł powodem, iżby go kara, tak długo unikana, lubo wcale nie zasłużona, w końcu jednak z jéj przyczyny dosięgnąć miała.
Były to jednak myśli przemijające umysłu, uczucia chwilowe serca, które się tak łatwo od dawnych związków, dawnych znajomości, dawnych zwyczajów oderwać nie zdoła, lubo postanowienie jéj raz powzięte było niezmienne, niewzruszone, a żadne względy, żadne widoki od raz powziętego zamiaru jéj odwieść nie zdołały.
Obawa jéj o Billa byłaby może jeszcze powodem najsilniejszym była, skłonić ją do cofnięcia się od dawnego przyrzeczenia, dopokąd jeszcze czas był na to;.... lecz ona sobie zawarowała, ażeby tajemnicy jéj ściśle dochowano,..... a klucza żadnego im nie wyjawiła, za pomocą którego by tę tajemnicę wyśledzić, wykryć i wyjawić zdołali,.... i z miłości dla niego, ze względu na jego bezpieczeństwo, odrzuciła wszelką pomoc, wyrzekła się schronienia przed temi występkami i nędzą ją otaczającą, a cóż więcéj dla niego uczynić mogła?.... Jéj postanowienie stanęło zatém stałe, niezłomne!
Lubo te wszystkie walki wewnętrzne tym wypadkiem ostatecznym zwykle się kończyły, pomimo to jednak bardzo często się ponawiały, i głębokie ślady po sobie zostawiały.
W kilka dni bowiem nadzwyczajnie schudła, wynędzniała i pobladła.
Czasem wpadła w zadumanie tak głębokie, że przytomność prawie traciła, na nic nie zważała, co się koło niéj dzieje, a rozmów, w których niegdyś udział najżywszy brała, teraz nawet nie słuchała. Inną razą się znów uśmiechała bez najmniejszego śladu wesołości, wrzeszczała i hałasiła, bez najmniejszego powodu do tego. —
Kiedyindziéj przeciwnie, — i bardzo często w kilka chwil potém, — siedziała głęboko zamyślona, dumająca, ponura, z głową na rękach wspartą, a natężenie widocznie, z jakiém się zrywała, aby się opamiętać, dowodem najjaśniejszym było, iż jakaś niespokojność dręcząca nią miota, a umysł jéj wcale innemi przedmiotami i myślami się zajmuje, i to bardzo różnemi od tych, które resztę towarzystwa zatrudniają, i treść ich rozmów stanowią.
Było to w Niedzielę wieczór,.. a zegar na poblizkiéj wieży zaczął bić godzinę. Fagin i Sikes, którzy rozmową żywą i zajmującą pomiędzy sobą zajęci byli, umilkli, i słuchali. Dziewczyna, siedząca na nizkim stołeczku, podniosła głowę i słuchała także z uwagą i natężeniem.
Jedenasta!
— Za godzinę będzie północ! — ozwał się Sikes, otworzywszy na chwilę okno, aby na ulicę spojrzeć, poczém na dawniejsze miejsce powrócił. — Mglisto i ciemno naokoło jak w garnku,.... noc bardzo pomyślna dla naszego rzemiosła.
— A! — odpowiedział Żyd. — Jaka szkoda Billu! jaka wielka szkoda, mój drogi, że na dzisiaj właśnie niema nic do czynienia.
— Prawda, bardzo wielka prawda! — potwierdził Sikes mrucząc ponuro. — Tém większa szkoda, żem dzisiaj właśnie wielką miał do czego chętkę!
Żyd westchnął i ze smutkiem głowę pochylił.
— Musimy kiedyś ten czas stracony wynagrodzić, jeżeli znowu coś dobrego i korzystnego wymyślimy; inaczéj źle by z nami wypadło, — dodał Sikes.
— Otóż to mi się podoba, bardzo podoba, mój drogi! — odpowiedział Żyd, poklepawszy go ręką po ramieniu. — Cieszy mię to niesłychanie, że cię tak mówiącego słyszę.
— Cieszy cię to niesłychanie?..... doprawdy?..... — zawołał Sikes; — niechże i tak będzie.
— Ha! ha! ha! — śmiał się Żyd na całe gardło, jakby to małoznaczące pozwolenie nawet jego sercu wielce ulżyło, i nadzwyczajną uciechę mu sprawiło. — Tyś dzisiaj wieczór znowu Billem prawdziwym,.... ty samym co dawniéj mój drogi, tym samym co dawniéj.
— Mnie się przecież zdaje, że nie jestem tym samym co dawniéj, nie jestem do siebie podobnym, skoro tylko twoję wyschłą łapę na barkach moich poczuję,.... weźże ją weź ze mnie natychmiast, mówię ci! — odparł Sikes, odtrącając od siebie rękę Żyda.
— Rozumiem, rozumiem, że ci się zaraz niedobrze robi;.... to ci natychmiast schwytanie przypomina, nieprawdaż, co, mój drogi? —
Rzekł Żyd, postanowiwszy sobie mocno, o nic się nie obrażać.
— To prawda, że mi schwytanie przypomina,..... — odparł Sikes, — ale schwytanie przez djabła, a nie przez posiepaka. — Niech mię djabli wezmą, jeżeli już kiedy od początku świata żył człowiek jaki, któryby do ciebie był podobnym, chyba twój ojciec, a ten rudowłosy starzec z pewnością się już od dawna w piekle smarzy, jeżeli przypadkiem sam Lucyper nie jest twoim ojcem, coby mię nawet wcale nie dziwiło.
Fagin ani słówka nieodpowiedział na tę grzeczność nadzwyczajnie pochlebną, lecz Billa za rękaw pociągnął, i palcem na Nancy wskazał, która z téj rozmowy ich korzystając po cichutku kapelusz na głowę wdziała, w chustkę się otuliła, i do wyjścia się właśnie zabierała.
— Holla! — wrzasnął Sikes. — Nancy! czy słyszysz? gdzież to panna o téj późnéj godzinie w nocy się wybiera?
— Niedaleko, — odpowiedziała Nancy obojętnie.
— A to jaka znowu odpowiedź? — odparł Sikes. — Dokąd chcesz iść? mów!
— Już ci raz powiedziałam, iż niedaleko, — odpowiedziała Nancy spokojnie.
— A ja się raz jeszcze pytam, dokąd? czyś słyszała? — powtórzył Sikes głośniéj jeszcze.
— Ja sama niewiem, dokąd! — odparła dziewczyna głosem cokolwiek drżącym.
— To ja wiem! — zawołał Sikes, nie tak dla tego, iżby miał jaką przyczynę ważną do sprzeciwiania się zamiarowi Nancy, jak raczéj przez czystą chęć oparcia się jéj woli. — Nigdzie. Zostaniesz w domu! siadaj.
— Słabo się mi zrobiło. Jużem ci poprzód o tém mówiła, — rzekła dziewczyna. — Trzeba mi koniecznie świeżego powietrza!.... muszę się przewietrzyć!
— Otwórz sobie okno, i wystaw głowę na ulicę, będziesz miała także powietrze świeże, — odpowiedział Sikes.
— To mi niewystarczy, — odparła dziewczyna. — Ja się muszę koniecznie przejść po ulicy.
— Czy tak?... ale ja na to niepozwalam, a ty nie pójdziesz!
Zawołał Sikes, poczém wstał, drzwi na klucz zamknął, klucz z zamku wyjął, i zerwawszy jéj kapelusz z głowy, na szafę starą go wyrzucił.
— Oto masz! — dodał ten zbójca; — a terazże siedź cicho na miejscu, inaczéj ja cię uspokoję!
— Ja i bez kapelusza sobie iść mogę, jeżeli mi się będzie podobało, — odparła dziewczyna, zbladłszy jak chusta. — Cóż ty sobie myślisz, Billu? Czy ty wiesz, co ty robisz?
— Czy wiem, co ro.... O! — zawołał Sikes, zwracając się do Fagina, — ona musiała już zmysły potracić, oszaleć! Sam się przekonać możesz, Faginie, inaczéjby w ten sposób do mnie mówić niemogła!
— Ty mię jeszcze do rozpaczy przyprowadzisz i do jakiego okropnego kroku zmusisz! — wyjąkała dziewczyna, kładąc obie ręce na piersi, jakby wybuch jakiś gwałtowny przemocą tłumiła. — Puszczaj mnie!.... czy słyszysz? puść mię téj chwili zaraz.... natychmiast!
— Nie! — zawył Sikes.
— Powiedzcie,.... poradźcie mu, Fagin, aby mię puścił.... Radzę ci, puść mię,.... to będzie daleko lepiéj dla ciebie.... Puśćże mię, czy słyszysz?
Zawołała Nancy, tupnąwszy nogą ze złości.
— Ciebie słuchać? — powtórzył Sikes, obróciwszy ją na krześle, aby jéj bystro w oczy zajrzeć. — Słyszę cię, słyszę, a jeżeli cię jeszcze chwil kilka dłużéj słyszeć będę, to cię pies tak silnie za twoje gardło chwyci, że ci ten głos wrzaskliwy natychmiast stłumi. Cóż to u djabła dzisiaj ci się stało, kobieto?
— Puść mnie! — rzekła dziewczyna błagając, i usiadłszy na ziemi koło drzwi, zawołała: — Billu, puszczaj mnie! Ty niewiesz co robisz, że mię puścić niechcesz,... miej litość nademną i puszczaj mnie! Tylko na godzinkę!.... zaklinam cię na miłość boga!
— Pierwéj się dam w kawałki porąbać, — wrzasnął Sikes, chwyciwszy ją rubasznie za rękę, — nim cię puszczę! Niech mię djabli wezmą, jeżeli ta dziewczyna zmysłów nie straciła; wstań!
— Ja dopotąd nie wstanę, dopokąd mię ztąd niepuścisz...... Bóg widzi, że nie wstanę! — wrzasnęła Nancy.
Sikes przez czas niejaki uważnie na nią spoglądał, dopokąd sobie chwili pomyślnéj nieupatrzył, i zręcznie za obie ręce jéj niepochwycił. Gdy mu się to udało, zawlókł ją przemocą, pomimo wszelki jéj opór, do przyległéj izdebki małéj, usiadł sam na ławeczce, a ją wcisnął na krzesło poręczowe, i przemocą na niém ją przytrzymał.
Ona się długo broniła, rzucała, płakała, błagała, wszelkich sił dobywała, aby się mu z rąk wyrwać, aż nareszcie godzina dwunasta uderzyła, a ona zmęczona, wysilona, bronić i rzucać się w końcu przestała.
Sikes, wyzionąwszy groźbę, różnemi przekleństwami popartą, aby się téj nocy z domu wyjść nieodważyła, opuścił ją zadyszaną, rozpaczającą i powrócił do Fagina.
— Tfu! — zawołał zbójca, ocierając pot z czoła i twarzy. — Jakaż to dziwna istota z téj dziewczyny!
— To prawda, Billu! to prawda! — odpowiedział Żyd zamyślony.
— Radbym wiedział, co jéj dzisiaj do głowy takiego wlazło, że się gwałtem z domu iść napierała? — zapytał Sikes. — Powinienbyś to łatwiéj jak ja odgadnąć, gdyż ty ją znasz lepiéj odemnie,.... cóż tedy myślisz?
— Upór,.... nic więcéj jak tylko czysty upór kobiecy, mój drogi! — Odpowiedział Żyd wzruszywszy ramionami.
— I ja tak sądzę, — potwierdził Sikes. — Ja myślałem, żem jéj upór już przełamał i ją poskromił, ale jak widzę, to ona nie jest lepszą, jak i poprzód była.
— Nawet gorszą jeszcze, — rzekł Żyd zamyślony. — Jeszczem ją nigdy taką niewidział i to dla takiéj drobnostki!
— Ani ja! — potwierdził Sikes. — Mnie się zdaje, że ona się na gorączkę odemnie zaraziła, a ta się teraz objawiać zaczyna;.... jakże myślisz?
— Być może, Billu, być może! — odpowiedział Żyd.
— Ja jéj z pewnością trochę krwi sam upuszczę, niepotrzebując na to lekarza, jeżeli się jeszcze raz coś podobnego wydarzy, — rzekł Sikes.
Fagin potwierdził pochwalającém kiwnięciem głowy ten sposób leczenia gorączki.
— Ona całe dnie i nocy przy mnię ślęczała, kiedym się z łóżka ruszyć niemógł, a tyś się mi ani razu na oczu niepokazał, ty stary, wyschły wisielcze, — rzekł Sikes. — Niemieliśmy ani kawałeczka suchego chleba przez długi czas w domu, a mnie się zdaje, że to ją nakoniec wzburzyło i w taką niespokojność wprowadziło, iż tak długo w domu siedzieć musiała i nigdzie wyjść nie mogła!.... co?
— Zapewnie, że to będzie, zapewnie, — odpowiedział Żyd szepcąc po cichu. — Pst!
Téj chwili dziewczyna do izby weszła i usiadła na dawném miejscu. Oczy miała czerwone i nabrzmiałe; zaczęła się po krześle rzucać, to w tę to w ową stronę chwiać, i parsknęła nakoniec po niejakiéj chwili głośnym śmiechem.
— A to co znowu takiego? — zawołał Sikes, spojrzawszy z zadziwieniem niewypowiedzianém na Fagina.
Fagin dał mu znak skinieniem głowy, aby na nią wcale nie zważał, a dziewczyna wpadła też za kilka chwil w dawniejsze swoje zamyślenie i zadumanie.
Szepnąwszy Billowi do ucha, że się teraz już niczego obawiać niema, Fagin chwycił za kapelusz, wsadził go na głowę i powiedział mu dobranoc! U drzwi jednak stanął, obejrzał się na nich, i zapytał, czyli mu które z nich na schodach poświecić nie myśli?
— Poświeć mu na dół! — rzekł Sikes, nakładając sobie fajkę. — Byłaby jeszcze wielka szkoda, gdyby sobie sam kark miał skręcić, i lud tak przyjemnego widowiska pozbawić! Oto masz świecę;...... sprowadź go na dół!
Nancy wzięła świecę i poświeciła temu starcowi na schodach, a gdy oboje do sieni na dół zeszli, on palec na ustach położył, do dziewczyny się zbliżył i szepnął jéj do ucha:
— Cóż ci to jest, droga Nancy, cóż ci to jest?
— Co takiego? — odparła dziewczyna również po cichu.
— Co? No, dla czegoś koniecznie dzisiaj z domu wyjść chciała? — odpowiedział Fagin. — Jeżeli on, — i wskazał przytém palcem swoim chudym na górę, — jeżeli on się z tobą źle, srogo obchodzi,.. a to źwierze prawdziwe, Nancy, źwierze drapieżne, mówię ci,.... dla czegóż....
— No i cóż?
Zapytała dziewczyna, gdy Żyd na chwilę mowę uciął, trzymając usta blizko jéj ucha, a oczy w twarz jéj wlepione.
— Nie teraz, nie teraz! — rzekł Żyd, — my o tém jeszcze raz, ale kiedyindziéj pomówiemy. Ty masz zawsze we mnie przyjaciela, moja droga Nancy, wiernego, stałego przyjaciela. Mam ja wszystkie środki pod ręką,.... wszystko się spokojnie i cicho odbyć może. A gdybyś się kiedy może na nim zemścić chciała, za to, że się z tobą tak, jak ze swoim psem obchodzi,.... tak jak ze swoim psem!.... a nawet gorzéj jeszcze, jak ze swoim psem,.... gdyż on się z nim przynajmniéj czasami pieści,..... więc przychodź śmiało do mnie. Powiadam ci, przychodź do mnie! On jest przyjacielem twoim dopiero od niejakiego czasu, ale ty mnie już znasz od dawna, Nancy,.... od dawna, nieprawda?
— O ja was znam bardzo dobrze, Faginie! — odpowiedziała dziewczyna, niepokazując najmniejszego zadziwienia lub wzruszenia po sobie. — Dobra noc!
Przerażona w tył się cofnęła, gdy jéj Fagin rękę podał, jednak głosem stałem, niewzruszonym go pożegnała, rzekłszy mu: dobra noc, odpowiedziała skinieniem głowy na to spojrzenie porozumienia, które Żyd odchodząc na nią rzucił, i zamknęła drzwi za nim.
Fagin wracał krokiem powolnym do domu, oddając się cały myślom, które się po mózgu jego uwijały. Pewne podejrzenie, — nie będące wcale skutkiem wzwyż wspomnionego wydarzenia, lubo mu do utwierdzenia się w téj myśli, od dawniejszego już czasu, lecz zwolna i stopniowo powziętéj, wielce posłużyło, — snuło się mu po głowie, że Nancy, znudzona, zrażona ustawiczną rubasznością i srogością zbójcy serce swoje mu odebrała, i w jakim innym chłopcu się pokochała.
Jéj wzięcie zupełnie odmienne, jéj niespokojność, jéj częste wydalanie się z domu sama jedna, jéj wzrastająca obojętność na wszelkie sprawy, na korzyść lub szkodę ich towarzystwa, czém się poprzód tak gorliwie zajmowała, a do tego jeszcze, jéj żądanie uporczywe oddalenia się téj nocy z domu o godzinie pewnéj, oznaczonéj, to wszystko razem wzięte sprzyjało jego przypuszczeniu, a nawet i pewność niejaką onemu nadawało. —
Przedmiot miłości nowéj téj dziewczyny nie musiał wcale należeć do liczby uczniów, wychowanków i zwolenników jego.
Chłopiec ten, mający takiego sprzymierzeńca jak Nancy, mógłby wielką korzyścią być dla niego, a Fagin natychmiast postanowił, jak najprędzéj go dla siebie pozyskać.
Prócz tego chodziło tu jeszcze o coś innego,.... o zamysł jeszcze podstępniejszy.
Sikes za nadto wiele tajemnic jego wiedział, a Żyd uczuł dobrze całą obrazę mów żartobliwych, rubasznych i dotkliwych tego gbura, lubo tego po sobie poznać nie dawał.
Dziewczyna z pewnością dobrze o tém wiedzieć musiała, iż na przypadek, gdyby go porzuciła, nietylko ona sama przed jego gniewem i zapalczywością nigdzie pewną, nigdzie bezpieczną nie była, ale i jéj kochankowi nadzwyczajne niebezpieczeństwo groziło, tak że się co chwila wściekłości Billa mógł obawiać, który z pewnością ręce, nogi, by mu połamał,.... albo téż i na śmierć zabił.
— Jest to rzeczą bardzo podobną, — myślał sobie Fagin, — iż się ją w końcu namową do tego skłonić uda, aby go otruła. Kobiety już nieraz coś podobnego, a nawet i gorszego jeszcze uczyniły dla zachowania kochanka swego od zagłady. Jeżeliby to uczyniła, to ja będę raz wolnym od tego niebezpiecznego, i bardzo dla mnie niebezpiecznego łotra, którego z duszy nienawidzę;.... dostanę innego na jego miejsce, a z wiadomością o téj zbrodni i wpływ i potęga moja nieograniczona nad tą dziewczyną wzrośnie.
Te myśli przebiegły Faginowi po głowie podczas téj krótkiéj chwili, którą w izbie zbójcy sam jeden przesiedział, a pełen tego zamiaru korzystał z téj pomyślnéj okoliczności, która mu się przez odprowadzenie dziewczyny nastręczyła, aby jéj kilka słów do ucha przy pożegnaniu szepnąć, i zbadać ją, jak dalece jéj w téj mierze zaufać i na nią budować moze. A dziewczyna nie okazała najmniejszego zadziwienia, najmniejszego znaku, iż jego przymówki nierozumie, niepojmuje;.... ona go jasno i dokładnie zrozumieć musiała. Spojrzenie przy pożegnaniu jawnie to dowodziło.
Lecz ona się wzdrygać będzie może targnąć się na życie Billa, a to było właśnie celem najgłówniejszym jego zabiegów i dążeń.
— Hm! — pomyślał sobie Żyd, pełznąc nocą do siebie, — jakimże sposobem będę mógł wpływ mój na nią powiększyć? jak nową władzę nad nią uzyskać?
Lecz głowy takie jak jego, są bardzo płodne w pomysły i wybiegi.
Gdyby téż naprzykład, niemogąc wyznania i ufności od niéj uzyskać, i zezwolenia na niéj wymódz, tajemnego szpiega na nią nasadził, któryby owę nieznajomą osobę, będącą przedmiotem jéj miłości, mógł wykryć, i potém jéj zagroził, iż wszystko Billowi wyjawi, — którego się nadzwyczajnie bała, — jeżeli tego nie uczyni, czego od niéj żąda, czyliżby wtedy jéj zezwolenia i pomocy nie mógł uzyskać?
— Niezawodnie, — rzekł głośno. — Wykrywszy raz jéj tajemnicę, nic mi wtedy odmówić nie może, jeżeli jéj życie miłe! Teraz cię trzymam w ręku, moja droga Nancy...... Środki już są gotowe, teraz o to jedynie chodzi, aby ich zręcznie użyć. Teraz się mi już nie wymkniesz!
I obróciwszy się ku stronie, w któréj mieszkanie owego haniebnego złoczyńcy leżało, pogroził ręką i rzucił spojrzenie, w którém całe piekło zdrady i nienawiści tlało; potém daléj się potoczył, ukrywszy swe wyschłe ręce we fałdach swego wytartego płaszcza, które w swéj zapalczywości miął i szarpał, jakby za każdém poszarpnięciem swych palców kościstych nieprzyjaciela zgniótł i zniszczył.
Nazajutrz zerwał się wcześnie rano ze swego łoża, i czekał z nadzwyczajną niecierpliwością przybycia swego nowego spólnika, który się po nieskończenie długiéj zwłoce nakoniec pojawił, i natychmiast z chciwością żarłoczną na śniadanie rzucił.
— Słuchajno, Bolter!
Rzekł Żyd, przysuwając sobie krzesło i siadając naprzeciw niego.
— Cóż takiego! Oto jestem! — odpowiedział Noa. — Cóż tam nowego? Proszę was zawczasu, abyście niczego odemnie nie żądali, dopóki śniadania nie zjem. Jest to bardzo wielką wadą w tym domu, że nigdy człowiekowi spokojnie i wygodnie zjeść nie pozwolą.
— Czy podczas jedzenia mówić nie umiesz, co?
Zawołał niecierpliwie Żyd, przeklinając w sercu szczerze zbytnią żarłoczność swego nowego przyjaciela. —
— O dla czego nie! mówić umię i mogę! to nawet chęć do jedzenia zaostrza! — odpowiedział Noa, ukroiwszy sobie ogromną kromkę chleba z masłem. — A gdzie jest Karolina?
— Na mieście! — rzekł Fagin; — wysłałem ją dzisiaj rano z drugiemi dziewczętami na miasto, gdyż chciałem z tobą sam-na-sam pomówić.
— Oho! — zawołał Noa. — Byłbym wolał, żebyście jéj byli kazali poprzód jeszcze parę kromeczek chleba z masłem przypiec. A teraz daléj! mówcie śmiało!.... Wy mi wcale nie przeszkadzacie!
I nie było rzeczywiście wielkiéj obawy, aby mu ktokolwiek mógł był przeszkodzić, gdyż sobie z tém stałém przedsięwzięciem zasiadł, walecznie rąbać i pałaszować, dopokąd nieprzyjaciela ze stołu nie zmiecie.
— Dobrześ się wczoraj sprawił mój drogi, — rzekł Żyd; — prawdziwie, przedziwnie! Sześć szylingów i dziewięć sixpensów pierwszego dnia zaraz, to dalibóg bardzo ładnie. Ta gałęź naszego przemysłu jeszcze bogacza z ciebie zrobi.
— A niezapominajcie przecież o trzech kubkach od piwa i garnuszku do mleka! — odparł Bolter.
— Nie, nie, mój drogi, niezapominam, nie! — odpowiedział Żyd. — Kubki od piwa dowodzą w tobie wielkie zdolności, lecz garnuszek od śmietanki był dowodem mistrzowskiéj zręczności;...... wysokiego jeniuszu! —
— Jak na początkującego tom się w istocie nie źle sprawił, — zauważył pan Bolter z zadowolnieniem. — Kubki wziąłem z poręczy jakiegoś podziemia, a garnuszki stały na ulicy przed jakimś domem gospodnim. Pomyślałem sobie tedy, żeby łatwo od deszczu zardzewieć mogły, albo się téż może zaziębić, wy wiecie przecież, ha! ha! ha!
Żyd udał także iż się serdecznie śmieje, a pan Bolter, przyszedłszy z uniesienia swéj wesołości do siebie, zaczął na nowo chleb walecznie ćwiertować, tak, że wkrótce ani kawałeczka więcéj nie pozostało.
— Mam robotę dla ciebie Bolter, — rzekł Fagin, nachyliwszy się przez stół do niego.
— Dobrze, — odpowiedział Bolter; — tylko mię na wielkie niebezpieczeństwo nie wystawiajcie, lub téż znowu do jakiego urzędu policyjnego po raz drugi nie wysełajcie; gdyż wam raz na zawsze powiadam, że mi się to wcale nie podoba.
— W tém, czego ja od ciebie żądam, niema najmniejszego niebezpieczeństwa,..... najmniejszego niebezpieczeństwa, — odparł Żyd; — chodzi tu tylko o szpiegowanie kobiety.
— Staréj czy młodéj? — zapytał Bolter.
— Młodéj! — odpowiedział Fagin.
— Na tém to się bardzo dobrze rozumiem, — rzekł Bolter. — Jeszcze kiedym do szkoły chodził tom w tém celował. Cóż mam u niéj wyszpiegować! Może kogo....
— Nie, nie, nikogo! — przerwał mu Żyd. — Będziesz mi tylko zawsze donosił, gdzie bywa, co robi, z kim rozmawia, a szczególnie co mówi, jeżeli to być może;.... będziesz musiał spamiętać ulicę, jeżeli to jest ulica;..... dom, jeżeli to jest dom jaki, i donieść mi wszystko jak najdokładniéj, cokolwiek tylko słyszeć lub widzieć będziesz.
— A cóż mi dacie za to?
Zapytał Noa, stawiając na stole kubek z piwem i spoglądając z chciwością na Żyda.
— Jeżeli się tego podejmiesz i dobrze sprawisz, mój drogi, dostaniesz funt szterlingów!.... czy słyszysz, funt cały! — rzekł Fagin, chcąc jego gorliwość pobudzić, i do tego jak najprędzéj skłonić. — Jeszczem nigdy tyle niepłacił za żadną pracę, przy któréj niewiele zyskać można.
— Któż to jest? — zapytał Bolter.
— Jedna z naszych!
— Doprawdy! — zawołał Noa, kręcąc nosem. — Czy jéj nieufacie, co?
— Ona jakąś nową znajomość sobie znalazła, mój drogi, a mnie bardzo wiele na tém zależy dowiedzieć się, jaka to jest ta znajomość, — odpowiedział Żyd.
— Rozumiem, rozumiem, — zawołał Noa; — aby mieć tę przyjemność z nimi się zaznajomić, jeżeli to są ludzie zacni, nieprawda? ha! ha! ha!... No spuśćcie się na mnie!
— O ja o tém bardzo dobrze wiedziałem, że się z chęcią do tego weźmiesz!
Odpowiedział Fagin, uradowany mocno tym skutkiem pomyślném swego przedstawienia.
— Zapewnie, zapewnie! — odparł Noa. — A terazże mi powiedzcie, kto ona jest? Gdzie na nią mam czekać? i kiedy się mam za nią udać?
— O tém wszystkiém dowiesz się odemnie, mój drogi, gdy czas na to przyjdzie. Jak cię będę potrzebował, to ci ją pokażę, — rzekł Fagin. — Bądź tylko zawsze gotów, a o resztę się nie troskaj!
Tego dnia w nocy, i następnéj nocy, i przez kilka jeszcze nocy szpieg ten siedział w swych butach wysokich i ubiorze woźnicy od ciężarów ubrany i gotów do swojéj wycieczki na każde zawołanie Żyda.
Sześć wieczorów minęło,...... sześć długich, przykrych...... nieznośnych wieczorów,..... a Żyd codziennie w nocy do domu powracał z nadzieją zawiedzioną, niecierpliwością niewysłowioną dręczony, i za każdą razą krótko rzekł, iż niema jeszcze czasu.
Siódmego dnia nakoniec wcześniéj z wieczora jak zwykle powrócił, z uniesieniem radości, którą zaledwie pohamować zdołał. Była to Niedziela.
— Dzisiaj wieczorem z domu wyjdzie, — rzekł Fagin, — a ja wiem z pewnością, że ona tam pójdzie, gdzie się czegoś będziemy dowiedziéć mogli, gdyż przez cały dzień sama jedna siedziała, a ten człowiek, którego się nadzwyczajnie boi, niepowróci tak rychło, może aż nad rankiem dopiero. Chodź teraz ze mną,.... tylko żywo!
Noa się natychmiast zebrał, niewyrzekłszy ani słowa, albowiem taki zapał nadzwyczajny i dziwny Żyda zagrzewał, że i on się nim od niego zaraził.
Natychmiast z pośpiechem największym dom opuścili, i rzuciwszy się w błędnik uliczek wązkich, zawiłych, dostali nakoniec do gospodniego domu, któren Noa na pierwszy rzut oka poznał; był to bowiem ten sam, w którym pierwszą noc zaraz po swojém przybyciu do Londyna przepędził.
Już godzina jedynasta minęła, a drzwi były zamknięte. Fagin świsnął z cicha, a one się po cichutku natychmiast otworzyły. Obaj weszli bez najmniejszego szmeru do gospody, a drzwi się za nimi natychmiast zawarły.
Fagin ani słówka tą razą nie rzekł, lecz na migi z tym chłopcem się rozmówił, który mu drzwi otworzył, owe tajne, malutkie, jednoszybowe okienko Noemu wskazał, na stołku mu stanąć kazał i przypatrzeć się dobrze téj osobie, która w pobocznéj izbie siedziała.
— Czy to jest ta kobieta? — zapytał po cichutku.
Żyd kiwnął głową na znak potwierdzenia.
— Nie mogę widzieć dobrze jéj twarzy, — szepnął Noa. — Patrzy na dół, a świeca w tyle za nią stoi.
— Stój tylko na miejscu!
Szepnął mu Fagin i skinął oraz na Barneya, który natychmiast znikł.
Za kilka chwil wszedł do izby pobocznéj, udał że świecę chce objaśnić i postawił ją przytém tak, że światło na jéj oblicze padało, gdy głowę do góry podniosła; Żydek bowiem kilka słów umyślnie do niéj przemówił, aby ją skłonić do obrócenia swéj twarzy.
— Teraz to ją widzę, — szepnął szpieg.
— A czy dobrze? — zapytał Fagin.
— Mógłbym ją teraz pomiędzy tysiącem poznać, — odpowiedział Noa.
W tém Nancy wstała i zabierała się do wyjścia.
Noa zeskoczył śpiesznie ze swego krzesła, a drzwi téj chwili się otworzyły i dziewczyna w nich się pojawiła.
Fagin się z nim w okamgnieniu po za małą zasłoną ukrył, która w głębi téj izby mały kącik odgraniczała, a obaj dech w sobie nawet zaparli, dopokąd dziewczyna ich nie wyminęła i temi samemi drzwiami na ulicę niewyszła, któremi i oni weszli.
— Pst! — zawołał po cichu Barney, który jéj drzwi otworzył, — teraz czas!
Noa z Faginem jedném spojrzeniem się porozumiał i śpiesznie z izby wypadł.
— Na lewo! — szepnął mu Barney do ucha, — weź się na lewo i przejdź na drugą stronę.
Noa tego polecenia usłuchał, i poznał przy świetle lampy postać dziewczyny, w niejakiéj odległości od niego żywo pośpieszającéj.
Noa pobiegł za nią czémprędzéj, i zbliżył się do niéj o tyle, o ile to z roztropnością się zgadzało, a potém na drugą stronę ulicy przeszedł, aby jéj ruchy tém lepiéj mieć na oku.
Kilka razy dziewczyna z trwogą naokoło się obejrzała, i raz nawet na miejscu zatrzymała, aby parę osób przepuścić, które tuż za nią szły.
Czém daléj szła, tém więcéj odwagi nabierać musiała, jak się zdawało, gdyż krok jéj stawał się śmielszy i pewniejszy.
Noa szedł ciągle za nią w przyzwoitém oddaleniu, i śledził okiem bystrém jéj ruchy.
Dopełnienie przyrzeczenia.
Zegar na wieży wybił już trzy ćwierci godziny na dwunastą, kiedy dwie postaci na moście Londyńskim się zjawiły.
Jedną była kobieta, biegnąca krokiem lekkim, szybkim, która ostrożnie i troskliwie na wszystkie strony się oglądała, szukając niby oczyma jakiegoś spodziewanego przedmiotu; drugą zaś mężczyzna, który się ciągle w największéj ciemności, jaką tylko mógł znaleźć, za nią skradał, zawsze w pewnéj, niezmiennéj odległości od niéj się trzymał, stawał jeżeli i ona stanęła, i natychmiast z pośpiechem największym za nią się rzucał, jeżeli ona daléj pobiegła, nigdy się jednak w swym zapale śledzenia jéj tak dalece niezapomniał, aby ją miał kiedy wyprzedzić.
Tak więc przebyli most z jednego końca na drugi, gdy się nagle dziewczyna, w swoich poszukiwaniach niespokojnych widocznie zawiedziona, obróciła i wracać zaczęła.
Ten ruch był szybki i niespodziewany; ale ten, który ją ani na chwilę z oka niespuszczał, miał się zawsze na baczności, uskoczył natychmiast w zakątek, przez słupy mostowe utworzony, przechylił się przez poręcz, aby tém łatwiéj twarz swoję ukryć, i oko jej ułudzić, czekał w téj postawie tak długo, dopokąd go niewyminęła i na drugą stronę mostu nieprzeszła, a widząc, że już w téjże saméj odległości od niego być musi, w jakiéj dotąd ciągle od niéj zostawał, zerwał się śpiesznie i pobiegł za nią.
Na środku mostu kobieta się zatrzymała. Ów mężczyzna zatrzymał się także.
Była to noc bardzo ciemna. Dzień był także nienajmilszy, a tak i mało luda o téj późnéj godzinie i w tém miejscu odległém się znajdowało;.... a ci którzy tędy przechodzili, biegli śpiesznie, najpodobniéj nie widząc, a z pewnością ani na to niezważając, czyli to mężczyzna lub kobieta im się przygląda.
Pojawienie się tych ludzi w tém miejscu, niebyło wcale spowodowane tym zamiarem, aby ściągnąć na siebie natrętną uwagę osób z tego najlichszego motłochu Londynu, których droga na ten most zapewne dla tego jedynie sprowadziła, aby sobie miejsce nieco bezpieczniejsze i przed zimnym wiatrem i słotą trochę bardziéj ochronione koło jakiego słupa lub posągu kamiennego wynaleść, i przez noc na niém spocząć.
Owe postacie obie stały zatém spokojnie, ani słówka do nikogo niemówiąc, a nikt też w odwet ani słówka do nich nieprzemówił.
Mgła gruba pokrywała całkiem rzekę, i tłumiła blask czerwonawy ognisk, na kilku małych nad brzegami spoczywających statkach płonących, a przy tém świetle słabém, ciemném, domy i budynki po nad rzeką leżące w jedną ciemną, dziwaczną massę spłynęły.
Owe stare, wysokie, odwieczne składy po obu stronach rzeki, wznosiły się ciężko i ciemno, w zarysach zatartych po nad tłum gęsty dachów, szczytów i kominów, i spoglądały ponuro na strumień płynący, za nadto ciemny i czarny, aby ich kształty odbić.
Śród téj mgły i ciemności widać było wieże dwóch starych kościołów: Zbawiciela i śgo. Magnusa,.... tych dwóch odwiecznych i olbrzymich stróżów tego mostu starego, lecz maszty, żagle statków pod mostem i wysoko się pnące wieże innych kościołów ginęły albo w mgle, albo w oddaleniu.
Dziewczyna się już kilka razy po moście tam i napowrót przeszła, trwogą i niespokojnością miotana,.... a niewidomy jéj towarzysz krok w krok za nią te same obroty odbywał,..... gdy zegar donośny na wieży śgo. Pawła biciem swojém skonanie tego dnia głosić zaczął.
Północ się nad tém ludném miastem unosiła.
Północ zaległa zarówno pałace i najlichsze szynkownie; tak więzienia, jak i domy obłąkanych; tak domy porodnicze, jak i kruchty i trupiarnie,...... tak izby, w których chorzy, jak i te, w których zdrowi spoczywają; tak ciała strętwiałe, skostniałe, jak i ciałka miękkie rumiane, kwitnące dzieciny;....... północ bez wyjątku wszystko zaległa.
Zaledwie chwil kilka po uderzeniu ostatniém zegaru przeminęło, dał się słyszeć turkot nadjeżdżającego powozu, który się w niejakiéj odległości od mostu zatrzymał. Dziewczyna młoda wysiadła z niego w towarzystwie jakiegoś Jegomości z siwawym już włosem, powóz odprawiła, i natychmiast kroki swoje ku mostowi zwróciła.
Zaledwie ci nieznajomi nogą na moście stanęli, owa postać niewieścia naraz się zatrzymała, i natychmiast na przeciwko nich pobiegła.
Owi nieznajomi szli sobie powoli drogą, spoglądając naokoło siebie z wyrazem ludzi, którzy się czegoś spodziewają, ale mało nadziei mają, aby się ono spełnić miało; lecz gdy dziewczynę nadchodzącą spostrzegli, natychmiast się zatrzymali, wydawszy okrzyk zadziwienia, który jednak natychmiast stłumili, widząc, że jakiś człowiek, w ubiorze woźnicy ze wsi do nich się zbliżył,.... i téjże saméj chwili o nich się przechodząc otarł.
— Chodźmy z tąd!...... chodźmy! — ozwała się Nancy skwapliwie. — Ja się czegoś lękam tutaj z wami rozmawiać... Chodźmy z tąd,.... oddalmy się ludziom z drogi,.... zejdźmy lepiéj po tych schodach kilka stopni na dół!
Gdy to dziewczyna wyrzekła, i ręką wyciągniętą to miejsce wskazała, na które z nimi na rozmowę udać się pragnęła, ów wieśniak się właśnie obejrzał, i pytając się ich rubasznie, dla czego drogę całą zabierają, tak że koło nich przejść trudno, daléj potoczył.
Schody, które Nancy swym znajomym wskazała, znajdowały się z téj strony mostu, na któréj się kościół naszego Zbawiciela znajdował, i prowadziły z brzegu na dół ku rzece, w miejsce, do którego statki mniejsze zwykle przybijają. Do tych więc schodów ów mężczyzna, który na woźnicę ze wsi wyglądał, śpiesznie dobiegł tak że go nikt niewidział, a obejrzawszy się ostróżnie naokół, zaczął po nich na dół schodzić.
Schody te stanowią część mostu, i mają trzy oddziały.
Tuż przy końcu drugiego oddziału tych schodów, spuszczając się na dół, ściana murowana po lewéj ręce przestaje, kończąc się w słup piękny, ozdobny, ku Tamizie zwrócony.
W tém miejscu stopnie oddziału niższego są nieco szersze, tak że osoba, któraby się po za ten słup i ściankę ukryła, przez nikogo widzianą być niemoże, choćby się ktoś tuż koło niéj na ostatnim nawet stopniu tego oddziału znajdował.
Gdy ów przebrany woźnica do tego miejsca doszedł, rzucił okiem szybko na około, a niewidząc nigdzie miejsca dogodniejszego dla siebie, aby się ukryć, zwłaszcza, iż się obawiał, żeby owi nieznajomi tuż za nim nadejść mogli, wśliznął się więc za mur, stanął koło słupa, plecyma o niego oparty, i czekał tutaj, pewien, że oni daléj na dół niezejdą; a gdyby na przypadek rozmowy ich słyszeć niemógł, to przynajmniéj natychmiast jak najbezpieczniéj za nią się mógł udać, gdyby do siebie wracała.
Noemu tak długo czas upływał na tém miejscu samotném, w którém się ukrył, a szpieg ten tak żarliwie tajemnicze powody przeniknąć pragnął, które ją do rozmowy i schadzki, jakiéj się nigdy widzieć niespodziewał, skłoniły, że on już nieraz rzecz całą za straconą uważał myśląc sobie, że albo w górze się zatrzymała, albo też w jakie inne miejsce udała, aby swoję rozmowę tajemniczą z owemi nieznanemi obcemi do skutku przywieść.
Już nawet z rozpaczy kryjówkę swoję opuścić zamyślał, i udać się na górę, aby się za nimi obejrzeć, w tém nagle odgłos stąpania po schodach uszu jego doleciał, a niebawem i głosów, tuż blizko niego już rozmawiających.
Słysząc to, lepiéj się jeszcze do muru przytulił, dech w sobie zaparł, i uważnie nadsłuchiwał.
— Jak się mi zdaje, tobyśmy już dość daleko byli, — ozwał się głos; musiał to być z pewnością głos owego starego Jegomości. — Niemogę tego dopuścić, aby ta młoda panna choćby o krok jeden jeszcze daléj na dół schodziła. Nie jeden byłby i tak daleko za tobą nie poszedł, moja kochana; widzisz tedy sama, żeśmy ci bardzo wiele zaufali.
— Mnie zaufali! — zawołała dziewczyna, która owych nieznajomych w to miejsce sprowadziła. — Jesteś panie, jak widzę, bardzo podejrzliwym,...... ostrożnym. Mnie zaufali! Ale to nic nieszkodzi,.... nic nieszkodzi!
— Powiedzże mi jednak, — ozwał się staruszek nieco łagodniéj, — w jakim celu sprowadziłaś nas w to miejsce? Dla czegóżeś mi niepozwoliła na górze się z tobą rozmówić, tam gdzie jakie takie światło przecież mamy, i ludzie czasami się przejdą, zamiast nas tutaj w tę ciemną i przerażającą otchłań prowadzić?
— Jużem ci, panie, z początku zaraz powiedziała, — odparła Nancy, — żem się bała z tobą na górze rozmawiać. Niewiem co mi jest takiego, — dodała dziewczyna, wzdrygnąwszy się cała, — lecz taki dreszcz, taki przestrach przerażający dzisiaj mię wskróś przeszywa, taka niespokojność dręczy, iż zaledwie ustać mogę. —
— Niespokojność, przestrach, a to przed czém? — zapytał staruszek nad nią się litujący.
— Trudnoby mi było powiedzieć, przed czém, — odpowiedziała dziewczyna. — Jabym chętnie w grobie teraz leżała. Jakieś myśli okropne o śmierci, widziadła białych całunów krwią pobryzganych, i jakaś dziwna bojaźń, trwoga, jakbym się w ogniu piekła, przez cały dzień mię udręczała. Czytałam dzisiaj książkę dla rozrywki i przepędzenia krótszego czasu, lecz zamiast głosek te widziadła mi ciągle przed oczyma stawały. —
— Urojenia, przywidzenia i nic więcéj, — rzekł na to staruszek, chcąc ją uspokoić.
— Nie, nie jest to żadne przywidzenie, — odpowiedziała dziewczyna nieco chrypliwie. — Ja bym na to przysięgła, żem na każdéj kartce pismem wielkém, czarném, to słowo: trumna, wyryte widziała,.... a przechodząc dziś przez ulicę trumnę tuż przed oczyma mi przeniesiono.
— To nie jest nic szczególnego, — odpowiedział staruszek; — i mnie samego już nieraz z trumnami mijano.
— Prawdziwemi, — odparła dziewczyna; — ale ta nią nie była.
Ona to wszystko z taką żałobą dziwną, niepojętą w głosie mówiła, że tajemnego słuchacza okropność nieraz wskróś przejęła; krew mu nawet ze zgrozy w żyłach stygła, słysząc dziewczynę te słowa wymawiającą. —
Noa jeszcze nigdy tak błogiego uczucia nie doznał, jak wtedy, kiedy miły, dźwięczny, słodziuchny głos Rózi usłyszał, proszącéj Nancy, aby się uspokoiła, i takiem myślom i przywidzeniom ponurem, groźnem, nieoddawała.
— O proszę z nią trochę łagodniéj i przyjaźniéj mówić, — rzekła dziewczyna do swego towarzysza. — Biedna dziewczyna! Jak się zdaje to jéj tego wielce potrzeba.
— Wasze dumne, nabożne kobiety byłyby, widząc mię w tym stanie téj nocy, głową nademną wstrząsały i o piekle, mękach, i zemście Boga mi prawiły; — zawołała czule biedna Nancy. — Ach panno, luba, droga panno! dla czegóż ci, co wybranemi od Boga być mają, nie są tak pobłażającemi, tak litościwemi i łagodnemi dla nas biednych, nędznych istót, jak ty, droga panno, co wszystko hojnie posiadasz, co zaletę i powab dla kobiety stanowić może, młodość, piękność i dobroć; mogłabyś przeto bezpiecznie o wiele być dumniejszą, i nie tak skromną, jak teraz.
— Ach! — zawołał staruszek. — Jeżeli Turek modlitwy swoje chce odprawiać,..... obmywa poprzód czysto swe oblicze, i zwraca ono ku wschodowi. Ci zaś ludzie wszelką pogodę, uprzejmość i przyjemność oblicza przy starciu się ze światem wielkim poprzód ścierają, i zwracają ono potém ku stronie najciemniejszéj nieba. Jeżelibym pomiędzy Turkiem i Faryzeuszem miał wybierać, tobym się śmiało na pierwszego zgodził.
Staruszek się z tą mową do swéj młodéj towarzyszki zwrócił, i to w tym celu widocznie, ażeby biednéj Nancy tyle czasu dozwolić, iżby się opamiętać i do siebie przyjść mogła.
W kilka chwil staruszek wprost do niéj się odezwał.
— Przeszłéj Niedzieli tutaj cię nie było, — rzekł.
— Niemogłam przyjść, — odpowiedziała Nancy, — gdyż mię przemocą przytrzymano.
— A to kto?
— Bill!.... Ten sam, o którym téj pannie już raz wspomniałam.
— Spodziewam się jednak, że cię nikt dotąd jeszcze w podejrzeniu niema, iż jakie związki utrzymujesz z obcemi ludźmi względem tego przedmiotu, który nas tego wieczora w tém miejscu zgromadził, — zapytał staruszek z trwogą.
— Nie, — odpowiedziała dziewczyna, wstrząsnąwszy głową. — Nie jest to jednak rzeczą łatwą dla mnie opuścić go, ażeby nie wiedział, gdzie i po co idę. Byłabym się nawet i z panną owego wieczora nie była widziała, gdybym mu była opium do lekarstwa nie wmięszała, które wypił, nimem się oddalić mogła.
— Czy się obudził, nimeś do domu powróciła? — zapytał staruszek.
— Nie; i żaden z nich w podejrzeniu mię niema.
— To dobrze, — odparł staruszek, — a terazże mię posłuchaj!
— Jestem gotowa! — odpowiedziała dziewczyna po małéj chwili namysłu.
— Ta panna, — rzekł wtedy staruszek, — powierzyła mnie i kilku jeszcze przyjaciołom, na których wierność i szczerość z ufnością spuścić się może, to wszystko, coś jéj przed dwoma tygodniami pod największą tajemnicą opowiedziała. Muszę ci teraz wyznać, żem z początku powątpiewał, czyli twojem wyznaniom zupełnie zaufać możemy; ale teraz jestem przekonany, iż to wszystko jest prawdą, a ty byłaś szczerą.
— Tak jest, byłam nią! — odpowiedziała dziewczyna poważnie i otwarcie.
— Powtarzam jeszcze raz, iż o tém jestem przekonany. Aby ci zaś dowieść, że wszelką ufność w tobie pokładam, powiem ci więc szczerze, bez ogródki, żeśmy sobie stanowczo zamierzyli tajemnicę, jakakolwiek ona będzie, przestrachem i bojaźnią z owego Monksa wydobyć. Lecz jeżeli,.... — ciągnął staruszek daléj,...... jeżeli go nie będziemy mogli schwytać, lub téż schwyciwszy go, nie będziemy mogli z niego tego wydostać, co wiedzieć pragniemy, to nam musisz wydać.... Żyda.
— Fagina! — zawołała dziewczyna przerażona.
— Tak jest;.... ten człowiek musi nam być przez ciebie wydany, — powtórzył staruszek.
— Nigdy!..... przenigdy!..... nie, tego nigdy nie uczynię! — odparła dziewczyna. — Jakkolwiek on jest prawdziwym z piekła szatanem, a nawet przeciwko mnie gorszym jeszcze od szatana,...... ja tego jednak nigdy nie uczynię!
— Więc niechcesz?
Zapytał staruszek, który się na tę odpowiedź przysposobionym być zdawał.
— Nie! — odpowiedziała dziewczyna.
— Powiedzże mi dla czego?
— Dla jednéj przyczyny, — odparła dziewczyna stanowczo, — dla jednéj i bardzo ważnéj przyczyny, o któréj ta panna wie bardzo dobrze, i mnie teraz poprzeć zechce; a ja jestem przekonana, że ona to z chęcią uczyni, gdyż mi to sama przyrzekła. Wreszcie i dla tego drugiego powodu, że lubo on życie bardzo złe i haniebne prowadzi, lecz i ja to samo lepszego nie wiodłam. Bardzo wiele z naszych wiodło spólnie to samo haniebne i występne życie, lecz ja ich zdradzać nie myślę,.... gdyż i oni by mię byli zdradzić mogli,... zostawszy schwytanemi,.... a jednak tego pomimo podłość swoję nie uczynili.
— Jeżeli tak, — zawołał wtedy staruszek żywo, jakby tego był dostąpił, czego właśnie pragnął, — więc wydaj mi Monksa i pozwól mi sobie z nim według mego upodobania postąpić.
— A gdyby on téż innych chciał zdradzić?
— Więc ci daję moje słowo uczciwości, iż w takim wypadku wszelkie inne wyznania jego w niepamięć puścimy, i na nie wcale zważać nie będziemy, jeżeli się nam tylko to, czego pragniemy z niego wybadać uda. W życiu Oliwera muszą zachodzić okoliczności, którebyśmy niechętnie przed oko publiczności stawić chcieli, a jeżli tylko prawdę z niego wybadamy, to nikogo w nieprzyjemności wikłać nie zamierzamy.
— A jeźli to nie nastąpi?.... jeźli się prawdy z niego dobyć nie uda? — zarzuciła dziewczyna.
— Wtedy, — odpowiedział staruszek, — bez twego zezwolenia Żyda przed sądy nie stawiemy. Lecz w takim wypadku będę ci mógł dać dowody takie, jak się spodziewam, że ty sama na to chętnie zezwolisz.
— Czy mi panna za to ręczy? — zapytała dziewczyna skwapliwie.
— Ręczę! — odpowiedziała Rózia; — daję ci moje najszczersze słowo!
— Czy Monks się nigdy o tém nie dowie, od kogo państwo o tém wszystkiém wiecie? — zapytała powtórnie dziewczyna po chwili milczenia.
— Nigdy! — odpowiedział staruszek. — Będziemy we wszystkiém tak ostrożnie sobie postępować, że on nawet ani podejrzenia na ciebie mieć nie będzie.
— Skłamałam już nieraz i żyłam od dziecieństwa pomiędzy samemi kłamcami, — ozwała się dziewczyna po chwili milczenia, — jednak słowu pańskiemu zaufam. —
Otrzymawszy od staruszka i jego towarzyszki najświętsze przyrzeczenie,.... iż bezpiecznie na ich słowo spuścić się może, zaczęła im kreślić wierny opis położenia i zewnętrzności owéj karczmy, z któréj dzisiaj na widzenie się z niemi poszła, lecz głosem tak cichym, że niepodobna było podsłuchującemu Noemu bardzo często tego zrozumieć, co im mówiła.
Z tego, iż co chwila mowę ucinała, można było wnosić, iż staruszek sobie na prędce wszystkie jéj zwierzenia zapisuje.
Gdy już dokładnie całe wnętrze domu opisała, a nawet i objaśniła, z któregoby miejsca Monksa najlepiéj wyśledzić można, nie zwróciwszy na siebie niczyjéj uwagi, dzień i godzinę, o któréj on do téj karczmy zwykł przychodzić, ucięła mowę na chwilę, aby sobie rys i zewnętrzność jego poprzód jak najdokładniéj przypomnieć.
— On jest wzrostu wysokiego, — rzekła nakoniec, — silnie zbudowany, lecz nie bardzo mocny. Chód jego jest cichy, skradający się, a idąc ma ten zwyczaj przez ramię w tył się oglądać, najprzód przez jedno, a potém przez drugie. Proszę o tém nie zapominać, gdyż jego oczy tak głęboko leżą, jakem jeszcze u nikogo nie widziała, i po tych dwóch znakach jedynie pomiędzy tysiącem by go poznać można. Twarz ma smaglawą, ciemną, włos i oczy czarne, a lubo dwadzieścia sześć do dwudziestu ośmiu lat najwięcéj mieć może, jednak już stary, zwiędniały wygląda. Usta miewa bardzo często sine, pokrwawione, poranione od zębów, gdyż na wielką chorobę bardzo często cierpi, i nieraz sobie ręce, piersi porani, pokaleczy;.... ale,.... cóż to pana tak mocno uderza? — zapytała dziewczyna, ucinając nagle mowę.
Staruszek skwapliwie jéj odpowiedział, że o tém nic nie wie, i prosił ją, aby swego opisu nie przerywała.
— Te wszystkie okoliczności, — mówiła daléj dziewczyna, — musiałam sama pierwéj od innych wyłudzić, abym go panu opisać była w stanie, gdyż ja go sama dwa razy tylko w mojém życiu widziałam, a oba razy otulonego w tołubie. Teraz już nie wiem, czyli jeszcze coś więcéj będę mogła o nim panu powiedzieć.... Ale, ale,...... — dodała przypominając sobie. — Na szyi, tak wysoko, iż część tego z podchustki zobaczyć można, jeżeli twarz obróci, ma....
— Wielkie, czerwone znamie, podobne bardzo do ognika, — przerwał jéj staruszek.
— A to co? — zawołała dziewczyna, — czy go pan znasz?
Młoda towarzyszka staruszka wydała także głośny okrzyk zadziwienia, a wszystko troje na kilka chwil tak mocno zamilkli, że podsłuchujący Noa wyraźnie ich oddech przyśpieszony mógł słyszeć.
— Mnie się zdaje, że go znam, — odpowiedział staruszek obojętnie, przerywając milczenie. — Stósownie do twego opisu, powinienbym go znać w istocie. Zobaczemy jednak. Wszak bardzo wiele ludzi, zupełnie sobie obcych, jednak do siebie jest podobnych,.... być może zatém, że to nie ten sam, co ja myślę.
Staruszek wyrzekłszy to z udaną obojętnością, cofnął się w tył parę kroków, nachylił nad poręcz murowaną, i szepnął z cicha do siebie, tak że ukryty Noa, o parę stóp tylko od niego oddalony, bardzo wyraźnie następne słowa mógł usłyszeć:
— To on z pewnością być musi!
— A teraz, — rzekł głośniéj, zbliżywszy się jednak napowrót do Rózi i Nancy, — do czego innego. Uczyniłaś nam bardzo ważną przysługę młoda dziewczyno, a my byśmy chcieli wdzięczność naszą za to ci okazać. Powiedzże nam, czém ci usłużyć możemy?
— Niczém, — odpowiedziała Nancy.
— Nie spodziewam się, aby to twoją odpowiedzią ostateczną być miało? — odparł staruszek z taką uroczystością i tkliwą szczerością, żeby głos jego najzatwardzialsze serce był zmiękczył. — Rozmyśl się dobrze i powiedz mi, czego sobie życzysz?
— Niczego panie, — odpowiedziała dziewczyna płacząc. — Pan nic dla pomocy mojéj uczynić nie możesz. Dla mnie już niema żadnéj nadziei.
— Ty się sama wszelkiéj nadziei wyrzekasz, — odparł na to staruszek; — przeszłość srogo z tobą się obeszła; roztrwoniłaś skarby nieocenione młodości, któremi nas stwórca raz tylko w naszém życiu wyposaża, i nigdy więcéj nam ich nie udziela; lecz na przyszłość jeszcze liczyć możesz. Prawda że tego powiedzieć nie mogę, iż jest w naszéj mocy, spokój duszy i serca ci powrócić, który tylko wtedy udziałem twoim się stanie, jeżeli go sama szukać będziesz; lecz schronienie bezpieczne i przytułek spokojny czy to w Anglii, czyli téż, jeżeliby ci się tutaj żyć niepodobało, w jakiéj krainie odległéj ci nastręczyć, to jest nietylko w naszéj mocy, ale i najszczerszém naszém życzeniem, gdyż z serca pragniemy pomoc skuteczną ci udzielić. Nim jutrzenka poranna zaświta, nim pierwszy promień wschodzącego słońca na te mętne tonie rzeki padnie, możesz być już ztąd bardzo daleko, po za obrębem wszelkich poszukiwań i śledztwa twoich dawnych towarzyszy, nie zostawiwszy za sobą najmniejszego śladu, któryby im pobyt twój mógł wskazać, tak jakbyś dla nich zupełnie z ziemi zniknęła. Daj się namówić. Jabym nie chciał, abyś raz jeszcze w te otchłanie zdrożności, zbrodni, zepsucia powrócić miała, jedno spojrzenie jeszcze na nie rzuciła, tém powietrzem raz jeszcze oddechała, które zgubą i śmiercią jest dla ciebie, lub téż z którym z dawnych towarzyszów lub towarzyszek twoich najmniejsze słówko jeszcze mówiła. Opuść ich wszystkich, dopokąd jeszcze jest czas i sposobność.
— Ona się da wzruszyć, namówić, — zawołała Rózia; — jestem pewna że téj pomocy nie odrzuci.
— Lecz ja się boję, iż odrzuci, droga panno Różo! — odpowiedział staruszek.
— Tak jest panie, odrzucam, gdyż sobie inaczéj postąpić nie mogę, — odparła dziewczyna po kilku chwilach namysłu i wewnętrznéj walki. — Jestem przykuta do mojego dawnego życia. Ja ono teraz nienawidzę, zgroza i przerażenie na wspomnienie onegoż mię przejmuje, ale się go wyrzec teraz nie mogę. Musiałam już bardzo daleko na drodze występku zajść, że teraz powrócić nie mogę,...... a jednak niewiem, czylibym sił moich i teraz jeszcze nie była doświadczyła, gdybyście byli przed niejakim czasem do mnie w ten sposób przemówili. Ale, — dodała, obejrzawszy się z przestrachem naokoło, — jakaś trwoga niepojęta znowu mię przejmuje. Muszę do domu powracać.
— Do domu! — powtórzyła Rózia, ze znaczącym naciskiem na to słowo.
— Tak jest, do domu! — odparła dziewczyna. — Do takiego domu, jakim sobie pracą mego życia całego zbudowała. O proszę, oddalmy się ztąd. Mógłby mię ktoś zobaczyć lub wyszpiegować. Chodźmy! Chodźmy! O zaklinam państwo, jeżelim wam choćby najmniejszą przysługę uczyniła, więc w całą nagrodę o nic innego nie proszę, tylko żebyście mię samą do domu puścili. —
— A zatém wszystko jest nadaremne, — rzekł staruszek z westchnieniem. — Moglibyśmy ją na niebezpieczeństwo narazić, gdybyśmy ją tutaj dłużéj zatrzymać chcieli. A możeśmy ją nawet dłużéj już zatrzymali, jak ona się tego spodziewała.
— To prawda, prawda! — odpowiedziała Nancy.
— Jakiż koniec życia téj biednéj, nieszczęśliwéj istoty być może? — zawołała Rózia.
— Jaki? — odparła dziewczyna. — Chciéj spojrzyć przed siebie luba panno. Rzuć okiem na te ciemne, mętne tonie. Ileż to razy czytasz w dziennikach o istotach nieszczęśliwych, takich jak ja, które się w rzekę rzucają i topią, nie zostawiając po sobie żadnego żalu, żadnéj istoty żyjącéj, któraby je opłakiwała, lub przynajmniéj za nimi westchnęła. Być może, iż lata jeszcze przejdą, a może już tylko miesiące, tygodnie, lecz w końcu ta sama śmierć i mnie oczekuje.
— O proszę, błagam cię, niemów nam o tém! — odparła Rózia z płaczem rzewnym.
— Takie okropności nigdy już więcéj uszu twoich nie dojdą, droga panno, a Bóg niech cię uchowa, aby taka zgroza!.... Dobra noc! dobra noc! — dodała boleśnie dziewczyna.
Staruszek się odwrócił.
— Oto jest kieska, — zawołała dziewczyna, — uczyń to dla mnie, i przyjmij ją odemnie, abyś kiedyś w godzinę niedostatku, nędzy, potrzeby, jaką taką pomoc miała.
— Nie, nie, — odpowiedziała dziewczyna. — Ja tego nie uczyniłam dla pieniędzy. O proszę mi to pocieszenie przynajmniéj zostawić. Jednak proszę o jaką pamiątkę,.... coś takiego, coś panna przy sobie nosiła..... Coś koniecznie mieć muszę,.... nie, nie,.... tylko nie pierścionek,...... raczéj rękawiczki lub chusteczkę małą,...... coś, cobym przy sobie ukryć mogła na pamiątkę, żeś to nosiła, droga, luba panno! Tak!.... Niech was pan Bóg błogosławi!.... Bywajcie państwo zdrowi! Dobra noc! dobra noc!
Wzburzenie gwałtowne téj dziewczyny i obawa, aby ją nie odkryto i nie zdradzono, coby ją na wielkie niebezpieczeństwo narazić mogło, skłoniła staruszka do uskutecznienia jéj prośby, i oddalenia się natychmiast z tego odległego i samotnego miejsca.
Wkrótce dał się słyszeć szmer kroków po schodach do góry idących, a mowa i szepty ustały.
Niebawem postać staruszka i jego powabnéj towarzyszki na moście się pojawiła. Na ostatnim schodzie się zatrzymali.
— Cicho! — zawołala Rózia, nadsłuchując uważnie. — Czy nie zawołała? Mnie się zdawało, żem głos jéj usłyszała?
— Nie, nie, moja luba panno! — odpowiedział Brownlow, obejrzawszy się na dół ze smutkiem. — Ona się jeszcze z miejsca nie ruszyła, i nie ruszy nawet pierwéj, nim się z téj okolicy nie oddalemy.
Rózia Maylie jeszcze się ociągała, lecz staruszek ją wziął pod rękę, i przemocą prawie z tego miejsca odprowadził. Gdy już zupełnie zniknęli, Nancy padła jak długa na stopień kamienny, i strumieniem gorżkich łez się zalała, które jéj sercu boleścią uciśnionemu niejaką ulgę sprawiły.
Po niejakiéj chwili podniesła się, wstała, i krokiem słabym, wlekącym, po schodach do góry się wpięła.
Noa, całém wydarzeniem nadzwyczajnie zdziwiony, pozostał jeszcze przez kilka chwil nieruchomy na swojém dawném miejscu, a obejrzawszy się potém ostrożnie na wszystkie strony, i upewniwszy się, że naokoło ani żywéj duszy nie widać, wysunął się z największą przezornością ze swojéj kryjówki, i szedł do góry po schodach zwolna, w cieniu otaczającego muru, na ten sam sposób jak i wtedy, kiedy na dół schodził.
Gdy do najwyższego schodu doszedł, rzucił pierwéj przezornie kilka razy okiem naokoło, aby się upewnić, że go nikt nie śledzi, a potém jak najśpieszniéj na ulicę wypadł, i znanemi drogami pędem do mieszkania Żyda zdążał.
Skutki zgubne.
Było to może koło czwartéj godziny z rana;...... o téj porze, którąby w jesieni snadnie konaniem nocy nazwać można,.... kiedy ulice puste, głuche, milczenie najgłębsze pokrywa,.... kiedy nawet dźwięki drzemać się zdają,...... a rozpusta, pijaństwo hałaśne do domu się już udało, aby słodko śnić i spocząć;... o téj tedy cichéj, spokojnéj porze dnia Fagin siedział czuwając w swéj ohydnéj pieczarze z obliczém tak wybladłém, pomięszaném, zmienioném, a oczyma tak czerwonemi, krwią zabiegłemi, że nie na człowieka, ale na ohydne, okropne straszydło, które z grobu swego powstało, przez złego ducha dręczone i chłostane, wyglądał. —
Siedział skulony przy kominku, na którym wcale ognia nie było; otulony w starą, połataną kołdrę, oczy mając zwrócone na świecę dogorywającą, która tuż koło niego na małym stoliku stała. Rękę prawą trzymał przy ustach, i w myślach ponurych cały zatopiony, obgryzał swe czarne, brudne paznokcie, a z jego dziąseł sinych kilka zębów przednich sterczało, które do kłów psa, lub ostrych zębów szczura wielkie podobieństwo miały.
Na sienniku na ziemi leżącym, spoczywał Noa Claypole, twardym snem ujęty.
Na nim to oczy starca bardzo często na chwilę spoczywały, lecz je natychmiast na świecę napowrót odwracał, która się już całkiem prawie wypaliła, a knot w długich, przepalonych kawałkach na lichtarz spadający i łój świecy topiącéj się przez to, i po lichtarzu aż na stół się zlewający, jasno dowodził, że myśli jego czém inném zupełnie zajęte były.
A to w istocie prawdą było.
Zmartwienie największe, iż najlepsze jego zamysły tak zniweczone zostały,...... śmiertelna nienawiść do dziewczyny, która się z ludźmi obcemi w stosunki wejść i zdradzić go ośmieliła,.... nieufność największa w szczerość jéj postanowienia niezdradzenia go nigdy,.... gorycz z doznanego zawodu, iż się mu nad nienawistnym Billem pomścić nie udało,..... obawa przed odkryciem, zniszczeniem, osądzeniem i śmiercią,..... wściekłość dzika, niepohamowana, tém wszystkiém jeszcze bardziéj podburzona,...... oto były te myśli, uczucia, które sercem jego miotały, tłumnie, strumieniem nieprzerwanym po jego głowie się uwijały, cisnęły, mąciły, kręciły, wirowały, jakby jakiś nowy zamiar, zgubniejszy, czarniejszy od wszystkich dotąd umyślanych, ze swego łona wydać chciały.
Tak siedział długo, bardzo długo, niezmieniwszy ani razu swéj postawy, niedając najmniejszéj baczności na czas upływający, aż nakoniec odgłos stąpania na ulicy doszedłszy jego nadzwyczaj czujnego ucha, uwagę jego na siebie zwrócił.
— Przecież raz! — mruknął Żyd, przesunąwszy ręką po wyschłych, spieczonych ustach; — raz przecież przybywa!
Téj chwili dał się słyszeć cichy odgłos dzwonka.
Fagin natychmiast wyszedł, i powrócił niebawem w towarzystwie człowieka, otulonego aż po brodę, który zawiniątko niósł pod pachą.
Gdy ten nieznajomy sobie usiadł, tołub z siebie zrzucił, pokazała się twarz odrażająca Billa Sikes.
— Oto masz! — zawołał Bill, rzuciwszy zawiniątko na stół. — Weź to pod swoję opiekę i stop, jak tylko będziesz mógł najkorzystniéj! Nie mało mię to trudu i pracy kosztowało. Myślałem, iż przed trzema godzinami jeszcze powrócę.
Fagin wziął zawiniątko, i rzuciwszy ono do skrzyni swojéj, powrócił na swoje dawne miejsce, niewyrzekłszy ani słowa.
Przez ten cały czas Żyd ani na chwilę oczu swoich z niego nie spuścił, a gdy teraz naprzeciw niego usiadł, tak że obaj sobie oko w oko patrzeć mogli, on wzrok swój w nim utopił, z tak mocno drżącemi usty, obliczem owemi burzliwemi uczuciami, sercem jego od kilku godzin miotającemi, tak okropnie zmienioném, że zbójca poniewolnie z krzesłem w tył od niego się odsunął, i z przerażeniem na niego spojrzał.
— Cóż się znowu takiego stało? — zawołał Sikes. — Czegóż na mnie tak okropnie spoglądasz?.... Cóż, czy otworzysz gębę?
Żyd podniósł prawą rękę do góry, i kiwnął parę razy swym palcem drżącym, lecz wzburzenie jego tak wielkie było, że przez chwilę ani słowa wyjąkać nie zdołał. —
— Przekleństwo na twoje oczy! — zawołał Sikes, z pewną niespokojnością rękę do zanadrza wsuwając. — Ten człowiek oszalał. Muszę się przed nim mieć na ostrożności.
— Nie bój się, nie bój, Billu! — odpowiedział nakoniec Fagin, odzyskawszy mowę. — To nie ty,... nie ty Billu!.... Ja nic niemam przeciwko tobie Billu!.. nic niemam!
— Czy tak,..... niemasz nic przeciwko mnie?..... niemasz nic?.... — odparł Sikes, spoglądając na niego ostro, i wkładając pistolet do bocznéj kieszeni, aby go wygodniéj mógł mieć pod ręką. — To wielkie szczęście.... dla jednego z nas. Wszystko jedno dla którego.
— Ja ci mam coś powiedzieć Billu, — ozwał się Żyd, przysuwając sobie krzesło bliżéj do niego; — coś, co cię jeszcze bardziéj jak mnie oburzy.
— Czy tak? — odparł Zbójca niedowierzając. — A więc mów? tylko żywo, gdyż Nancy będzie myślała, żem gdzie przepadł lub zginął!
— Zginął! — zawołał Fagin. — Ona się już w myśli na to przysposobiła!
Sikes spojrzał z niewypowiedzianém przerażeniem na Żyda, a niemogąc z jego pokurczonego oblicza nic stanowczego wybadać, wyciągnął dłoń swoję potężną, chwycił Fagina za kołnierz, i wstrząsnął nim co siły.
— Czy powiesz ty mi raz, co mi masz powiedzieć, — zawołał, — albo tak tobą wstrząsnę, że ci dusza gardłem wyleci. Otwórzże raz twój pysk i mów, co masz powiedzieć, tylko jasno i wyraźnie. Daléjże, zaczynaj, ty przeklęty stary kościeniu! daléj!
— Przypuśćmy, żeby ten chłopiec, co tutaj oto leży.... —zaczął Fagin mówić....
Sikes na to się szybko w kierunku wskazanym obrócił, zdziwioném okiem na śpiącego Noego rzucił, którego jeszcze dotąd nie był spostrzegł, potém dawną swoję postawę przybrał i rzekł:
— Dobrze!
— Przypuśćmy, żeby ten chłopiec oto, — ciągnął Żyd, — nas zdradził,.... wrogom naszym nas wydał,..... wyszukawszy sobie najprzód tych ludzi, którzyby mu się podobali, a potém mając z nimi schadzki tajemne, w miejscu ukrytém, i dając im rysopis jak najdokładniejszy nas wszystkich, opisując im te znaki, po których by nas najłatwiéj mogli poznać, i te miejsca, w którychby nas najłatwiéj i najbezpieczniéj mogli schwycić. Przypuśćmy, żeby on to wszystko uczynił i do tego jeszcze najtajniejszą kryjówkę naszę zdradził, którą wszyscy zwiedzać musimy, tak żeby nas wszystkich czy wcześniéj, czy późniéj wychwytać mogli,.... i to dla swego upodobania tylko;.... niebędąc wcale schwytanym, uwięzionym, przekonanym, zmuszony, morzony głosem, zostając tylko o chlebie i wodzie,...... lecz z własnego upodobania,..... dobrowolnie,.... dla dopięcia własnego zamiaru, wykradając się nocą, aby najzawziętszych naszych nieprzyjaciół wynaleść i wszystko im wydać, zdradzić! Czy mię słyszysz? — wrzasnął Żyd, z oczyma wściekłą zajadłością płonącemi. — Przypuśćmy, że on to wszystko uczynił, cóżbyś mu za to zrobił?
— Cobym mu za to zrobił? — odpowiedział Sikes z okropném przekleństwem. — Gdybym go przyszedłszy samego zastał, tobym mojemi goździami nabitemi napiętkami jego łeb na drobne kawałki rostrzaskał.
— A gdybym téż ja naprzykład to był uczynił? — zawołał Żyd z przeraźliwym wrzaskiem. — Ja, co wiem o tylu rzeczach, i wielubym z sobą na szubienicę mógł pociągnąć!
— Niewiem, niewiem, — odpowiedział Sikes, zacinając zęby, zgrzytając niemi, zbledłszy jak trup na samo przypuszczenie podobnego wypadku. — Byłbym w więzieniu koniecznie coś takiego uczynił, ażby mię w kajdany okuli, a gdyby mi cię wtedy w oczy stawiono, rzuciłbym się w izbie sądowéj na ciebie i roztrzaskał ci łeb w oczach wszystkich ludzi. A miałbym wtedy tyle siły w sobie, — dodał zbójca, chwiejąc i grożąc mu żylastym ramieniem swojém, — żebym twoję głowę tak na miazgę zgruchotał, jakby wóz ciężarowy przez nią był przejechał.
— Byłbyś to w istocie uczynił?
— Czybym był! — Zawołał zbójca; — tylko mię doświadcz!
— A gdyby to był Karolek, Smyk, Betsy, lub......
— To mi wszystko jedno, niechby to uczynił, kto chciał, — odpowiedział Sikes z zapalczywą niecierpliwością, — tobym się mu wypłacił.
Fagin powtórnie bystro na zbójcę wejrzał, i powiedziawszy mu, aby się na chwilkę uciszył, wstał, zbliżył się do łoża na podłodze zaścielonego, chwycił śpiącego za ramię i wstrząsł nim silnie. Sikes pochylił się naprzód siedząc na krześle, i spoglądał na niego sparłszy ręce na kolanach, jakby się mocno dziwił, do czego te wszystkie pytania i przygotowania zmierzają. —
— Bolter! Bolter!.... Biedny chłopiec!
Ozwał się Fagin, podnosząc oczy z wyrazem szatańskiéj radości, mówiąc z cicha, z wielką uroczystością.
— Biedny znużony,.... bardzo znużony od długiego czuwania w noc dla niéj,.... gdyż bardzo długo dla niéj czuwać musiał Billu!
— Co to ma znaczyć? — zawołał Sikes, w tył się rzucając.
Żyd mu nic na to nie odpowiedział, lecz się powtórnie nad twardo śpiącego nachylił, i do góry go podniósł, tak że na łóżku siadł. Nakoniec, gdy go Żyd kilka razy po imieniu jego przybraném do ucha zawołał, Noa się przecież ocknął, oczy przetarł, i ziewnąwszy parę razy, okiem zaspaném koło siebie potoczył. —
— Opowiedz no mi jeszcze raz wszystko,..... raz tylko, aby on usłyszał!
Rzekł do niego Żyd, wskazując przytém na Billa.
— Cóż mam opowiadać?
Zapytał Noa zaspany, przeciągając się i odpowiadając niechętnie.
— To o Nancy!
Zawołał Fagin, chwytając Billa za rękę, jakby mu chciał przeszkodzić, aby z domu jego nie wybiegł, nim wszystkiego nie usłyszy.
— Tyś ją śledził?
— Tak jest.
— Aż do mostu Londyńskiego?
— Tak jest!
— Gdzie się z dwoma obcemi osobami zeszła?
— Tak jest!
— Jakiś pan i młoda pani, z którą się poprzód już sam-na-sam widziała i z nią dokładnie umówiła. Ten pan jéj mówił, aby mu nas wszystkich wydała i Monksa najpierwéj, co téż uczyniła,.... aby go mu opisała,.... co téż natychmiast uczyniła,.... aby mu ten dom dokładnie opisała, w którym się my wszyscy zwykle schodzimy, a ona to uczyniła,...... aby mu powiedziała, gdzieby najlepiéj na nas się zaczaić,.... a ona to uczyniła;.... aby mu powiedziała, o któréj godzinie my tam zwykle przychodzimy, a ona to uczyniła. Ona to wszystko uczyniła. Ona im wszystko a wszystko powiedziała, bez zająknięcia się, bez najmniejszego wahania, bez najmniejszego oporu,.... tak jest, ona to uczyniła,.... a może nie, mów chłopcze, czy nie? — wrzasnął w końcu Żyd, szalony prawie z wściekłości zapalczywéj. —
— Tak jest, ona to wszystko powiedziała, — odrzekł Noa, skrobiąc się w głowę.
— A cóż powiedziała o przeszłéj Niedzieli? — zapytał Żyd.
— Co o przeszłéj Niedzieli mówiła? — zawołał Noa namyślając się. — Wszakżem wam to już raz powiedział.
— Powtórz że to jeszcze raz,...... powtórz jeszcze raz!
Wrzasnął Fagin, ścisnąwszy Billa mocniéj za rękę, i wywijając drugą po powietrzu, a piana z ust mu tryskała. —
— Oni się jéj pytali, — rzekł Noa, który się powoli domyślać począł, kto Sikes być może, czém bardziéj ze snu do siebie przychodził; — oni się jéj pytali, dla czego przeszłéj Niedzieli nie przyszła, jak im przyobiecała; a ona na to odpowiedziała, że niemogła.
— Lecz dla czego?.... dla czego? — przerwał mu Żyd radośnie; — powiedz mu także dla czego?
— Dla tego, że ją w domu Bill, ten sam człowiek, o którym już pierwéj wspominała, przemocą zatrzymał, — odpowiedział Noa.
— Cóż więcéj,..... cóż więcéj? — pytał Żyd. — Cóż mówiła więcéj o tym człowieku, o którym im już pierwéj raz wspominała?...... powiedz mu to, powiedz!
— Co mówiła? Oto że ona z domu tak łatwo oddalić się nie może, aby mu nie miała powiedzieć, gdzie i po co idzie, — ciągnął Noa; — i że wtedy, kiedy po raz pierwszy z domu się oddaliła, aby z panną pomówić, musiała...... ha! ha! ha! musiałem się śmiać, kiedy to powiedziała, co uczyniła, — musiała mu dać zażyć opium.
— Ha! piekło! — wrzasnął Sikes, wyrywając się z rąk Żyda. — Puszczaj mnie!
Potrąciwszy jednym zamachem ręki starca tak silnie, że się omal nie wywrócił, wypadł z izby i zbiegł w niewypowiedzianéj wściekłości po schodach na dół.
— Billu! Billu! — wołał Żyd, biegnąc za nim. — Posłuchaj tylko słówko, jedno słóweczko.
To słówko byłoby może nigdy z ust Żyda nie wyszło i Sikes go nie słyszał, lecz ten zbójca niemógł żadnym sposobem drzwi od ulicy otworzyć, miotając nadaremnie najokropniejsze przekleństwa, a Żyd miał przez to dosyć czasu do niego dobiedz.
— Puszczaj mnie! — wołał Sikes. — Nie mów do mnie nic,.... strzeż się!.... mógłbyś tego pożałować!... puszczaj mnie, mówię ci!
— Tylko słówko Billu, jedno słówko!.... — odpowiedział Żyd, kładąc rękę na klamce; — przecież nie myślisz....
— No i cóż? — odparł drugi.
— Przecież nie myślisz za nadto wielkiego gwałtu.... popełnić, Billu? — rzekł Fagin z udaną trwogą.
Dzień już świtać zaczął, a w sieni było tak jasno, że jeden drugiego twarz dobrze mógł widzieć. Obaj rzucili na siebie spojrzenie przenikliwe;.... a w obu oczach pałał żar, który aż zanadto wyraźnie tajemne myśli ich zdradzał.
— Ja chciałem powiedzieć, — rzekł Fagin, przekonawszy się, iż udawanie na nic się mu nie zda; — ja chciałem powiedzieć, abyś tak wielkiego gwałtu nie popełnił, któryby ci niebezpieczeństwem zagrażał. Użyj wszelkiéj przebiegłości Billu, i nie bądź za nadto śmiałym.
Sikes nic na to nie odpowiedział, lecz otworzywszy sobie z pośpiechem drzwi, które mu Żyd odemknął, wypadł z domu, i pobiegł szybko cichemi ulicami. —
Sikes pędząc milczącemi ulicami, nie zatrzymał się ani na chwilę, aby się rozmyśleć lub postanowienie swoje rozebrać, nie obrócił ani razu głowy w prawo lub lewo, nie podniósł ani razu swych oczu ku niebu, ani ich téż na ziemię nie spuścił, lecz biegł a biegł, patrząc ciągle przed siebie z stanowczym i okrutnym zamiarem w sercu, zębami tak mocno zaciśniętemi, że mu aż szczęki przez skórę przebijały, i nie zwolnił kroku, nie mruknął ani jednego słówka, nie zmienił ani jednego rysu, dopokąd do drzwi swego mieszkania się nie dostał.
Teraz dobył klucza z kieszeni, otworzył drzwi po cichu, wszedł lekko po schodach, i wszedłszy do swego własnego pokoju, zamknął go dobrze za sobą na dwa spusty, zatarasował jeszcze drzwiami do tego, przystąpił do łóżka i odwinął zasłony.
Na łóżku leżała dziewczyna na pół ubrana. Musiał ją właśnie ze snu przebudzić, gdyż się zaspana, z okiem błędném z łóżka zerwała.
— Wstawaj! — zawołał Sikes.
— A to ty Billu!
Odpowiedziała dziewczyna z wyrazem radości z jego powrotu.
— Ja to ja, — odpowiedział Sikes. — Wstawaj!
W izbie się jeszcze świeca paliła, lecz Sikes ją natychmiast z lichtarza wyjął, zgasił i w kąt porzucił.
Dziewczyna, widząc brzask dniowy na dworze, wstała, aby zasłony od okien odsunąć.
— Zostaw to! — zawołał Sikes, wzbraniając jéj ręką wyciągniętą. — Na to, co uczynić zamyślam, mamy dosyć światła.
— Billu! — odezwała się dziewczyna z pewną trwogą, — czegóż tak okropnie na mnie spoglądasz?
Zbójca wlepił w nią swe oczy, i spoglądał na nią przez kilka chwil z rozwartemi nozdrzami i dyszącą piersią, potém ją za włosy i za gardło chwycił, na środek pokoju zawlókł, i rzuciwszy jedno jeszcze spojrzenie na drzwi, ręką swoją olbrzymią usta jéj zatkał.
— Billu! Billu! — jęknęła dziewczyna, śmiertelną trwogą zdjęta, szamotając się z nim; — ja nie będę płakała,..... nie będę krzyczeć,..... tylko mię wysłuchaj,.... przemów co do mnie,..... powiedz mi com ci takiego uczyniła?
— Ty wiesz sama o tém dobrze, ty szatanie w kobiecéj postaci! — odparł zbójca, tłumiąc w sobie wzburzenie; — zdradziłaś nas dzisiaj w nocy;.... podsłuchano każde słówko coś wyrzekła.
— A więc cię zaklinam na miłość Boga! nie odbieraj mi życia!...... zlituj się nademną, tak jak ja się dziś nad tobą litowałam, — zawołała z rozpaczą dziewczyna, przyczepiwszy się mocno do niego. — Billu! drogi, kochany Billu! czy miałbyś ty serce mię zabić. O pomyśl na to wszystko, czegom się téj nocy jedynie dla ciebie wyrzekła. Tyś powinien mieć na tyle czasu, aby się nad tém zastanowić, i tę zbrodnię sobie przynajmniéj oszczędzić. Ja cię nie puszczę, nie, ja cię nie puszczę, ty mię zabić nie możesz. Billu! Billu! zaklinam cię na miłość Boga, miéj litość nademną, nad sobą samym, wstrzymaj się i nie rozlewaj krwi mojéj. Ja ci byłam zawsze wierną, zawsze szczerą, przysięgam na moję grzeszną duszę!
Bill zaczął się z nią gwałtownie pasować, aby się od niéj uwolnić, lecz dziewczyna objęła go silnie swemi ramiony i trzymała mocno w rozpaczy.
— Billu! — wołała dziewczyna, kładąc głowę na jego piersi i tuląc ją do jego łona; — ów staruszek i luba, szlachetna panna mówili mi przeszłéj nocy o przeniesieniu się w okolicę daleką na mieszkanie, gdziebym w spokoju i samotności życie moje zakończyć mogła. Pozwól mi, abym z nimi raz jeszcze pomówić mogła, a błagać ich będę na kolanach, aby i dla ciebie również dobroczynnymi i wspaniałomyślnymi się okazali; opuśćmy oboje to miejsce okropne, to piekło, i rozpocznijmy gdzieindziéj życie lepsze, zapomnijmy o przeszłości, wyjąwszy w modlitwach naszych, rozłączmy się oboje, tak żebyśmy się nigdy więcéj nie widzieli. Na żal i pokutę nigdy nie jest jeszcze za późno. Ona mi to powiedziała,.... a ja to samo teraz czuję;.... ale musimy jednak mieć na to cokolwiek czasu,...... choć trochę czasu!
Nakoniec sobie zbójca przecież jednę rękę uwolnił i za pistolet chwycił.
Lecz pomimo tę wściekłość nim miotającą, ta myśl, żeby się przez wystrzał mógł zdradzić, przez głowę mu przebiegła; namyślał się tedy inaczéj, zebrał wszystkie swoje siły, i uderzył ją po dwakroć zamkiem od pistoletu w głowę i w twarz ku niemu zwróconą i jego własną prawie sięgającą.
Dziewczyna się zachwiała i padła, oślepiona prawie tą krwią, która jéj z rany głębokiéj w czole po twarzy płynęła, podniósłszy się jednak raz jeszcze z wielką trudnością na kolana, wyjęła z zanadrza chusteczkę białą,.... tę samą co jéj Rózia Maylie na pamiątkę dała, .... a trzymając ją w rękach złożonych, które ku niebu wzniosła, o ile tego siły opadające jéj dozwoliły, zaczęła się modlić za swego zbójcę!
Był to w istocie widok okropny, groźny!
Zbójca zachwiał się i potoczył na ścianę, oczy ręką zakrył, chwycił potém za gruby, sękaty kostur, w kącie stojący, i dobił ją na śmierć.
Ucieczka Billa Sikes.
Z wszystkich zbrodni, jakie téj nocy w Londynie całym pod płaszczem ciemności i snu popełniono, nie była żadna tak wielka, tak haniebna, jak ta, któréj się Sikes na nieszczęśliwéj Nancy w zapamiętałości swojéj zapalczywéj dopuścił. Nie było w całéj stolicy większéj okropności, któraby się tego poranku z jadowitemi wyziewami nocy nad nią unosiła, jak okropność téj śmierci.
Słońce,.... to piękne, wspaniałe słońce, które nietylko światło nam przynosi, ale i życie nowe, nadzieję i świeżość pokrzepiającą na całą przyrodę rozlewa,.... zeszło nad tém ludném miastem w całéj swojéj świetnéj okazałości. Promienie jego jaskrawe przedzierały się zarówno przez okna pomalowane, jako téż i papierem pozalepiane, i oświecały jednakowo wspaniałe pałace, jak i liche nędzne chaty. Zajrzały również i do téj izby, w któréj zabita kobieta na ziemi leżała.
Sikes chciał koniecznie przystępu im wzbronić, usiłowania jego były jednak nadaremne.
Jeżeli zaś przy ciemnym brzasku dnia widok jéj był okropny, cóż dopiero wtedy, gdy ją słońce pełnym wieńcem swych promieni otoczyło!
Sikes się z miejsca nie ruszył; bał się bowiem najmniejsze poruszenie zrobić.
Raz dosłyszał cichy, stłumiony jęk konającéj dziewczyny, kurczowe drganie jéj ręki, a zgrozą i trwogą, z zemstą i zawziętością się łączącą, zaślepiony, tak długo ją bił i bił, dopokąd już ani śladu życia więcéj w niéj nie pozostało.
Nakoniec kołdrę na nią zarzucił; ale to jeszcze daleko okropniéj było, gdyż wzrok jéj konający stał mu ciągle przed oczyma; zdawało się mu, że jéj oczy w niego się wpijają, a potém ku niebu się zwracają, jakby zemstę niebios na niego zwołać chciały;..... a ten widok promieniem słońca olśniony ciągle przed nim tańczył, gdziekolwiek oczy swoje zwrócił.
Tego dłużéj znieść niemógł i zdjął z niéj kołdrę napowrót.
Otóż leżało cicho,.... krew i ciało, nic więcéj;.... lecz takie ciało i taka krew!
Rozpalił ogień na kominku, i wrzucił do niego ów kostur, aby go zniszczyć.
Lecz na jednym końcu były włosy ludzkie, które skwiercząc w lekki popiołek się zamieniły, i strumieniem powietrza uniesione, w komin się uniosły.
I to go nawet przestraszyło, przeraziło, a lubo ten kij był sękaty, twardy jak żelazo, on go jednak w kawałki połamał, w ogień rzucił, i tak długo pilnował, dopokąd się w węgiel nie obrócił, a potém w popiół nie rozsypał.
Poczém się zaczął myć, i odzież swoję czyścić i wycierać; lecz na niéj były plamki, które żadną miarą z niéj wytrzeć nie zdołał; widząc to, powycinał te kawałki i spalił je na ogniu.
W całéj izbie było pełno plam z krwi;.... łapy psa nawet krwią były zbroczone.
Przez ten cały czas ani razu okiem na trupa nie rzucił;.... ani jednego razu nawet.
Gdy już wszystkie przygotowania swoje ukończył, zwrócił się ku drzwiom z oczyma od trupa odwróconemi, ciągnąc psa za sobą, którego to samo jak najstaranniéj oczyścił, ażeby żadnego śladu zbrodni na ulicę z sobą nie wziął, drzwi po cichutku za sobą zamknął, klucz wyjął i z domu się oddalił.
Wyszedłszy na ulicę, przeszedł na drugą stronę, i spojrzał ku oknu, ażeby się upewnić, że nic a nic z dworu nie widać. Okna słoniły owe zasłony, które ona odsunąć chciała, aby światło dniowe do izby przepuścić, którego już nigdy więcéj widzieć nie miała.
Zwłoki jéj leżały tuż pod tém oknem. On o tém wiedział. Boże! jakżeż to słońce jasno i wspaniale w to okno świeciło!
Było to tylko jedno, chwilowe spojrzenie.... Uczuł wielką ulgę, że już nie jest więcéj w téj izbie. Świsnął potém na psa i oddalił się śpiesznie z téj okolicy.
Puścił się drogą ku Islington, wyminął pagórek koło Highgate, na którym pomnik Wittingtona stoi, zwrócił się potém ku Highgate Hill, niebędąc jeszcze sam z sobą w zgodzie, w którą stronę ma się udać, wziął się potém na prawo, i puściwszy ścieżką małą przez pola, wyminął Caen Wood i doszedł w końcu do Hampstead Heath.
Przeszedłszy wąwoz koło Vale of Health, wpiął się na brzeg przeciwny, dostał na drogę prowadzącą przez Hampstead i Highgate, puścił się potém przez pola od strony północnéj tego miejsca, ułożył na czystém polu pod jednym płotem i zasnął sobie spokojnie.
Niezadługo jednak się zerwał i daléj pogonił,.... nie w świat, lecz napowrót ku Londynowi, gościeńcem bitym,.... potém znowu w inną okolicę uciekać zaczął,.... znowu ku Londynowi się zwrócił przez to samo pole, przez które już raz przechodził, tylko z innéj strony,.... i tak ciągle po polach się błąkał, to się kładąc po rowach, pod płotami, aby cokolwiek spocząć, to znów się zrywając, błąkając, aby się na inném miejscu położyć i napowrót zerwać i błąkać.
Gdzież się miał udać, aby nie było daleko, a jednak i wiele ludzi się nie znajdowało, żeby się czémś pokrzepić?
Hendon!..... było to miejsce dogodne, nie bardzo dalekie, i nie bardzo ludne.
Zwrócił tedy natychmiast kroki w tę stronę,.... biegnąc raz szybko,.... to znów zwalniając kroku, i wlokąc się niedbale powoli, lub téż zatrzymując się czasami koło płotów, krzaków, których gałązki i liście laską swoją obijał.
Gdy nakoniec do Hendon doszedł,.... wszyscy ludzie go unikali;..... dzieci nawet we drzwiach pojedynczych chat stojące,.... zdawały się podejrzliwie na niego spoglądać.
Zaczął tedy napowrót uciekać, nie mając na tyle odwagi, aby kogoś o kawałek chleba lub łyk wody poprosić, lubo już od kilkunastu godzin nic w gębie nie miał, czémby się mógł był pokrzepić,.... i raz jeszcze w pola się udał, niewiedząc, w którą stronę się ma zwrócić.
Mile całe zbiegał po polach i zawsze w to samo miejsce wracał; już i rano minęło i wieczór się zbliżał, a on ciągle to w tę to w ową stronę się błąkał, krążył, lecz jakby zaczarowany, na tyle sił nie miał, aby się z tego zaklętego koła wydobyć, które go niby góra magnesowa zawsze w jedno i to samo miejsce przyciągało. Nakoniec jednak zebrał wszystkie swoje siły i udał się ku Halfield.
Było to może koło dziewiątéj godziny wieczorem, kiedy ten człowiek znużony, wraz z psem zmęczonym, spienionym, kulejącym od tak niezwykłéj gonitwy, z małego wzgórza koło kościoła téj cichéj wioseczki schodził, i wlokąc się z wolna tą małą uliczką, do lichéj karczminy udał, któréj światło z daleka widne, krokami jego kierowało.
W izbie szynkownéj płonął ogień na kominku, a kilku włościan siedziało koło niego i piło. Na widok nieznajomego gościa zrobili mu przy sobie miejsce, lecz on usiadł w najciemniejszym i najodleglejszym kącie izby, jadł i pił sam jeden, czyli raczéj wraz z psem swoim, któremu co chwila kawałek mięsiwa rzucał.
Rozmowa zgromadzonych rolników zwróciła się na sąsiednie wioski, pola i zagrody, rozmawiano o roli, uprawie i tém podobnych rzeczach gospodarskich, a gdy w końcu i tego wątku nie starczyło, zaczęto rozprawiać o wieku pewnego staruszka, którego zeszłéj Niedzieli pogrzebano. Młodzież obecna utrzymywała, że on już był bardzo stary, a ludzie starzy obecni utrzymywali przeciwnie, że on był jeszcze bardzo młody,.... a pewien staruszek siwy rzekł, iż ów starzec zmarły nie był starszym od niego,..... i żeby jeszcze przynajmniéj dziesięć lub piętnaście lat dłużéj mógł był wygodnie pożyć,.... gdyby tylko bardziéj o siebie był dbał, i lepiéj się pielęgnował.
W téj rozmowie nie było zatém nic takiego, coby jego uwagę nadzwyczajnie zająć, lub téż jego trwogę lub niespokojność obudzić było mogło.
Zbójca tedy, zapłaciwszy za to, co spożył, siedział sobie w kącie spokojnie, cicho, od nikogo nie uważany, i w końcu sobie nawet zadrzemał, gdy go nagle szmer jakiegoś z wielkim hałasem wchodzącego mężczyzny ze snu przebudził.
Był to człowiek w średnim wieku, na pół kuglarz, na pół przekupca włóczęga, który po kraju podróżował sprzedając brzytwy, nożyki, igły, nici, mydło, olejki, pomady, lekarstwa na zęby, leki dla psów i koni, wonidła, wody rozmaite, i tém podobne rzeczy, nosząc to wszystko w szkatule na plecach.
Wejście jego było hasłem do rozmaitych żartów, śmiechów, dowcipów włościan, na które wtedy dopiero odpowiadał, gdy powieczerzał, poczém skarbnicę swoję otworzył i znajdujące się w niéj rzeczy jak najprzenośniéj i najzabawniéj zachwalać zaczął.
— A to, czy to może dobre do jedzenia, Harry?
Zapytał jeden z włościan z uśmiechem szyderskim, wskazując na jakąś gałeczkę w kącie leżącą.
— To, — zawołał ów kuglarz, wyjmując ją ze skrzyni, — to jest środek najpewniejszy i nieoszacowany do wywabienia wszystkich plam z brudu, rdzy, tłuszczu, oleju, smoły, z materyj jedwabnych, lnianych, konopianych, sukiennych, bawełnianych, wełnianych, aksamitu, muślinu, tibetu i merinusu. Plamy z wina, owoców, piwa, wody, farby, i tym podobne plamy, wszystkie znikną odrazu za potarciem jednym téj gałeczki. Jeżeli jaka panna lub pani cnotę swą utraciła, niech tylko tę gałeczkę półknie, a natychmiast wyleczoną zostanie, gdyż to jest trucizna. Jeżeli jaki pan ma dać dowód swego honoru, potrzebuje ją tylko zadać, a wszystko natychmiast dowiedzie, co zechce. Fenika za jedną gałeczkę. Pomimo wszelkie własności téj gałeczki jednego tylko fenika za sztukę.
Dwóch kupców na ten towar tak korzystny natychmiast się znalazło; reszta słuchających zaczęło się wahać. Przekupca to spostrzegł, i bardziéj jeszcze zachwalać zaczął.
— Te gałki tak prędko bywają rozkupione, że ich niemożemy nastarczyć robić, — wołał daléj ten włóczący się przekupca. — Czternaście wodnych młynów, sześć parowych machin, bateryja galwaniczna w ciągłym są ruchu, i niemogą jeszcze towaru nastarczyć, lubo wszyscy robotnicy tak pracują jak woły, a wdowy po dwadzieścia funtów rocznéj pensyi za każde dziecko i nagrodę znaczną za bliźnięta dostają. Fenika za gałkę; kto kupi?.... jednego fenika,...... albo dwa półfeniki, jak się podoba,.... i cztery szelągi przyjmę z radością.... Jednego fenika za gałkę! Plamy z wina, owocu, piwa, wody, farb, tłustości, oleju, krwi.... oto jest właśnie plamka z krwi na kapeluszu tego Jegomości, którą mu prędzéj wywabię, nim mi kubek piwa dać każe.
— Ha! — zawołał Sikes, zrywając się z ławki. — Nie ruszaj tego kapelusza!
— Ja tę plamkę z kapelusza wywabię, — odpowiedział przekupujący włóczęga, mrugając na całe towarzystwo, — nim ten pan przez pokój przejdzie, aby mi go odebrać. Moi panowie! Patrzcie! oto jest ciemna plamka na kapeluszu tego pana, niewiększa jak grosz, lecz grubsza jak złoty. Niechaj to będzie plamka jaka chce, czy z wina, owocu, piwa, wody, tłustości, oleju, krwi....
Lecz ten poczciwiec mowy niedokończył, gdyż Sikes z okropném przekleństwem się zerwał, stolik wywrócił, kapelusz z ręki mu wydarł, i za drzwi wypadł.
Ta sama niespokojność, wątpliwość, niepewność, która przez cały dzień zbójcą pomiatała, poraziła i teraz całą dzielność jego niegdyś tak silnéj woli. Widząc że nikt za nim nie biegnie, i według wszelkiego podobieństwa wszyscy za pijanego człowieka go uznają, skierował na powrót swe kroki ku miastu, a chroniąc się od blasku latarni przy jakimś powozie, chciał go wyminąć, lecz poznał, że to jest poczta z Londynu jadąca, która właśnie koło pocztowego domu stanęła. On wiedział, a przynajmniéj przeczuwał bardzo dobrze, o czém rozmowa toczyć się musi; pomimo to zbliżył się do powozu i słuchał.
Konduktor od poczty stał u drzwi, czekając na listy, które mu dać miano. Za kilka chwil zbliżył się jakiś człowiek, jako leśny ubrany, któremu wręczył koszyk, leżący na bruka już na pogotowiu.
— To dla waszych ludzi, — rzekł Konduktor. — A teraz sobie do niego spojrzyj, jeżeli chcesz.
— Czy niesłychać w mieście nic nowego? — zapytał ów leśny, podchodząc aż pod okienice pocztowego domu, aby się koniom dobrze przypatrzyć.
— Nie słychać nic tak bardzo ważnego, — odpowiedział konduktor, wdziewając rękawiczki. — Zboże tylko trochę w górę poszło. Słyszałem także i o zabójstwie, popełnioném w okolicy Spitalsfield,... ale niewiém o tém nic dokładniejszego.
— To prawda,.... i ja także o tém zabójstwie słyszałem, — ozwał się jakiś podróżny z powozu, który dotąd przez okienko wyglądał. — Jest to zabójstwo okropne!
— Czy to kobieta, czy mężczyzna? — zapytał Konduktor uchyliwszy nieco kapelusza. — Niemogłem się nic pewnego o tém dowiedzieć.
— Kobieta, — odpowiedział podróżny; — jak się domyślano, to....
— Panie Konduktor, już czas, — zawołał z niecierpliwością woźnica.
— A niechże djabli wezmą,...... czyż mi dacie raz te listy, czy nie? — zawołał Konduktor, — czyście tam wszyscy już w waszéj jamie pomarli?
— Oto są, oto są! — zawołał urzędnik pocztowy, wypadając śpiesznie ze swego mieszkania.
— Są! — bąknął konduktor; — wolałbym jednak, żeby to ta młoda, piękna i bogata pani była, która się we mnie ma zakochać, chociaż niewiem kiedy. Oto jestem,.... daléj naprzód!
Trąbka poczciarska zagrała, a powóz gościeńcem pogonił.
Sikes pozostał na ulicy, stojąc pozornie wcale tém niewzruszony, co przed chwilą usłyszał, niedoświadczając żadnych innych uczuć, prócz jednéj wątpliwości, dokąd się udać. Nakoniec postanowił wrócić i poszedł drogą z Hatfield do St. Albans wiodącą.
Szedł zwolna, opieszale;.... a gdy już miasteczko w tyle za sobą pozostawił, i coraz bardziéj w ciemność nocy i samotność czystego pola się zatapiał, uczuł pewną trwogę, pewną okropność tak wielką, że mu włosy na głowie stawały i skóra na nim drżała.
Każdy przedmiot, który spostrzegł koło siebie, czy to był przedmiot rzeczywisty lub też cień tylko, czy to ruchomy, czy nieruchomy, przybierał w jego oczach postać przerażającą; lecz to przerażenie, ta trwoga ani w porównanie iść niemoże z tém uczuciem zgrozy, którém go okropne widmo zabitéj, tuż za nim ustawicznie się wlokące, przejmowało i udręczało.
Pomimo tę ciemność nocną widział on wyraźnie cień jéj na drodze, poznawał najmniejszy zarys jéj postaci, zdawało się mu nawet spostrzegać ten chód uroczysty i poważny, jakim ciągle za nim kroczyła. Słyszał wyraźnie szelest jéj odzieży, zawadzającéj o liście krzaków, a każdy powiew wietrzyka donosił do jego uszu jéj cichy jęk ostatni.
Jeżeli stanął, to i widmo owe stanęło;.... jeżeli zaś biegł, to i ono za nim goniło,... lecz nie biegnąc wcale,.... byłoby mu to bowiem wielką ulgę na sercu sprawiło,.... ale wlokąc się podobnie jak trup, obdarzony jedynie władzą mechaniczną ruchu, unoszony pewnym, wolnym powiewem wiatru nigdy na mocy nie zyskującego, ani też nietracącego.
Czasami z rozpaczą się obracał, mając stanowcze przedsięwzięcie widmo to od siebie spłoszyć, gdyby go nawet wzrokiem swoim zabić miało; lecz włosy mu wtedy na głowie powstawały, a krew się mu lodem w żyłach ścinała, gdyż ono z nim się zarówno obróciło, trzymając się ciągle w tyle niego. Rano ono widział ciągle przed sobą,.... a teraz,... wieczorem,... niezmiennie za nim się wlokło.
Niemogąc się go pozbyć, oparł się plecami o ścianę stromego rowu, lecz i to mu nic niepomogło; czuł bowiem, że ono się nad nim unosi, i w zarysach widocznych na zimnym, nocnym błękicie odbija..... Rzucił się na gościniec,.... legł plecami na drodze,.... lecz ono mu stanęło u głowy, milczące, głuche, nieruchome, niby nagrobek kamienny z napisem krwawym.
Niechaj nikt niemyśli, iż zbójca sprawiedliwości i zemście niebios ujść może, a Opatrzność boska śpi lub o nas się nie troszczy. Sikes, morderca, doznawał w jednéj chwili stokrotnie wszelkie boleści i męczarnie gwałtownéj śmierci.
W polu dostrzegł szopę słomianą, która mu ochronę i spoczynek nocny obiecywała.
Przed drzwiami téj szopy stały trzy wysokie topole, które ciemność wewnątrz panującą jeszcze bardziéj powiększały, a wiatr szumiał ponuro, smutno, okropnie pośród ich liścia. Niepodobna mu było aż do świtu po polu się ustawicznie błąkać, sił mu już na to niestarczało,.... usiadł sobie zatém tuż pod ścianą,.... aby się stać pastwą nowych męczarni.
Teraz bowiem stanęło przed jego oczyma widmo, groźniejsze, okropniejsze, wytrwalsze od tego, któremu umknął.
Dwoje ócz, szeroko wytrzeszczonych, wygasłych, bez życia, bez połysku, pojawiło się mu pośród ciemności, mających swoje własne światło, lecz nie dających żadnego.
Niebyło ich tylko dwoje, lecz te dwoje były wszędzie.
Jeżeli sobie oczy zakrył, to się mu natychmiast pojawiła jego izba, z wszystkiemi tak dobrze mu znajomemi przedmiotami, które w sobie zawierała;...... a wszystko,.... rzecz nawet najmniejsza, o któréj by z pewnością był zapomniał, gdyby mu ją z pamięci opisywać wypadało,.. wszystko było na swojém zwyczajném miejscu. I ciało zamordowanéj dziewczyny było na swojém miejscu, a oczy jéj tak samo wyglądały, jak wtedy, kiedy z izby się wykradał.
Niemogąc dłużéj znieść tego widoku, zerwał się i pogonił w pola. Lecz widmo ciągle za nim goniło..... Wrócił tedy na powrót do szopy, i przytulił się bardziéj jeszcze do ściany. Lecz owe oczy znów przed nim stanęły, nim się jeszcze na ziemi położyć zdołał.
Na tém miejscu więc długo spoczywał, lubo zgroza, jakiéj jeszcze nigdy w życiu nie doświadczył wskróś go przejmowała. Drżał na całém ciele, a zimny pot gęstemi kroplami na niego wystąpił. W tém nagle świeża fala wiatru gwar hałaśny i wrzask mnóstwa ludzi jakby o pomoc wołających, do niego doniósł.
W téj samotności głos najmniejszy człowieka, choćby mu teraz przyczynę ważną do niespokojności i obawy miał zwiastować, dobrodziejstwem prawdziwém się mu być zdawał.
Na wspomnienie niebezpieczeństwa osobistego wszelka dzielność i odwaga mu powróciła, a zerwawszy się na nogi, puścił się natychmiast w otwarte pola.
Ciemny błękit nieba zdawał się być cały w ogniu.
Płomienie biły olbrzymim strumieniem w powietrze, unosząc z sobą słomę, iskry, żarzące się węgle, i cisnąc się falami oświeciły całą okolicę na kilka mil wkoło, pędząc całe chmury dymu w tym kierunku, w którym się właśnie znajdował.
Pożar coraz bardziéj się wzmagał, głosy nowe, łączące się z dawnemi, powiększały zgiełk, gwar, hałas, wrzask,.... a głośne wołanie: ogień!.... ogień!... połączone z dźwiękiem dzwonu na gwałt bijącego, trzeszczenie belek, szelest upadku ciężkich przedmiotów, syczenie i chrzęst płomieni, nowy żywiół, nową zawadę znajdujących i z pewną radośną dzikością niejako na nią się rzucających, jakby im nowéj siły, nowego życia przez to przybywało,.... to wszystko obiło się o jego uszy.
Gwar i hałas się wzmagał coraz bardziéj, gdy w tę stronę spojrzał.
Widział wyraźnie mnóstwo ludu,.... mężczyzn, kobiety, światło i wrzawę.
Nowe życie w niego wstąpiło. Puścił sie tedy wprost ku temu miejscu,... prosto przez rowy, krzaki, płoty, mury, bramy, niezważając na żadne zawady i przeszkody, które z szybkością i zręcznością przebywał, podobnie jak i pies jego, biegnący ciągle przed nim, wyjąc i szczekając.
Nakoniec dobiegł do miejsca pożaru.
Kilka domów się paliło. W koło uwijały się postacie na pół nagie, biegające to w tę, to w owę stronę. Jedni wyprowadzali przestraszone konie ze stajeń, drudzy zaś wypędzali bydło z obór i różnych zabudowań;.... inni zaś unosili z pośrodku ognia i deszczu gęsto padających iskier opalone drzewo, pale, belki.
Otwory, przed godziną jeszcze drzwi i okna stanowiące, zatkane były teraz ścianą chłonących i wściekających się płomieni; ściany pękały, padały się, i zapadały w to morze płonące; stopiony ołów i na biało rozpalone żelazo padało na ziemie.
Kobiety i dzieci płakały, jęczały, załamywały ręce, a mężczyzni zachęcali jeden drugiego wołaniem, pochwałą, i raczeniem się wzajemném. Hałas sikawek ogniowych w ustawicznym ruchu będących, syczenie wody na rozpalone żelazo i palące się belki padającéj, powiększało jeszcze powszechny zgiełk, wrzawę. I on także krzyczał, wrzeszczał, aż nareszcie ochrypł, a chcąc myślom swoim uciec, rzucił się w tłum największy, pomiędzy tych, którzy najtroskliwiéj ratowaniem zajęci byli.
Téj nocy to tu, to ówdzie się zwijał,... wszędzie go można było znaleść,.... raz koło sikawki,.... to znów przedzierającego się śród dymu i płomieni, niezaniedbując jednak nigdy tam się udać, gdzie niebezpieczeństwo największe, pomoc najpotrzebniejsza była.
To się wspinał po drabinach na sam szczyt palącego się domu, przebiegał sienie, izby, w których podłoga przepalona pod nogami mu trzeszczała, niezważał wcale na walące się ściany, padające cegły i kamienie;.... wszędzie gdzie ogień największe pustoszenia robił, on się tam jawił,.... lecz życie jego musiało być zaczarowane, gdyż najmniejszego znużenia nieczuł, żadnéj rany, żadnéj blizny, nawet najmniejszego zadraśnięcia nieotrzymał, aż nakoniec i poranek nadszedł, a dym i czarne okopcone zwaliska jedynie pozostały.
Gdy to szalone wzburzenie przeminęło, wspomnienie okropne, przerażające popełnionéj zbrodni z siłą podwójną w jego sercu się rozbudziło.
Widząc że wszyscy ludzie w pojedyncze gromadki się podzielili, spojrzał podejrzliwie naokoło, obawiając się, czy to nie on przedmiotem ich rozmowy.
Pies usłuchał natychmiast jego skinienia, a obaj się nieznacznie, pocichutku, z tego miejsca oddalili.
Idąc nadybali sikawkę, na któréj sobie kilku ludzi usiadło, pokrzepiając skromnym jadłem swe siły. Spostrzegłszy go zaprosili na śniadanie. On się do nich zbliżył i ukroił sobie kawałek chleba i mięsiwa, lecz gdy się do piwa zabierał, usłyszał jednego z nich, który z Londynu właśnie przybył, opowiadającego o jego zabójstwie.
— Mówią że się zbójca do Birmingham udał, — rzekł ów człowiek, — ale oni go wkrótce schwytają, gdyż mnóstwo posiepaków za nim wysłano, a do jutra wieczora cała okolica będzie o tém wiedziała, tak że ich rękom nieujdzie.
Sikes, słysząc to, zerwał się, odbiegł od nich, i pędził tak długo, dopokąd mu sił starczało i nogi go słuchały; potém w rowie odległym się położył i spał długo,.... lubo niespokojnie i przerwanie. Nakoniec wstał, i daléj błędną wędrówkę swoję rozpoczął, niewiedząc w którą stronę się zwrócić, dokąd się udać,.... nękany bojaźnią przed drugą taką samotną i okropną nocą.
Nagle w rozpaczy swojéj powziął zamiar do Londynu powrócić.
— Będę mógł przynajmniéj z kimś pomówić, na każdy przypadek, — pomyślał sobie. — Wreszcie jest tam niejedna bezpieczna kryjówka. Oni się ani spodziewać niebędą, żebym ja tam miał być, i z pewnością mię tam szukać niebędą. Żebym się przynajmniéj przez tydzień mógł tak ukryć, to Fagina potém zmuszę, aby z flotą wyruszył, i przeprawię się do Francyi. Niech mię piorun trzaśnie, to sposób najlepszy; trzeba go doświadczyć.
Postanowił przeto bez zwłoki ten zamysł do skutku przywieść, wybrał sobie drogę najmniéj zaludnioną, i rozpoczął swoję wędrówkę do Londynu, zamierzając dzień cały aż do nocy w pobliżu stolicy w znanéj mu kryjówce przepędzić, potém drogami najzawilszemi i najskrytszemi pośród nocnéj ciemności wprost w to miejsce się udać, w którém sobie na czas niejaki mieszkanie obrać zamyślał.
Ależ pies!.. jeżeli jaki rys, opis jego dano, niemogli w nim żadną miarą o psie przepomnieć, zwłaszcza iż świat cały znał tego psa, który niebędąc w Londynie, według wszelkiego podobieństwa panu swemu w ucieczce towarzyszyć musiał. Po tym psie ludzie by go jeszcze łatwiéj poznać mogli. Wypadało mu się zatém jakimś sposobem pozbyć tego psa, kóryby uwagę na niego mógł zwrócić. Postanowił go zatém utopić, i spoglądał wszędzie za studnią lub rzeką. Idąc podjął ciężki kamień z gościeńca i zawiązał go do chustki.
Podczas tych przygotowań pies spoglądał uważnie na oblicze swego pana, i.... niewiedzieć, czyli to przez przeczucie zamiar jego odgadł, lub też spojrzenie zbójcy, które z pod oka na niego rzucił, nieco surowsze było jak zazwyczaj,.... dość że teraz w większéj nieco odległości od niego biegł, i bardziéj się miał na baczności jak poprzód.
Gdy się nakoniec pan jego koło jakiegoś głębokiego moczaru zatrzymał i za nim obejrzał, aby go do siebie przywołać, spostrzegł psa daleko od siebie.
— A przyjdziesz ty zaraz do mnie, czy niesłyszysz? — zawołał Sikes, świsnąwszy na niego.
Pies już ze zwyczaju głosu jego usłuchał, i do niego się powoli zbliżył; lecz gdy Sikes się ku niemu nachylił, aby mu chustkę do szyi przywiązać, zawarczał i odskoczył.
— Chodź tu zaraz! — zawołał zbójca, tupnąwszy wściekle nogą.
Pies zachwiał ogonem, lecz się z miejsca nie ruszył. Sikes wtedy poskoczył ku niemu, wołając ciągle.
Pies to ku niemu postąpił, to się znów cofnął, chwilkę zatrzymał, a w końcu, jak tylko mógł najśpieszniej w świat pogonił.
Sikes świstał a świstał, usiadł sobie przy drodze i czekał, myśląc, że pies przecież powróci;.... lecz pies się więcéj niepojawił, a on sam jeden w dalszą drogę się puścić musiał.
Już zmrok wieczorny zapadł, kiedy Brownlow z doróżki wysiadł, do swego mieszkania się zbliżył i lekko do drzwi zapukał.
Gdy się drzwi otworzyły, człowiek silny, barczysty wysiadł z niéj i stanął z jednéj strony drzwiczek od powozu, a drugi zesiadł tymczasem z kozła i stanął po drugiéj stronie. Na znak dany pana Brownlow wysadzili z powozu trzeciego mężczyznę, wzięli go pomiędzy siebie i wpadli z nim do domu.
Tym mężczyzną był Monks.
Nierzekłszy ani słowa przeprowadzili go na tenże sam sposób przez sień i schody do góry, a Brownlow, który szedł naprzód, zaprowadził ich do izby tylniéj.
Monks, który przez cały czas prowadzącym go ludziom się opierał, zatrzymał się przy tych drzwiach i daléj iść niechciał. Owi dwaj ludzie spojrzeli na pana Brownlow, oczekując od niego dalszych rozkazów.
— On wie dobrze, co go czeka, — rzekł wtedy Brownlow. — Jeżeli się bynajmniéj sprzeciwiać lub też z rąk się wam wydzierać będzie, to sobie z nim wiele trudu niezadawajcie; wyprowadźcie go na ulicę, przywołajcie policyję w pomoc, i każcie go w mojém imieniu do więzienia wsadzić, jako oszusta i zbrodniarza.
— Jak mię śmiesz tak nazywać, mój panie? — zapytał Monks.
— Jak mię śmiesz do tego kroku ostatecznego zmuszać, mój młody człowieku? — odparł Brownlow, spoglądając na niego surowo i poważnie. — Jeżeli chcesz być tak szalonym i ztąd się oddalić:.... a zatém puszczajcie go. Tak! jesteś teraz wolnym mój panie;.... możesz sobie iść, a my pójdziemy za tobą. Ale ja cię zawczasu ostrzegam i przysięgam na wszystko, co mi jest najmilsze i najświętsze, iż, jeżeli nogą próg tego domu przekroczyć i na ulicę wyjść się ośmielisz, natychmiast cię schwytać i jako o oszustwo, złodziejstwo i rozbój oskarżonego, przed sąd stawić każę. Moje postanowienie jest niezmienne i niczém niewzruszone. Jeżeli i ty niemniéj stałe masz przedsięwzięcie, więc krew twoja niechaj na twoję własnę głowę spadnie!
— Jakiém prawem schwytano mię na ulicy, i przywiedziono tutaj przez tych psów przeklętych?
Zapytał Monks, spoglądając z wściekłością to na jednego, to na drugiego z tych ludzi, pomiędzy któremi stał.
— Za mojém roskazem i prawem, — odpowiedział Brownlow. — Przewinienie tych osób zastąpię, jeżeli by potrzeba tego wypadła. Jeżeli się na utratę wolności twojéj użalasz, .... miałeś podrodze dosyć sposobności pomyślnéj przemocą sobie ją odzyskać;...... zdaje się jednak, żeś za rzecz roztropniejszą uważał, spokojnie się zachowywać...... Jeszcze raz ci powtarzam, jeżeli myślisz że ci krzywdę wyrządzono, że się do praw odwołać możesz,..... więc to uczyń, mój młody człowieku. Ale i ja pomocy i opieki praw wezwę;.... a jeźli rzecz całą tak daleko posuniesz, że się potém żadną miarą cofnąć nie będzie można, to mię wtedy o surowość nieobwiniaj, gdy władza cała w inne ręce przejdzie, i niemów, żem cię ja w tę przepaść wtrącił, w którą się sam dobrowolnie rzucasz.
Monks stracił wszelką odwagę, a pewna niespokojność przytém go jeszcze dręczyć zaczęła. Stałość jego się zachwiała.
— Zastanów się żywo i powiedz mi jak najprędzéj, co stanowczo czynić zamyślasz, — rzekł Brownlow z największą spokojnością i stałością. — Jeżeli sobie życzysz, abym skargę moję w ręce sądu złożył, a zatém i na wszelkie skutki ztąd wynikające cię naraził, to jest na karę, któréj wielkości nawet mi oznaczyć nie jest podobna, lubo ją serce moje z odrazą i zgrozą przewiduje, a więc droga ci wolna, ty wiesz sam, co ci czynić wypada. Jeżeli zaś do mojéj łagodności i dobroci się chcesz udać, i wyjednać sobie zamierzasz przebaczenie tych, którycheś tak haniebnie skrzywdził, a więc wéjdź do téj izby i siadaj na tém krześle oto bez oporu, nierzekłszy ani słowa. Czekało ono na ciebie przez całe dwa dni.
Monks bąknął coś pod nosem, lecz z miejsca się nie ruszył.
— Namyśl się żywo, — rzekł Brownlow. — Wyrzecz tylko słówko, a rzecz cała skończona.
Lecz Monks jeszcze się wahał.
— Niemam wcale żadnéj chęci, z tobą sobie nadaremnie psuć gębę, — rzekł Brownlow; — jestem tutaj rzecznikiem innych osób, broniącym praw ich najświętszych, i niemam żadnego....
— Czy niema,.... — zapytał Monks jąkając się, — czy niema jakiego innego środka?
— Nie, niema!.... święcie niema!
Monks spojrzał na staruszka z nadzwyczajną trwogą; niemogąc jednak z jego twarzy nic innego prócz surowości i stałości w postanowieniu wyczytać, wszedł do izby i wzruszywszy ramionami, usiadł sobie na wskazaném krześle.
— Zamknijcie drzwi z sieni, — rzekł wtedy Brownlow do swoich dwóch pomocników, — i przychodźcie natychmiast, skoro zadzwonię.
Owi dwaj słudzy usłuchali natychmiast tego rozkazu, wyszli, i zostawili obu sam-na-sam.
— Jest to bardzo piękne obejście, którego od najlepszego przyjaciela mego ojca doznaję.
Ozwał się Monks, zdejmując kapelusz i płaszcz z siebie.
— Właśnie dla tego, że byłem twego ojca najlepszym i najstarszym przyjacielem, mój młody człowieku! — odpowiedział Brownlow. — Właśnie dla tego, że niegdyś wszelkie życzenia i nadzieje moich szczęśliwych lat młodości z nim się łączyły, i wraz z nim zaginęły, podobnie jak i z istotą lubą z jego krwi i ciała, która w kwiecie swéj młodości z Bogiem się połączyła, i mnie tutaj na ziemi samego i samotnego pozostawiła,... właśnie dla tego, że on będąc chłopczyną małym wraz ze mną przy łożu śmiertelném swéj siostry konającéj owego dnia klęczał,.... owego dnia, którego.... lecz Bóg inaczéj rozrządził,... którego żoną moją zostać miała;... dla tego że moje zranione serce przez całe życie aż do czasu jego śmierci do niego wiernie przywiązane było, pomimo wszelkie błędy i przewinienia, których się dopuścił;.... dla tego, iż dawne wspomnienia, obrazy dawnego szczęścia serce moje przepełniają, a nawet i twój widok obraz jego na pamięć mi przywodzi,.... to wszystko jest powodem, że się tak łagodnie z tobą teraz obchodzę,..... tak jest Edwardzie Leeford,..... nawet i teraz,.... lubo byś się wstydzić powinien, żeś niegodzien tego imienia.
— Jakiż to imie ma związek z tą całą sprawą? — Zapytał Monks, który przez kilka chwil w milczeniu, z pewném osłupieniem na to nadzwyczajne wzburzenie swego towarzysza spoglądał. — Cóż mi na imieniu zależy?
— Nic! — odparł Brownlow,.... — ja wiem dobrze, iż tobie na niém nic niezależy. Ale to imie było i jéj imieniem; a jednak i teraz jeszcze, pomimo tak wielką odległość czasu, serce mnie, staremu człowiekowi, natychmiast mocniéj bić zaczyna, i rumieniec na zwiędnięte lica moje wpędza, ogniem przygasłe oczy rozpala, jeżeli tylko to imie z ust obcego usłyszę. Bardzo mi to wielką przyjemność sprawia, żeś ono zmienił,... prawdziwie bardzo wielką!
— To wszystko bardzo ładnie, pięknie wygląda, — ozwał się Monks (zatrzymujemy bowiem w naszéj powieści to nazwisko, pod któremeśmy go po raz pierwszy czytelnikowi poznać dali,)..... po długiéj chwili milczenia, podczas którego się zuchwale na krześle kołysał, a Brownlow spokojnie, z obliczem rękoma zakrytém siedział. — Czegóż jednak chcesz odemnie?
— Masz brata, — rzekł Browlnow, ocknąwszy się nagle ze swego boleśnego zadumania; — brata, którego imie samo w ucho ci szepnięte, gdym na ulicy szedł za tobą, taką potęgę nad tobą miało, żeś dobrowolnie, bez oporu, zdziwiony i przestraszony tutaj mi towarzyszył.
— Ja niemam żadnego brata, — odpowiedział Monks. — Wiesz o tém sam bardzo dobrze, mój panie, że byłem jedynakiem. Dla czegóż mi więc wspominasz o jakimś bracie? Wszak o tém wiesz lepiéj jeszcze odemnie!
— Chwilę tylko cierpliwości, a dowiesz się, co ja wiem jeszcze;.... a wtedy inaczéj będziesz mówił, — odparł Brownlow. — Spodziewam się, że to całę twoję uwagę zajmie. Ja wiem o tém bardzo dobrze, iż ty jesteś jedynym i robacznym owocem tego nikczemnego związku małżeńskiego, do którego wyniosłość rodu, i najhaniebniejsza, najpodlejsza, najbrudniejsza duma nieszczęśliwego ojca twojego dzieckiem jeszcze prawie zmusiła.
— Niedbam wcale o te zelżywe wyrazy, jakich używasz, — zarzucił Monks z szyderczym uśmiechem. — Dla mnie to przekonanie jest dostateczne, iż o tém wiesz, mój panie.
— Ale ja wiem także i o téj nędzy, tych wiecznych cierpieniach i niesłychanych męczarniach, będących skutkiem tego niestósownego i jak najgorzéj dobranego małżeństwa, — mówił daléj staruszek. — Ja wiem bardzo dobrze, śród jakich mąk niewysłowionych ci nieszczęśliwi małżonkowie ulegając pod ciężarem kajdan tego związku, przez to życie się wlekli, które im obojgu tak boleśnie zatrute zostało;.... ja wiem o tém bardzo dobrze, jakie obrazy jawne, widoczne po pierwszéj obojętności wzajemnéj nastąpiły;.... jak oziębłość ustąpiła wstrętowi, wstręt nienawiści, nienawiść największéj odrazie, tak że się w końcu oboje rozłączyć musieli, życie osobne wiedli, każde według swego upodobania, a męki, udręczenia, które im takie życie sprawiało, w towarzystwie pod pozorem największéj wesołości ukrywać musieli, dopokąd ich śmierć od tego ciężącego przymusu nieuwolniła...... Twoja matka zapomniała wprawdzie o wszystkiém w krótkim czasie,.... ale to życie raniło i jadziło serce twego ojca przez długie lata.
— Rozłączyli się, o tém wie świat cały, — rzekł Monks; — cóż ztąd?
— Gdy się na czas niejaki z sobą rozwiedli, — odparł Brownlow, — a twoja matka na ląd stały się udała, aby tam śród wesela i rozpusty życie swoje prowadzić, i wkrótce swego męża, o dziesięć lat przynajmniéj od siebie młodszego, zupełnie zapomniała, który w domu młodość i życie swoje zatrute w smutku i udręczeniu rozpaczy przepędzał, on tymczasem nowych przyjaciół znalazł. Ta okoliczność będzie ci przynajmniéj wiadomą, nieprawdaż?
— Nie! — odpowiedział Monks, odwracając od niego swe oczy, tupnąwszy nogą o ziemię, zwyczajnie jak człowiek, który sobie mocno postanowił wszystkiego się wyprzeć. — Nie!
— Twoje postępowanie i twoje czynności dowodzą mi, żeś o tém nigdy niezapomniał, lub też z goryczą o tém pamiętać nieprzestał, — odparł Brownlow. — Ja teraz mówię o wypadkach, które przed piętnastu laty jeszcze zaszły, kiedy ty byłeś małym chłopcem, niemającym więcéj jak lat jedenaście, a twój ojciec dopiero trzydzieści jeden,.... gdyż on wtedy dzieckiem prawdziwém jeszcze był, powtarzam, kiedy go ojciec do tego małżeństwa zmusił. Czy mam ci jeszcze rzeczy, wypadki przypominać, które cień niejaki na twego rodzica rzucić mogą, lub mi chcesz oszczędzić téj nieprzyjemności i prawdę mi wyjawić?
— Ja niemam nic do wyjawienia, — odparł Monks z widoczém pomięszaniem. — Jeżeli chcesz, to mi sam wszystko wyjawić musisz.
— Tym nowym przyjacielem jego, — mówił daléj Brownlow, — był były oficer od marynarki, który służbę porzucił, utraciwszy półrokiem pierwéj żonę, która mu dwoje dzieci pozostawiła;.... mieli oni wprawdzie więcéj dzieci jeszcze, ale dwoje tylko z całéj rodziny licznéj matkę przeżyło. Były to dwie dziewczęta; jedna istota ładna, dziewiętnaście lat blizko mająca, a druga jeszcze dzieckiem małém, dwa do trzech lat mającém....
— Cóż to mnie obchodzi? — zawołał Monks.
— Ci ludzie mieszkali w okolicy, — ciągnął Brownlow, udając że tego zarzutu wcale nie słyszał, — którą ojciec twój bardzo często zwiedzał, a nakoniec i mieszkanie swoje stałe w niéj sobie obrał. Znajomość, zaufanie, przyjaźń, to wkrótce jedno po drugim u nich nastąpiło. Ojciec twój był to człowiek wysokich zalet i zdolności, jak rzadko,.... posiadał on serce i rysy swéj siostry. Czém bardziéj go ów officer poznawał, tém większém przywiązaniem i miłością dla niego się przejął.... Ileżbym dał za to, aby się wszystko na téj przyjaźni było zakończyło! Lecz i jego córka się w nim pokochała.
Staruszek tutaj mowe uciął na chwilę. Monks zagryzł usta, i oczy w podłogę wlepił. Brownlow to widząc, — ciągnął daléj swoję powieść.
— Z końcem jednego roku ojciec twój się z nią zaręczył,.... zaręczył uroczyście; twój ojciec był przedmiotem pierwszéj, szczeréj, gorącéj, namiętnéj miłości téj dziewczyny.
— Powieść twoja, mój panie, na bardzo długą się zabiera, — rzekł Monks, rzucając się niecierpliwie na krześle.
— Jest to powieść prawdziwa, smutna, niesłychanych cierpień i dolegliwości, mój młody człowieku, — odparł Brownlow, — a podobne powieści bywają zwykle bardzo długie; gdyby to była powieść niezakłóconego szczęścia, byłaby z pewnością nieskończenie krótsza. Nakoniec zmarł jeden z tych bogatych krewnych twego ojca, dla którego tego nieszczęśliwego młodzieńca poświęcono, aby wpływ i potęgę jego powiększyć,.. jak to się bardzo często zdarza,.... nie jest to bowiem u nas nic nadzwyczajnego,... i zostawił mu na naprawienie téj nędzy, do któréj się wiele przyczynił, a nawet główną był sprężyną,.... lekarstwo ogólne i skuteczne na wszelki smutek i cierpienia,.... złoto! Wypadało koniecznie, aby ojciec twój natychmiast do Rzymu się udał, gdzie ten bogaty krewny, szukający zdrowia we Włoszech, zmarł, zostawiając wszystkie swoje sprawy w wielkim nieładzie. On do Rzymu wprawdzie dojechał, lecz zachorował śmiertelnie na drugi dzień po swojém przybyciu, a wiadomość o tém wysłano natychmiast do Paryża, do twojéj matki, która cię z sobą po świecie włóczyła;.... w dzień po waszém przybyciu do Rzymu mój nieszczęśliwy przyjaciel umarł, niezostawiwszy żadnego testamentu,.... żadnego testamentu,.... lub rozporządzenia,.... tak że cały majątek tobie i twéj matce przypadł.
Monks, słuchając ostatniego okresu mowy pana Brownlow, zaparł w sobie oddech i słuchał go z niewypowiedzianą ciekawością i natężeniem, w obliczu i postawie jego się odbijającém, lubo oczy w inną wcale stronę miał zwrócone.... Gdy pan Browlnow przestał, zmienił swą postawę z wyrazem człowieka, który niespodziewanéj ulgi doznał i przesunął chustką po rozpalonéj twarzy.
— Nim twój ojciec z kraju swego wyjechał, — mówił daléj Brownlow zwolna, utopiwszy wzrok swój w obliczu swego przeciwnika, — przejeżdżając przez Londyn po drodze i do mnie wstąpił......
— Nie słyszałem o tém!
Zarzucił Monks z wyrazem człowieka, który niedowierzanie chce udać, a jednak tylko zadziwienie niespodziewane i niemiłe zdradza.
— Wstąpił do mnie, i zostawił w mych ręku, pomiędzy wielu innemi rzeczami, obraz,.... obraz, który on sam odmalował,.... portret owéj dziewczyny biednéj,.... któren u nikogo innego zostawić niechciał, a jednak i dla swego pośpiechu z sobą wziąść niemógł.... Trwoga, niespokojność i wyrzuty sumienia w cień go prawie zmieniły;.... rozprawiał w swym dzikim szale i pomięszaniu o zniszczeniu i zbeszceszczeniu, którego on się stał powodem,.... powierzył mi w zaufaniu swój zamiar wysprzedania swych posiadłości i zamienienia onychże na pieniądze;..... prócz tego zamyślał część tego majątku, który spadł na niego, tobie i matce twojéj oddać, resztę zaś ze sobą zabrać, i kraj swój na wieki opuścić.... Wiedziałem ja o tém bardzo dobrze, iż on nie sam jeden kraj ten porzucić zamyślał, aby się nigdy więcéj w nim niepokazać. Nawet przedemną, swoim najszczerszym, najdawniejszym przyjacielem, którego przywiązanie korzenie swoje w ziemi miało, pokrywającéj istotę nam obom bardzo drogą,.... nawet i przedemną z niczém więcéj w téj mierze się niezwierzył, nic bliższego o swoich zamiarach mi nie zaufał, przyobiecując, że mi o wszystkiém z Rzymu napisze, a potém raz jeszcze mnie odwiedzi, aby się ze mną na wieki pożegnać. Niestety! Był téż to raz ostatni, gdyż ani listu od niego nieodebrałem, ani téż późniéj jego samego nigdy więcéj niezobaczyłem.
— Gdym się o jego śmierci dowiedział, wybrałem się, — ciągnął daléj Brownlow po małéj chwili milczenia, — wybrałem się na widownią jego..... użyję tutaj tego wyrazu, którego by i świat w tym wypadku użył, gdyż surowość świata dotknąć go więcéj niemoże, — jego miłości występnéj, z tém mocném postanowieniem owéj nieszczęśliwéj, uwiedzionéj dziewczynie przytułek, pomoc, i przywiązanie przyjacielskie u siebie ofiarować, gdyby obawa moja i podejrzenia się spełniły. Lecz cała rodzina właśnie przed tygodniem okolicę opuściła; popłaciwszy wszystkie długi swoje, i przyprowadziwszy wszystkie sprawy do porządku, opuściła tę okolicę nocą;.... dokąd się jednak udała, nikt nie widział, i nikt mi powiedzieć nie umiał.
Monks o wiele wolniéj odetchnął, i z wyrazem radości i zwycięztwa na około spojrzał.
— Gdy ręka obca twego brata, — mówił Brownlow daléj, przysunąwszy swoje krzesło bliżéj do niego; — twego brata,.... dziecinę wątłą,.... nędzną,.... zaniedbaną,.... w drogę moją potrąciła, nie przez przypadek, lecz przez zrządzenie wyższéj potęgi,.... a ja go od życia śród zbrodni i hańby wybawić postanowiłem...
— Co! — zawołał Monks struchlały.
— Tak jest, ja! — odparł Brownlow. — Już ci powiedziałem, że cię raz przecie powieść moja zajmie, zachwyci.... Powtarzam tedy raz jeszcze, że ja,... widzę bowiem jasno, że twój przebiegły sprzymierzeniec nazwisko moje ci utaił, lubo tego żadną miarą wiedzieć niemógł, że ono twém uszom nie jest obce.... Kiedym więc tego chłopczynę od nędzy wybawić postanowił,.... w skutek tego do siebie wziął, wpadło mi w oczy pewnego dnia, kiedy po swéj chorobie do siebie przychodząc, w pokoju méj gospodyni leżał, jego nadzwyczajne podobieństwo do owego obrazu, o którém ci już wspomniałem, i w zadziwienie nadzwyczajne mię wprawiło. Gdym go po raz pierwszy zobaczył, przypominały mi rysy jego i wyraz smętności w obliczu rozlanéj obraz jakiegoś dawnego przyjaciela, któregom sobie jednak żadną miarą jasno na pamięć przywieść niemógł. Niepotrzebuję ci powiadać, że mi usunięty i wykradziony został, nim bieg jego życia usłyszałem.
— Dla czegóż nie? — zapytał Monks skwapliwie.
— Dla tego że o tém wiesz bardzo dobrze.
— Kto, ja?
— Nadaremnie się tego przedemną wypierasz, — odpowiedział Brownlow. — Wkrótce się przekonasz, że ja coś więcéj wiem jeszcze, nietylko to.
— Mój panie!.... ty.... ty mi nic dowieść niemożesz, — wybełkotał Monks. — Proszę to uczynić, jeżeli to jest w twojéj mocy.
— Zobaczymy, zobaczymy, — odparł staruszek, rzuciwszy na niego badawcze spojrzenie. — Straciłem chłopca, a wszelkie starania moje były nadaremnie, aby pobyt jego wykryć. Ponieważ twoja matka już nieżyła, byłem tedy przekonany, iż nikt prócz ciebie, tę tajemnicę wyjaśnić mi niepotrafi; a gdy się dowiedziałem, że się pod ów czas na swoich posiadłościach w Indyjach zachodnich znajdujesz, dokądeś się po śmierci matki schronił, jak sam wiesz najlepiéj, aby uciec przed skutkami rozwiozłego i występnego życia, które tutaj wiodłeś,.... przedsięwziąłem więc tę daleką podróż do ciebie. Tam się dowiedziałem, że cię już od kilku miesięcy tam nie ma;.... domniemywano się, żeś napowrót do Londynu pojechał, nikt mi jednak pewności dać niemógł. Wracam tedy do Londynu. Sprawnicy twoi niewiedzieli, nieznali twego mieszkania. Powiedzieli mi, że podobnie jak wprzód tak i teraz niemniéj tajemniczo przychodzisz i odchodzisz, że cię czasami całe dnie, czasami zaś całe miesiące na oczy niewidzą, prowadząc według wszelkiego podobieństwa to samo życie haniebne, jakieś zawsze prowadził, uczęszczając w towarzystwa tychże samych podłych, zbrodniczych ludzi, którzy towarzyszami twymi byli, kiedyś jeszcze był krnąbrnym i zuchwałym chłopcem. Nieprzestawałam ich nigdy pytać, pobudzałem ich zawsze do nowego za tobą śledztwa. Przebiegałem dniem i nocą ulice, lecz wszystkie usiłowania moje były daremne, aż do dnia dzisiejszego; gdyż przed dwoma godzinami udało się mi po raz pierwszy dopiero od tak dawnego czasu cię zobaczyć.
— Cóż teraz myślisz uczynić, mój panie, kiedyś mię nakoniec zobaczył? — zawołał Monks, zrywając się nagle śmiało z siedzenia. — Oszustwo, rabunek są to słowa silnie brzmiące,.... usprawiedliwione, jak ci się zdaje, przypadkowém podobieństwem małego włóczęgi z babraniną niedołężną malarską człowieka od dawna już zmarłego! Wszak o tém nawet nie wiesz mój panie, czyli ze związku tegoż z ową dziewczyną podłą, jaki potomek się urodził!.... nie wiesz o tém wcale. —
— Prawda że nie wiedziałem, — odparł Brownlow, również wstając, — lecz od dwóch tygodni o tém wszystkiém się dowiedziałem.... Ty masz brata; ty wiesz o tém dobrze i znasz go dokładnie. Ojciec twój pozostawił przy śmierci swojéj testament, który matka twoja zniszczyła, zostawiając po śmierci swojéj tę tajemnicę i zysk cały zbrodniczy tobie w puściźnie. W tym testamencie była wzmianka o dziecku, któreby się twojemu ojcu z owego związku zakazanego urodzić mogło; to dziecko się rzeczywiście urodziło, tyś ono spotkał przypadkiem po drodze, a jego podobieństwo nadzwyczajne do ojca wznieciło w tobie natychmiast niemiłe podejrzenie.... Udałeś się natychmiast w miejsce jego urodzenia. Tam się znajdowały jeszcze dowody jego urodzenia i rodu,.... dowody od dawnego czasu mu skradzione i ukryte.... Te dowody zostały przez ciebie zniszczone, jakeś się sam przed twoim spólnikiem Żydem wyraził: jedyne dowody rodu i urodzenia chłopca leżą na dnie téj rzeki, a owa stara czarownica która je matce jego zabrała, gnije teraz już w grobie. Są to własne twoje słowa synu niegodziwy.... nikczemniku.... podły kłamco!.... który ze zbójcami, złodziejami, rabusiami związki zawierasz, i nocą w ciemnych izbach schadzki miewasz,.... któryś swemi podstępami, zdradą, śmierć gwałtowną na istotę sprowadził, milion razy godniejszą i większą wartość mającą od ciebie,.... któryś od małości swojéj żółcią i goryczą był własnemu ojcu, i serce jego boleścią przepełniał,...... którego wnętrze namiętności najohydniejsze, zbrodnie i występki tak długo toczyły, dopokąd sobie nieutworzyły ujścia w okropnéj chorobie, która i twoje oblicze piętnem niezatartém nacechowała.... Edwardzie Leeford, czyż i teraz jeszcze zuchwale przeciwko mnie wystąpisz, i to wszystko mi zaprzeczyć się ośmielisz?
— Nie,... nie,.... nie! — odpowiedział ten nędznik, przygnieciony tak okropną skargą.
— Każde słówko, — ciągnął daléj starzec, — któreście oba z tym haniebnym starym zbrodniarzem, twoim spólnikiem wyrzekli, jest mi znane. Cienie na ścianach podsłuchały wasze szepty, i doniosły je do mych uszu; widok tego tak niewinnie prześladowanego chłopczyny zbrodnię samą litością natchnął, i nadał jéj odwagę, i śmiałość, a nawet i wszelkie przymioty cnoty. Zbrodnia została popełnioną, w któréj jeżeli nieczynny, to przynajmniéj moralny masz udział.
— Nie, nie! — odparł Monks, — ja ani słówka o téj zbrodni nie wiedziałem. Chciałem się właśnie dowiedzieć o prawdziwości tego wydarzenia, o którém wieści wszędzie krążą, kiedy mię ludzie twoi schwytali. Nie wiedziałem nic o przyczynie tego zabójstwa; sądziłem że ono było skutkiem zwykłéj kłótni.
— Przyczyną tego zabójstwa było częściowe wykrycie twoich tajemnic, — odpowiedział Brownlow. — Czy chcesz mi teraz wszystko wyjawić?
— Wyjawię! wyjawię!
— Czy powtórzysz twoje wyznania w obec świadków i podpisem swoim je stwierdzisz?
— Przyrzekam i to uczynić.
— Zostańże zatém w tém pokoju spokojnie, dopokąd podobny akt urzędowy spisanym nie zostanie; czy mi przyrzekasz, że mi w to miejsce towarzyszyć będziesz, które w celu podpisania tego aktu za najstósowniejsze uznam.
— Jeżeli tego koniecznie odemnie wymagać będziesz, więc i to uczynię, — odpowiedział Monks.
— Musisz jeszcze coś więcéj uczynić, — rzekł Brownlow. — Musisz całą stratę wynagrodzić owemu niewinnemu i poczciwemu chłopcu; gdyż on nim jest, pomimo to życie nędzne, haniebne, do którego go zmuszono. Spodziewam się, iżeś jeszcze zatrzymał w pamięci rozporządzenie ojca względem niego w zniszczonym przez ciebie testamencie zawarte. Starajże się go dopełnić tak dalece, o ile to się twego brata dotycze, a potém sobie będziesz mógł pójść, gdzie ci się będzie podobało. Mam nadzieję, że się w tém życiu oba więcéj niezobaczemy.
Kiedy Monks w przykrych myślach pogrążony, krokiem szerokim po pokoju się przechodził, i nad tém dumał, czyliby nie można jakim sposobem tego wszystkiego uniknąć,.... miotany bojaźnią i trwogą z jednéj strony, a nienawiścią najsroższą z drugiéj,.... drzwi się nagle otworzyły, a pan Losberne wpadł przez nie do pokoju w nadzwyczajnéj wzburzeniu.
— Ten człowiek zostanie schwytany, — zawołał. — Téj nocy jeszcze schwytany zostanie!
— Kto, zbójca? — zapytał Brownlow.
— Tak jest, tak jest! — odpowiedział lekarz. — Widziano jego psa błąkającego się koło jakiegoś starego zapadłego domu; nie ma zatém żadnéj wątpliwości, że i jego pan albo już jest, albo téż wktótce będzie w téj kryjówce; zapewne czeka na zmrok wieczorowy. Wysłano ajentów tajnych na wszystkie strony; mówiłem nawet z tym urzędnikiem, którego na schwytanie go wysłano, a ten mię najświęciéj zapewnił, że im teraz żadną miarą umknąć nie może. Rząd obiecał sto funtów nagrody za jego schwytanie.
— Ja jeszcze pięćdziesiąt dołożę, — zawołał Brownlow, — i zapowiem to mojemi własnemi usty, jeżeli się pomiędzy lud będę mógł dostać. Gdzie jest Maylie?
— Skoro tylko Henryk twego przyjaciela oto wraz z tobą w powozie zobaczył,.... udał się jak najśpieszniéj do domu, — odpowiedział lekarz, — kazał sobie natychmiast konia okulbaczyć i pogonił cwałem w to miejsce, w którém się zbójcę schwytać spodziewają, aby swoją obecnością ludzi zachęcić.
— Cóż się z Żydem stało? — zapytał Brownlow.
— W tedy, kiedym się o niego wywiadywał, nie był jeszcze schwytanym; spodziewano się jednak, że to wkrótce nastąpi, a może już jest téj chwili.
— Cóż, czyś się już namyślał? — zapytał Brownlow po cichu Monksa.
— Tak jest, — odpowiedział Monks; — czy..... czy.... mię niewydasz?
— Nie,.... niewydam. Zostań tutaj spokojnie dopokąd niepowrócę. Jest to jedyny środek do uratowania ciebie.
I natychmiast wraz z lekarzem izbę opuścił, a drzwi za nimi zamknięto.
— Cóżeś wskórał? — zapytał go lekarz szepcąc.
— Wszystko, com chciał, a nawet i więcéj jeszcze. Zebrawszy wszystkie wiadomości, którem od owej nieszczęśliwéj dziewczyny otrzymał, i połączywszy je z tém, com już poprzód o téj całéj sprawie wiedział, i temi doniesieniami, które nasz przyjaciel na miejscu samém osięgnąć zdołał, takem go do kąta przyparł, że mi w żadną stronę umknąć, ani téż z rąk się wyśliznąć nie mógł; rozwinąłem przytém przed jego oczyma cały obraz podłości i nikczemności haniebnéj, tak jasnéj jak słońce. Trzeba będzie w miejsce wiadome napisać i jako godzinę schadzki siódmą wieczorem oznaczyć. Będziemy wprawdzie o parę godzin pierwéj tam być musieli, wypadnie nam bowiem cokolwiek odpocząć, a szczególnie naszéj młodéj dziewczynie, która może daleko więcéj stałości i mocy nad sobą potrzebować będzie, jak my obaj téj chwili przewidzieć możemy. Krew mi jednak w żyłach kipi z żądzy pomszczenia owéj nieszczęśliwéj dziewczyny, tak haniebnie zamordowanéj. W którąże stronę wszyscy się udali?
— Udaj się panie, wprost do urzędu policyjnego, a na czas jeszcze przybędziesz, — odpowiedział Losberne. — Ja tymczasem tutaj pozostanę.
Obaj panowie rozłączyli się śpiesznie ze sobą, oba w nieokreślonéj gorączce i wzburzeniu.
Pogoń i ucieczka.
W małéj odległości od owego miejsca nad brzegami Tamizy, na którém kościół w Rotherhithe stoi,.... budowle na brzegach są najbrudniejsze, statki na rzece najczarniejsze z pyłu węglowego i dymu ciasno pobudowanych, nizkich, lichych chat, istnieje po dziś dzień jeszcze bardzo wielka ilość owych najbrudniejszych, najszczególniejszych, najdziwniejszych zakładów, w które Londyn tak hojnie obfituje, a które większéj części mieszkańców nawet z imienia nie są wcale znane.
Aby się do tego miejsca dobić, trzeba się przedzierać przez cały błędnik brudnych, ciasnych, ciemnych, nieczystych uliczek, zamieszkanych przez motłoch najniższy, najuboższy, najnędzniejszy i najniebezpieczniejszy, poświęcony przekupowi wszelkiego rodzaju, jak się właśnie trafi.
W kramach i sklepikach można widzieć żywności najlichsze, najgorsze i najplugawsze; ubiory stare, wytarte, łachmany prawdziwe wiszą w sklepach tandyciarzy, powiewają na oknach i drzwiach ich jam i pieczar.
Tłumy zbite robotników bez roboty, rębaczy bez zarobku, drążników bez ciężarów, węglarzy bez węgli, kobiet obszarpanych, bezczelnych, dzieci nędznych, łachmanami pokrytych, słowem ludzi do właściwego wyrzutu ludności nadbrzeżnéj Tamizy należących, utrudzają nieskończenie idącemu drogę; widok rzeczy najobrzydliwszych, zapach cuchnący z pobocznych uliczek i przechodnich sieni w prawo i lewo się rozchodzący, razi nieprzyjemnie oko i nos, a turczenie, dźwięczenie ciężkich wozów, rozwożących skrzynie i paki olbrzymie towarów ze składów nadbrzeżnych do miasta, w każdym kąciku prawie słyszeć się dające, powiększa ten gwar i wrzawę nieustannie tutaj panującą, i zagłusza człowieka.
Jeżeli się nakoniec przez ten tłum i gwar przebić uda, i dojdzie do najodleglejszych, najbezludniejszych uliczek i zakątków z tych wszystkich, przez które się dotąd przechodziło, otaczają nas po obu stronach ulicy domy liche spustoszałe, zapadające się i na ulice pochylone ściany, mury popękane, popadane, co chwila upadkiem grożące, kominy, na pół już poburzone, okna powybijane, pozalepiane, deskami lub téż prętami żelaznemi, z rdzy, brudu na pół już zjedzonemi pozabijane, i wszelkie oznaki ubóstwa, zniszczenia i zaniedbania, jakie tylko wyobraźnia najbujniejsza przedstawić sobie może.
W takiém to sąsiedztwie, z tamtéj strony Dockhead w Borough of Southwark leży tak zwana wyspa Jakuba, otoczona w koło błotnistym kanałem, sześć do ośmiu stóp głębokim, a pietnaście do dwudziestu szerokim, i podczas powodzi brudną wodą się napełniającym, który się niegdyś zwał młyńską groblą, a teraz pod nazwiskiem Folly Ditch (błotnisko) jest znany. Stanowi on niejako małą Tamizy zatokę, a w razie potrzeby może być każdego czasu wodą napełnionym, jeżeli się szluze młyńskie, Leak-Mills zwane, od których nawet poprzód nazwisko swoje nosił, opuści.
Jeżeli w takim czasie ktoś obcy na jednym z owych drewnianych mostków, do młynu i ulicy młyńskiéj przez ten kanał wiodących stanie, i na dół spojrzy, widok szczególny, nadzwyczajny oku jego zdumiałemu się przedstawi. Zobaczy bowiem nędznych mieszkańców tych nędzniejszych jeszcze domów po obu stronach kanału, którzy, wychyliwszy się przez okna, drzwi tylne, i otwory wszelkiego rodzaju, konwie, dzbanki, garnki, naczynie domowe wszelkiego rodzaju na dół spuszczają, aby tę brudną wodę w nie uchwycić; a jeźli oko jego na owe domy same się zwróci, w tedy widowisko, które przedstawiają, zadziwieniem niewypowiedzianém go ogarnie.
Drewniane ganki, spruchniałe, popsute, łączące tyły kilkunastu naraz domów, opatrzone dziurami przez które na to jezioro błota na dole spoglądać można; okna połamane, potłuczone, pozalepiane, deskami pozabijane z żerdziami i drążkami wystającemi na suszenie bielizny, któréj nigdy na nich nie było; izby tak wązkie, nizkie, ciasne, zimne, że powietrze w nich tak zepsute, a zaducha tak wielka panuje, iż wyziewy zewnętrzne nawet przewyższa;.. drewniane ściany, pochylające się już nad to błotnisko stojące, i grożące w niego upadkiem każdéj prawie chwili;.... ściany brudne, popadane fundamenta się zawalające, wszelkie najohydniejsze znamiona ubóstwa,.... wszelkie oznaki spustoszałości, zgnilizny, nieczystości, plugawego brudu;.... to wszystko stanowi jeden obraz odrażający, zdobiący brzegi kanału Folly-Ditch.
Składy znajdujące się na téj wysepce Jakuba są wszystkie bez dachu i próżne; ściany pruchnieją, gniją, rozpadają się,.... okna nie mają żadnych okien;.... drzwi powypadały i na ulicy leżą, kominy są wprawdzie pobielone, ale najmniejszy dymek z nich się nieunosi. —
Przed trzydziestu do czterdziestu laty, budowle te nie były w tym stanie zaniedbania i spustoszałości, a to miejsce było siedliskiem wielkiego ruchu przekupowego; lecz teraz jest ono wyspą opuszczoną, pustą, nędzną.
Domy nie mają ni czynszowników, ni właścicieli;... ci co mają na tyle odwagi do nich wejść, w nich mieszkać, żyć i umierać, ci je gwałtem odbijają, i siedlisko swoje w nich obierają; jeżeli ktoś schronienia i przytułku na wyspie Jakuba szukać przychodzi, zmuszają go do tego z pewnością bardzo ważne przyczyny, albo konieczność niezbędna ukrywania swego pobytu, albo téż wysoki stopień niedostatku i nędzy.
W izbie na wyższém piętrze leżącéj jednego z tych domów,.... domu stojącego samotnie, który z wielu względów nadzwyczaj spustoszały wyglądał, lecz drzwi i okna mocno obwarowane posiadał, a tylnią swoją stroną na sposób wzwyż opisany do owego błotnistego kanału przypierał, — siedziało w głębokiém i ponurém milczeniu trzech ludzi, którzy co chwila jeden na drugiego spoglądali, a potém z wyrazem nadzwyczajnéj trwogi, niespokojności i obawy oczy od siebie odwracali.
Jednym z tych trzech był zuchwały Tobiasz Crackit, drugim pan Tomasz Chitling, a trzecim również zbrodniarz w podeszłym już wieku, pięćdziesiąt lat blizko mający, któremu nos w jakiéjś utarczce dawniéj zapewnie spłaszczono, a którego oblicze blizna szeroka, ohydna zdobiła, będąca według wszelkiego podobieństwa skutkiem walki śród podobnych okoliczności.
Był to zbrodniarz, który przed wielu laty na deportacyą skazany, w tych dniach właśnie tajemnie powrócił: ten człowiek zwał się Kags.
— Byłbym sobie jak najszczerzéj życzył, — ozwał się Crackit do swego dawnego towarzysza Chitling, — żebyś sobie inne gniazdo był wyszukał, kiedy wam tamte dwa starsze za nadto podkurzono, a nie przychodził tutaj do nas, mój młody paniczu!
— Czegożeś tego nie uczynił, wołowa głowo? — zawołał Kags.
— Ja myślałem, że wam moim widokiem wielką przyjemność sprawię, — odpowiedział z nadzwyczajną smętnością Chitling.
— Bo to trzeba ci wiedzieć mój młody paniczu, — ciągnął daléj Tobijasz, — że jeżeli który człowiek takie życie samotne wiedzie jak ja naprzykład, i z tego powodu tak był szczęśliwym pozyskać kącik, w którym sobie swobodnie i spokojnie mieszkać może, nie znany całemu światu, tak że go nikt nie śledzi, nikt do niego potajemnie niezagląda, jest to rzeczą bardzo nieprzyjemną dla niego zostać zaszczyconym odwiedzinami młodego panicza w twojém położeniu, jakkolwiek on zresztą osobą jak najprzyjemniejszą i najzacniejszą być może, z którą w karty czasami zagrać przyzwoitości się niesprzeciwia.
— Szczególnie, jeżeli ów samotnie żyjący młody człowiek ma przyjaciela, wraz z nim mieszkającego, który z odległych krain daleko pierwéj powrócił, jak się go spodziewano, i za nadto jest skromnym, aby się tém życzeniem mógł pieścić, żeby go za powrotem swoim sędziom przedstawiono, — dodał Kags.
Po téj przemowie nastąpiła chwila milczenia, a Tobiasz Crackit, który wszelką nadzieję utracił zmienienia raz powziętego postanowienia pana Chitling, i oraz wszelką ochotę do użycia swych zwyczajnych przesad i przenośni w mowie, rzekł do niego....
— Kiedyż Fagina uwięziono?
— Właśnie podczas obiadu,.... o drugiéj godzinie po południu, — odpowiedział Tomasz. — Karolek i ja uciekliśmy przez komin w praczkarni, a Bolter wpadł do beczki na wodę głową naprzód, ale że nogi ma tak nadzwyczajnie długie, iż mu z beczki wystawały, spostrzeżono go tedy, i równie z innemi do więzienia zaprowadzono.
— Cóż się z Betsy stało?
— Biedna Betsy! Poszła zobaczyć zabitą Nancy i powiedzieć, kto ona jest, — odpowiedział Chitling ze smutkiem coraz bardziéj wzrastającym, — lecz na widok trupa pomięszania zmysłów dostała, zaczęła krzyczeć, wrzeszczeć, płakać, głową bić o mur, tak że ją w końcu w kamizolę ubrać i do szpitalu zaprowadzić musieli,.... gdzie teraz zostaje.
— A gdzież się Bates podział? — zapytał Kags.
— Ze zmrokiem wieczoru i on tutaj przybędzie, lecz do tego czasu błąka się po świecie, gdzie może, — odpowiedział Chitling. — Nie ma żadnego miejsca tak bezpiecznego, gdzieby się mógł udać, gdyż ci pod trzema kalekami wszyscy już w więzieniu siedzą, a w domu całym pełno posiepaków;.... idąc tamtędy, widziałem to na moje własne oczy.
— Obława nielada, — zauważył Tobiasz i zagryzł wargi. — Oni nie jednego jeszcze złowią.
— Teraz właśnie nadchodzi czas sądów, — rzekł Kags, — wezmą się zatém natychmiast do téj całéj sprawy; a jeżeli Bolter świadectwo przeciwko Faginowi złoży, co z pewnością uczyni, gdyż on już o tém parę słów bąknął;... a jego świadectwo będzie bardzo ważne, gdyż go Fagin do różnych poleceń używał;.... to Fagin za pięć dni najdaléj w powietrzu dyndać będzie, przysięgam na Boga!
— Trzeba wam było tylko słyszeć wrzask i zgiełk rozjuszonego ludu, — ozwał się Chitling; — policyjanci musieli się bronić jak djabli, inaczéj by go byli rozszarpali. Już go nawet raz schwycili, ale posiepacy utworzyli koło koło niego, i tak go pomiędzy sobą, bijąc się przez całą drogę z ludem, aż do urzędu zaprowadzili. Trzeba wam było widzieć, jak on w koło na wszystkich spoglądał, zbłocony, zakrwawiony, jak się do nich tulił, jakby to jego najszczersi przyjaciele byli. Jeszcze go widzę przed oczyma, nie mogącego się ze wstydu na nogach utrzymać dla cisnącego się ustawicznie tłumu, który go i pośród policyjantów dosięgnąć i dotknąć umiał; widzę jeszcze przed oczyma pospólstwo, spinające się jedno na drugie, zgrzytające zębami, i łaknące jego życia, niby czereda drapieżnych źwierząt; widzę jeszcze krew skrzepłą na jego włosach i brodzie, i słyszę ten wrzask okropny, te przeklęcia, z jakim się kobiety w środek, pomiędzy żołnierzy, za nim w uliczkach ciasnych rzucały, i przysięgały, iż mu serce z piersi wydrą.
Ten świadek naoczny, zgrozą owego widowiska przerażającego przejęty, zatkał sobie uszy rękoma, zamknął oczy, i zaczął biegać po całéj izbie, gdyby szalony.
Kiedy się to działo, a obaj słuchacze Tomasza w milczeniu, z oczyma w ziemię wlepionemi, drżący, ze zgrozą i przestrachem siedzieli, dał się słyszeć nagle szmer cichy na schodach, a pies Billa wpadł niespodziewanie pomiędzy nich.
Na ten widok wszyscy trzéj struchleli, i poskoczyli razem naprzód ku oknu, potém po schodach nadół i drzwiami na ulicę. Pies musiał jakim sposobem przez dziurę w murze się wkraść; pana jednak nigdzie widać niebyło.
— Cóż to ma znaczyć? — zawołał Tobijasz, gdy powrócili, niepostrzegłszy nigdzie Billa.
— Przecież on niemyśli przyjść tutaj do nas!...... Nie.... spodziewam się tego.
— Gdyby miał był chęć przyjść tutaj do nas, byłby wraz z psem przybył, — rzekł Kags, zatrzymawszy się koło psa na ziemi leżącego i mocno dyszącego, aby się mu dobrze przypatrzeć. — Niema tu gdzie wody dla niego? zdaje się iż sam jeden z daleka przybyć musiał.
— Radbym wiedział, zkąd on tylko mógł przybyć! — zawołał Tobijasz. — Musiał on już wszystkie kryjówki nasze w mieście zwiedzić, a znajdując wszędzie pełno obcych, przybiegł w końcu i tutaj, gdzie nieraz z nim przez długi czas ukrywać się musiał. Lecz z kąd naprzód przybył, to wielkie pytanie; z kąd on mógł przybyć, sam jeden, bez niego.
— On.... (gdyż nikt zbójcy po jego nazwisku nienazywał;) on go z pewnością z sobą wziąść niechciał! Co myślisz na to? — ozwał się Chitling.
Tobijasz pokręcił głową.
— Mógłby także psa wysłać, aby wyszpiegował, gdzie najbezpieczniéj, i potém go przyprowadził. Ale nie! Mnie się zdaje, że on kraj musiał opuścić, — rzekł Kags, — przez morze się już przeprawił, i nam tu psa na pamiątkę zostawił. Musieli się z pewnością z sobą rozstać, inaczéj by tu tak spokojnie niesiedział.
To przypuszczenie zdawało się wszystkim najpodobniejsze do prawdy, i przez wszystkich ogólnie przyjęte zostało, a pies sobie wlazł tymczasem pod krzesło, i ułożył spokojnie do spania, niezważając na żadnego z nich.
Gdy się w końcu zupełnie zciemniło, pozamykano okienice, zaświecono świecę, i postawiono ją na stole.
Wypadki okropne ostatnich dwóch dni napełniły serca wszystkich trzech przestrachem i zgrozą, którą niebezpieczeństwo i niepewność własnego ich położenia jeszcze bardziéj powiększało. Wszyscy trzéj się coraz to bliżéj z krzesłami do siebie przysunęli i za każdym szmerem przerażeni z nich zrywali.
Żaden z nich ani słówka niewyrzekł, a jeźli który się kiedy odezwał, to po cichu, szepcąc; wreszcie tak cicho i spokojnie z przestrachu siedzieli, jakby duch zabitéj po domu się błąkał.
Przez długi czas w tém położeniu zostawali, kiedy się nagle głośne pukanie do bramy słyszeć dało.
— Zapewnie Karolek Bates, — zawołał Kags, obglądając się szybko koło siebie, aby bojaźń odpędzić, która go pochwyciła.
Pukanie do drzwi się powtórzyło. Nie, to nie mógł być Karolek. On nigdy tak mocno do drzwi niestukał.
Crackit zbliżył się do okna, otworzył i wychylił na dwór głowę. Gdy od okna odskoczył, niepotrzebował towarzyszom swoim ani słówka wspominać, kto się dobywa;.... jego twarz wybladła, wylękniona, dostatecznym była zwiastunem. I pies się także ze swego miejsca zerwał i wyjąc ku drzwiom pobiegł.
— Musimy go koniecznie wpuścić, — rzekł biorąc za świecę.
— Czy niema na to jakiego sposobu? — zapytał drugi głosem cichym.
— Nie,.... niema,.... my go koniecznie wpuścić musimy.
— A więc niezostawiaj że nas w ciemności!
Zawołał Kags, zdejmując drugą świecę z kominka, i zapalając ją ręką tak drżącą, że po dwakroć jeszcze zapukano, nim on ją zapalić zdołał.
Crackit zeszedł po schodach na dół, aby drzwi otworzyć i powrócił w kilka chwili do izby w towarzystwie człowieka, mającego dolnią część twarzy w chustce ukrytą, a drugą chustką głowę pod kapeluszem zawiązaną.
Pomału jednę i drugą odwiązał, i pokazał..... twarz bladą jak chusta, lica zapadłe, oczy głęboko w dole,... brodę z trzechdniowym zarostem,.... spojrzenie błędne,.... oddech ciężki, stłumiony.... Był to tylko cien prawdziwy dawnego Billa Sikes.
Wszedłszy do izby, chwycił za krzesło stojące na samym środku; wzdrygnął się jednak gdy na niém chciał usiąść, rzucił okiem przez ramię po za siebie, przysunął ono do ściany tak blizko,.... tak blizko,.... jak tylko mógł najbliżéj,.... oparł o nią mocno, i dopiero usiadł.
Żaden dotąd ani słówka do niego nie przemówił.
W milczeniu okiem po wszystkich potoczył.
Jeżeli zaś przypadkiem oko którego z nich wejrzenie jego wtedy napotkało, zaraz się od niego z przestrachem odwróciło.
A gdy nakoniec głos jego grobowy milczenie panujące przerwał, wszyscy trzéj się wzdrygnęli.
Podobnego głosu jeszcze nigdy niesłyszeli.
— Zkąd się ten pies tutaj wziął? — zapytał.
— Przyszedł sam, przed trzema godzinami może... — odpowiedziano mu.
— Dzienniki dzisiejsze mówią, że Fagina schwytano.... Czy to jest prawda lub kłamstwo?
— Prawda!
I znowu milczenie przez chwilę panowało.
— Niech was wszystkich djabli wezmą! — zawołał Sikes, przesunąwszy ręką po czole. — Czy mi żaden z was niema nic do powiedzenia?
Ruch jakiś niespokojny pomiędzy nimi nastąpił, wszyscy jednak milczeli.
— Ty co tutaj rolę gospodarza domu odgrywasz, — ozwał się Sikes do Tobijasza Crackit, — cóż myślisz ze mną zrobić?.... czy mnie wydać, lub też tak długo przechować, dopokąd ta burza nieprzeminie?
— Możesz tutaj pozostać, jeżeli sądzisz, że jesteś w tym domu bezpiecznym.
Odpowiedział zagadnięty po chwili namysłu i wahania.
Sikes zwrócił powoli swe oczy na ścianę po za sobą, i zapytał:
— Czy ona.... czy ciało.... już pochowane?
Trójca wstrzęsła głową.
— A dla czegóż nie? — zapytał Bill, rzuciwszy powtórnie to samo spojrzenie poza siebie. — Dla czegóż trzymają podobne bezeceństwa tak długo, i natychmiast tego niepochowają?..... A to co!..... któż to puka?
Crackit dał skinieniem ręki do poznania, że się niczego obawiać niepotrzeba, wyszedł natychmiast i powrócił z Karolkiem Bates.
Sikes siedział wprost naprzeciw drzwi, tak że wchodzący chłopczyna natychmiast z jego spojrzeniem spotkać się musiał.
— Tobijaszu! — zawołał Karolek, cofając się w tył, gdy Sikes oczy swoje na niego zwrócił. — Tobijaszu, dla czegóżeś mi tego na dole przy drzwiach niepowiedział?
Tak coś okropnego było we wzdrygnięciu się wszystkich trzech osób na te słowa, że ów człowiek groźny nawet tego chłopca chciał ze sobą pogodzić. Wtym celu kiwnął na niego ręką, i wyciągnął rękę, aby mu dłoń podać.
— Zaprowadźcie mnie do jakiéj innéj izby, — zawołał chłopiec odsuwając się jeszcze daléj od niego.
— Cóż to Karolku, — rzekł Sikes, zbliżając się do niego, — czy mię,.... czy mię nieznasz?
— Nieprzybliżaj się do mnie, powiadam ci! — odparł chłopczyna, odskakując od niego, i spoglądając ze zgrozą w oku na twarz zbójcy. — Ty poczwaro piekielna!
Bill zatrzymał się w pół drogi, poczém obaj oczy w sobie wzajem utkwili; lecz Sikes opuścił pomału swe oczy na ziemię.
— Biorę was wszystkich trzech za świadków, — zawołał chłopczyna, grożąc mu ściśnioną pięścią swoją, i zapalając się coraz bardziéj w ciągu swéj mowy. — Biorę was wszystkich trzech za świadków,.... że się go wcale nieboję,.... a jeżeli go tutaj szukać będą, to go natychmiast wydam;.... tak jest, ja to uczynię! Mówię wam to natychmiast z góry. Niechaj mię zabije, jeżeli się mu podoba, albo jeżli się na to odważy, ale ja jestem tutaj i natychmiast go wydam, jeżeli się w téj stronie po niego pokażą, i wydałbym go nawet, gdyby go żywcem spalić lub w smole usmarzyć miano... Zbójca! gwałtu! ratujcie! zbójca! Jeżeli wszyscy trzej niejesteście nikczemnemi tchórzami, to mi go schwytać pomóżcie! Zbójca! gwałtu! ratujcie! zbójca! Precz z nim!
Śród tego wrzasku głośnego, któremu ruch gwałtowny rąk i nóg towarzyszył, rzucił się ten chłopiec sam jeden, z gołemi rękami na tego silnego olbrzyma, i to z taką wściekłością, i z taką szybkością, że go przez swój napad niespodziewany na ziemię powalił.
Zdziwienie i przerażenie ogarnęło owych trzech świadków struchlałych.
Żaden jednak się nieruszył, aby któremu z nich przyjść w pomoc, a tak oni obaj, chłopiec i mężczyzna, tarzali się razem po ziemi; lecz chłopczyna, niezważając wcale na te ciężkie, potężne ciosy, które gradem na niego padały, nieprzestawał ani na chwilę na całe gardło wrzeszczeć, wołając o pomoc, i wbijając coraz silniéj, coraz głębiéj swe ręce w odzież i pierś zbójcy.
Walka ta była jednak za nadto nierówna, aby długo była trwać mogła.
Już się go Billowi pognębić i nogą przystąpić udało, kiedy Crackit nagle do niego przyskoczył, z przerażeniem w oku w tył go odtrącił i na okna pokazał.
Na dworze połyskiwały światła; szmer i hałas ludzi głośno z sobą rozprawiających, odgłos donośny stąpania ludu szybko biegnącego,.... a poznać było można po wrzawie, iż całym tłumem biegli,... dał się coraz to bliżéj słyszeć;... już byli na drewnianym moście i wchodzili w ulicę.
Jakiś człowiek na koniu musiał być w tym tłumie, gdyż słychać było brzęk podków i tętęt konia po nierónym bruku ulicy;.... światła coraz bardziéj się mnożyły, a stąpania, zgiełk i wrzawa coraz bardziéj się zbliżała.
Nakoniec zapukano głośno do drzwi od sieni, a wrzawa głucha, chrypliwa głosów wściekłością pałających takiego mnóstwa ludu słyszeć się dała, żeby nawet najodważniejszy z ludzi był musiał zblednąć i zadrżeć.
— Ratujcie! gwałtu! pomocy! — wołał ciągle chłopiec głosem donośnym i przeraźliwym. — On jest tutaj! on jest tutaj! Wyważcie drzwi! Wyważcie drzwi!
— W imie króla i prawa! — wołano z zewnątrz, a owa wrzawa głucha rosła i coraz to głośniejszą się stawała.
— Wybijcie drzwi! — wrzeszczał chłopczyna. — Mówię wam, że on ich sam dobrowolnie nie otworzy. Wybijcie drzwi, a potém prosto do téj izby, gdzie jest światło! Wybijcie drzwi!
Uderzenia ciężkie tysiącem drągów zadudniało w drzwi i okienice dolne, gdy Karolek mówić przestał, a głośne hurra! z tłumu się odezwało,.... dające słuchającym złoczyńcom po raz pierwszy dopiero dokładne wyobrażenie o wielkości krwi zbójcy łaknącéj czerni pospólstwa.
— Otwórzcie mi jaką dziurę, w któréjbym mógł zamknąć tego przeklętego wrzeszczącego chłopaka, — wołał Sikes w niewypowiedzianéj złości, biegając po izbie na wszystkie strony i wlokąc wszędzie chłopczynę za sobą, niby worek próżny. — Otwórzcie mi te drzwi! Żywo! śpieszcie się!
Drzwi mu otworzono;..... on rzucił chłopca do ciemnej izby, i zamknął drzwi na klucz.
— Czy drzwi od sieni są dobrze obwarowane?
— Zamknięte na dwie zasuwy i łańcuch.
Odpowiedział Crackit, który podobnie jak i jego dwaj towarzysze, przytomność utracił i wylękniony, przerażony, niewiedział co robić, czego się chwycić.
— A drzewo czy wytrzyma?
— Całe drzwi żelaznemi prętami wzmocnione.
— A okienice?
— I okienice także!
— Piekło na was!
Zawołał wtedy, pogroziwszy z wściekłością pięścią zgromadzonemu ludowi.
— Róbcie teraz, co się wam podoba, wy mnie jednak niedostaniecie.
Ucho ludzkie niesłyszało jeszcze nigdy takiego wrzasku groźnego, przerażającego, jaki teraz ten lud nagromadzony w zapalczywości swojéj zaciekłéj wydał.
Jedni zaczęli na bliżéj domu stojących wołać, żeby najlepiéj dom cały podpalono; drudzy zaś na urzędników policyjnych, aby zbójcę zastrzelono. Żaden zaś z tego ludu rozjuszonego tak wielkiéj zapalczywości nieokazywał, jak jeździec, który z konia zeskoczył, przez tłum się z taką lekkością przecisnął, jakby przez wodę brnął i płynął, a dobiwszy się do owego domu, głosem wszystkie inne przygłuszającym zawołał:
— Dwadzieścia gwinej temu człowiekowi, który drabinę przyniesie!
Najbliżsi powtórzyli tę objetnicę, a tysiące odgłosów ją odbiło.
Jedni o drabiny wołać zaczęli; drudzy młotów się domagali; inni zaś biegali to w tę to w ową stronę z pochodniami, szukając niby za temi rzeczami, i powracali potém na dawne miejsce i wrzask ów powtarzali; inni znów wysilali się miotając okropne przekleństwa i bezskuteczne groźby;.... wielu z nich cisnęło tłum cały naprzód ku domowi z zapalczywością wściekłą szaleństwa i przeszkadzało przez to, że nic skutecznego niemożna było przedsięwziąść;.... inni znów śmielsi i odważniejsi od wszystkich starali się po ścianie do góry wdrapać, lub też dom obejść i ze strony od kanału przez otwory i szczeliny różne w domu do niego się dostać; lecz tłum cały się chwiał w ciemności to w tę to w owę stronę, podobien do łanu żyta, którym wiatr silny, burzliwy, porusza, odzywając się bardzo często wściekłém, przeraźliwém wyciem.
— Kiedym przyszedł był upływ morza, — zawołał zbójca, odskoczywszy od okna i spojrzawszy z przerażeniem na wybladłe oblicza swych towarzyszy; — upływ morza był właśnie, kiedym przychodził. Czy niemacie sznura,.... długiego sznura?.... Oni są wszyscy na przodzie. Ja się spuszczę z tyłu do Folly Ditch i umknę kanałem... Dajcie mi sznura, czy słyszycie, albo trzy zabójstwa jeszcze popełnię, a w końcu i siebie samego na tamten świat wyślę.
Tobijasz Crackit, struchlały, skamieniały, wskazał mu miejsce, na którém podobne zasoby leżały, a zbójca rzucił się natychmiast na nie, wybrał sobie śpiesznie najdłuższy, najmocniejszy, i pogonił schodami na szczyt domu.
Wszystkie okna w domu całym były na kilka godzin przedtém zabite, mocno zatarasowane, wyjąwszy jedno okienko małe w téj komorce, do którego Sikes Karolka zamknął; lecz to było tak małe i wązkie, żeby nawet i jego ciało niebyło się przez niego przecisnąć mogło.
Ale on niéprzestawał ani na chwilę i przez ten otwór mały na lud zgromadzony krzyczeć, ażeby i tylnego czoła domu pilnie strzeżono; a kiedy zbójca z izby wypadł, aby się na szczyt domu udać, i potém na dół spuścić, krzyk głośny zapowiedział natychmiast ten wypadek ludziom na przodzie stojącym, którzy się w okamgnieniu w tamtą stronę rzucili, i strumieniem nieprzerwanym jeden cisnąc drugiego, ku kanałowi śpieszyli.
Sikes, wypadając z izby, podparł drzwi od niéj drążkiem drewnianym, który z sobą w tym celu zabrał, tak mocno, żeby je żadną miarą z wewnątrz niebyło otworzyć można, a to dla tego, aby jego trzem towarzyszom przypadkiem na myśl nie wpadło go zdradzić i drzwi od sieni otworzyć, a potém się wpiął po schodach do góry na dach i spojrzał na dół.
W kanale niebyło już wody, tylko pełno mułu i błota.
Tłum cały milczał przez te kilka chwil, tłumiąc w sobie wzruszenie i niepewny pomyślnego skutku; lecz w chwili, kiedy go spostrzegł na dachu i poznał, iż mu umknąć już niemoże, wydał taki okropny okrzyk radości, wesela i przekleństwa, że te wszystkie dotychczasowe wrzaski szeptem jedynie cichym w porównaniu z nim być się zdawały.
Ten wrzask coraz bardziéj się powiększał; ci co byli w zanadto wielkiéj odległości, aby mogli byli słyszeć o co rzecz chodzi, powtórzyli ten wrzask, który się w tysiącznych odgłosach coraz daléj rozlegał; zdawało się, że całe miasto swoję ludność tutaj wysłało, aby go strzedz i pilnować.
Z ulicy coraz więcéj ludu przypływało i na przodzie stojących cisnęło, a cały tłum stanowił jedną, zbitą gromadę, składającą się z samych gniewem i zapalczywością pałających twarzy, które tu i ówdzie jarząca się pochodnia oświecała.
Pospólstwo zapełniło także wszystkie domy na przeciwnym brzegu kanału;.... pootwierano wszystkie okna, okienka i najmniejsze otwory, a z każdego wyglądała głowa po nad głową nakupionego narodu, a gromady całe wpięły się na dachy, i patrzyły na to widowisko.
Każdy mostek,.... a było ich trzy w téj stronie,.... uginał się pod ciężarem nagromadzonego na nim pospólstwa, a strumień przypływających ciągle się mnożył, a każdy szukał gdzie jakiéj szparki małéj, przegrody, otworu, aby oko przytknąć i choćby na chwilę owego złoczyńcę na dachu dostrzedz.
— Teraz go już mają! — zawołał człowiek, stojący najbliżéj mostu. — Hurra!
Cały tłum powtórzył jednogłośnie radośne Hurra!
— Przyrzekam temu pięćdziesiąt funtów nagrody, — zawołał staruszek również na moście stojący, — kto mi go żywcem schwyta. Ja pozostanę tutaj na miejscu, dopokąd mi o tém donieść i nagrody odebrać nie przyjdzie.
Wrzask powtórny dał się słyszeć téj chwili.
Wieść się pomiędzy tłumem rozeszła, iż drzwi nakoniec wyważono, a ten co pierwszy o drabinę wołał, najpierwszy w padł do izby.
Na tę wiadomość z ust do ust przechodzącą, ciżba się zmniejszyła, potok cały przypływającego ciągle ludu nagle się odwrócił, a ludzie przez okna z domów wyglądający, widząc że tłum na moście się rozsypuje i ku ulicy biegnie, porzucili swe stanowiska, wybiegli na ulicę i połączyli się z tłumem, cisnącym się w największém zamieszaniu w to miejsce na powrót, które przed chwilą dopiero opuścił, każdy cisnąc się, potrącając, roztrącając drugich, a wszyscy dobijając się jak najbliżéj przy drzwiach stanąć i widzieć, jak urzędnicy policyjni zbrodniarza z domu wyprowadzą.
Zgiełk, wrzask, krzyk przeraźliwy tych, których w téj ciżbie zaduszano, albo też w zamięszaniu tak wielkiém na ziemię powalono i nogami na śmierć prawie deptano, był okropny; wszystkie uliczki były ludem nabite, zatkane, zatarasowane; a kiedy jedni się cisnęli, aby dawne swoje miejsca w pobliżu domu na ulicy zająć, a drudzy nadaremnie wszystkich sił swoich dobywali, aby się z téj duszącéj ciżby wydobyć, uwaga powszechna odwróciła się tymczasem od zbójcy, lubo ogólne pragnienie schwytania go jeszcze bardziéj się wzmogło, jeżeliby to było podobném.
Zbójca, który już z rozpaczy na dachu usiadł, niewiedząc co począć na widok téj srogości zapalczywéj rozjuszonego tłumu i niepodobieństwa ucieczki, spostrzegłszy tę zmianę nabrał otuchy, zerwał się szybko na nogi, i postanowił wszystkich sił dobyć, aby ostatniego sposobu zbawienia swego życia doświadczyć, spuszczając się na dół w kanał, i pomimo grożące niebezpieczeństwo uwięźgnięcia w mule i błocie, z ciemności nocnéj i ogólnego zamięszania korzystać, aby zamysł swój do skutku przyprowadzić.
Nadzieja dodała mu odwagi i siły, a wrzawa po za domem coraz bardziéj się wzmagająca, i przekonywująca go, że drzwi już w istocie wyważono i prześladowcy jego już po schodach do góry gonią, niepozwoliła mu długiego namysłu i zmusiła go do przedsięwzięcia ostatniego kroku zbawienia.
Szybko tedy ku kominowi poskoczył, jeden koniec sznuru jak najmocniéj do niego przymocował, na drugim zaś kluczkę za pomocą rąk i zębów zrobił, co wszystko w okamgnieniu się stało. Na tym sznurze mógł się spuścić na dół tak daleko, że tylko kilka stóp miał jeszcze do ziemi;..... przygotował sobie zatém nóż, i wziął go w zęby, aby się natychmiast w porę odciąć.
Téjże saméj chwili, kiedy zbójca ową kluczkę przez głowę najprzód przesunął, aby się nią potém pod pachami opasać, a staruszek wzwyż wspomniony, — który się mocno poręczy od mostu uchwycił, aby się tém silniéj naciskowi tłoczącego się ludu oprzeć i stanowisko raz zajęte zatrzymać,..... ludzi koło niego stojących ostrzegać zaczął, iż zbójca się z dachu spuścić zamyśla,... téjże saméj chwili Sikes obejrzał się po za siebie, wzniósł ręce ponad głowę, i wrzasnął ze zgrozy i przerażenia.
— Znowu te oczy! — zawołał głosem chrypliwym, gasnącym!
Gdyby piorunem rażony zachwiał się na dachu, stracił równowagę, potoczył się w dół i spadł na dół; owa kluczka znajdowała się wtedy właśnie na szyi, a ciężar jego ciała wyprężył sznur tak, że ta kluczka w oka mgnieniu koło jego szyi się zdziergnęła.
Spadł z wysokości trzydzieści pięć stóp wynoszącéj.... Jedno nagłe drgnięcie sznuru,.... jedno drgnięcie kurczowe jego członków,..... i już wisiał,..... z nożem otwartym w ręce ściśnionéj, strętwiałéj.
Stary komin zachwiał się na to wstrząśnięcie, lecz walecznie ono wytrzymał.
Zbójca zaduszony kołysał się w powietrzu po przed ścianą, a chłopczyna, któremu widok zakrywał, odtrącił go na bok, i wołał z całéj siły na zgromadzonych ludzi, aby go na miłość Boga z téj pieczary uwolnili.
Pies, który dotąd spokojnie na dachu leżał, zaczął teraz z okropnym wyciem po nim na wszystkie strony biegać; nakoniec się przysadził i skoczył na barki powieszonego. Lecz skoczywszy stracił podporę i spadł na dół, przewrócił kozła w powietrzu i padłszy na ziemię, łbem o kamień wystający uderzył, i na miejscu się zabił.
Wykrycie nie jednéj tajemnicy.
W dwa dni po wypadkach, w poprzednim rozdziale przytoczonych, Oliwer usiadł koło trzeciéj godziny po południu w powozie podróżnym, który się do jego miasta rodzinnego z nim potoczył.
Pani Maylie, Rózia, pani Bedwin i poczciwy lekarz mu w téj wycieczce towarzyszyli, a pan Brownlow jechał za nimi w pocztowym powozie, w towarzystwie drugiéj osoby, któréj nazwiska jeszcze niewspomniano.
Przez całą drogę żadne ani słówka nierzekło, albowiem sercem Oliwera trwoga i niespokojność nadzwyczajna miotała, i pozbawiała go wszelkiéj władzy zebrania swych myśli, a wskutek tego i mówienia; zdawało się iż ten stan umysłu i na towarzyszów jego wielki wpływ wywrzeć musiał, gdyż i oni zadumani, w rozmyślaniu zatopieni, milczeli.
Brownlow obznajomił wprawdzie tak jego jak i panią Maylie i Rózię z temi wyznaniami, które mu się od Monksa przemocą prawie wydobyć udało, a lubo wszystkim wiadome było, że ta podróż teraźniejsza zdążała jedynie do uzupełnienia tego dzieła, które tak dobrze i pomyślnie rozpoczęto, cała ta sprawa taką jednak tajemniczością i wątpliwością osłoniona była, że ich ciekawość i niepewność największa jeszcze udręczała.
Tenże sam tkliwy przyjaciel przeciął za pomocą poczciwego pana Losberne drogę wszelkim wiadomościom, któreby ich z wypadkami ostatniemi i groźnemi obznajomić były mogły.
— Prawda, — rzekł, — że oni się o wszystkiém czy to prędzéj, czy późniéj dowiedzieć muszą, wolemy jednak oczekiwać na to pomyślniejszego czasu, tak żeby im ta wiadomość za nadto przykrą i boleśną się niestała.
Tak więc cicho, w najgłębszém milczeniu jechali, każde zajęte myślami swojemi o tym przedmiocie, który ich tutaj razem sprowadził, a żadne niewyjawiające tych myśli, które się nad wszystkiemi unosiły.
Jeżeli zaś Oliwer śród tych okoliczności milczał, jadąc do swego rodzinnego miejsca gościeńcem, którego nigdy niewidział, ileż natomiast wspomnień dawniejszych czasów przez jego pamięć przebiegnąć, ile uczuć burzliwych w jego piersi obudzić się musiało, gdy się nakoniec na drogę zwrócili, którą niegdyś jako biedny, żebrzący chłopczyna, piechotą przebył, niemając nigdzie ani jednego przyjaciela, któryby mu chciał był pomoc udzielić, lub też kącika, w którymby głowę swoję mógł był złożyć.
— Chciéj panna oto popatrzeć, tam!.... tam!.... — zawołał biedny chłopczyna, chwytając żywo Rózię za rękę, i wskazując przez okienko od powozu; — oto jest przełaz, przez którym przeskoczyć musiał, a tam oto owe płoty, za którymi się kryjąc uciekałem, z obawy, aby za mną niegonili i mię przypadkiem nieschwytali; a tam oto jest ścieżka prowadząca przez pola do owego zakładu, w którym mię dzieckiem małém będąc, chowano. Ach Diku! Diku! ty mój przyjacielu drogi! gdybym cię też choć raz jeszcze przynajmniéj mógł widzieć.
— Wkrótce go zobaczysz! — odpowiedziała Rózia, ściskając lekko jego ręce złożone. — Powiesz mu, jak szczęśliwy teraz jesteś, jak teraz jesteś bogatym, i żeś pomimo całe twoje szczęście żadną inną nadzieją tyle się niecieszył, jak tą, że będziesz mógł po niego przyjechać, i tego szczęścia twojego uczestnikiem zrobić. —
— Ach, to prawda! to prawda! — odrzekł Oliwer, — a my go potém z sobą ztąd weźmiemy, każemy go ładnie ubrać i oporządzić, a potém go wyślemy w jaką okolicę, gdzieby mógł przyjść do zdrowia, wesoło i czerstwo wyglądać!.... nieprawda? co, nieprawda?
Rózia skinęła głową na znak potwierdzenia, gdyż chłopiec z łzami takiego szczęścia błogiego się uśmiechał, że ona ani słowa wyrzec niezdołała.
— Panna będziesz i dla niego dobrą i łaskawą, — rzekł Oliwer, — gdyż panna jesteś z każdym tak uprzejma i dobra. Ja wiem, że panna się nieraz nad tém rozpłacze, jeżeli to usłyszy, co on powiadać będzie, ale to nic nieszkodzi, płacz przeminie, a panna się znowu uśmiechać będzie,... a ja wiem o tém bardzo dobrze;.. miły Boże, jakżeż on się zmienić musiał. Pamiętam ja dobrze, jak to i ze mną było. Kiedym uciekał w świat on rzekł do mnie: niech cię pan Bóg błogosławi! — zawołał chłopczyna z wybuchem czułego wzruszenia; — a ja teraz na odwet do niego powiem: niech ciebie teraz pan Bóg błogosławi, i pokażę mu, jak go mocno za to kocham.
Gdy się nakoniec już i do miasta zbliżyli, i w jego ciasne uliczki zapuścili, niepodobna było tak łatwo zachwycenie radośne chłopczyny w karbach przyzwoitych utrzymać.
Otóż był dom pana Sowerberry, przedsiębiorcy pogrzebów, taki sam jak był zawsze, tylko się mu już teraz trochę mniejszy i nie tak okazały wydawał, jak sobie go niegdyś przypominał,.... i wszelkie tak dobrze mu znane sklepy i kramy, z któremi się zawsze jakaś pamiątka dla niego łączyła,.... i wózek Gamfielda, ten sam wózek, którym od tak dawna już jeździł, stojący przed drzwiami znanéj mu gospody,.... i dom roboczy, owe więzienie smutne z dawniejszych czasów jego młodości, ze swemi brudnemi, ponuremi oknami od ulicy kratą żelazną ochronionemi,.... i ten sam chudy, wygłodniały odźwierny, stojący przy bramie, na którego widok Oliwer mimowolnie się wzdrygnął, a potém roześmiał, że jest tak szalonym, potém rozpłakał i znów się roześmiał,.... mnóstwo twarzy we drzwiach i oknach, których tak dobrze znał i pamiętał,.... wszystko prawie w tymże samym stanie zastał, jakby to miasto wczoraj dopiero był opuścił, a całe jego życie przez te kilka ostatnich miesięcy snem tylko przyjemném było.
Lecz ono było szczerą, prawdziwą, radośną rzeczywistością.
Podróżni zatrzymali się przed najpierwszym domem gościnnym tego miasteczka, na który Oliwer nieraz po przód niby na jaką budowlę cudowną, lub na pałac najwspanialszy spoglądał, który jednak teraz w jego oczach tak na wspaniałości jak i wielkości wiele utracił;...... a tutaj Grimwig wyszedł na przeciwko nich, i przyjął ich u bramy, całując młodę dziewczynę i starą panią także przy wysadzaniu z powozu, i jakby on był dziadkiem wszystkich, tak był ciągle uprzejmym, miłym, wesołym, i ani razu niewspomniał o połknięciu swéj głowy,.... nie, ani razu,.... nawet i w tedy nie, kiedy się z jednym z pocztylionów względem najbliższéj drogi do Londynu sprzeczał, utrzymując śmiało, że on o tém lepiéj wie od niego, lubo w te strony po pierwszy raz dopiero przybył, i to jeszcze śpiąc przez całą drogę.
Pokoje dla przybyszów i obiad już stał gotowy, i wszystko jakby za pomocą ruszczki czarodziejskiéj w okamgnieniu urządzone zostało.
Pomimo to wszystko jednak, skoro tylko pierwsze pół godziny minęło, to samo milczenie, ten sam przymus i cisza ponura panowanie swoje rozpoczęła, jak i podczas całéj ich podróży.
Pan Brownlow nie przyszedł do nich na obiad, lecz sobie jedzenie do pokoju przynieść kazał.
Losberne zaś i Grimwig biegali ustawicznie w największej niespokojności, a jeżeli się czasem na czas bardzo krótki z sobą zeszli, rozmawiali z sobą po cichu na osobności.
Raz wywołano nawet panią Maylie do innego pokoju, a gdy po godzinie może do nich powróciła, oczy miała czerwone, zapłakane.
To wszystko sprawiło pewną niespokojność Rózi i Oliwerowi, których do żadnéj z tych tajemnic nowych nieprzypuszczono.
Oboje siedzieli zdumieni, zdziwieni, w milczeniu, a jeżli się kiedy przemówić ośmielili, to rozmawiali z sobą cichym szeptem, jakby się dźwięku nawet swojego własnego głosu obawiali.
Nareszcie, kiedy już dziewiąta godzina wieczór uderzyła, a oni już w końcu wyobrażać sobie zaczęli, że już tego wieczora z nikim się więcéj widzieć nie będą, weszli nagle Grimwig i Losberne do pokoju, a za nimi Brownlow w towarzystwie człowieka, którego się Oliwer przeląkł, zobaczywszy go w tych miejscach, gdyż mu powiedziano, że to miał być jego brat, a to był ten sam człowiek, którego już raz widział onego czasu, kiedy z listem pani Maylie do miasteczka się udał, a drugą razą owego dnia, kiedy go wraz z Faginem do jego małéj izdebki zaglądającego spostrzegł.
Monks nie mogący i teraz nawet swych uczuć pohamować, rzucił spojrzenie nienawiścią pałające na chłopczynę zdziwionego, i usiadł sobie koło drzwi.
Pan Brownlow przeciwnie, trzymający jakieś papiery w ręku, przystąpił do stołu, przy którym Rózia z Oliwerem siedziała, i zajął koło nich miejsce.
— Jest to wprawdzie rzecz bardzo przykra, — ozwał się, — ale te oświadczenia, które w Londynie w obecności wielu świadków spisane i przez nich podpisane zostały, muszą tutaj jeszcze raz koniecznie być powtórzone. Chciałem ci oszczędzić tego upokorzenia, ale my musimy to wszystko z twoich własnych ust usłyszeć, nim się rozłączymy, a ty wiesz bardzo dobrze dla czego?
— Proszę więc zacząć, — odparła Monks, odwróciwszy swoje oblicze. — Tylko żywo! Jużem dosyć z mojéj strony uczynił. Niezatrzymujcie mię tutaj dłużéj!
— Ten chłopiec, — rzekł tedy Brownlow, przyciągając Oliwera do siebie, i sparłszy rękę na jego głowie; — ten chłopiec jest twoim bratem przyrodnim i synem nieprawego łoża twego ojca, a mego drogiego przyjaciela Edwina Leeford, i biednéj, nieszczęśliwéj dziewczyny Agnieszki Fleming, która porodziwszy go, umarła.
— Tak jest, — odpowiedział Monks, spoglądając ciągle z niewypowiedzianą nienawiścią na drżącego chłopczynę, któremu serce tak mocno biło, że każde uderzenie mógł słyszeć; — tak jest, to jest ten bękart!
— Wyrażenie, którego używasz, — zarzucił Brownlow surowo, — jest wyrzutem dla tych, którzy się już od dawna sądowi tego świata usunęli. Ono nie rzuca plamy na żadną istotę żyjącą, chyba na ciebie samego, co go używasz. Ale dość o tém! Ten chłopiec urodził się w tém mieście?
— W domu roboczym tego miasta, — odpowiedziano śpiesznie. — Całe wydarzenie zostało w tych oto papierach spisane.
To mówiąc wskazał z niecierpliwością na pismo, które Brownlow w ręku trzymał.
— Trzeba, ażeby to wszyscy słyszeli.
Odparł Brownlow, obglądając się na wszystkich z ciekawością temu się przysłuchujących.
— Niechże więc słuchają! — zawołał Monks. — Gdy jego ojciec w Rzymie śmiertelnie zasłabł, jak wam dobrze wiadomo, przybyła do niego moja matka z Paryża, z którą już od dawna żył rozłączony, i wzięła mię wraz z sobą,.... lecz w tym celu jedynie, aby majątek po nim odebrać, gdyż ani on do niéj, ani też ona do niego wielkiego przywiązania niemiała. On nas już niepoznał, gdyż od kilku godzin przytomność stracił, i w tym stanie aż do drugiego dnia niezmiennie leżał, i umarł. Pomiędzy wielu innymi papierami znaleziono w jego szkatule dwa, spisane w dniu pierwszym jego słabości, z podpisem do pana Brownlow, i karteczką do was kilka słów zawierającą. Na okładce opieczętowanéj stał napis, aby tych papierów pierwéj nieodsełano, dopiero w dzień po jego śmierci. Jedno z tych pism był list do owéj dziewczyny Agnieszki, a drugi testament.
— Cóż w tym liście stało? — zapytał Brownlow.
— W liście?..... Był to listek papieru zapisany samemi narzekaniami na siebie; zawierający wyznanie pełne żalu i skruchy i błagania Boga o pomoc dla niéj. Zawierał on całą powieść jego związku z tą dziewczyną,.... który miał zostać tajemnicą największą, aż do czasu,.... w którymby mu wydarzenie pomyślne jawnie z nim wystąpić pozwoliło,.... to jest, gdyby się z nią mógł ożenić. Związek ich trwał tymczasem ciągle, lecz w końcu za daleko się dopuścili, rozstali z sobą, kiedy już tego co się stało, żadną miarą nie było można wynagrodzić, i w tył się cofnąć. Kiedy ten list był pisany, ona mogła być w piątym miesiącu swéj ciąży. Donosił jéj także, co czynić zamyślał, jakie kroki przedsięwziął, aby jéj hańbę przed światem ukryć, gdyby był żył, i błagał ją na przypadek, gdyby umrzeć musiał, aby pamiątki jego nieprzeklinała, lub sądziła, żeby jéj występek na niéj i jéj dziecku miał być pomszczony;.. albowiem cała wina na niego spadała. Przypominał jéj ów dzień, w którym jéj dał mały upominek, medalionik złoty, i pierścień z jéj imieniem na nim wewnątrz wyrżniętym i miejscem próżném na nazwisko, które się jéj pewnego dnia nadać spodziewał;.... prosił ją, aby ten klejnot wiernie przy sobie przechowała i ciągle na sercu nosiła, jak to dotąd zawsze czyniła;.... a potém zaczął się ciągle powtarzać i bałamucić, jak człowiek zmysłów pozbawiony, co też z pewnością i tak było.
— Jakżeż z testamentem? — wtrącił Brownlow, widząc łzy z oczu Oliwera płynące.
— Jużem ci raz powiedział, co w sobie zawierał.
— Testament był także w tym samym duchu napisany, co i list jego. Mówił on w nim o nędzy, nieszczęściu, któren jego żona na niego sprowadziła, o krnąbrności, złości, przewrotności, o występkach i przedwcześnéj rozpuście twojéj, jego syna jedynego, któremu z dzieciństwa już nienawiść ku ojcu wpajano,..... i zostawił tobie i twéj matce rocznego dochodu ośmset funtów. Cały zaś majątek swój rozdzielił na dwie równe części,... jedną z tych przeznaczył dla Agnieszki Fleming, a drugą dla jéj dziecka, gdyby się żywe narodziło, i do pewnego wieku dojść mogło. Gdyby to była dziewczyna, miała ten majątek bez wszelkich warunków odziedziczyć; lecz jeżeli chłopiec, jedynie pod tym warunkiem, ażeby podczas swéj małoletniości nigdy swego nazwiska jakim czynem nikczemnym, haniebnym, zbrodnią lub występkiem niesplamił. On ten warunek dla tego jedynie położył, według jego wyznania, aby przez to największą ufność do matki Oliwera okazać, i oraz swoje, przez zbliżającą się śmierć jego, potwierdzone przekonanie,.... że to dziecko wspaniałość i szlachetność jéj serca odziedziczy. Gdyby go zaś nadzieja zawieść miała, część ta majątku spać miała na ciebie, gdyż tylko wtedy, gdyby oboje dzieci równe sobie były, tyś miał mieć pierwsze prawo do tego majątku, jako chłopiec, w którego sercu najmniejsza iskierka miłości dla ojca nietliła, lecz owszem oziębłość największa, a nawet i odraza do niego cię od małości przejmowała.
— Moja matka, — zabrał Monks słowo nieco głośniéj, — uczyniła to, coby każda inna matka w jéj miejscu była uczyniła,... ona spaliła ten testament. List niedoszedł nigdy do swego przeznaczenia, przechowała go jednak wraz z innymi dowodami na przypadek, gdyby Fleming swéj plamy wyprzeć się była chciała. Ojciec dziewczyny dowiedział się o wszystkiém z temi zmianami i dodatkami jeszcze cięższemi, na jakie się tylko jéj nienawiść zawzięta zdobyć mogła,.... za co ją teraz jeszcze kocham. Hańbą i wstydem boleśnie tknięty uciekł ze swemi dziećmi z téj okolicy, w któréj dotąd mieszkał, i ukrył się w najodleglejszym zakątku Walizu, zmieniwszy nawet nazwisko, aby się żaden z jego przyjaciół o miejscu jego pobytu niemógł wywiedzieć; lecz niedługo potém znaleziono go rano w łóżku zmarłego. Córka jego uciekła była z domu na kilka tygodni przedtém. On sam zbiegał za nią piechotą całą okolicę w koło, lecz jéj niemógł znaleść i powrócił do siebie z tém przekonaniem, iż sobie śmierć zadała, aby swoją i jego hańbę przed światem ukryć. Serce mu z boleści w nocy pękło.
Chwila mała głębokiego milczenia nastąpiła, którą Brownlow przerwał, ciągnąc daléj powieść.
— W kilka lat po tych wypadkach, — rzekł, — przyszła do mnie matka tego młodego człowieka, Edwarda Leeford. On ją opuścił mając lat ośmnaście,...... skradł jéj pieniądze, klejnoty, i uciekł; zaczął potém grać, trwonić, papiery fałszować, a włócząc się po świecie i do Londynu przybył, żyjąc przez dwa lata w związkach z najgorszym wyrzutem ludzkości, ze złodziejami i rabusiami. Matka jego wpadła w chorobę okropną i nieuleczoną, i życzyła sobie go jeszcze raz przed śmiercią widzieć. Zaczęto za nim wszędzie śledzić; robiono najtroskliwsze poszukiwania po całym kraju, które przez długi czas były nadaremne, lecz w końcu jednak pomyślnym skutkiem uwieńczone zostały. On się z nią puścił napowrót do Francyi....
— Gdzie i ona umarła, — przerwał Monks i ciągnął daléj, — po długiéj, przykréj, boleśnéj słabości, a na swojém łóżku śmiertelném powierzyła mi te swoje tajemnice wraz ze swoją niezatartą, zawziętą i zapalczywą nienawiścią do tych wszystkich osób, które w tém jakikolwiek udział miały, lubo tego napomnienia i téj spuścizny wcale mi zostawiać niepotrzebowała, gdyż nienawiść już oddawna we mnie żyła. Ona temu żadną miarą wierzyć niechciała, że sobie owa dziewczyna życie odebrała, i dziecko swoje wraz z sobą zagubiła; owszem ciągle była tego przekonania, że się chłopczyna urodzić musiał i przy życiu zostaje. Przysiągłem jéj wtedy, że ustawicznie za nim śledzić będę, nigdy go z oka niespuszczę, nigdy mu spokoju niedam, lecz go prześladować będę z śmiertelną, zapalczywą, nieubłaganą nienawiścią i zawziętością,... że mu całą potęgę tego uczucia, serce moje udręczającego dam uczuć,.... i wszelkich sił moich dołożę, aby go na wyszydzenie górnolotnych słówek owego obrażającego testamentu aż na szubienicę sprowadzić,.... jeżeliby mi kiedykolwiek wpadł w drogę;.... co się też i stało.... Słusznie mówiła!.... Nakoniec wpadł mi w drogę;.... rozpocząłem mój zamiar bardzo dobrze, i byłbym także tak dobrze skończył, jakem rozpoczął, gdyby nie plotki i paplanina zgubna nikczemnéj dziewczyny;.... o byłbym celu mego dopiął z pewnością.
Kiedy ten złoczyńca ręce z wściekłości załamał, i widząc swą bezwładność przekleństwa na siebie miotać zaczął, Brownlow sie tymczasem do przerażonych i ze zgrozy skamieniałych przyjaciół swoich obrócił, i zaczął im wyjaśniać, iż Żyd, będący bardzo dawnym znajomym i poufnikiem Monksa, znaczną nagrodę sobie miał przyobiecaną, za doprowadzenie Oliwera do tego, żeby się stał złodziejem. Umówili się tak, że mu pewną część téj summy miał powrócić na przypadek, gdyby Oliwer z jego rąk się wymknął, a sprzeczka w téj mierze sprowadziła ich obu do owego domu letniego na wsi, który w tym celu odwiedzili, aby się naocznie przekonać, iż on jeszcze żyje.
— Cóż się z pierścionkiem i medalijonikiem stało?
Zapytał Brownlow, zwróciwszy sie do Monksa.
— Te wykupiłem od kobiety i mężczyzny, o których ci już raz wspominałem, którzy je staréj dozorczyni roboczego domu skradli, a ta je skradła trupowi jego matki, — odpowiedział Monks, z oczyma w ziemię wlepionemi. — Co się z tém stało, dobrze ci wiadomo.
Brownlow skinął ze znaczeniem na swego przyjaciela Grimwig, a ten znikł natychmiast z nadzwyczajnym pośpiechem z pokoju i powrócił wkrótce, prowadząc za sobą niechętnie idącego Bumble i jego niebardzo mile spoglądającą małżonkę.
— Czy mnie oczy moje nie łudzą! — zawołał Bumble z uniesieniem radośném, bardzo źle udaném, — a wszakże to nasz mały Oliwer? ach O-li-werze, gdybyś ty wiedział, jak ja o ciebie stroskany byłem?....
— Ot, milcz lepiéj, głupcze! — mruknęła pani Bumble.
— Żono, czyż mogę uczuciom mojem się oprzeć! — odparł gospodarz domu roboczego. — Czyż się niemam teraz radować, jeżeli ja,.... com go przecież wychował po gminowemu,.... jeżeli go teraz widzę siedzącego wśród pań i panów tak zacnych i szlachetnych! Ja zawsze tego chłopca kochałem, jakby to był mój.... mój.... mój własny.... dziadek! — dokończył Bumble, uważając to za najlepsze i najstósowniejsze porównanie. — Ach Oliwer! panie Oliwer, czy sobie przypominasz naszego Jegomości w białéj kamizelce?..... Ach! umarł, przeniósł się do wieczności przeszłego tygodnia w trumnie dębowéj, pięknéj, ze szklącemi uchami, Oliwerze!
— Bądź tak dobrym, mój poczciwcze, — wtrącił Grimwig szydersko, — pohamować trochę swe uczucia!
— Uczynię co będę mógł, mój panie, uczynię co będę mógł! — odpowiedział Bumble. — Jakże się pan masz? Spodziewam się iż zdrowo i dobrze?
To powitanie ściągało się do pana Brownlow, który téj chwili do téj zacnéj pary przystąpił, bystro ją wziął na oko, i wskazując na Monksa zapytał:
— Czy nieznacie téj oto osoby?
— Nie! — odpowiedziała pani Bumble śmiało.
— To może ty go znasz, mój panie? — ozwał się Brownlow, pytając jéj męża.
— Jeszczem go nigdy w mojém życiu niewidział, — odpowiedział Bumble.
— Ani mu też nigdy nic niewydał, niesprzedał?
— Nie! — odparła pani Bumble.
— Czyście nigdy niewidzieli, niemieli jakiego złotego medalijonika i pierścionka? — pytał Brownlow daléj.
— Nie, nie! — odpowiedziała pani Bumble niecierpliwie. — Czy nas tutaj po to przyprowadzono, aby się nas o takie głupstwa dopytywać?
Brownlow skinął powtórnie na swego przyjaciela,.... a Grimwig jeszcze raz wybiegł z nadzwyczajną zwinnością i gorliwością. Lecz tą razą już niepowrócił z mężczyzną poważnym i jego żoną, ale wprowadził dwie stare, pochylone kobiety, które idąc się chwiały i kulały.
— Zamknęliście drzwi od owéj izdebki, w któréj stara Sally w nocy umierała, — ozwała się z nich jedna, podnosząc swą rękę zwiędłą i chudą; — aleś głosu niemogła przygłuszyć, ani też szpar pozatykać.
— Oj nie! nie! — potwierdziła druga, spoglądając naokoło i ruszając swą bezzębną szczęką. — Oj nie! nie! nie!
— Słyszałyśmy dobrze wszystko pode drzwiami, co ona wam mówiła o swojéj kradzieży, i widziałyśmy także, żeście jakiś papierek z ręki jéj wyjęli, i tę kartkę potém do banku zastawowego zanieśli, — rzekła pierwsza.
— To prawda, — potwierdziła druga; — była to kartka na medalijonik złoty i pierścionek. Myśmy to wyśledziły, i dowiedziały się także, że wam to wydał. O myśmy się wszędzie o tém wywiadywały; tak, tak, wszędzie!
— A my jeszcze coś więcéj nawet wiemy, — zabrała słowo pierwsza, — gdyż nam stara Sally dawniéj jeszcze o tém mówiła, iż jéj owa młoda kobieta powiedziała, że ona to dobrze przeczuwa, iż tego nieprzeżyje, i że właśnie o tym czasie, kiedy dziecko porodziła, w drogę daleką się wybrała, aby na grobie ojca tego dziecięcia umrzeć.
— Czy sobie może życzycie właściciela banku zastawowego widzieć? — zapytał Grimwig, gotów do sprowadzenia go natychmiast.
— Nie, niepotrzeba, — odpowiedziała niewiasta; — jeżeli on, — i wskazała przytém na Monksa, — jeżeli on takim był tchórzem, że się z wszystkiém wygadał, jak się o tém przekonuje, a wyście z wszystkich naszych starych czarownic, te dwie wytropili, których wam potrzeba było, więc ja niemam co więcéj taić. Tak jest, ja sprzedałam mu te stare bawidełka, a one teraz tam leżą, z kąd ich nigdy niedobędziecie. Cóż daléj?
— Nic, wcale nic, — odpowiedział Brownlow, — wyjąwszy, iż się o to postaramy, ażeby żadne z was na takiém stanowisku niezostawało, na którémby zły użytek ze swojéj władzy i zaufania zrobić mogło. A teraz możecie sobie odejść.
— Spodziewam się, — rzekł pan Bumble, spoglądając zmięszany naokoło, gdy spostrzegł, iż się Grimwig z obiema staremi kobietami oddalił. — Spodziewam się, że ta mała, nieszczęśliwa okoliczność mię przecież mego lichego, gminowego urzędu niepozbawi?
— Owszem, owszem, mój panie, — odparł Brownlow; — i cieszyć byś się powinien, jeżeli to wszystko tak lekko ci ujdzie i na tém jedynie się skończy.
— Ja niczemu niewinien,.... to ona wszystko robiła,.... — błagał Bumble, obejrzawszy się poprzód ostróżnie, aby się przekonać, że jego połowica już pokój opuściła.
— To nie jest żadną wymówką, — odpowiedział Brownlow; — Byłeś przytomnym, kiedy owe dwie pamiątki niszczono, a ty w oczach prawa jesteś większym od niéj winowajcą, ponieważ prawo przypuszcza, iż żona pod twoim zarządem i stósownie do twéj woli działa.
— Jeżeli to prawo przypuszcza, — rzekł Bumble, chwytając kapelusz i mnąc go z oburzeniem w rękach; — jeżeli to prawo w istocie przypuszcza, więc prawo jest wtedy osłem, głupcem. Jeżeli prawo takie oczy posiada,.... więc prawo jest ślepe, prawdziwym bezżennym człowiekiem, a ja mu życzę,...... aby się mu oczy przez własne doświadczenie otworzyły;.. tak jest, przez własne doświadczenie,.... to jest najgorsze, co mu życzyć mogę.
Wyrzekłszy to z wielką uroczystością, i wielkim przyciskiem na owe dwa słowa, Bumble zasadził kapelusz na głowę i wsadziwszy ręce do kieszeni, wypadł z rozpaczą śmieszną za swoją godną połowicą.
— Droga panno! — rzekł wtedy Brownlow do Rózi, — proszę mi podać swoję rękę. Dla czegóż ona tak drży; niemasz się przyczyny obawiać tych kilku słów jeszcze, które nam tutaj jeszcze do powiedzenia pozostają.
— Jeżeli one do mnie,...... lubo niewiem, czy się rzecz w istocie tak ma,...... ale, jeżeli się one do mnie ściągają, — rzekła Rózia, — to cię o to proszę, mój panie, abyś je na inny czas odłożyć raczył. Niemam teraz na tyle sił, aby je słyszeć.
— Nie, moja droga panno! — odparł staruszek, biorąc ją pod rękę, — ty posiadasz daleko więcéj mocy nad sobą, jak się spodziewasz, jestem tego pewien. Czy znasz tę pannę?
— Znam, — odpowiedział Monks.
— Ja pana nigdy niewidziałam, — ozwała się Rózia głosem słabym, drżącym.
— Ale ja cię nieraz już widziałem, — odparł Monks.
— Ojciec nieszczęśliwéj Agnieszki miał dwie córek, — rzekł Brownlow. — Cóż się stało z drugą,.... dzieckiem jeszcze będącą?
— Kiedy ojciec tego dziecka, — odpowiedział Monks, — w obcym miejscu umarł, pod obcym nazwiskiem, niepozostawiwszy po sobie ani jednego listu, ani jednéj książki, najmniejszego nawet świstka papieru, z którego by prawdziwe jego nazwisko było można wyczytać i przyjaciół na trop jego sprowadzić,.... ubodzy wieśniacy wzięli to dziecko do siebie i wychowali ono za swoje.
— Tylko daléj! tylko daléj! — rzekł Brownlow, i skinął na pani Maylie, aby się zbliżyła.
— Tyś niemógł znaleść tego ustronia, w którym się ci ludzie ukryli, — ciągnął Monks daléj, — lecz to co się przyjaźni nieudało, to nienawiść do skutku przyprowadziła. Moja matka wytropiła ich po roku najściślejszego śledztwa, i znalazła to dziecko.
— Czy ono wzięła do siebie, co?
— Nie. Ludzie ci, co ono u siebie żywili, byli bardzo ubodzy, i zaczęli coraz bardziéj jeszcze upadać, tak że się im nakoniec,.... a szczególnie samemu gospodarzowi,.... ten uczynek miłosierny przykrzyć zaczął. Dla tego i moja matka ono u nich zostawiła, dawszy im kilka groszy pieniędzy z tém przyrzeczeniem, że im w pewnym, oznaczonym czasie więcéj jeszcze przysełać będzie, czego jednak nigdy dotrzymać niemyślała. Ubóstwo i markotność tych ludzi była méj matce rękojmią dostateczną, że to dziecko niebędzie szczęśliwe; ale to niewystarczało jeszcze dla mojéj matki;..... opowiedziała im dla tego bieg życia jego siostry z dodatkami i zmianami, jakie jéj uczynić wypadało; mówiła im, ażeby dziewczynę bardzo dobrze strzegli, gdyż ona z bardzo złéj krwi pochodzi, i powiedziała im, że ona jest nieprawego łoża, i czy prędzéj, czy późniéj na bezdroża wpadnie. Okoliczności temu wszystkiemu sprzyjać się zdawały. Ci ludzie całéj bajce méj matki jak najświęciéj uwierzyli, a to dziecko prowadziło takie życie nędzne, nieszczęśliwe, żeśmy nawet sami z tego zadowoleni byli, dopokąd pewna pani, wdowa, mieszkająca w Chertsey, przypadkiem dziewczęcia tego niespostrzegła, nad nią się nieulitowała i z sobą jéj niezabrała. Piekło się przeciwko nam wtedy sprzysiądz musiało, gdyż pomimo wszelkie nasze usiłowania dziecko u niéj pozostało i było szczęśliwe. Straciłem tę dziewczynę z oczu przed półtora rokiem blisko, i niewidziałem jéj długo, aż dopiero przed trzema miesiącami po raz pierwszy.
— Czy ją teraz widzisz?
— Widzę!.... wspartą na twoim ramieniu!
— Ty jednak nieprzestaniesz być moją siostrzenicą! — zawołała pani Maylie, chwytając w swojém objęciu mdlejącą Rózię, — nieprzestaniesz nigdy być mojém dzieckiem ukochaném.... Niechciałabym cię teraz utracić za żadne skarby w świecie, moja luba towarzyszko,.... moja luba, słodka dziewczyno!
— Ty jesteś, pani, jedyną przyjaciółką moją, którą kiedykolwiek w życiu zaznałam, — zawołała Rózia z rzewnym płaczem, — jedyną, najlepszą, najprzychylniejszą przyjaciołką. Moje serce pęka...... Niepodobna aby to wszystko znieść mogło.
— Tyś już więcéj daleko zniosła i wycierpiała, i okazałaś się zawsze, pośród największych cierpień, jako dziewczyna najlepsza, najprzyjemniejsza, rozlewając błogość i szczęście na wszystkich, którzy cię znali, — rzekła pani Maylie, ściskając ją czule i serdecznie. — Uspokój się, uspokój moje życie, i przypomnij sobie tę istotę, która z niecierpliwością czeka, aby cię uściskać;.... biedny chłopczyna,.... rzuć tylko okiem na niego, moja droga.
— Tylko nie ciotką! — zawołał Oliwer, wieszając się jéj na szyi. — Ja cię nigdy ciotką nazywać niebędę;.... ale siostrą,.... moją drogą, lubą, kochaną siostrzyczką. Już mi zaraz z początku coś w sercu mówiło, abym cię tak serdecznie kochał,.... o Róziu!...... droga, luba, najdroższa Róziu!
Oby te łzy, które téj chwili płynęły, i te słowa urywane, ucinane, niedokończone, które te dwie sieroty, w serdeczném, długiém uściśnieniu się trzymając, wyrzekli, były błogosławione, święte.
W téj jednej chwili pozyskali i utracili zarazem ojca, matkę i siostrę.
Radość i smutek były zmięszane w jednéj czarze, ale te łzy nie były to łzy gorzkie, gdyż i boleść sama tak była ułagodzona, a wspomnienia tak miłe i tkliwe z nią się wraz połączyły, że się w wesele daleko wznioślejsze zamieniła i wszelką przykrość utraciła.
Długo, bardzo długo sami zostawali.
Lekkie pukanie do drzwi zapowiedziało im nakoniec, że ktoś wejść pragnie.
Oliwer ku nim poskoczył, otworzył je, wymknął się z pokoju, a Henryk Maylie stanął przed nią.
— Ja o tém wszystkiém wiedziałem, — rzekł, usiadłszy koło téj miłéj i powabnéj dziewczyny; — droga Róziu! ja o tém wiedziałem!
— Nie jestem ja tutaj przypadkiem, — dodał potém po chwili dłuższéj milczenia; — ani też dzisiaj wieczór dopiero o wszystkiém się dowiedziałem; wiedziałem ja o tém już od dnia wczorajszego;.... tak jest od wczoraj już. Czyliż mi teraz pozwolisz, abym ci przyrzeczenie pewne przypomniał?
— Powiedz mi czy wiesz o wszystkiém? — zapytała Rózia.
— Tak jest, wiem o wszystkiém.... Dałaś mi pozwolenie przypomnieć ci twoje słowo kiedykolwiek w przeciągu tego roku, i oraz przedmiot ostatniéj rozmowy naszéj.
— To prawda!
— Nie wymuszać na tobie zmiany stanowczego postanowienia twojego, — ciągnął daléj młodzieniec, — lecz prośbę moję raz jeszcze powtórzyć, abyś ją wysłuchać raczyła. Pozwoliłaś mi złożyć sobie u nóg majątek lub stanowisko w świecie, jakiekolwiek ono będzie, i pozostawić ci do rozstrzygnięcia dobrowolnego, czyli ono zechcesz przyjąć lub nie; a gdybyś i wtedy jeszcze przy swojém raz powziętém postanowieniu pozostać miała, przyrzekłem ci, dałem moje słowo, iż nic takiego nieprzedsięwezmę, coby cię do zmiany onegoż zmuszać mogło.
— Te same powody, które w ówczasz na postanowienie moje niezmienne wypłynęły, istnieją jeszcze i teraz, — odrzekła Rózia stanowczo. — Jeżelibym kiedy najmniejsze powątpiewanie o tém miała, com téj osobie winna, któréj dobroć i miłosierdzie od niedostatku, nędzy i cierpień mię wybawiło, czyliżbym to kiedykolwiek żywiéj jak teraz uczuć mogła? Wypada mi stoczyć walkę boleśną z mojém sercem, lecz jestem z tego dumną, że ją zwycięzko stoczyć mogę, — dodała; — jest to walka bardzo boleśna, dotkliwa, ale serce moje ją zniesie.
— Wyjaśnienia tego wieczora.... — ozwał się Henryk.
— Wyjaśnienia tego wieczora, — odpowiedziała Rózia skwapliwie, przerywając mu mowę, — niezmieniają wcale moich stosunków względem ciebie, a zatém i mego postanowienia zmienić nie mogą.
— Róziu! twoje serce kamienieje na moje uczucia! — zawołał boleśnie jéj kochanek.
— Ach Henryku! Henryku! — rzekła dziewczyna zalewając się rzewnemi łzami; — życzyłabym sobie aby to prawda była; oszczędziłabym sobie przez to bardzo wiele boleści.
— Dla czegóż ją sobie sama zadajesz? — odparł Henryk, biorąc ją za rękę. — Pomnij droga Róziu na to, coś tego wieczora słyszała!
— Cóżem ja słyszała takiego! cóżem słyszała! — zawołała dziewczyna. — Słyszałam o tém, że hańba ojcu memu zadana, tak boleśnie go dotknęła, iż się od świata usunął i w samotności ukrył;.... ale teraz już dosyć téj rozmowy, Henryku!..... dosyć już téj rozmowy. —
— Jeszcze nie,.... jeszcze nie! — odpowiedział młodzieniec, zatrzymawszy ją, gdy się zerwała i oddalić chciała. — Moje wszystkie nadzieje, moje życzenia, moje widoki, moje uczucia,.... każda myśl mego życia podległa zmianie,.... prócz mojéj miłości do ciebie. Nie mogę ci wprawdzie złożyć teraz u nóg dostojeństwa, stanowiska świetnego pośród owego świata wielkiego, tego świata obłudy, podstępu i zdrady, w którym wszystko człowieka wstydem, hańbą okryć może, tylko to nie, co jest w istocie nikczemném, haniebném: składam ci jednak u nóg życie skromne, ciche, domowe, przy własném ognisku;.... oto wszystko co ci ofiarować mogę.
— Cóż to wszystko ma znaczyć? — wyjąkała dziewczyna zdumiona.
— To znaczy, że kiedy cię ostatnią razą opuściłem, uczyniłem to z tém najszczerszém i najmocniejszém postanowieniem zniesienia wszelkich zawad, któreby nas z sobą rozłączyć mogły;.... z tém mocném postanowieniem, przeniesienia się w twój świat, kiedy ten, do którego ja należę, nie może być twoim;.... z tém mocném postanowieniem, wyparcia się wszelkich zaszczytów rodu, jeżeliby ten z dumą i pogardą na ciebie miał spoglądać.... A celu tego dopiąłem. Ci, którzy się z tego powodu odemnie oddalili, oddalili się także i od ciebie, i dowiedli mi przez to, że twoje słowa były prawdziwe. Owi dostojni i wielowładni opiekunowi moi,.... owi krewni możni, godnościami i zaszczytami obsypani,.... którzy się dotąd do mnie uśmiechali, spoglądają teraz na mnie ozięble. Lecz w najpiękniejszéj i najbogatszej okolicy naszego kraju, są piękne łąki, zachwycające pola i łany, a koło jednego wiejskiego kościółka,.... kościółka mojego, najdroższa Róziu,.... stoi domeczek wiejski, ładny, na który mnie dumniejszym uczynić możesz, jak te wszystkie widoki i nadzieje, których się wyrzekłem, choćby nawet stokrotnie powabniejszemi były jak teraz. Oto jest moja godność, moje stanowisko, które ci u nóg składam.
∗ ∗
∗ |
— Jest to rzecz bardzo nudna z wieczerzą na kochanków oczekiwać.
Ozwał się Grimwig, ocknąwszy się ze snu, zdejmując z głowy swoję chustkę od nosa.
Mówiąc prawdę, wieczerza czas nieznośnie długi na siebie czekać dawała, a żadne, ani pani Maylie, ani Rózia, ani Henryk, którzy się wszyscy razem pojawili, nic na usprawiedliwienie swoje powiedzieć nieumiało.
— Dzisiejszego wieczora jużem szczerze o tém rozmyślał zjeść moją własną głowę, — rzekł Grimwig; — sądziłem bowiem, że już nic więcéj jeść niedostanę. Jeżeli mi państwo pozwolicie, to się pierwszy ośmielę pannę młodę pocałowaniem przywitać.
Grimwig nieomieszkał zagrożenia swojego natychmiast do skutku przywieść, i dziewicę żywym rumieńcem płonącą, w czoło ucałować;.... a ten przykład tak był ponętny i zaraźliwy, że Brownlow i lekarz natychmiast w jego ślady poszli.
Wielu ludzi twierdzi, że to Henryk w ciemnym pokoiku pobocznim pierwotnie ten początek zrobił, lecz świadectwa najzacniejsze uważają to za czyste oszczerstwo, ponieważ on był młodym, a do tego i księdzem.
— Oliwer, moje dziecko! — zawołała pani Maylie, — gdzieżeś to był, że taki smutny i zmartwiony wyglądasz? Wszakże to łzy z oczów twoich padają. Cóż ci to się takiego stało?
Ten świat jest to świat złudy;.... jakżeż często widziemy, że nasze najmilsze,.... najszlachetniejsze i godność nasze najzaszczytniéj cechujące nadzieje, zawiedzione zostaną.
Biedny Dick już nie żył!
Ostatnia noc życia Żyda.
Izba sądowa była od góry do dołu głowami ludzkiemi nabita.
Oczy ciekawe, spoglądały chciwie z każdego kącika téj izby. Od dołu do góry, na najcieśniejszym i najciemniejszym nawet zakątku galeryi, oczy wszystkich w jedno miejsce zwrócone były,.... w jednym człowieku tkwiły, a tym człowiekiem był — Żyd!
Z przodu i z tyłu, pod nim i nad nim, w prawo i wlewo,.... z wszystkich stron zdawał się go otaczać w koło błękit niebios, zasiany gwiazdami ócz świecących.
Oto stał w całym blasku głównéj osoby widowiska, jedną ręką oparty o poręcz drewnianą przed nim, drugą zaś trzymając koło ucha z głową i ciałem do połowy naprzód pochyloném, aby tém lepiéj każde słówko z ust jeneralnego prokuratora wychodzące usłyszeć, który całą skargę przeciwko niemu, przed Sądem przysięgłych wykładał.
Czasami rzucił spojrzenie bystre na sędziów, aby wyśledzić w nich skutek najmniejszego słóweczka, na korzyść jego wyrzeczonego; a jeżeli wypadki z okropną jasnością przeciwko niemu świadczyły, spoglądał na swego obrońcę błagając go z niemą trwogą, aby coś na jego obronę przytoczył.
Prócz tych jedynych oznaków swéj trwogi i zgrozy, nieruszył ani ręką, ani nogą.
Zaledwie że się ruszył, kiedy oskarżenie się rozpoczęło,.... lecz teraz, kiedy już mówić przestał, pozostał w téjże saméj postawie z największém natężeniem nadsłuchującego, mając oczy ciągle w niego wlepione, lubo ten już oddawna mówić przestał.
Szmer cichy, który pomiędzy zgromadzonym ludem się odezwał, wrócił mu przytomność, a rzuciwszy okiem naokoło, spostrzegł, że przysięgli się po cichu z sobą naradzać poczęli.
Gdy oczy jego na galeryje padły, widział, jak ludzie jedni po nad drugich się spinali, i głowy wystawiali, aby twarz jego zobaczyć; jedni z nich przykładali lunety do ócz, a drudzy szeptali ze swymi sąsiadami, którzy z odrazą i zgrozą na niego spoglądali.
Było także i kilku takich, lubo bardzo mało, którzy na niego wcale niezważali, i z podziwieniem jedynie nad sędziami się zastanawiali, jak się tak długo jeszcze namyślać mogą;.... lecz w twarzy żadnego,.... nawet i w obliczu żadnéj kobiety, których niemała ilość w téj izbie była,.... niebyło widać najmniejszego śladu litości nad nim; we wszystkich oczach zdawało się to jedyne tlić życzenie, ażeby go jak najśpieszniéj na śmierć skazano.
Gdy to wszystko za jednym rzutem oka objął, a trwoga krew jego w sercu lodem ścięła, grobowa cisza na nowo w sali powstała, a obróciwszy się spostrzegł, iż przysięgli ku sędziemu się zwrócili... Cicho!
Oni tylko prosili o pozwolenie ustąpienie do pobocznego pokoju na wspólną obradę.
Okiem śledczém badał każdego, gdy mimo niego przechodzili, aby z oczów, oblicza ich wyczytać, jaki sąd wydać zamyślają,.... na którą stronę większość się przechyli, lecz nadaremnie. Dozorca więzień trącił go w ramie. Poniewolnie udał się za nim w głąb loży oskarżonych i usiadł sobie na krześle. Dozorca musiał ono wskazać, inaczéj by go był niezobaczył.
Raz jeszcze okiem na galerye potoczył.
Wielu ludzi pokrzepiało się jedzeniem, a wielu przeciwnie chłodziło się powiewając chustkami, ciżba bowiem była bardzo wielka, a zatém i gorąco.
Pomiędzy nimi znajdował się także młody człowiek, który jego twarz w swéj tece rysował.
Fagin nad tém rozmyślał, czyli też podobnym go zrobił, i przypatrywał się mu spokojnie, gdy sobie ołówek zarzynał, jakby to każdy inny człowiek, niemający nic innego do czynienia, lub myślenia, był uczynił.
Kiedy wzrok jego z kolei i na sędziego padł, myśl jego zaczęła się zatrudniać jego ubiorem, krojem, suknem, ceną onegoż, i jak też długo on ten ubiór już nosi.
Na jednéj ławce naprzeciwko niego siedział jakiś jegomość otyły, który przed półgodziną może był wyszedł i teraz na dawne swoje miejsce powrócił. Fagin zaczął się nad tém zastanawiać, czyli ten staruszek niebył teraz może na objedzie, co on też jadł na objad, gdzie on to mógł być na objedzie, i podobnemi myślami ciągle się zatrudniał, dopokąd się mu jaki inny przedmiot nienawinął, oczu jego niezajął, i myśli w inny, lecz podobny kierunek nie zwrócił.
Pomimo to jego umysł niebył ani na chwilę wolnym od pewnego udręczającego, przygniatającego uczucia, że pod jego nogami grób się otwiera;... owszem, to uczucie unosiło mu się ciągle, ustawicznie, przed oczy, i przerażało jego serce, lecz w postaci niejasnéj, zamglonéj, tak że myśli jego uchwycić i sobą jedynie zatrudnić nie zdołało.
Nawet wtedy, kiedy go to zimny dreszcz przechodził i nim wstrząsał, to płomienie na niego biły i mózg mu suszyły na samą myśl nagłéj, gwałtownéj śmierci, nawet i wtedy nieprzestawał liczyć żelaznych prętów koło niego, dziwić się nad tém, jeżeli któremu główka brakowała, kiedy to ją i jakim sposobem odłamać mogli, i rozmyślać, czyli też oni pręta nowego wsadzić nie każą, lub też wszystko w tym stanie pozostawią.
Potém myśli jego znowu na okropność śmierci na szubienicy i wieszania się zwróciły, i tak długo nimi się zatrudniały, dopokąd jeden z dozorców sali sądowéj zimną wodą skrapiać niezaczął;.... to nadało znowu inny kierunek i nowy przedmiot jego myślom.
Nakoniec dał się słyszeć głos nakazujący milczenie, a wszyscy zaparli oddech i oczy ku drzwiom z natężoném oczekiwaniem zwrócili.
Przysięgli wracali ze swojéj izby obradniéj i przechodzili wszyscy po jednemu mimo niego.
Fagin, badający chciwie ich oblicza, nic z nich wybadać niemógł;... ich rysy były tak zimne, nieruchome, jak z kamienia.
Milczenie najgłębsze zaległo izbę sądową,..... najmniejszego szmeru, najlżejszego oddechu... niesłychać.
Winny!
Cały dom się zatrząsł od tego grzmotu tysiąca głosów krzyczących, które się nagle, razem, ozwały;.... jeszcze raz,.... i jeszcze raz!.... a na ten wrzask odpowiedział z ulicy odgłos grzmiący radośnego okrzyku zgromadzonego ludu. Ten lud unosił się z niewypowiedzianéj radości, że ten zbrodniarz karze nieujdzie i w poniedziałek następny powieszony zostanie.
Nareszcie się w izbie uciszyło, a sędzia się go zapytał, czyli niema na swoję obronę co powiedzieć, aby ten wyrok śmierci od siebie oddalić.
On przybrał na powrót swoję postawę nadsłuchującego człowieka, i spoglądał z natężeniem na tego co się go pytał, podczas jego mowy; lecz ten po dwakroć to pytanie swoje powtórzyć musiał, nim on zrozumiał o co rzecz chodzi;.... a potém jedynie wyjąkał,... że on jest człowiekiem starym,.... starym,.... starym,.... a głos jego przeszedł w szept cichy i w końcu zupełnie zagasł.
Sędzia włożył na głowę czarną czapeczkę, a więzień stał jeszcze ciągle w téjże saméj postawie i nadsłuchiwał.
Jakaś kobieta pomiędzy widzami, na galeryi, uniesiona uroczystością téj chwili stanowczéj, wydała okrzyk przerażenia; a on śpiesznie na nią oczy zwrócił, w gniewie niby, że tę uroczystość przerwać śmiano i z większą jeszcze uwagą naprzód się pochylił.
Odezwa była uroczysta, dobitna, i wielkie wrażenie sprawiła,.... wyrok sam okropny,.... lecz on stał ciągle, niby postać z marmuru wyciosana, bez najmniejszego ruchu. Z obliczem wybladłém, wylękłem, ze zgrozy i przerażenia zmienioném,..... powiekami obwisłemi,..... oczyma w ziemię wlepionemi, stał nieruchomy, naprzód wygięty, dopokąd dozorca więzień do niego się nie zbliżył, za rękę go nieuchwycił, i z izby niewyprowadził.
Przez chwilę spoglądał na niego zgłupiały, lecz usłuchał i poszedł za nim.
Dozorca sprowadził go na dół do obszernéj izby w któréj wiele innych więźniów czekało, dopokąd koléj na nich nieprzyszła, i ze znajomemi swymi rozmawiało, zgromadzonymi koło kraty, na podwórze otwarte prowadzącéj.
Lecz pomiędzy tymi niebyło nikogo, coby z nim miał coś do pomówienia, a gdy przechodził, więźniowie się od niego usuwali, aby niezasłaniać widoku na niego ludziom zgromadzonym, którzy się na kracie wieszali, przezwy najzelżywsze i przekleństwa najokropniejsze na niego miotali, wrzeszczeli, syczeli i świstali.
On im pięścią ściśnioną zagroził, i byłby najbliżéj stojącym w oczy plunął, ale przewodnicy jego zawlekli go przemocą do ciemnéj sieni, oświeconéj tylko kilkoma słabo się palącemi lampami, i zaprowadzili do przeznaczonego dla niego więzienia.
Tutaj go najprzód ściśle przetrząśnięto, czyli niema przy sobie jakiego narzędzia lub środka do uprzedzenia sprawiedliwości zadaniem sobie dobrowolnéj śmierci; po dokończeniu tego obrzędu, zawiedziono go do celi więźniów, i zostawiono go tam samego.
Usiadł sobie na ławce kamiennéj wprost na przeciwko drzwi stojącéj, która za siedzenie i łoże razem służyła, a wlepiwszy swe oczy krwią zabiegłe w ziemię, starał się pozbierać swe myśli.
Po chwili zaczął sobie przypominać kilka urwanych ułamków z ostatniéj mowy sędziego, lubo mu się owego czasu zdawało, że ani słówka z niéj mu słyszeć niepodobna.
Po mału coraz więcéj wyjątków z niéj się mu razem w pamięci łączyło, i na właściwém miejscu stawało, tak że w krótkim przeciągu czasu cała prawie w myśli mu stanęła, w tymże samym porządku, jak ją sędzia wygłosił.
Miał być za szyję powieszony,.... dopokąd nie skona,.... oto był jéj koniec.... Za szyję powieszony, dopokąd nie skona.
A gdy się nakoniec zupełnie zciemniło, zaczął sobie tych wszystkich na pamięć przywodzić, którzy to samo na szubienicy życie swoje zakończyli,... a których on znał bardzo dobrze,.... wielu nawet z jego winy, lub przez jego podstęp i zdradę. Obrazy tych osób w takiéj ilości jeden po drugim przed okiem jego duszy się przesuwały, że mu je zliczyć nie było podobna.
Nie jednego z nich na własne swoje oczy powieszonego widział,.... i drwił, i szydził sobie z niego, iż z modlitwą na ustach umierał. Z jakimże to szelestem przeraźliwym zasuwa z pod ich nóg się wysuwała; jakżeż nagle z ludzi silnych, pełnych zdrowia i życia wiszące kłody gliny się stawały! Niejeden z nich może w téjże saméj celi więzienia mieszkał,... na téjże saméj ławeczce siedział.. Już było ciemno,.. bardzo ciemno!.. niewiedzieć dla czego nikt światła nieprzynosi?....
Ta cela już od wielu lat zbudowana być musiała;.... tłumy całe na śmierć skazanych ludzi, musiały tutaj ostatnie chwile swego życia przeżyć,.... zdawało się mu że w obszernym grobowcu, napełnionym trupami siedzi,.... wszystkie z kapturem,.... stryczkiem na szyi,..... rękami, nogami powiązanemi,.... obliczem, które nawet pod tą ohydną, przerażającą osłoną poznawał;... na boga! światła! światła!
A gdy się nakoniec jego ręce od długiego i ustawicznego bicia w drzwi i ściany zmęczyły, pojawiło się dwóch ludzi;.... jeden z nich niósł świecę w ręku, którą do żelaznego lichtarza w ścianę wmurowanego wsadził, a drugi przyniósł ze sobą materac, na którym tę noc miał przepędzić, gdyż odtąd więzień niemiał samotnie pozostać.
A potém nadeszła noc,.. ciemna, ponura, milcząca noc.
Inni ludzie, którzy w nocy czuwali, radowali się z tego mocno, jeżeli godziny bijące słyszeli, gdyż każda godzina im życie i przyszłość zwiastowała.
Żyda zaś każde uderzenie zegaru w rozpacz coraz to większą wprowadzało.
Każde uderzenie dolatywało do jego uszu połączone z dźwiękiem ponurém, głuchém,.... śmierć mu zwiastującém.
Jakąże pociechę gwar i hałas snującego się po ulicach ludu, brzask nadchodzącego dnia sercu jego przynieść mógł? Był to również odgłos dzwonu pogrzebowego, tylko w innéj postaci, łączącéj najgrawanie z surowém, groźném napomnieniem.
Dzień minął... dzień! to niebył wcale dzień! zaledwie zeszedł, już zginął,.... a noc powtórnie nadeszła;.... noc tak długa, a jednak tak krótka!.... długa, przez swoje okropne milczenie,.... a krótka, przez swoje tak szybko jedna za drugą goniące godziny!
Jednéj godziny ten nędznik od siebie odchodził i najstraszliwsze bluźnierstwa miotał; drugiéj zaś wył z rozpaczy i włosy sobie rwał z głowy.
Staruszkowie czcigodni, starsi jego wiary przyszli do niego, aby się z nim pomodlić,.... ale on ich wszystkich z przekleństwem na ustach z więzienia powypędzał. Oni usiłowania swoje powtórzyli, lecz groźbom jego ustąpić musieli.
Już sobota wieczór!.... już tylko noc jedna jeszcze do życia mu pozostaje.... a gdy mu to na myśl przyszło, dzień nowy już zaświtał: Niedziela!
Wieczorem dopiero tego dnia ostatniego, okropnego, uczucie pognębiające, porażające, o tym stanie jego niebezpiecznym żadnéj nadziei mu niezostawiającym serce jego przejęło i rozpaczą napełniło;.... ta okoliczność nieprzyszła mu dla tego na myśl, aby kiedykolwiek najmniejszą nadzieją łaski się był pieścił, nie,.... lecz z téj przyczyny, że nigdy jeszcze na tyle sił niemiał, aby o podobieństwie zakończenia życia tak wcześnie jasno był mógł pomyśleć.
On bardzo mało rozmawiał z tymi dwoma ludźmi, którzy na przemian przy nim czuwali, a oni też nie wiele na niego zważali, i nie wiele pracy sobie dodawali, aby uwagę jego wzbudzić.
Dotąd siedział czuwając, lecz czuwając marzył.
Ale teraz co chwila się zrywał, i biegał po więzieniu w takim napadzie gwałtownym, zaciekłym trwogi, gniewu i złości, że i ci stróże nawet,.... do podobnych wybuchów rozpaczy przyzwyczajeni,...... ze zgrozą i przerażeniem od niego odskoczyli.
Nakoniec sumienie tak okropnie go udręczać zaczęło, a on się pośród tych groźnych mąk takich stał strasznym, że żaden z tych dozorców jego widoku sam jeden znieść niemógł,.... z którego to powodu obaj razem przy nim czuwać postanowili.
Usadowił się nareszcie na swojém kamienném łożu, skulony we dwoje i przebiegał przeszłość swoję w pamięci.
Owego dnia kiedy go schwytano i do więzienia prowadzono, tłum rozjuszony zranił go był w głowę, którą dla téj przyczyny chustką płócienną miał obwiązaną. Czerwony włos jego wisiał szorstki, najeżony, i zakrywał mu twarz wybladłą jak chusta; brodę miał rozczochraną, w guzy pozlipianą, w nieładzie;... z oczu jego tlił ogień przerażający,.... a członki jego brudne drżały z gorączki, wnętrze jego pożerającéj.
Ósma,.... dziewiąta,.... dziesiąta!....
Jeżeli to niebył podstęp, aby go nastraszyć, a te godziny rzeczywiście tak szybko jedna po drugiéj następowały, gdzież on będzie wtedy, kiedy po raz drugi tę porę dnia głosić będą?....
Jedenasta!
Jeszcze jedno uderzenie zegaru, a godzina ostatnia przeminie!
O ósmej godzinie był, jak sobie sam wyznać musiał, jedynym, co szedł w swoim własnym, żałobnym pogrzebowym poczecie; a o jedenastéj...
Mury okropne więzienia Newgate, które tyle nędzy i mąk okropnych, niewypowiedzianych, nietylko przed oczyma ludzi, ale bardzo często i bardzo długo, nawet przed myślą ludzką kryły, niezawierały w sobie nigdy jeszcze tak groźnego widowiska jak to.
Ci, co się koło więzienia przechodząc dziwili, co też ten człowiek teraz robi, który nazajutrz ma być powieszonym, byliby z pewnością przez całą noc oka niebyli zmróżyli, gdyby go téj chwili byli widzieć mogli.
Od rana do wieczora, a nawet aż do saméj północy ludzie po kilku naraz, co chwila do bramy się zbliżali, i usilnie z trwogą dowiadywali, czyli przypadkiem śmierci jego nieodwleczono, albo niezawieszono.
Lecz gdy im odpowiedziano, że nie, udzielali natychmiast tę pocieszającą wiadomość innym ciekawym ludziom, którzy w pojedynczych mniejszych lub większych gronach pod bramą na ulicy czekali, zaczęli sobie nawzajem pokazywać te drzwi, któremi wyjść będzie musiał,.... miejsce, na którém szubienicę wystawią, i oddalali się w końcu niechętnie, ociągając się i obglądając ciągle, aby sobie to widowisko jeszcze raz przed oczy stawić.
Pomału jednak jeden za drugim się rozeszli, a gdy północ uderzyła, nikogo już na ciemnych, samotnych ulicach przed więzieniem niebyło.
Już oczyszczono miejsce przed więzieniem, i wystawiono kilka mocnych poręczy, na czarno pomalowanych, aby silny opór téj ciżbie nagromadzonego ludu stawić mogły, któréj się nazajutrz przy spełnieniu wyroku spodziewano, kiedy Brownlow wraz z Oliwerem u drzwiczek małych od więzienia się pojawił, i pozwolenie zostania wpuszczonym do winowajcy, przez szeryfa samego podpisane, pokazał.
Wpuszczono ich tedy natychmiast do izby więźnia.
— Czy i ten mały panicz ma także iść z nami? — zapytał dozorca, którego obowiązkiem było po więzieniu ich oprowadzić; — nie jest to widok dla dzieci, drogi panie!
— To prawda że nie mój przyjacielu! — odpowiedział Brownlow, — ale ważna sprawa mię do tego nieszczęśliwego prowadzi, a ta jest ściśle z tém chłopcem połączona; a że ten chłopczyna go już na szczeblu najwyższym pomyślności i powodzenia na téj drodze zbrodni i występku widział, zdaje się mi, iż to niebędzie od rzeczy, jeżeli go teraz powtórnie zobaczy.... chociażby ten widok z przykrością i boleścią dla niego miał być połączony.
Oni te kilka słów na stronie do siebie wyrzekli, tak że ich Oliwer słyszeć niemógł.
Dozorca dotknął się swego kapelusza i spojrzał na chłopca z wielkiém zadziwieniém, otworzył potém drugą bramę, wprost naprzeciw téj się znajdującą, przez którą weszli, i poprowadził ich ciemnemi, krętemi sieniami do więzienia Żyda.
— Oto jest to miejsce, przez które przechodzić będzie, gdy go na śmierć poprowadzą, — rzekł dozorca, zatrzymawszy się na chwilę w ponuréj sieni, w któréj kilku rzemieślników w najgłębszém milczeniu jakiemiś przygotowaniami zajętych było. — Jeżeli tutaj na tém podwyższeniu staniecie, możecie zobaczyć drzwi, przez które na miejsce stracenia wyprowadzony zostanie.
Zawiódł ich potém do kuchni murowanéj, w któréj w naczyniach miedzianych żywności dla więźniów przyrządzano, i wskazał na drzwi w niéj się znajdujące.
W tych drzwiach znajdowało się małe okienko, przez które gwar ludzkich głosów, połączony z hałasem bicia młotami i zbijania różnych belek ze sobą, uszu ich dochodził.
Ci ludzie stawiali na podwórzu szubienicę.
Oddaliwszy się ztąd, szli przez wiele innych drzwi i bram, które im inni dozorcy z wewnątrz otwierali, i wyszli nakoniec na otwarte podwórze, weszli po wschodach wązkich do góry, i nareszcie w sień, w któréj szereg cały drzwi dobrze obwarowanych po lewéj ręce się znajdował.
Poleciwszy im, aby się na miejscu zatrzymali, dozorca zapukał pękiem swych kluczy do jednych. Owi dwaj dozorcy, Żyda dotąd pilnujący, wyszli natychmiast do sieni, rozmówili się na szepty z nowo przybyłym i radzi, że choć na chwilę od owego groźnego widoku uwolnieni zostaną, rzekli do przybyłych, aby się za dozorcą do więzienia udać raczyli.
Oni też to uczynili.
Zbrodniarz na śmierć skazany, siedział na swojém łożu kamienném, chwiejąc się ciągle na wszystkie strony z obliczém, podobniejszém raczéj do źwierzęcia drapieżnego, którego w lasach złowiono, jak do człowieka.
Umysł jego musiał widocznie przeszłością być zajęty, gdyż mruczeć ustawicznie pod nosem nieprzestawał; zdawało się nawet, że mu się obecność ich raczéj częścią jego przywidzeń, jak rzeczywistością być wydaje. —
— Dobry chłopiec, zręczny chłopiec,.... Karolek,.... dobrze się spisał, — mruczał, — i Oliwer także, ha! ha! ha!.... i Oliwer także,.... wygląda jak jaki wielki panicz,..... zaprowadź go do łóżka!
Dozorca chwycił Oliwera za drugą, wolną rękę, i szepnąwszy mu do ucha, aby się niczego nie obawiał, spoglądał na niego w milczeniu.
— Zaprowadźcie go do łóżka! — wołał Żyd. — Czy słyszycie? zaprowadźcie go do łóżka. On to jest.. jest.... przyczyną tego wszystkiego.... Warto było tych pieniędzy, aby go do tego wychować.... To gardło Boltera, Billu! gardło Boltera! niech cię ta dziewczyna wcale nieobchodzi!.... Podejrznij gardło Bolterowi, tak głęboko jak tylko możesz.... Oderznijcie mu głowę!
— Fagin! — zawołał na niego dozorca.
— Tak jest, ja nim jestem! — odpowiedział Żyd, wpadając natychmiast w postawę pilnie nadsłuchującego, jaką przybrał w tedy, kiedy go przed sądy stawiono. — Ja jestem starcem, moi panowie;.... wielkim, bardzo wielkim starcem.
— Oto jest ktoś, — mówił daléj dozorca, chwyciwszy go ręką za piersi, aby go do przytomności przyprowadzić, — oto jest ktoś, co chce z wami pomówić, o coś się was zapytać, jak się mi zdaje. Faginie! Faginie! opamiętaj się, przecież jesteś mężczyzną!
— Niedługo już nim będę! — odpowiedział Żyd, spoglądając na niego z obliczem, w którém nic ludzkiego nie było, tak go zgroza i wściekłość zmieniła. — Zabijcie ich wszystkich! Jakie prawo mają do mnie? jakiem prawem życie mi chcą odebrać?
To mówiąc, oczy jego padły przypadkiem na Oliwera i pana Brownlow. Skoro ich spostrzegł, ukrył się w najdalszym kąciku swéj ławy, i zapytał ich, co ich w te miejsca sprowadziło.
— Żywo, żywo, — rzekł w tedy dozorca do nich, trzymając go na miejscu, — powiedźcież mu teraz, czego od niego żądacie,.... tylko żywo, dopokąd jeszcze czas, gdyż czém daléj, tém bardziéj się z nim pogarsza.
— Masz jeszcze u siebie papiery, — ozwał się Brownlow zbliżając do niego, — które pewien człowiek, imieniem Monks, dla większego bezpieczeństwa w twoje ręce złożył.
— To kłamstwo!.... kłamstwo wierutne, — odpowiedział Żyd. — Ja nie mam żadnych, żadnych, żadnych. —
— Zaklinam cię na imie Boga, — rzekł Brownlow uroczyście, — nieukrywaj się z tém stojąc już jedną nogą w grobie, ale powiedz mi, gdzie są te papiery. Wszak wiesz o tém dobrze, że Sikes umarł, Monks wszystko wyznał, że nie ma teraz żadnéj nadziei, abyś coś na tém mógł zyskać. Powiedz, gdzie są te papiery?
— Oliwer, — zawołał Żyd, kiwając na chłopczynę, aby się do niego zbliżył. — Chodź, chodź do mnie ja ci coś do ucha powiem.
— Ja się go nieboję, — rzekł Oliwer po cichu, puszczając rękę pana Brownlow.
— Te papiery, — rzekł Żyd, przyciągając go do siebie, — są we woreczku płóciennym, w kryjówce po nad kominem w izbie na przodzie. Jabym z tobą chciał pomówić mój drogi, chciałbym z tobą pomówić.
— Dobrze, dobrze, — odparł Oliwer. — Pozwólcie, żebym z wami modlitwę zmówił. Pomódlcie się wraz ze mną. Uczyńcie to,.... błagam was! ach uklęknijcie wraz ze mną, a będziem z sobą rozmawiać, aż do jutra rana.
— Nie tu, nie tu! na dworze! — odpowiedział Żyd, popychając chłopca przed sobą ku drzwiom, i spoglądając okiem błędném po nad jego głowę. — Powiedz im, żem ja usnął,.... oni tobie uwierzą. Jeżeli to uczynisz, co ci mówię, to mię ztąd będziesz mógł uwolnić. Teraz! teraz!
— O Boże! przebacz temu nieszczęśliwemu człowiekowi! — zawołał chłopczyna rozpłakawszy się rzewnie.
— Tak,.... tak,.... to dobrze;.... to jest środek najlepszy! — mruczał Żyd. — To nam najlepiéj pomoże. Najprzód te drzwi! Niezważaj wcale na to, chociaż będę drżał i chwiał na nogach, gdy sienią iść będziemy; ty biegaj co sił.... Teraz!.... teraz.... teraz!
— Czy pan już nie masz co więcéj z nim do pomówienia? — zapytał dozorca.
— Nie, nie mam nic, — odpowiedział Brownlow. — Gdybym się mógł spodziewać, że go do poznania swego położenia przyprowadzić możemy......
— Toby się na nic niezdało, mój panie, — odpowiedział ów człowiek, wstrząsając głową. — Lepiéj pono będzie, gdy go opuścicie.
Drzwi od więzienia się otworzyły, a tamci dwaj dozorujący ludzie weszli.
— Żywo, żywo! teraz czas, — wołał Żyd. — Cicho, cicho, tylko nie tak powoli! Śpieszniéj! śpieszniéj!
Lecz dozorca chwycił go za barki, i uwolniwszy Oliwera od jego uściśnięcia, przytrzymał go na miejscu. On się zaczął rzucać, wyrywać, pasować z siłą rozpaczy, i wrzasnął kilka razy tak przeraźliwie, że głos jego przez te na kilka łokci grube mury się przedarł, i w uszach brzmiał, dopokąd się na świeże powietrze nie dostali.
Długo jeszcze czasu minęło, nim więzienie opuścić byli w stanie, gdyż Oliwer omal nie zemdlał na ten widok okropny, i tak na siłach osłabł, że więcéj jak godzinę odpoczywać musieli, nim się na nogach mógł utrzymać.
Już świtać zaczynało, kiedy więzienie opuszczali. Koło więzienia już się wielka ilość ludu zgromadziła; okna były zapełnione ludźmi palącemi fajki i grającemi w karty dla zabicia czasu; tłumy całe się cisnęły, potrącały, krzyczały, kłóciły i żartowały.
Naokoło obraz życia, wesołości,... w samym środku tylko była gromada bardzo smutnych i złowieszczych przedmiotów,... czarne rusztowanie, szubienica, stryczek i inne okropne narzędzia śmierci.
Zakończenie.
Przygody tych osób, które w téj powieści główne role odgrywały, już się prawie zakończyły, a to co jeszcze o nich powiedzieć pozostaje, to wszystko w kilku prostych słowach powiedzieć można.
Nim jeszcze trzy miesiące minęło, Rózia Fleming i Henryk Maylie zostali zaślubieni w témże samem wiejskim kościółku, który był świadkiem pierwszych jego prac kapłańskich, i widownią czynności jego i nadal pozostać miał; tego samego dnia weszli w posiadanie swego ładnego i nowego domku.
Pani Maylie przeprowadziła się także do swego syna i córki na mieszkanie, aby na schyłku swego życia, największéj przyjemności użyć, i ostatnie lata w największém szczęściu przepędzić, jakie tylko tego wieku udziałem stać się może,... będąc ustawicznie świadkiem miłości i niebiańskiéj błogości tych dwojga istot, którym przywiązanie najtkliwsze i troskliwość najstaranniejsza przez całe dobrze użyte życie niezmiennie, nieustannie poświęcona była.
Pokazało się w końcu, po troskliwém i staranném badaniu, że po równém rozdzieleniu ostatków majątku w rękach Monksa zostającego,.... który tak w jego rękach, jak i pod opieką matki nigdy się nie wzmagał, ale owszem roztrwoniony upadał,.... na dwie części, dla niego i Oliwera, każdemu z nich niewięcéj jak po trzytysiące funtów się dostało.
Według zastrzeżenia i rozporządzenia w testamencie ojca zawartego, powinno było wszystko dla Oliwera należeć; lecz Brownlow, niechcąc starszego syna ogołocić, i wszelką sposobność przez to mu odebrać do poprawienia swego życia, wyrzeczenia się swych występków i obrania sobie uczciwego sposobu do życia, umyślił ten podział, na który młody jego wychowanek z najszczerszém sercem zezwolił.
Monks, nosząc ciągle to przybrane nazwisko, usunął się ze swoją częścią w najdalszy, najodleglejszy kącik Nowego świata, gdzie wkrótce wszystko zmarnotrawił, wpadł na powrót w dawne swoje życie występne, popełnił kilka zbrodni, za które na czas niejaki deportowany został, a gdy i to nic niepomogło, i on powtórnie o fałsz i oszustwo oskarżony i osądzony został, uległ nakoniec swojéj dawnéj chorobie w więzieniu.
I reszta głównych pomocników Fagina pomarła w tak wielkiéj odległości od swego rodzinnego kraju.
Brownlow przyjął Oliwera za swego syna, zakupił sobie własność w sąsiedztwie blizkim od probostwa w którym jego drodzy przyjaciele mieszkali, bo tylko o ćwierć mili odległém, do któréj się wraz ze swoją dawną gospodynią i Oliwerem przeprowadził, dopełnił przez to jedynego życzenia tego chłopca z sercem wdzięczném i szczerze kochającém, i uzupełnił kółko przyjaciół, w którym takie szczęście niewysłowione panowało, jakiego tylko w tym świecie zmiennym i przypadkowości podlegającym użyć można.
W niejaki czas po zaślubinach naszych młodych kochanków, zacny lekarz powrócił do Chertsey, gdzieby się po utracie swych drogich, starych przyjaciół, w odludka i ponurego człowieka był mógł zmienić, gdyby tylko był wiedział, jak się wziąść do tego.
Przez kilka tygodni siedział na miejscu spokojnie i tylko czasami na to się użalał, że mu powietrze niesłuży, lecz gdy się w końcu przekonał, że tutaj dla niego w istocie żadnéj przyjemności niema, i to miejsce nie jest już tak ponętne, jak poprzód było, oddał swoich chorych i całe wzięcie swemu pomocnikowi, najął sobie mieszkanie kawalerskie tuż koło téj wioski, w któréj młody jego przyjaciel był księdzem, i przeniósł się tam na zawsze.
Tutaj zaczął ogrodniczyć, sadzić, szczepić, ryby łowić, ciesielką się bawić, i różnemi innemi podobnemi zatrudnieniami, a wszystko z tą samą popędliwością, która mu była właściwą; pomimo to nabrał w końcu we wszystkiém, czém się trudnił, pewnéj powagi i sławy w całém sąsiedztwie.
Nim się z Chertsey wyprowadził zawarł był związek bardzo ścisłéj przyjaźni z panem Grimwig, który pomimo swoję dziwaczność jak najszczerzéj do niego się przywiązał.
Wskutek tego pan Grimwig go bardzo często odwiedza i nie jeden dzień w roku z nim przepędza, a gdy do niego przybędzie, sadzi, ogrodniczy, łowi ryby, i oddaje się wszystkim wspólnym zatrudnieniom lekarza przy nastręczającéj się sposobności z wielkim zapałem, lecz każdą rzecz do któréj się weźnie, odbywa na sposób szczególny i dotąd nieznany, zawsze jednak powiada, ze zwykłém swojém zaklęciem, że to jest sposób najprawdziwszy i najlepszy.
W niedziele nigdy nieomieszka kazania młodego księdza prosto w oczy surowo mu skrytykować, wyznając panu Losberne późniéj w największém zaufaniu, że to kazanie było według jego zdania bardzo ładnie i dobrze wypracowane, ale on sądzi, że mu tego prosto w oczy mówić niewypada.
Brownlow ma zawsze wielką z nim zabawę, używając wszelkiéj sposobności, aby sobie z jego przepowiedni względem Oliwera zażartować i przypominać mu ów wieczór, kiedy to oni obaj długo w noc siedzieli nieruchomie, czekając z zegarkiem na stole pomiędzy sobą na powrót Oliwera;... lecz Grimwig zawsze utrzymuje, iż słuszność na jego stronie i w dowód tego powiada, że Oliwer rzeczywiście nie powrócił, a zrobiwszy tę uwagę zawsze się śmieje, co jego wesołość jeszcze powiększa.
Noa Claypole, otrzymawszy zupełne ułaskawienie od rządu za swoję zbrodnię z tego powodu, iż jako świadek przeciwko Żydowi wystąpił, i uważając nadto, że jego rzemiosło nie jest wcale tak bezpieczne, jakby się zdawało, a on sobie tego szczerze życzył, wypuszczony z więzienia przez czas niejaki w bardzo wielkiéj był wątpliwości, jaki sposób do życia sobie obrać, ażeby sobie coś zarobić, a jednak zbytnią pracą niebyć obciążonym.
Po długim namyśle i rozważaniu przyjął na siebie urząd tajemnego oskarżyciela, w którym to zawodzie dość ładne pieniądze sobie zarabia.
Postępowanie jego w tym celu jest następne. Każdéj Niedzieli wychodzi z Karoliną porządnie ubraną na miasto, a ta mdleje koło drzwi litościwych szynkarzy, a jéj towarzysz dobywa wtedy pieniędzy i każe sobie za trzy feniki dawać wódki dla otrzeźwienia jéj prędszego, co gospodarz z dobrym sercem chętnie czyni; nazajutrz go podaje do urzędu, i chowa do kieszeni połowę kary, którą tenże zapłacić musi.
Czasami jednak widowisko się zmienia i Noa sam mdleje, skutek jednak jest zawsze ten sam.
Pan i pani Bumble, wyzuci ze swych urzędów gminowych w domu roboczych, wpadli stopniowo w nadzwyczajny niedostatek i nędzę, i przyszli w końcu jako żebracy do tego samego domu roboczego, w którym niegdyś tak nielitościwie panowali. Słyszano mówiącego pana Bumble, że w tym upadku i poniżeniu niema nawet na tyle odwagi i chęci aby przełożonym za to podziękować, że go z żoną rozłączyli.
Co do panów Giles i Brittles, ci zawsze w swoich dawnych urzędach i godnościach pozostali; cała zmiana jest ta, że pierwszy już ołysiał, a ostatni chłopczyna już dobrze posiwiał. Oni wprawdzie na probostwie sypiają, lecz z taką gorliwością równą wszystkim do tego kółka przyjacielskiego należącym osobom usługują, i Oliwerowi, i panu Brownlow, i panu Losberne, że dotychczas jeszcze ludzie ze wsi żadną miarą odkryć nie mogli, do którego gospodarstwa oni wyłącznie należą.
Karolek Bates, wzruszony zbrodnią Billa, zaczął się w końcu mocno nad tém zastanawiać i rozmyślać, czyli życie uczciwe nie jest nareszcie najlepsze z wszystkiego.
Doszedłszy do tego ostatecznego wypadku, że się rzecz w istocie tak ma,.... porzucił widownię dawniejszych czynności swoich, i postanowił przeszłość zmianą swego dotychczasowego życia odkupić.
Przez niejaki czas wzdrygał się mocno i cierpiał wiele, gdy mu pilnie pracować przyszło, posiadając jednak dzielność ducha niezwykłą, wytrwałość silną w raz powziętym zamiarze, w końcu tego dopiął, co sobie życzył. Poszedł w służbę ciężką do zagrodnika na wsi, a potém do woźnicy od ciężarów, a teraz jest najweselszém i najrozkoszniejszym przekupcą wołów z całego Northamptonshire.
A teraz, przyszedłszy do końca mego dzieła, ręka, która to wszystko opisała, drżeć mi zaczyna; chętniebym jeszcze dłużéj wątek téj powieści był wysnuł.
Byłbym bardzo chętnie dłużéj jeszcze z kilkoma tak drogiemi dla mnie osobami się zabawił, z któremi tak długo obcowałem; byłbym podzielał ich roskosze i szczęście, dobywając sił, aby je godnie odmalować.
Byłbym chętnie Rózię Maylie odmalował w całym uroczym wdzięku i kwiecie młodéj mężatki, rzucającą na swą ścieżkę życia wyłączną takie przyjemne i błogie światełko, że na wszystkich padało, którzy wraz z nią tą samą dróżyną się poruszali, i w serce ich się wciskało, napełniając je błogością;.... byłbym ją odmalował jako życie i rozkosz tego kółka przyjaciół, wieczorami zimowemi koło kominka, a w lecie w ogrodowéj altanie, wesoło się zgromadzającego;... byłbym się za nią błąkał podczas jéj przechadzek rano, przy blasku promieni wschodzącego słońca, i przysłuchiwał się jéj miłemu głosowi wieczorem, przy świetle księżyca; byłbym ją śledził, kiedy w celu dobroczynnym po wiosce chodziła, i wtedy, kiedy z uśmiechem błogim na ustach wszelkiemi domowemi obowiązkami i zatrudnieniami się zajmowała;.... byłbym jéj i jéj zmarłéj siostry miłego chłopczyny wzajemną miłość i przywiązanie niewysłowione odmalował, i to szczęście, którego oboje używali z sercem, rzewnemi wspomnieniami na tak drogich krewnych i tak wcześnie utraconych, napełnioném;.... byłbym sobie chętnie raz jeszcze te miluchne małe twarzyczki przed oczy stawił, które koło jéj nóg igrały,.... i lubemu ich szczebiotaniu rad przysłuchiwał;...... byłbym sobie chętnie raz jeszcze dźwięk miły jéj wesołego śmiechu, i łezkę współczucia w jéj piękném niebieskiém oku drżącą, na pamięć przywołał... To, i tysiączne jeszcze spojrzenia, jéj uśmiech powabny,.... jéj dowcip i bystrość umysłu,...... to wszystkobym sobie jeszcze raz chętnie przed oczy przywiódł i przypomniał.
Jak pan Brownlow od dnia do dnia umysł swego przybranego syna coraz to większemi wiadomościami zbogacał, i coraz bardziéj go pokochał, czém bardziéj wrodzone zdolności chłopczyny się rozwijały, przyjmując skwapliwie wszelkie nasienie dobrego, w jego sercu złożone;.. jak on w nim coraz więcéj rysów swych dawnych przyjaciół znajdował, co bardzo wiele wspomnień smutnych, rzewnych, a jednak miłych i lubych w nim obudzało,.... jak się te dwie sieroty, nieszczęściem, dolegliwościami i przeciwnościami doświadczone, o naukach z tąd pozyskanych na korzyść drugich zawsze pamiętały, wzajemnie kochały, i ustawicznie dzięki Temu składały, który ich ochraniał i zawsze nad nimi czuwał,.... są to wszystko rzeczy, których opisywać niemyślemy, gdyż powiedziałem już raz, iż oni prawdziwie szczęśliwemi byli, a szczęście prawdziwe bez wzajemnéj miłości, bez litości w sercu i współczucia dla bliźnich, bez wdzięczności najszczerszéj dla téj Istoty, któréj prawem wewnętrzném jest przebaczenie, miłosierdzie, a głównym przymiotem dobrotliwość, dla wszelkiego stworzenia na tym świecie, nigdy osięgnięta być niemoże.
Koło ołtarza tego starego kosciółka wiejskiego, jest wmurowana biała tabliczka marmurowa, na któréj to jedno słowo: Agnieszka jest wyryte!
Pod tym grobowcem niema trumny, i wiele lat może przeminie, nim drugie imie drugie miejsce na nim zajmie.
Lecz jeżli duchy zmarłych kiedy na świat powracają, aby zwiedzić te miejsca, na których miłość dla nich pamiątkę po sobie zostawiła,.... miłość po za grobem.... tych, którzy je za życia znali, to się mi zdaje, że cień téj biednéj dziewczyny nieraz ten pomnik uroczysty zwiedza,.... lubo się w kościele znajduje, a ona była słabą i z drogi prawéj zbłądziła.
- ↑ Tyle co: skoczyła mu dusza na ramię; zatrzymałem jednak ten dowcip i w tłómaczeniu, dla zachowania cechy angielskiéj.
- ↑ młyn tak zwany: stępak.
- ↑ więzienie Tower w Londynie w mowie złodziei dzbankiem kamiennym się nazywa.
- ↑ Gazeta donosząca o wszystkich złodziejstwach popełnionych w Londynie i jego okolicach.
- ↑ Zabezpieczyciel życia jest to giętki pręcik 10 do 12 cali mający, po obu końcach ciężkiemi ołowianemi i w skórę obszytemi gałkami zaopatrzony. Anglicy szczególnie zręcznie nim wywijać i ciosy w głowę zadawać umieją.
